Futuryzm (łac. futurus - przyszły) – awangardowy kierunek w kulturze, który narodził się we Włoszech na początku XX wieku. Założeniem futuryzmu było „patrzenie w przyszłość”, odrzucanie przeszłości i tradycji.

Manifest buntu

W 1909 roku poeta Filippo Tommaso Marinetti i malarz Umberto Boccioni ogłosili pierwszy Manifest futuryzmu, w którym sformułowali w 11 punktach główne założenia kierunku mającego nieść rewolucję kulturalną. W roku 1911 powstał jeden z kolejnych manifestów.

Ruch futuryzmu dość szybko zamarł -> artyści udali się Ochodzo na front, gdyż uważali wojnę za dobrą siłę (wojna to naturalna higiena narodów).

Założenia futuryzmu

Cechą futuryzmu była gwałtowność, agresywność, kult przemocy, wojny: „chcemy sławić wojnę, jedyną higienę świata”. Futuryzm cechował aktywizm, rozpęd działania. Celem było przezwyciężenie bierności dotychczasowej literatury. Chcieli chwalić przygodę, odwagę, bunt. Czas aktualności dzieła oceniali na 24 godziny - jutro dzieło będzie antykiem, a więc trzeba szybko tworzyć. Odrzucali dziedzictwo romantyzmu, psychologizm, antropoceptyzm: precz z psychologicznym, metafizycznym niepokojem. Wprowadzali materię jako jedyny motyw godny poezji. Kryterium futuryzmu było dążenie do oryginalności, odrzucenie tradycji. Futuryści agresywnie atakowali dziedzictwo kulturowe. Wypowiedzieli wojnę fantazji i marzycielstwu.

Futuryzm w sztuce

Źródłem inspiracji sztuki powinna być nowoczesna, mechaniczna cywilizacja początku XX wieku ze swymi fascynującymi osiągnięciami technicznymi. Dawnej sztuce futuryści przeciwstawili sztukę przyszłości, zdolną oddać dynamizm współczesnego życia, jego tempo i rytm. Głosili kult szybkości, pędu, maszyny. Entuzjastyczny i idealistyczny program futurystów upatrywał w urbanizacji i mechanizacji przyszłego szczęścia ludzkości.

Malarstwo

Futuryści dążyli do wyemigrowania przekazywania towarzyszącego mu dynamizmu i szybkości, a w końcu oddania czystej kinetyczności. Malarstwo futurystyczne, w przeciwieństwie do impresjonistycznego analizującego jedną ulotną chwilę, pragnęło dać syntezę wszystkich momentów i zmian, jakie następują w określonym czasie i przestrzeni. U futurystów po raz pierwszy pojawiła się próba oddania w malarstwie czwartego wymiaru – czasu. W rezultacie kolejne fazy ruchu stadionowego obiektu występowały w obrazach równocześnie, tak jak nałożone na siebie kolejne kadry filmu.

Gino Severini „Tancerz” 1912, „Pociąg pancerny” (1915)

Umberto Boccioni „Jeździec na koniu”, (1)„Elasticity”(1912), (2)„Rozwinięcie butelki w przestrzeni” (1912), „Unikalna forma ciągłości w przestrzeni”(1913)

1. (2) (3)

Luigi Russolo (3)„Szybkość samochodu” (1913) -> linie diagonalne: w kompozycji obrazu rzeźbie linie o kierunku pochyłym, skośnym; symbol ruchu; w rysunkach linie takie używane są do zakomunikowania perspektywy, wyrażają głębie. Tak więc kiedy potrzebne jest uczucie ruchu lub prędkości, można użyć linii diagonalnych.

Giacomo Balla „Dynamizm psa na smyczy” (1912) Marcel Duchnamp „Akt schodzący po schodach” (1912) – kubistyczny akt w futurystycznym ujęciu?

Dadaizm to awangardowy ruch literacko-artystyczny powstały w wieku XX (lata 1916-1923) i rozwijający się głównie w Niemczech, Szwajcarii, Francji oraz USA. Promował on przede wszystkim zerwanie z tradycją, co wyrażało się pełną dowolnością przekazu, a tym samym oparciem sztuki o chaos i absurd, a więc o przypadkowe zestawienie różnorodnych elementów. Nazwa „dadaizm” została najprawdopodobniej wybrana przez Tristana Tzara na chybił trafił ze słownika Larousse’a Hugo Ball, co oznacza po francusku drewnianą zabawkę. Nowojorczycy nazwali dadaizm „antysztuką„.

Dadaizm był połączeniem futuryzmu i kubizmu, a ostatecznie przedstawiciele dadaizmu w dużej części zasilili szeregi surrealistów. W dadaizmie chodziło przede wszystkim o zszokowanie publiczności swoimi dziełami i nonsensownymi pomysłami. Prace dadaistów rzadko kiedy spotykają się z neutralnymi odczuciami – albo wzbudzają zachwyt, albo ostrą krytykę. Spowodowane było to m.in. wystawianiem na pokaz np. muszli klozetowej Duchampa (nazwanej „Fontanną„), jak również prowokująca reprodukcja znanych obrazów z dodaniem obraźliwych dodatków czy zniekształceń -> przewartościowanie, nihilizm, słowa z kapelusza.

Ready-made ('gotowy przedmiot') – pojęcie z dziedziny sztuki, opisujące przedmiot stanowiący dzieło sztuki lub będący częścią dzieła sztuki, który został utworzony z przedmiotu codziennego użytku lub z odpadków. Termin wprowadzony przez Marcela Duchampa, zapoczątkowany eksponatem „Fontanna”.

Najwybitniejszymi przedstawicielami tego nurtu w malarstwie byli:

• Man Ray „Prezent” („Podarunek”) (1921),

• Marcel Duchamp (wszystko ready-made)

„Koło rowerowe”(1913), „Suszarka do butelek”(1912), „Fontanna”(1917), „L.H.O.O.Q”(ona jest napalona; 1919)

„Wielka szyba, czyli panna młoda rozbierana przez swych kawalerów jednak” (1915)

Konstruktywizm - kierunek w sztuce abstrakcyjnej powstały w r. 1913 w Rosji. Konstruktywizm wpisał się w ciąg kierunków sztuki nowoczesnej, poprzedzony przez kubizm i futuryzm, do raczej krótkotrwałych zjawisk artystycznych. Wiąże się z sztuką użytkową: wzornictwem przemysłowym, architekturą, modą (prêt-à-porter - gotowe do włożenia), grafiką użytkową, nowoczesną typografią i projektowaniem mebli, rzeźbą, fotografią (pierwsze fotomontaże i kolaże).

Cechy wyróżniające:

- stosowanie dyscypliny formalnej ograniczonej do prostych elementów geometrycznych: koła, trójkąta i linii prostej -> wewnętrzne napięcie wewnątrz obrazu,

- poszukiwanie nowej ekspresji estetycznej -> rezygnacja z prezentowania widzialnej rzeczywistości, odejście od skojarzeń ze światem przedmiotów,

- cel sztuki: znalezieniu funkcji przestrzeni i przedmiotu adekwatnej do potrzeby -> tzw. styl międzynarodowy,

- w architekturze: konstruktywizm = funkcjonalizm,

- nazwa wywodzi się od metody budowania obrazu tj. „konstruowania” z elementów, jak i swoistemu zaangażowaniu w nowoczesność.

Twórcą konstruktywizmu był Kazimierz Malewicz. Kierunek stworzony przez Malewicza on sam nazywał suprematyzmem (maksymalne uproszenie form, ważniejsze odczucia wobec dzieła). Namalował serię obrazów z kwadratami, w tym słynny Czarny kwadrat na białym tle (wystawiony w 1915 r.), które przewartościowały teorię sztuki. Malewicz zaczął tworzyć trójwymiarowe instalacje artystyczne, które nazywał architektonami i planitami.

• Kazimierz Malewicz „Czarny kwadrat na białym tle” (1913)

• El Lissitzky (typograf, malarz, grafik, fotografik, architekt) „Czerwonym klinem bij białych” (1919) -> odczytanie rewolucji październikowej

• Władimir Tatlin „Pomnik III Międzynarodówki (Wieża Talina)” (1920), (również założyciel konstruktywizmu)

Surrealizm (zwany także nadrealizmem) – kierunek w sztuce powstały w 1924 we Francji. Rok po ogłoszeniu Manifestu surrealistycznego, w 1925 odbyła się pierwsza wystawa.

W malarstwie założeniem surrealizmu było "wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej"(dotarcie do nieświadomości, niezależnego, ukrytego „ja” – psychoanaliza: Freud, Jung ). Artyści starali się wykreować obrazy burzące logiczny porządek rzeczywistości. Często były to wizje groteskowe, z pogranicza jawy, snu, fantazji, halucynacji, a odsunięte od racjonalizmu. Przypisywali ogromną rolę niepohamowanej wyobraźni, czerpali również z niektórych założeń romantyzmu. Pragnęli odnajdywać i kultywować cudowność, a także dramatyzować nawet pozornie zwyczajne wydarzenia. Duże znaczenie miał dla nich także element zaskoczenia, absurdu i nonsensu. Jako istotną inspirację dla dzieł surrealistów przyjmuje się malarstwo Hieronima Boscha (XV i XVI wieku), ponadto korzystali oni z doświadczeń dadaizmu.

Max Ernst „Garderoba (Toaleta) panny młodej” (1940); motyw falliczny: strzała, element płodności: figurka kobiety; odnoszące się do freudowskiego libido.

Salvador Dali (1)„Trwałość (uporczywość) pamięci” (1931), zegary stopione pod wpływem czasu,

(2)„Beach scene with telephone (widok plaży z telefonem?)” (1938)

(1) (2)

<-„Widmo libido” (1934), postać na obrazie to jego zmarły brat,

„Sofa – usta Mae West”.