Awangarda
Formacja ideowo-artystyczna, kt贸ra ogarniaj膮c wszystkie dziedziny sztuki, zacz臋艂a krystalizowa膰 si臋 w europejskim kr臋gu kulturowym ok. 1910r. wraz z pojawieniem si臋 manifest贸w futuryzmu, formu艂 kubizmu i ekspresjonizmu. -> traci 偶ywotno艣膰 na pocz膮tku lat 30' na wskutek przemian 艣wiadomo艣ciowych spo艂ecze艅stw, mutacji ideologiczno-politycznych oraz rozczarowania artyst贸w.
Stanowi艂a odpowied藕 na kryzys sztuki oraz d膮偶enie do takiego jej przekszta艂cania, jakie pozwoli艂oby sprosta膰 nowym warunkom spo艂ecznym i kulturowym XX wieku.
Formacja ta burzy艂a dotychczasowe kanony estetyczne: poczucia pi臋kna, rozumienia dzie艂a sztuki, pojmowania sztuki w og贸le, prze偶y膰 z ni膮 zwi膮zanych oraz zobowi膮za艅 wobec rzeczywisto艣ci i odbiorcy.
Kierunki: futuryzm, kubizm, ekspresjonizm, dadaizm, konstruktywizm, surrealizm i formu艂y sztuki proletariackiej.
Czym si臋 r贸偶ni modernizm od awangardy? Niczym - modernizm i awangarda = sztuka nowoczesna.
Cechy:
- komuna艂, antytradycjonalizm, radykalizm w stosunku do tradycji,
- nowatorstwo, tzw. mit post臋pu (postulat post臋pu) - to, co nowe jest lepsze od tego, co stare, a wi臋c pogo艅 za nowo艣ci膮,
- potrzeba progresywizmu - post臋p o charakterze formalnym, eksperymentatorstwo,
- wzrost 艣wiadomo艣ci modernistycznej,
- wysyp programotw贸rstwa i manifest贸w, np. futuryzm,
- bunt: prowokacja (futury艣ci, dadai艣ci),
- rewolucyjno艣膰 na trzech p艂aszczyznach: artystycznej, reorganizacja spo艂ecze艅stw (mniej lub bardziej radykalna), obyczajowej
- antymieszcza艅sko艣膰, lewicowo艣膰, proletariacko艣膰, anarchizm
- witalizm, aktywizm, dynamizm sztuki
- idee maszynizmu, fascynacja technik膮, urbanizm
- prymitywizm, barbarzy艅sko艣膰 - zacz膮膰 wszystko od nowa
- koncepcja dzie艂a otwartego, niedoko艅czonego, przekraczanie granic kompozycyjnych
Fazy formacji modernistycznych (od lat 70' XIX wieku do lat 70' XX wieku):
Od II po艂. XIX wieku do pocz膮tk贸w wieku XX: faza protoawangardowa, przedawangardowa - impresjonizm i postimpresjonizm w malarstwie (Mung, Van Gogh), w literaturze symbolizm i naturalizm
- modernizm by艂 antyromantyczny w odr贸偶nieniu od M艂odej Polski
1910r. - 1930r: awangarda historyczna - Wielka Awangarda - kubizm w malarstwie, futuryzm w malarstwie i literaturze, konstruktywizm w sztukach plastycznych, dadaizm i surrealizm w literaturze i architekturze;
- „Panny z Avignon” Picassa - koniec z powod贸w politycznych - emigracja artyst贸w z Europy do USA (Nowy Jork - stolica sztuki awangardowej)
1955r. - 1970r.: faza neoawangardowa - popart brytyjski i ameryka艅ski, nowy realizm (europejska odpowied藕 popartu), happening, mi臋dzynarod贸wka performen贸w, konstytucjonalizm, teatr absurdu, tw贸rczo艣膰 ameryka艅skich bitnik贸w
- koniec: z powod贸w ko艅ca eksperyment贸w, pusty obraz, „pusty” utw贸r muzyczny - nic nowego nie da si臋 wymy艣li膰
P贸藕niej postmodernizm, czyli epoka ponowoczesna.
PROTOAWANGARDA
Impresjonizm: fragmentaryczno艣膰, perspektywizm - zaufanie do z艂udze艅 czysto optycznych, sztuka niemimetyczna, my艣lenie o sztuce w kategorii tworzywa, nacisk na autonomi臋 sztuki jako takie, twierdzenie, 偶e 艣wiat sztuki rz膮dzi si臋 w艂asnymi prawami.
Istot膮 malarstwa jest wizualno艣膰, kolor. Malarstwo jest adresowane do oka, muzyka do s艂uchu, a literatura do intelektu. Literatura powinna by膰 wieloznaczna.
Wyrzucili z malarstwa to, co literackie - elementy biblijne, historyczne itp. - obraz to kompozycja kolor贸w na p艂贸tnie, nie powinien niczego streszcza膰, ale dobrze wygl膮da膰.
Pejza偶, scena rodzajowa, martwa natura, portret - zosta艂y odrzucone przez impresjonist贸w, bo nie generuj膮 偶adnych znacze艅.
Konstruktywizm: wywodzi艂 si臋 z futuryzmu, stosowanie formalnej dyscypliny, ograniczenie do prostych element贸w geometrycznych (ko艂o, tr贸jk膮t, linia prosta), skupienie na strukturze (has艂o: czysta sztuka). Doceniali osi膮gni臋cia cywilizacji i jej materia艂y: szk艂o, metal. Zainteresowanie sztuk膮 u偶ytkow膮 - meble, przedmioty codziennego u偶ytku - ju偶 nie „sztuka dla sztuki”, ale sztuka u偶yteczna.
Nast膮pi艂o po艂膮czenie artysty i in偶yniera oraz sztuki z przemys艂em.
Konstruktywi艣ci 艂膮czyli si臋 w grupy zinstytucjonalizowane, np. Wy偶szy Zak艂ad Artystyczno-Techniczny w Moskwie (Kandy艅ski, Malewicz) - szko艂a wy偶sza, powo艂ania w 1920 roku dekretem, mia艂 kszta艂ci膰 nowy typ artysty, z cechami artysty tradycyjnego, ale bieg艂ego w nowinkach technicznych. Analogiczne grupy istnia艂y w Europie Zachodniej, w Niemczech Bauhaus, trzeci o艣rodek w Holandii „de Stijl”, grupa artystyczna (Theo von Doesburg oraz Piet Mondrion).
Typowy poo艣wieceniowy racjonalizm, powr贸t do strukturalizmu - 艂ad i porz膮dek racjonalny (cywilizacja i kultura), to, co nie by艂o wyja艣nione, b臋dzie wyja艣nione.
Materia - minus, Kultura, Cywilizacja - plus. U Orwella totalitarna cywilizacja techniki.
Porz膮dkowanie sztuki - autonomia sztuk - co jest literatur膮, malarstwem itp. - forma ekstremalna odr臋bno艣ci sztuk.
Ka偶dy element powinien by膰 funkcjonalny, estetyczny, pe艂ni膰 swoj膮 funkcj臋, by膰 prosty w obs艂udze. Minimalizm, ascetyzm - redukcja 艣rodk贸w wyrazu do cech elementarnych. Trzy podstawowe kolory: czerwony, niebieski, 偶贸艂ty.
- Awangarda Krakowska - idee konstruktywizmu: metafora ekonomiczna.
- Kolektywizm konstruktywizmu - my艣l marksistowska, utylitaryzm - droga do produktywizmu.
Kubizm: kubi艣ci przywr贸cili malarstwu przedmiot: martwa natura. Zarzucali impresjonistom, 偶e nie docieraj膮 do istoty przedmiotu - perspektywizm. Pchni臋cie malarstwa na tory bardziej intelektualne: impresjonista maluje to, co widzi, fragment przedmiotu, kubista maluje to, co wie, chce uj膮膰 przedmiot ze wszystkich mo偶liwych perspektyw. -> antymimetyzm? Za艂o偶enia mimetyczne, ale 艣wiadomo艣膰 w艂asnych ogranicze艅.
Dadaizm: (1916-23) g艂osz膮cy destrukcj臋, bezlitosn膮 negacj臋 i szyderstwo z wszelkich powszechnie uznawanych warto艣ci. G艂贸wne o艣rodki: Zurych (neutralna w czasie wojny Szwajcaria), Nowy Jork, potem Pary偶. Przedstawiciele: T. Tzara, H. Ball, F. Picabia (literatura), M. Duschamp, H. Arp, K. Schwitters (sztuki plastyczne). Powstaje oko艂o 1916 roku w Zurychu, Cabaret Voltaire za艂o偶ony przez Balla, mi臋dzynarodowe czasopismo „Dada” pod redakcj膮 rumu艅skiego pisarza Tristana Tzary.
Nazwa: albo przypadkowy wyraz ze s艂ownika albo od dzieci臋cego gaworzenia, albo od rumu艅skiego s艂owa „da” (znaczy: „tak”). Inspiracja niezale偶no艣ci膮 sztuki prymitywnej i pierwotnej - murzy艅skiej i dzieci臋cej.
Ruch pacyfistyczny - protest przeciw wojnie. Sprzeciw wobec racjonalistycznej logice 艣wiata, kt贸ra doprowadzi艂a do wojny. Kwestionowanie moralno艣ci mieszcza艅skiej, 艣rodowisko bur偶uazyjnego.
Ruch programowo antyprogramowy - opiera si臋 na sprzeciwie wobec tradycyjnej kulturze i sztuce; absurdalne, zaprzeczaj膮ce sobie manifesty - negowanie ka偶dej formy, r贸wnie偶 przez siebie stworzonej.
Sztuka - wolna od kanon贸w, wszelkich uwarunkowa艅 spo艂ecznych, kulturalnych, obyczajowych, 偶adnych punkt贸w odniesienia - antrytradycjonalizm. Sztuka to zabawa, stosuje si臋 w niej przypadek, improwizacj臋, lu藕n膮 gr臋 skojarze艅, symultanizm (jednoczesno艣膰), nonsens, czarny humor, parodi臋 i prowokacj臋.
Atak na wszelk膮 konwencjonalno艣膰 - na j臋zyk, sk艂adni臋, leksyk臋, jako 藕r贸d艂o zak艂amania i „system starych przyzwyczaje艅” - trzeba go rozbija膰. Zasad膮 tworzenia przypadek (wrzuci膰 do worka wyrazy i wyjmowa膰, wg. Tzary). Dadai艣ci nie chcieli post臋pu - przysz艂o艣膰 dla nich nie istnia艂a.
Ready made - przedmiot gotowy podniesiony do rangi dzie艂a sztuki. Zamach na sztuk臋 jako tak膮 - wszystko mo偶e by膰 sztuk膮, wszystko zale偶y od artyst贸w, krytyk贸w, kt贸rzy dadz膮 si臋 nabra膰 oraz publiczno艣ci.
O tym, czy co艣 jest dzie艂em sztuki decyduje konwencja spo艂eczna - okre艣laj膮ca, czy co艣 jest przedmiotem u偶ytkowym, czy dzie艂em sztuki. Duchamp pozbawi艂 pisuar kontekstu u偶ytkowego i przeni贸s艂 go do innej przestrzeni.
Przedmiot staje si臋 dzie艂em sztuki, kiedy zostaje obdarzony znaczeniami - jak czas pokaza艂.
- anestetyzm - znieczulenie na bod藕ce estetyczne przedmiotu - dla Duchampa istotna by艂a warto艣膰 intelektualna
- happening
- asambla偶 - rze藕ba z przedmiot贸w gotowych (Hastor)
- artysta = przetw贸rca - przetwarza to, co zosta艂o wcze艣niej stworzone
Monet i Duchamp
W Polsce: prawdopodobnie P. Peiper po powrocie do Polski z pobytu we Francji i Hiszpanii wprowadzi艂 ten termin na sta艂e do j臋zyka krytyki. Oznacza艂 ten termin zesp贸艂 tendencji artystyczno-literackich ukszta艂towanych wok贸艂 programu i poetyki w艂a艣nie Peipera, zwanego „papie偶em awangardy”, w redagowanej przez niego krakowskiej „Zwrotnicy” (Awangarda Krakowska) i rozwijanych potem w tw贸rczo艣ci by艂ych jej wsp贸艂pracownik贸w: J. Przybosia, J. Brz臋kowskiego, nast臋pnie za艣 przez orientacje poetyckie powsta艂e w literackich 艣rodowiskach Wilna (呕agary) i Lublina (Druga Awangarda).
-- Stworzy膰 now膮 sztuk臋 dla nowego cz艂owieka. Awangarda powinna by膰 zwi膮zana zawsze z post臋powymi ruchami spo艂ecznymi i 偶e to winno stanowi膰 jej istotn膮 determinacj臋 ideologiczn膮.
-- Idea kryzysu kultury: negacja tradycji i kultury epok poprzednich, skierowanie ku utopiom spo艂ecznym i artystycznym, ch臋膰 poszukiwania warto艣ci niezdegradowanych i tworzenia od nowa, od nowego j臋zyka zaczynaj膮c, a na 艂adzie spo艂ecznym ko艅cz膮c.
Tw贸rca awangardowy podejmuje dialog z odbiorc膮 nie tylko poprzez dzie艂o, ale i czasopismo, wiec, odczyt, wiecz贸r poetycki, kabaret… Ma na celu nawr贸ci膰 odbiorc臋 (liczne manifesty).
Awangarda wykl臋ta -> awangarda wojuj膮ca -> awangarda zwyci臋ska (etapy wg Tatarkiewicza).