Egzamin. Pisemny. 7 pytań. 1 pytanie z lektur. 1 pytanie: pojęcia greckie napisane w oryginale i transliteracji. Pytania otwarte. Kilka zasad: musi to być odpowiedź na pytanie, musi być koherentna (nie pojedyncze zdania); słowa powinny mieć charakter definicyjny (np. deuteros plus to wyrażenie metaforyczne, które występuje w dialogu Fedon, które oznacza...). "Jak należy rozumieć zdanie Anaksymandra o wyroku wydawanym przez czas", Teoria liczb Pitagorasa - pytania z poprzednich lat.

Arystoteles.

Nie był Ateńczykiem, lecz rezydentem Aten. Był związany z dynastią Macedońską. Był członkiem Akademii Platońskiej; na tej podst. rekonstruowano chronologię jego dzieł; Jager zastosował kryterium im więcej z Platona, tym wcześniejsze, im mniej z Platona - tym późniejsze. Nie zachowały się wszystkie dzieła Arystotelesa. Mamy dzieła pseudoarystotelesowskie, kontestowane oraz takie, co do których autentyczności toczą się spory. Arystoteles - bardziej pedantyczny niż Platon; o ile dialogi były o wszystkim, Arystoteles pisał zawsze na jeden temat. Choć np. Metafizyka, która jest dziełem "bałaganiarskim" - nie jest zredagowana.

Teoria poznania. Pod pewnym względami jest podobna do tej Platona: rozróżnienie na wiedzę episteme i mniemanie doxa. Co je odróżnia: wiedza ma charakter ogólny i jest utworzona z przesłanek koniecznych. 3 kryteria wiedzy:

- ogólność (dla S, P, A konkret, poszczególne wrażenie, doznanie zmysłowie nie ma żadnej wartości informacyjnej; musimy odwołać się do tego, co ogólne. Dla Arystotelesa ogół jest warunkiem poznania tego, co konkretne - konkret będzie bez ogólnego niezrozumiały. W mniemaniu odwołujemy się do odczuć; w przypadku wiedzy musimy mieć ustalone pojęcie ogólne)

-konieczność (Arystoteles odnosi ją do poziomu rzeczy i do poziomu sądów. Wiąże ona ze sobą rzeczy, ale także łączy pojęcia. Poznanie musi odkrywać koniecznościowe związki między rzeczami a sądami. Te związki to ditia - przyczyna, które pojawią się także w Fedonie. Należy ją rozumieć: wszystko, co odpowiada na pytanie: dlaczego. Istnieją 4 ditie na poziomie epistemologicznym i 4 na poziomie ontologicznym: 4 przyczyny. 1 dotyczy istoty, a jej wyrazem jest definicja, określająca istotę - naturę rzeczy - np. człowiek jest istotą rozumną. Drugi rodzaj związku przyczynowego to: własności na poziomie rzeczy, a na logicznym: wskazanie na podmiot będący nośnikiem jakiejś własności. Odpowiedź na pytanie: czy takiej rzeczy przysługuje cecha taka czy inna. 3 rodzaj przyczyny dotyczy sprawczości - "z jakiej przyczyny Ateńczycy znaleźli się w stanie wojny" - "bo cośtam wtargnęli do Sardes". Sprawczość nie jest konieczna tak jak własność czy istota - bo Ateńczycy nie musieli wtargnąć do Sardes. Arystoteles jednak broni, że 3 przyczyna też jest konieczna - dotyczy nie samego faktu, lecz związku; jeśli już wtargnęli, to konieczne, że znaleźli się w stanie wojny. 4 typ dotyczy celowości: pytanie "dlaczego": wskazujące na cel; "dlaczego się spaceruje? dla zdrowia". Cała koncepcja przyrody jest celowa - teleologiczna.

- niezmienność (nawiązanie do tradycji Arystotelesa i Platona. Przedmiot wiedzy ma być niezmienny. Jeśli jest niezmienny, to można wtedy osiągnąć wysoki stopień ścisłości przy opisywaniu go; np. trójkąt. Trzeba uzyskać maksymalnie ścisłą wiedzę, na tyle, na ile to jest możliwe w jakimś przedmiocie. Jest sprawą inteligencji, żeby znaleźć odpowiedni dla przedmiotu stopień ścisłości - nie dość ściśle opisywać matematykę to taki błąd jak być zbyt ścisłym w takich naukach, jak polityka.

Metafizyka. Nie jest to słowo Arystotelesa, zostało dodane później. Dzieło bałaganiarskie. Notatki, fragmenty prac, niechronologiczne i zlepione. Mówi tam o pewnej teorii, którą można nazwać metafizyką. Jest ona pojmowana na kilka sposobów.

1) Ks. Gamma. : "jest taka wiedza, która rozważa byt jako byt".

2 Ks. Zeta: jest teorią substancji.

3) Ks. Theta: gdyby nie było żadnej innej nauki poza przyrodą, to physis byłoby nauką pierwszą. Ale jest coś, co ją poprzedza: teoria bytu doskonałego, teologia.

Metafizyka to zatem teoria pierwsza, taka, która wyprzedza wszystkie inne.

1) Teoria bytu jako bytu. Wyrażenie "bytu jako bytu" jest wyrażeniem okropnym i odstręczającym (podobnie jak "ja jako ja" w przeciwieństwie do "ja jako ty"). Po grecku brzmi to "to on" - participium neutrum r. nij. od czasownika 'być', einai. Po angielsku: "being qua being". Jonathan Barnes tłumaczy to jako "being qua existent" - byt jako coś istniejące. Bytem można zajmować się na różne sposoby, np. pod względem ilościowym - matematyka, czy pod kątem barwy, ale także: pod kątem istnienia. Czym jest istnienie? Arystoteles opisuje to językiem logiki. O bycie można mówić na wiele sposobów, bo słowo byt jest słowem homonimicznym (jak zamek). Gdyby było absolutnie homonimiczne, nie możnaby stworzyć żadnej o nim teorii - tak jak nie można stworzyć teorii nt. zamku (bez rozróżnienia). Szukamy twardego jądro bytu, które będzie łączyć wszystkie znaczenia czasownika "być" - to jest nieosiągalne przez jego homonimicznosć. Ale można zdefiniować kategorie - listę użyć słowa "być". Stanowią taksonomię sensów, funkcji słów być i byt.

2) Teoria substancji. Substancja - uzija. Substancja: pani Byt; samodzielna jednostka istnienia. Coś, co na poziomie rzeczy nie potrzebuje innych rzecyz do istnienia, a na poziomie pojęcia nie potrzebuje innego pojęcia do zdefiniowania. Substancja to mieszanina tego, co ogólne i tego, co konkretne. Z jednej strony jest odrębną konkretnością, z drugiej - jest on ujmowany przez to, co w nim ogólne. Np. ten tu Sokrates; żeby określić tę substancję, odwołujemy się do tego, że jest Sokratesem i do tego, że jest człowiekiem. To przemieszanie jednostkowości i gatunkowości: formy i materii, morphe i hyle. Są różne interpretacje tego, co Arystoteles miał na myśli przez formę i materię. Standardowe brzmi, że forma, to jest to, co ogólne, a materia - to, co jednostkowe. Prof. Legutce nie wydaje się to dobrym wyjaśnieniem. Druga para pojęć to: akt - energeia i możność - dunamis. Akt i możność opisują rozwój substancji. Rozwój to aktualizacja - czyli urzeczywistnianie typowego dla gatunku scenariusza rozwojowego. Każda substancja ma wpisany typowy dla swojego gatunku pewien kod rozwojowy, który jest realizowany. Można to porównać do biologicznego dojrzewania. Jeżeli porównamy naturę ludzką z drzewem - to jest to drzewo wyrosłe, a nie nasiona czy roślinki. Kontrast do nowożytności - gdzie natura to dziecko czy dzikus. Teoria przyrody Arystotelesa jest teorią nieewolucyjną (?). Hypokeimenon - podłoże, podmiot. Podłoże nigdy nie jest podłożem ostatecznym - każdy byt jest ustrukturowiony na wielu poziomach. Hypokeimenon to materia prima - materia pozbawiona wszelkiej struktury; rzecz niewyobrażalna i niepoznawalna. To ti en einai - zwykle tłumaczone jako istota, einai - być, en - czas przeszły; coś, co było i jest. to synodon - połączenie jednostkowości i ogólności.

3) Substancja jako Bóg. Rozważania o Bogu to stały moment refleksji, nieodłącznie związany z ludzkim myśleniem. Odpowiedź Arystotelesa na pytanie: "czy istnieje bóg" tworzy dwie drogi:

a) teoria (?_. Jaka jest przyczyna ruchu? Zawsze musi istnieć pierwszy Poruszyciel; zawsze dochodzimy do pytania o pierwszą przyczyną ruchu.

b) Trop metafizyczny: jeśli porusza, to jak porusza? Jedyna przyczyna, która jest adekwatna, to przyczyna celowościowa; bo np. przyczyna sprawcza wymagałaby innej przyczyny. Skoro jest przyczyną celową, to jest nieruchomy (przyciąga, nie popycha), a jego doskonałość wynikałaby z tego, że jest on czystym aktem; nie ma w sobie żadnej możliwości rozwojowej - jest zrealizowany, coś, co się stało, zostało ziszczone. To bóg zamknięty; nie ma wobec świata żadnych intencji; nie tak jak u Platona, gdzie dobro się od Boga wylewa.

c) droga etyczna. Jakie jest najdoskonalsze życie? To życie intelektualne, kontemplacyjne, bios theoretikos. Boskość jest myślą. Bóg kontempluje - ale nie poszukuje, to myśl zamknięta, nastawiona na siebie, myśl o myśli. To bóg filozofów, który nie ma nic wspólnego z kultem czy religią.