EWOLUCJA POLSKIEGO ROLNICTWA

PO WEJŚCIU POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ

Anna Bukała

Tomaszów Lubelski 2010r.

WSTĘP

Rolnictwo odpowiednio ukierunkowane dostarcza żywności dla społeczeństwa, paszy dla zwierząt, surowców dla gałęzi przemysłowych oraz może być miejscem odpoczynku (agroturystyka) dla ludności miejskiej. Polskie rolnictwo w porównaniu z krajami Europy Zachodniej nie zużywa tak dużych ilości energii, substancji chemicznych, które zanieczyszczają środowisko. Od roku 2004 Polska znajduje się w strukturach Unii Europejskiej, co spowodowało wprowadzenie kilku zasad polityki rolnej celem ujednolicenia rolnictwa wszystkich krajów Unii Europejskiej.  Kraje europejskie wspólnie wyznaczają kierunki rozwoju rolnictwa, najważniejsze z nich to:

• wzrost produkcji rolnej we wszystkich gałęziach produkcyjnych, aby uzyskać samowystarczalność państw członkowskich w produkcji żywności, celem uniezależnienia się od dostaw surowców z rynków azjatyckich i USA

• poprawa stopy życiowej rolników, jako grupy społecznej mało wspieranej przez państwa

• duża produkcja surowców rolnych ma zapewnić odbiorcom niższe ceny produktów rolnych, ale jednocześnie być opłacalną dla grup producenckich (ustalono gwarantowane ceny minimalne na produkty rolnicze i gwarancję rynków zbytu dla tychże produktów)

• porównywalność cen produktów rolnych na wszystkich rynkach krajów członkowskich. 

Wstąpienie Polski do struktur Unii Europejskiej wymagało szeregu zmian prawnych, ekonomicznych i społecznych w sektorze rolnictwa. Zmiany wiązały się przede wszystkim z:

• umożliwieniem rolnikom korzystania z preferencyjnych kredytów na rozwój gospodarstw specjalistycznych

• unowocześnieniem polskiej wsi, wprowadzeniem dodatkowych kursów i szkoleń dla rolników

• wprowadzeniem cen minimalnych na produkty rolne, zapewnieniem rynków zbytu i skupu interwencyjnego

• zwiększeniem wydatków na ochronę przyrody i zapobieganiem degradacji gleby

• rozwojem produkcji żywności ekologicznej

• wzrostem nakładów finansowych na rolnictwo

• dostosowania systemu ubezpieczeń społecznych rolników do standardów unijnych

• poprawą jakości wytwarzanych produktów rolnych.

Biorąc pod uwagę polskie rolnictwo w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej należy zaznaczyć, iż Polska to kraj oferujący duży rynek zbytu (38 milionów obywateli), z czego około 38% mieszka na wsi, z czego rolnicy stanowią około 28%. W porównaniu z państwami członkowskimi to bardzo dużo, gdyż średnio kraje Unijne mają wskaźnik rzędu 2-5%.  Ponadto udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni przekracza 50%, to bardzo dużo na tle krajów europejskich. Patrząc na udział rolnictwa w tworzeniu PKB od połowy XX wieku obserwujemy stopniowy spadek wartości (w 1950 roku PKB wynosił 32%, w 2004 roku już 3,8%), co świadczy o zachodzących zmianach polityczno – gospodarczych kraju. Jednak na tle członków Unii Europejskiej to i tak dosyć wysoki wskaźnik, dla porównania większy udział PKB mają: Grecja (8,6% PKB to wpływy z rolnictwa), Litwa (8,0%), Estonia (5,8%), Cypr (5,0%), Irlandia (5,2%); z kolei mniejszy wskaźnik niż Polska uzyskują kraje: Niemcy (1,2%), Belgia (1,4%), Wielka Brytania (1,4%), Austria (1,8%); wskaźnik porównywalny z naszym krajem uzyskują: Dania  (2,9%), Portugalia (3,8%), Francja (3,3%), Finlandia (3,6%). Biorąc pod uwagę wielkość polskich gospodarstw również odbiegamy od średniej dla krajów członkowskich; w Polsce średnie gospodarstwo ma powierzchnię 8,2 ha, gdy w krajach Europy Zachodniej są kilka razy większe; podobnie sytuacja dotyczy nakładów na rolnictwo — Polska ciągle mało dotuje sektor rolniczy. Polska to ważny członek UE, nasz sektor  rolniczy dostarcza wielu produktów: warzywa, owoce, mrożonki i zboża, wszytko to wysokiej jakości zdrowa polska żywność.

Przyjrzyjmy się jaki wpływ na polskie rolnictwo miało przystąpienie naszego kraju do Unii Europejskiej.

Program SAPARD¹ - pomoc przedakcesyjna

W okresie przedakcesyjnym Unia Europejska kieruje do krajów kandydujących pomoc finansową w ramach różnych programów. Celem tych działań jest przygotowanie poszczególnych sektorów gospodarki, infrastruktury i obywateli do wyzwań związanych z wejściem krajów kandydujących do Unii Europejskiej. Jednym z takich programów był SAPARD, który koncentrował się na rolnictwie i obszarach wiejskich. Nie była to jednak pomoc kierowana wyłącznie do rolników, jej celem było bowiem przyspieszenie rozwoju wsi i małych miasteczek. Zadaniem programu była również modernizacja i restrukturyzacja zakładów sektora rolno-spożywczego, których kondycja finansowa i konkurencyjność mają wpływ na możliwości rozwojowe dostawców surowców – producentów rolnych.

Zadania programu SAPARD w Polsce były następujące:

– Poprawa konkurencyjności polskiego rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego.

– Przyspieszenie dostosowań sektora rolno-spożywczego do wymogów Jednolitego Rynku UE w zakresie standardów sanitarnych, higienicznych oraz jakościowych.

– Wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez rozwój infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania na wsi pozarolniczej działalności gospodarczej.

Program był oparty na dwóch priorytetowych osiach, do realizacji których musiały przyczyniać się w jakimś stopniu wszystkie przedsięwzięcia realizowane w ramach SAPARDu. Były to następujące priorytetowe cele:

– Poprawa efektywności sektora rolno-spożywczego.

– Poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej i tworzenie miejsc pracy.

Jednak każda z części programu (tzw. działań) określała odrębne cele, jakim miały służyć poszczególne projekty.

Znaczne opóźnienie, z jakim program SAPARD ruszył w Polsce, wzbudziło obawy o odpowiednie wykorzystanie dostępnych środków finansowych. Wątpliwości dotyczyły również zakresu udzielanych dotacji, wysokości przewidywanego wsparcia czy też samej opłacalności ubiegania się o pomoc przez potencjalnych beneficjentów. Niestety, pierwsze miesiące funkcjonowania programu potwierdziły te pesymistyczne wizje – zainteresowanie pomocą, którą oferował SAPARD, było niewielkie. Najmniejsze wykorzystywanie możliwości oferowanych przez program notowano wśród rolników, do których skierowane było Działanie 2 „Inwestycje w gospodarstwach rolnych”.

Wielu rolnikom trudności sprawiały skomplikowane procedury ubiegania się o pomoc czy też brak własnego wkładu finansowego na zrealizowanie inwestycji (SAPARD funkcjonuje na zasadach refundacji poniesionych kosztów). Stopniowo sytuacja ta ulegała poprawie i coraz więcej rolników korzystało z tej formy pomocy. Wpływ na to miały zapewne działania podejmowane przez pracowników doradztwa rolniczego, których celem było przekonanie rolników do zalet programu SAPARD. Zachęta ze strony doradców rolnych stała się skuteczniejsza, gdy w międzyczasie wprowadzono korzystne zmiany w zasadach udzielania pomocy, jak na przykład wprowadzenie szerszych możliwości zakupu maszyn rolniczych czy podniesienie górnej granicy wieku potencjalnych beneficjentów. Istotnymi zmianami były również: zwiększenie wysokości dotacji, o jaką mogą ubiegać się producenci oraz podniesienie limitu wielkości stada u producentów bydła mlecznego i trzody chlewnej. Na zwiększenie liczby składanych wniosków miało też zapewne wpływ pojawienie się pierwszych rolników, którzy otrzymali pomoc finansową z programu. Dzięki temu wielu producentów rolnych, widząc już możliwości uzyskania pomocy, decydowało się na współpracę z doradcami i złożenie wniosku o pomoc. Najwięcej złożonych wniosków

(13 349) dotyczyło zwiększania różnorodności produkcji gospodarstw rolnych. Wielu rolników zdecydowało się również na inwestycje związane z produkcją mleka (1 179 wniosków) i trzody chlewnej (936 wniosków). Niewielkie zainteresowanie pomocą oferowaną przez SAPARD wykazali natomiast producenci owiec (44 wnioski) i bydła mięsnego (68 wniosków).

Długo oczekiwane Działanie 4 „Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich” – uruchomione dopiero pod koniec roku 2003 – zgodnie z przewidywaniami, cieszyło się ogromnym zainteresowaniem. Oferowane w ramach trzech schematów Działania, 4 formy pomocy były zgodne z potrzebami rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich. Wsparcie finansowe mogły uzyskać przedsięwzięcia skierowane na poprawę warunków zamieszkania, pracy, prowadzenia działalności gospodarczej oraz służące zwiększaniu turystycznej atrakcyjności obszarów wiejskich

Pomimo opóźnień i problemów, które pojawiły się w trakcie wdrażania programu SAPARD, jego realizację można uznać za pomyślną. Inwestycje wykonane w ramach tego programu pomogą zapewne w trudnych procesach restrukturyzacji wielu gospodarstw rolnych i zakładów przetwórczych. Trudno jest również przecenić doświadczenia, które podczas realizacji programu zdobyła polska administracja, producenci rolni, zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego oraz społeczności lokalne.

WSPÓLNA POLITYKA ROLNA

Wspólna polityka rolna jest jedną z najstarszych polityk Unii Europejskiej i przez wiele lat ukształtowała się jako najbardziej kompleksowa polityka społeczno-ekonomiczna Wspólnoty. Postanowienie o utworzeniu w Europie wspólnego rynku rolnego istniały jeszcze przed utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, jednak podstawowe zasady wspólnej polityki rolnej określone zostały dopiero w Traktacie Rzymskim 25 marca 1957 roku. Zasady te obejmują wszystkie działania podejmowane przez Wspólnotę Europejską, które dotyczą sektora rolnego.

Wspólna polityka rolna prowadzi działania mające na celu ochronę rynku rolnego. Rolnictwo jest sektorem bardzo wrażliwym, wymaga specjalnego traktowania i przede wszystkim pomocy. W rolnictwie proces produkcji jest o wiele dłuższy niż w przemyśle czy handlu oraz jest obarczony często wpływami niezależnymi od człowieka, czynnikami naturalnymi. Nakłady poniesione na rolnictwo zwracają się po dłuższym czasie niż w innych gałęziach gospodarki, a obrót kapitałem jest wolniejszy. Stwierdzono również, że rolnictwo nie ma warunków do sprostania konkurencji rynku światowego, dlatego też wykształciła się praktyka ochrony rolnictwa Unii Europejskiej przed konkurencją ze strony państw nie członkowskich oraz interwencji na rynkach wewnętrznych.

Polityka rolna jest najbardziej rozbudowaną polityką gospodarczą w UE, jednak też najbardziej kosztowną. W przeciwieństwie do innych sektorów gospodarki, które funkcjonują na zasadach rynkowych, rolnictwo jest szczególnie chronione i wspierane.

Polityka rolna Wspólnoty Europejskiej jest długookresową wspólną polityką zawierającą w sobie wysoki stopień państwowej interwencji, która zmierza do osiągnięcia celów socjalnych i ekonomicznych.

2. 1. Cele i zasady Wspólnej Polityki Rolnej

Podstawą włączenia rolnictwa do wspólnego rynku EWG były zapisy Traktatu Rzymskiego, który w art.39 wyznacza specyficzne cele wspólnej polityki rolnej. Są one następujące:

• zwiększenie produktywności rolnictwa w drodze wspierania postępu technicznego, racjonalny rozwój produkcji rolnej oraz optymalne wykorzystanie czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej;

• zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności wiejskiej, poprzez zbliżenie poziomu dochodów osób zatrudnionych w rolnictwie do dochodów osób zatrudnionych w innych działach gospodarki;

• stabilizacja rynków rolnych, a zatem cen i dochodów, wzrost produkcji powoduje, że na rynku może pojawić się nadmierna podaż. Nadwyżka jak i niedobór świadczą o niestabilnym rynku, aby zmniejszyć te wahania Wspólnota podjęła działania za pomocą systemu cen gwarantowanych i gwarantowanej sprzedaży produktów, na które nie ma zbytu;

• zapewnienie dobrego poziomu zaopatrzenia ludności w produkty rolne.

Do osiągnięcia wyżej wymienionych celów w ramach wspólnej polityki rolnej przewidziano środki, które polegają na skutecznej koordynacji wysiłków podejmowanych w ramach kształcenia, badań naukowych i upowszechniania wiedzy rolniczej oraz wspólnym działaniu na rzecz zwiększania poziomu konsumpcji niektórych produktów.,, W zależności od politycznej lub gospodarczej konieczności muszą być uwzględniane wybrane cele. Traktat nie hierarchizuje celów Wspólnej Polityki Rolnej, przez co określone cele mogą i w praktyce muszą być traktowane priorytetowo. Najważniejsze jest, by organy Wspólnoty realizując jeden cel minimalizowały negatywne skutki zastosowania pozostałych celów.

W ramach Wspólnej Polityki Rolnej przyjęto trzy podstawowe zasady:

• zasada wspólnego rynku, która oznacza swobodny przepływ produktów rolnych między państwami członkowskimi (zapewniony poprzez likwidację ceł i innych ograniczeń związanych z ochroną rynków narodowych, a także poprzez wprowadzenie wspólnych cen i ujednoliconych zasad konkurencji oraz przyjęcie wspólnych reguł w handlu produktami rolnymi z krajami trzecimi),

• zasada preferencji Wspólnoty która oznacza pierwszeństwo zbytu na rynku Wspólnoty produktów rolnych wytwarzanych na jej terenie i ochronę rynku wewnętrznego przed tańszymi produktami pochodzącymi z importu,

• zasadę solidarności finansowej, która zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie do solidarnego uczestnictwa w kosztach funkcjonowania polityki rolnej.

  1. Finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej

Wspólna polityka rolna finansowana jest z budżetu UE. Wydatki związane ze WPR należą do największych pozycji budżetu UE, i dąży się do ich ograniczenia lub choćby stabilizacji na obecnym poziomie. Instrumentem zapewniającym środki finansowe dla prowadzenia wspólnej polityki rolnej jest Europejski Fundusz Gwarancji i Orientacji Rolnej stworzony w 1962 roku, którego prawną podstawą jest art.30 Traktatu. Do 1970 roku finansowanie wspólnej polityki rolnej odbywało się poprzez wpłaty państw członkowskich na ten cel, a od 1971 roku weszła w życie nowa reguła Rady zgodnie, z którą wkłady finansowe państw członkowskich były zastąpione przez system funduszy własnych Wspólnoty. Od 1975 roku wydatki Wspólnoty zostały całkowicie finansowane z zasobów Wspólnoty ujętych w budżecie.

Tabela 1. Finansowanie dopłat bezpośrednich w Polsce w warunkach akcesji do Unii Europejskiej w latach 2004-2006 (min euro)

Dopłaty		Lata		Razem
	2004 2004	2005	2006
Dopłaty bezpośrednie z UE	620	765	920	2305
Przesunięcie zobowiązań z II Filaru WPR (25, 20, 15%)	215	192	157	564
Płatności po uzupełnieniu z II Filaru (środki UE)	835	957	1077	2869
+ 20% współfinansowania krajowego	54	48	39	141
Suma dopłat bezpośrednich i przesunięcia z II Filara wraz z 20% współfinansowaniem z budżetu krajowego	889	1003	1116	3010
Dopłaty z budżetu krajowego do maksymalnego poziomu 55,60 i 65%	559	633	724	1916
Dopłaty bezpośrednie ogółem	1448	1638	1840	4926

Źródło: obliczenia własne na podstawie materiałów UKIE i FAPA/SAEPR „Informacja na temat wyników za­kończonych negocjacji akcesyjnych z UE w obszarze Rolnictwo"

1. Agenda 2000 – Reforma Wspólnej Polityki Rolnej

W 1997r. Komisja Europejska przygotowała projekt radykalnej reformy WPR i związanych z nią funduszy pod nazwą Agenda 2000. Propozycje Komisji były odpowiedzią na nowe wyzwania, które pojawiły się przed Europą, jak np.: liberalizacja światowego handlu towarami rolno-spożywczymi, wzrost popytu na świecie, konieczność troski o środowisko naturalne, rosnące zainteresowanie konsumentów bezpieczeństwem i jakością produktów, a także perspektywa rozszerzenia Unii Europejskiej na wschód. Proponowane przez Komisje reformy zostały zaaprobowane w marcu 1999 r. na spotkaniu szefów państw i rządów w Berlinie.

Cele reformy Wspólnej Polityki Rolnej

- rozwój i podniesienie konkurencyjności obszarów wiejskich, wyrównanie różnic ekonomicznych między regionami,

- zagwarantowanie ludności rolniczej odpowiednich warunków życia i stabilnych dochodów z gospodarstw rolnych,

- zapewnienie wielofunkcyjnego charakteru rolnictwa,

- zagwarantowanie konsumentom bezpieczeństwa żywności,

- poprawę jakości produktów żywieniowych,

- poprawę konkurencyjności rolnictwa europejskiego zarówno na rynku wewnętrznym jak i zewnętrznym,

- poprawę warunków hodowli i uboju zwierząt,

- włączenie do WPR celów związanych z ochroną środowiska,

- uznanie leśnictwa za integralną część rozwoju wsi,

- stabilizację wydatków na rolnictwo - określenie założeń finansowych na lata 2000 - 2006.

Dopłaty bezpośrednie

Wsparcie polskiego rolnictwa z budżetu Unii Europejskiej obejmuje kilka części. Za najważniejszą i podstawową uznaje się dopłaty bezpośrednie, czyli to, co trafi bezpośrednio do gospodarstw rolnych. W Unii Europejskiej z dopłat bezpośrednich pochodzi prawie połowa dochodów rolników, jest to, zatem bardzo istotny element opłacalności i wsparcia produkcji rolnej.

Obecnie Wspólna Polityka Rolna to całość działań podejmowanych przez Wspólnotę w sektorze rolnictwa dla osiągnięcia określonych celów takich jak: zwiększenie wydajności produkcji rolnej, zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności wiejskiej, stabilizacja

rynków oraz zapewnienie odpowiednich cen dla konsumentów, wreszcie zagwarantowanie bezpieczeństwa żywnościowego. W ramach Wspólnej Polityki Rolnej wyróżniamy 2 zasadnicze typy mechanizmów: strukturalne i rynkowe. Dopłaty bezpośrednie wpisują się w zakres mechanizmów strukturalnych. Polscy rolnicy korzystają z takich dopłat od 2004 roku.

W Traktacie akcesyjnym określono, że Polska stosuje uproszczony system płatności bezpośrednich. System uproszczony polega na dopłatach bezpośrednich nie do produkcji, lecz proporcjonalnie do powierzchni poszczególnych gospodarstw rolnych, niezależnie od rodzaju i rozmiarów prowadzonej działalności rolniczej, czyli de facto będzie oznaczał dopłatę do każdego hektara użytków rolnych. W Traktacie opisano też w jaki sposób środki

na dopłaty wypłacane polskim rolnikom będą zwiększane do 2010 roku, w którym dojdzie do zrównania ich we wszystkich krajach.

W części dotyczącej dopłat bezpośrednich uzgodniono, że wielkość maksymalnych dopłat bezpośrednich dla polskich rolników będzie kształtować się jak przedstawiono to na wykresie poniżej, pod warunkiem, że część z tych środków będzie finansowana z polskiego budżetu, tak więc środki finansowe, jakie Polska może przeznaczyć na dopłaty dla rolników będą pochodzić z trzech źródeł:

• fundusze na dopłaty bezpośrednie przekazane Polsce przez UE

• część funduszy przeznaczonych Polsce przez UE na rozwój obszarów wiejskich

• fundusze uzupełniające pochodzące z budżetu krajowego

Zaletą tego systemu jest ograniczenie biurokracji, nie wymaga ona skomplikowanych procedur stosowanych w przypadku systemu standardowego.

Na wykresie powyżej przedstawiona jest wielkość dopłat obszarowych wypłacanych polskim rolnikom w kolejnych latach, od wstąpienia do UE. Płatności bezpośrednie stały się w Polsce ważnym instrumentem stabilizowania dochodów rolniczych, który pozwala na poprawianie sytuacji ekonomicznej gospodarstw bez windowania cen za płody rolne przy rosnących w rolnictwie kosztach, z powodu drożejących nawozów i innych środków potrzebnych rolnikom. Unijne dopłaty bezpośrednie, współfinansowane z krajowego budżetu, zapewniają konsumentom tańszą żywność i sprawiają, że nasze produkty rolno-spożywcze są cenowo konkurencyjne na rynkach zagranicznych. W Polsce co roku z dopłat bezpośrednich korzysta około 1,4 mln rolników. Dopłaty obszarowe, wypłacane rolnikom za 2009 rok stanowią około 90% płatności wypłacanych rolnikom w państwach tzw. starej Unii. W 2010 roku będą takie jak w Państwach UE i przeznaczono na nie 3,25 miliarda euro.

Tabela 2. Schemat dochodzenia do pełnej wysokości dopłat bezpośrednich

	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013
Podstawowe wysokości dopłat (produkty nie objęte wsparciem w UE, tj. ziemniaki, buraki cukrowe, warzywa, owoce, inne)	25%	30%	35%	40%	50%	60%	70%	80%	90%	100%
Dopłaty wsparte ze środków na rozwój wsi oraz budżetu państwa (produkty objęte wsparciem w UE, tj. zboża, rośliny oleiste wysokobiałkowe, tytoń, chmiel, ziemniaki skrobiowe oraz produkcja wołowiny, mleka i owiec.	55%	60%	65%	70%	80%	90%	100%	100%	100%	100%

Warto wiedzieć, że płatności bezpośrednie są obecnie kluczowym elementem Wspólnej Polityki Rolnej. W wyniku reformy WPR z Luksemburga z 2003 roku nie wprowadzono istotnych zmian w poziomie wsparcia sektora rolnego w Unii Europejskiej. Zmieniła się jednak i to zasadniczo struktura tego wsparcia. Od 2003 roku kluczowym instrumentem wspierania rolnictwa stały się płatności bezpośrednie. Oddzielono je jednak od struktury i wielkości produkcji rolniczej. Instrument płatności bezpośrednich było stosowany w ramach Wspólnej Polityki Rolnej od czasów tzw. reformy Macsharry'ego w 1992 roku, Płatności wówczas rekompensowały obniżki dochodów rolniczych, która powstałą w wskutek stopniowej redukcji cen gwarantowanych artykułów rolnych takich jak: zboża, roślinę oleiste, wysokobiałkowe, wołowiny i cielęciny. Wysokość płatności różnicowano w zależności od rodzaju produkcji ustalanej w oparciu o kryterium plonu, areału, upraw i pogłowia zwierząt w okresie bazowym. Płatności bezpośrednie stosowane w ramach tzw. reformy Macsharry'ego powszechnie uważa się za pierwszy krok WPR w kierunku oddzielenia wparcia od produkcji.

1. 1. Stawki dopłat bezpośrednich za 2010 rok²

Europejski Bank Centralny ogłosił 30 września br. oficjalny kurs według wymiany złotego, zgodnie z którym będą przeliczane i wypłacane dopłaty bezpośrednie za 2010 rok.  Bank określił kurs w wysokości 3,9847 złotych za euro. Kursy przeliczeniowe obowiązują we wszystkich państwach, których oficjalną walutą nie jest euro. W tym roku przyjęty kurs przeliczeniowy jest nieco mniej korzystny niż w roku ubiegłym, kiedy wynosił on 4,2 zł za euro. Suma tegorocznych wypłat dopłat bezpośrednich będzie jednak wyższa niż ubiegłorocznych bo zgodnie z porozumieniem akcesyjnym wzrośnie ona o 10% i po raz pierwszy dopłaty bezpośrednie dla polskich rolników osiągną poziom 100% wysokości dopłat obowiązujących w państwach tzw. starej 15 UE. Łączna kwota przeznaczona na dopłaty bezpośrednie w Polsce za 2010 r. wynosi około 3,2 miliardy euro tj. prawie 13 miliardów złotych, przy czym 70% tej kwoty rolnicy otrzymają z budżetu UE a pozostałe 30% sfinansowane zostanie z budżetu krajowego.

Szacowane przez ARiMR  “na roboczo” stawki tych płatności przedstawiają się następująco:

• jednolita płatność obszarowa (JPO) - 562,08 zł;

• uzupełniająca płatność podstawowa - do powierzchni innych roślin i do powierzchni gruntów ornych, na których nie jest prowadzona uprawa roślin - 327,26 zł;

• płatność uzupełniająca do powierzchni uprawy chmielu, do której przyznano płatność uzupełniającą do powierzchni uprawy chmielu za 2006 r. (płatność niezwiązana z produkcją) - 1 420,07 zł;

• płatność do powierzchni roślin przeznaczonych na paszę, uprawianych na trwałych użytkach zielonych (płatności zwierzęce) - 439,03 zł;

• oddzielna płatność z tytułu owoców i warzyw (płatność do pomidorów) - 157,16 zł;

• przejściowe płatności z tytułu owoców miękkich - 1 593,88 zł;

• płatność cukrowa - 50,45 zł;

• płatność do krów - 346,43 zł;

• płatność do owiec - 105,91 zł;

• specjalna płatność obszarowa do powierzchni uprawy roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych - 207,28 zł.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007 – 2013

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 stanowi instrument realizacji polityki Unii Europejskiej w zakresie ROW, czyli rozwoju obszarów wiejskich. Dokument określa cele, priorytety i zasady, na podstawie których wspierane będą liczne działania dotyczące tej kwestii.

PROW stanowi końcowy element procesu programowania, który został zorganizowany w zgodności ze strategicznym podejściem przedstawionym przez Komisję Europejską. Otóż na poziomie unijnym opracowywany jest dokument strategiczny, który pozwala rozpoznać silne i słabe strony obszarów wiejskich na terenie Unii Europejskiej, zmierzyć postęp w osiąganiu unijnych priorytetów, a ponadto identyfikuje osie priorytetowe wspólne dla krajów członkowskich. Następnie w oparciu o unijną strategię przygotowywana jest krajowa strategia rozwoju obszarów wiejskich, która pozwala przełożyć priorytety wspólnotowe na sytuację krajową. A podstawowym narzędziem realizacji omawianej strategii w Polsce jest właśnie PROW.

Biorąc pod uwagę problemy i wyzwania, przed jakimi stoją obszary wiejskie, wyznaczono główne cele nowej polityki PROW 2007-2013:

• Cel 1: Poprawa konkurencyjności gospodarstw rolnych poprzez ich restrukturyzację,

• Cel 2: Poprawa stanu środowiska oraz krajobrazu poprzez racjonalną gospodarkę ziemią,

• Cel 3: Poprawa warunków życia ludności wiejskiej i promocja dywersyfikacji działalności gospodarczej.

Tabela 3. Priorytety polskiego PROW 2007-2013

Cel	UE	Polska
Wsparcie konkurencyjności	min.10%	45,9%
Poprawa stanu środowiska	min. 25%	33,9%
Poprawa jakości życia + LIDER min. 12,5%	min. 12,5 %	16,2%

Każdemu z celów głównych polityki odpowiada oś priorytetowa obejmująca odpowiednie instrumenty polityki rozwoju obszarów wiejskich.

Każdej z osi priorytetowych przyporządkowano specyficzne instrumenty, zarówno obecnie funkcjonujące, jak i nowe. Część instrumentów poddano modyfikacji. Warunki wdrażania działań zostały uproszczone i lepiej dostosowane do osi priorytetowych. Niektóre z wymienionych działań będą wdrażane w okresie krótszym, niż cały okres programowania, czyli do 2013 r. Kraje członkowskie nie musza wdrażać wszystkich wymienionych w rozporządzeniu działań, a jedynie wybrać najbardziej odpowiednie do własnych potrzeb i warunków. Jedynym instrumentem obowiązkowym do wdrożenia przez wszystkie kraje jest wspieranie przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt.

Polska jest liderem Unii Europejskiej w realizacji wypłat z PROW 2007-13. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa przekazała beneficjentom już 15,5 miliarda zł.

Wypłata do tej pory 15,5 mld zł z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 plasuje  nasz kraj na pozycji  europejskiego lidera w realizacji tego Programu.  Znajdujące się na drugiej pozycji Niemcy wypłaciły bowiem ze swojego PROW 2007 - 2013 o 500 milionów euro mniej niż Polska, a wynik Francji jest mniejszy o 750 mln euro.

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wypłaca ostatnio niezwykle sprawnie coraz więcej pieniędzy z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, którego całkowity budżet wynosi przeszło ok. 70  miliardów złotych. Ta kwota w 70%  została już zagospodarowana.  Do Beneficjentów trafiło już 15,5 miliarda złotych a pozostałe "zagospodarowane" środki w wysokości ok. 35 miliardów złotych są już zaplanowane do wypłaty w ramach przyjętych przez ARiMR zobowiązań wieloletnich. Dotyczy to np. wypłat przyznanych w ubiegłych latach Rent strukturalnych, corocznych dopłat do zalesień, wsparcia z "Programu rolnośrodowiskowego", a także płatności wynikających z zawartych do tej pory umów o dofinansowanie inwestycji realizowanych przez rolników i przedsiębiorców, które zostaną wypłacone przez ARiMR po ich wykonaniu i rozliczeniu.  Do wykorzystania z PROW na lata 2007-2013 pozostało jeszcze około 19 miliardów złotych.

Z wypłaconych dotychczas około 15,5 miliarda zł w ramach PROW 2007-2013 najwięcej, bo ponad 4 mld zł Agencja przeznaczyła na realizację dopłat ONW. Dopłaty te  wspierają prowadzenie produkcji rolniczej na terenach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Wsparcie takie otrzymuje co roku około 760 tys. rolników.

Wykres 2. Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania

Gospodarstwa przechodzące na ekologiczne metody produkcji lub stosujące technologie zapobiegające erozji gleb oraz zajmujące się hodowlą rodzimych ras zwierząt i uprawą cennych genetycznie gatunków roślin otrzymują  z tego programu dofinansowanie przez 5 lat. Dofinansowanie to ma im zrekompensować utratę dochodów, które osiągaliby stosując intensywnie nawozy sztuczne czy środki ochrony roślin.

Rolnikom, którzy zrealizowali inwestycje wspierane z działania "Modernizacja gospodarstw rolnych" Agencja wypłaciła ponad 2,46 mld zł. Ponieważ wsparcie z ARiMR może pokryć od 40% do 60% poniesionych kosztów, całkowita wartość inwestycji zrealizowanych przez rolników w ich gospodarstwach wynosi blisko 7 mld zł. Tą pomoc finansową z PROW 2007-2013 otrzymało ponad 24 tys. rolników, w tym około 10 tys. beneficjentów,  którzy złożyli wnioski w 2009 r.  Większość tych pieniędzy inwestorzy przeznaczyli na zakup nowoczesnych ciągników, maszyn i urządzeń rolniczych.

Dotychczasowy przebieg wdrażania PROW 2007-2013, wielkość wypłat i "zagospodarowanych" środków, przygotowywane kolejne nabory wniosków, wskazują, że  tak jak to było w wypadku programów z lat 2004-2006, ten Program też zostanie zrealizowany w pełni a pieniądze znajdujące się w jego budżecie będą wykorzystane w całości.

1. SKUTKI INTEGRACJI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ DLA POLSKIEGO SEKTORA ROLNEGO

Z uwagi na krótki okres, trudno jest oddzielić, w sposób poprawny metodologicznie, skutki o charakterze trwałym od zjawisk wynikających z cyklu koniunkturalnego, czy przypadkowych. Nie mogły jeszcze w pełni ujawnić się skutki makro i mikroekonomiczne dostosowania się Polski do prawno-instytucjonalnych rozwiązań, obowiązujących w „starej” Unii. Na przebieg procesów gospodarczych w Polsce miały wpływ zagrożenia geopolityczne, istotne zmiany cen surowców, w tym przede wszystkim ropy naftowej oraz niestabilność rynków finansowych. Zjawiska te oddziaływałyby na gospodarkę Polską niezależnie od naszego członkostwa w UE.
Wzajemne pełne otwarcie rynków nie było hamulcem rozwoju polskiej gospodarki żywnościowej, lecz stało się dla niej silnym impulsem rozwoju.

Do 2009r. czyli w ciągu 5 lat członkostwa w UE eksport produktów rolno-spożywczych zwiększył się z 4,0 do 11,3 mld euro (2,8-krotnie), a import z 3,6 do 9,8 mld (także 2,8 krotnie), natomiast nadwyżka wzrosła 3,3-krotnie z 0,4 do 1,5 mld euro.  Jeszcze szybciej rozwijała się wymiana handlowa z innymi krajami UE. Dostawy żywności z Polski do krajów UE-25, w latach 2003-2005, zwiększyły się o 248%, a przywóz do naszego kraju wzrósł o 212%.

Członkostwo w UE nadało nowy, bardzo silny impuls eksportowi polskich produktów rolno-spożywczych do krajów UE-10/12. Wzrost dynamiki handlu z tymi krajami i poprawa wyników nastąpiły szczególnie w ostatnich latach, podczas kiedy w handlu z UE-15 obserwowano spadek dynamiki i pogorszenie wyników. Poprawiło się również dodatnie saldo handlu zagranicznego produktami rolno-spożywczymi:

• ogółem z 0,4 mld euro w 2003 r. do 1,5 mld euro w 2008 r.

• z krajami UE-25 z 0,4 mld euro do 2,3 mld euro w 2008 r.

• z krajami UE-15 z 0,2 mld euro do 0,8 mld euro w 2008 r. (ale było 1,5 mld w latach 2006-2007)

• z krajami UE-12 z 0,2 mld euro do 1,5 mld euro w 2008 r.

Wstąpienie w struktury WRE nie spowodowało więc zalewu polskiego rynku żywnością importowaną z UE, które to zagrożenie często pojawiało się w prognozach przedakcesyjnych. Handel zagraniczny w tym okresie stał się ważnym czynnikiem rozwoju sytuacji w przemyśle spożywczym i rolnictwie, ponieważ przy relatywnie stabilnym popycie krajowym, absorbował istotną część przyrostu produkcji rodzimej.
Udział eksportu w produkcji sprzedanej w 2008 r. osiągnął 22%, wobec 16,5% w 2004 r. i 10,5% w 2000 r.

1. 

   1. Sytuacja ekonomiczna polskiego agrobiznesu po 1 maja 2004

Rozwój cen w otoczeniu rynkowym był i jest niekorzystny zarówno dla rolników, jak i przetwórców. Wskaźniki wzrostu cen produktów rolnych i żywności były i są niższe od wskaźników inflacji i od dynamiki cen środków produkcji dla rolnictwa. Spośród produktów kupowanych przez rolników, najszybciej drożały dobra inwestycyjne (głównie maszyny), wolniej obrotowe środki produkcji (nawozy, olej napędowy), a najwolniej - dobra konsumpcyjne. W grupie produktów sprzedawanych przez rolników, taniały główne produkty roślinne, a wolniej - tylko relatywnie i przejściowo - pochodzenia zwierzęcego. Po wejściu Polski do UE nastąpił przede wszystkim duży wzrost dostaw rynkowych mięsa czerwonego i drobiowego, oraz przetworów mięsnych. Jest to wynik uprzemysławiania przetwórstwa rolno-spożywczego i jego koncentracji, wymuszonej przez procesy dostosowawcze do standardów unijnych. Kontynuowany był trend wzrostowy dostaw serów dojrzewających, napojów i deserów mlecznych, wyrobów czekoladowych i piwa oraz napojów bezalkoholowych.

Wejście Polski do UE nie wywarło istotnych zmian w poziomie produkcji tak ważnych działów polskiego rolnictwa, jak zboża, mleko i mięso wieprzowe. Trwa silna tendencja spadkowa produkcji okopowych, w tym szczególnie ziemniaków i okopowych pastewnych. Po wejściu do UE obniżyła się nieco produkcja owoców, ale jej obecny poziom jest o ok. 15% wyższy niż w latach 1998-2000. Działami rolnictwa, które po wejściu do UE wykazują wzrost produkcji, są: sektor drobiarski oraz uprawa rzepaku, m.in. ze względu na rosnący popyt na biopaliwa. Po wejściu Polski do UE globalna produkcja rolnictwa w cenach stałych wyniosła ok. 58,5 mld zł i była średnio o 2,5% wyższa niż w latach 2001-2003. W tym okresie produkcja zwierzęca wzrosła o 6,9%, a roślinna obniżyła się o 1,1%. Cechą rozwoju produkcji roślinnej jest szybsze tempo wzrostu produkcji końcowej i towarowej niż globalnej, co oznacza, że obniża się zużycie wewnętrzne zarówno produkcyjne, jak i konsumpcyjne, a wzrasta towarowość produkcji. Spadek spożycia żywności nastąpił tylko w pierwszym roku naszej akcesji do UE i wynikał on głównie z dużego wzrostu cen żywności i napojów bezalkoholowych. Został zahamowany w 2005 roku, a od 2006 roku na większości rynków odnotowuje się ponownie wzrost popytu na produkty rolno-spożywcze. W latach 2003-2008 zaszły istotne zmiany w sytuacji dochodowej gospodarstw rolnych w Polsce. Po uzyskaniu w 2004 r. statusu kraju członkowskiego Unii Europejskiej, dochody polskich rolników wzrosły ponad dwukrotnie w przeliczeniu na osobę pełnozatrudnioną (pracującą co najmniej 2200 godzin w gospodarstwie rolnym w ciągu roku). Zasadniczy wpływ na tę korzystną zmianę sytuacji dochodowej miały dopłaty, uzyskiwane przez rolników kanałami pozarynkowymi. O ile w 2003 roku miały one 9,4 % udziału w tworzeniu dochodów, to w roku następnym zwiększył się on do 39%. Największy udział dopłat w tworzeniu dochodu w omawianym okresie odnotowano w 2006 roku, w którym miały one większe znaczenie w tworzeniu dochodów niż działalność wytwórcza. Po akcesji poprawiła się też relatywna dochodowość rolników w odniesieniu do innych grup zawodowych. O ile średni dochód rolniczy, w przeliczeniu na osobę pełnozatrudnioną, stanowił 24,2% średniego wynagrodzenia netto w gospodarce narodowej w okresie poprzedzającym akcesję, to w pierwszym roku akcesji wskaźnik ten zwiększył się ponad dwukrotnie, osiągając poziom 56,2%. W kolejnych latach relacje te ulegały wahaniom od 43,3% w 2005, do 57,5 % w bardzo dobrym dla rolnictwa 2007 roku.

Według szacunków przeprowadzonych zgodnie z metodą Rachunków ekonomicznych dla rolnictwa, wartość produkcji polskiego sektora rolnego, liczona według cen rynkowych w latach 2004-2008, wzrosła o ponad 18,7%, a dopłat o 38,5% W tym samym czasie wartość zużycia pośredniego wzrosła o 28,1%. W rezultacie dochód na osobę pełnozatrudnioną w rolnictwie obniżył się o 2,2 %, podczas gdy średnie wynagrodzenie netto w gospodarce narodowej zwiększyło się o 27,3%. W tym miejscu należy przywołać założenia i wyniki prognozy dochodów rolników, sporządzonej przez Komisję Europejską dla okresu 2005-2014. Wskazuje ona, że realne dochody w przeliczeniu na osobę pełnozatrudnioną wzrosną o 32,2% w 10 krajach, które przystąpiły do Unii Europejskiej w 2004 r., pod warunkiem zmniejszenia w tym czasie zatrudnienia (mierzonego liczbą osób pełnozatrudnionych) w rolnictwie o 21,8%. Aby ten wzrost dochodów nastąpił, musi zmniejszać się zatrudnienie średnio 2,4% rocznie.

Po wejściu Polski do UE nastąpiło ożywienie produkcyjne w przemyśle spożywczym. Wartość produkcji sprzedanej od 2003 roku zwiększa się w tempie 6-7% rocznie. To ożywienie ma trwałe podstawy, gdyż:

•    pod wpływem wzrostu dochodów rozwija się krajowy rynek żywności i napojów,

•    rośnie orientacja eksportowa przedsiębiorstw przemysłu spożywczego, co wyraża się we wzroście udziału eksportu w sprzedaży.

Wpływ tych dwóch czynników rozwoju produkcji przemysłu spożywczego był różny w poszczególnych fazach integrowania naszej gospodarki z UE. Ożywienie w produkcji, w okresie bezpośrednio poprzedzającym wejście Polski do Wspólnoty, spowodowane było głównie obawami inflacyjnymi, które wywołały wzrost popytu krajowego pod koniec 2003 i w pierwszych miesiącach 2004 roku. W tym okresie zanotowano również pewne ożywienie w eksporcie produktów rolno-spożywczych. Natomiast wzrost cen w pierwszych miesiącach 2004 roku spowodował osłabienie popytu krajowego, ale przy bardzo szybkiej dynamice wzrostu eksportu. To osłabienie było jednak przejściowe, gdyż pod wpływem przyspieszenia rozwoju gospodarczego Polski, od połowy 2005 roku nastąpił wzrost dochodów ludności i kolejne ożywienie rynku krajowego. Zjawisko to ujawniło się szczególnie w 2007 roku. Równocześnie utrzymało się wysokie tempo wzrostu eksportu rolno-spożywczego, które wprawdzie przejawia tendencje spadkowe (z blisko 30% w latach 2004-2006 do 18% w 2007 roku), ale wciąż jest wysokie.

Od połowy 2005 roku rozwój przetwórstwa żywności ma trwałe podstawy, które tworzy zarówno stały wzrost popytu krajowego, jak i eksportowego. Po dużych wahaniach tempa wzrostu produkcji przemysłu spożywczego w latach 2003-2004 i na początku 2005 roku, od połowy 2005 roku tempo rozwoju tego sektora ustabilizowało się na wysokim poziomie, około 6% w skali rocznej. W 2008 roku nastąpiło pewne spowolnienie tempa rozwoju przemysłu spożywczego do około 3% rocznie, zwłaszcza od maja 2008 roku. Po wejściu do UE - podobnie jak w latach wcześniejszych - najszybciej rozwijało się przetwórstwo wtórne, czyli produkcja wyrobów wieloskładnikowych o wysokim stopniu przetworzenia i ułatwiających przygotowanie posiłku. W latach 2003-2008 wartość produkcji (w cenach stałych) zwiększyła się o około 36%. W latach 2003-2008 tempo wzrostu wynosiło zaledwie 2% rocznie. Po wejściu do UE radykalnie poprawiły się wskaźniki finansowe całego przemysłu spożywczego. W latach 2004-2007, w porównaniu z 2003 rokiem:

•    rentowność netto zwiększyła się dwukrotnie, do ok. 4% wartości, a ROE dwa i pół razy, do ok. 12-13%, tj. do poziomu ponad dwukrotnie wyższego od podstawowej stopy procentowej NBP;

•    w mniejszym stopniu zwiększyły się wskaźniki rentowności: zysku brutto (z 2,5-3,0 do 4,5-5%), przychodów gotówkowych (z ok. 5 do 7%) i nadwyżki operacyjnej (z 8,5 do 9,5%);

•    zmniejszyły się obciążenia przychodów kosztami finansowymi (z 2,3% do 1,2-1,3%) oraz zysku podatkiem dochodowym (z 40% do ok. 20%), są to główne źródła poprawy wskaźników rentowności netto. W wyniku dużej poprawy rentowności w minionych latach osiągnięto wzrost:

•    kwoty zysku netto z 1,6 mld zł w 2003 roku do 6,5 mld zł w 2007 roku, tj. czterokrotny;

•    kapitału własnego odpowiednio z 30,1 mld zł do 44,8 mld zł (o 49%), w tym środków własnych w obrocie z 5,1 mld zł do 10,8 mld zł. Umożliwiło to sfinansowanie zwiększonych (o 41%) wydatków inwestycyjnych, przy stabilizacji względnego poziomu zadłużenia długoterminowego, którego wartość zwiększyła się, podobnie jak kapitału własnego.

1. Wsparcie finansowe sektora rolno-żywnościowego z budżetu UE.

Lata bezpośrednio poprzedzające członkostwo oraz pierwsze pięć lat członkostwa są okresem, w którym rolnictwo i regiony wiejskie otrzymywały wsparcie finansowe z budżetu UE. W latach 2004-2008 środki na rozwój rolnictwa i regionów wiejskich pochodziły z czterech programów wieloletnich: Programu Przedakcesyjnego SAPARD, Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004-2006, Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora żywnościowego” oraz Rozwój Obszarów Wiejskich (rozliczanie finansowe obu programu zakończono 31 grudnia 2008 roku) i Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013. Ogólną kwotę środków publicznych, zarówno krajowych jak i unijnych, które za pośrednictwem tych programów wpłynęły do regionów wiejskich w okresie członkostwa, można oszacować na co najmniej 26 mld złotych, czyli ponad 5 mld złotych rocznie.

Z programów wymienionych wyżej, jedynie SAPARD miał wyraźnie zarysowany charakter programu inwestycyjnego, wspierającego przede wszystkim inwestycje infrastrukturalne (drogi, wodociągi, kanalizację), modernizację niektórych gałęzi przemysłu spożywczego, dostosowujących się do unijnych standardów sanitarnych, weterynaryjnych, ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt, oraz modernizację gospodarstw rolnych (przede wszystkim zakup maszyn i ciągników rolniczych). Pozostałe programy, realizowane w całości w okresie członkostwa, miały charakter mieszany. Poza wsparciem inwestycji wielu gałęzi przemysłu rolno-spożywczego i dalszej modernizacji gospodarstw rolnych, zarówno w latach 2004 jak i w latach 2007-2013, poważne środki przeznaczono na programy wspierające dochody (subwencjonowanie obszarów o niekorzystnych warunkach), programy socjalne (renty strukturalne) oraz programy chroniące środowisko.

1. Konkurencyjność polskich producentów żywności

Wyniki handlu zagranicznego świadczą o dużej konkurencyjności polskich producentów żywności na rynkach zagranicznych i wskazują, że nasza oferta eksportowa jest zarówno bezpieczna i dobra jakościowo, jak i atrakcyjna cenowo dla zagranicznych konsumentów.
Podstawowa determinanta konkurencyjności polskiego sektora rolno-spożywczego na Jednolitym Rynku Europejskim nadal są przewagi kosztowo-cenowe, wynikające z niższych kosztów produkcji i przetwórstwa, w tym niższej opłaty pracy oraz marż przetwórczych. Objęcie polskiego rolnictwa zasadami WPR wywołało proces powolnego zbliżania się cen produktów rolnych w Polsce do cen unijnych. Proces ten był szybki tylko w sektorach, w których w UE stosowane jest kwotowanie produkcji, tj. w sektorze mleczarskim i cukrowniczym, a ostatnio także w zbożowym.
Mamy również wyraźną przewagę cenową na rynku większości podstawowych produktów przemysłu spożywczego. Świadczy o tym nie tylko stały, szybki wzrost ich eksportu, ale także jeszcze wolniej postępujący niż w przypadku produktów rolnych, proces zbliżania krajowych cen produktów przetwórstwa spożywczego do cen unijnych. Ich zróżnicowanie jest jednak naturalną konsekwencją dużych różnic w poziomie rozwoju gospodarczego między bardziej i mniej rozwiniętymi krajami UE.

Rolnictwo w Polsce, mając na względzie posiadane zasoby, szczególnie pracy i ziemi, potencjał przemysłu spożywczego, bezpieczeństwo żywnościowe kraju i pożądany wzrost eksportu, powinno podlegać procesom koncentracji, intensyfikacji produkcji uwzględniającej wymogi środowiska naturalnego i dobrostanu zwierząt, co ma doprowadzić do zmian technik wytwórczych i wzrostu konkurencyjności polskiego sektora żywnościowego. Procesy te mogą zagwarantować trwałe podstawy konkurencyjności naszego rolnictwa. Do tego celu nieodzowne jest wykształcenie rynkowo zorientowanego, wysokoproduktywnego segmentu gospodarstw rolnych w Polsce.
Należy zwrócić uwagę, że potencjał produkcyjny i eksportowy oraz konkurencyjna pozycja polskiego sektora rolno-spożywczego po przystąpieniu do UE kształtuje się w ramach ograniczeń, wyznaczonych przez niepełny poziom płatności bezpośrednich.

1. Szansa dla produkcji ekologicznej w Polsce

Otwarcie rynków Unii Europejskiej dla polskich produktów jest szansą na rozwój produkcji i żywności ekologicznej. Pozorne zacofanie naszego kraju jest atutem atrakcyjności na rynkach Europy Zachodniej. Polska posiada niewykorzystane dotąd potencjalne możliwości. Krajobraz rolniczy stanowi ogromną wartość w skali Europy. Polskie obszary wiejskie zachowały swoje unikatowe walory. Rzeźba terenu, różnorodność warunków glebowych i klimatycznych sprawia, że posiadamy duże zróżnicowanie siedlisk i krajobrazów naturalnych. Taki charakter zachowały siedliska błotne i torfowiskowe, ekstensywne łąki i pastwiska położone w naturalnych dolinach rzecznych. Proces produkcji odbywa się w zgodzie z ekologią i poszanowanie przyrody. Polska hoduje wiele odmian, które zostały wycofane z rynków Unii Europejskiej, gdzie dominuje intensywna przemysłowa produkcja rolna. W przeciwieństwie do państw członkowskich w Polsce występuje niska intensywność produkcji, co za tym idzie rolnictwo nie dokonuje spustoszeń w środowisku i krajobrazie. Wiele państw Europy Zachodniej stawia na zdrową i wysoką jakość produktów. Społeczeństwo europejskie zmienia powoli swoje upodobania odchodząc od rolnictwa uprzemysłowionego a coraz zwiększa uwagę skupia na żywności ekologicznej. Rolnictwo europejskie nastawione jest na wysoką wydajność i nie jest w stanie sprostać wymaganiom społeczeństwa. Oczekiwania te, jednak może spełnić polskie rolnictwo, które jest nastawione na zdrową i wysoką jakość produktów. Ta szansa daje wiele możliwości małym gospodarstwom, które nie miałyby szans na rynkach masowych.

Rolnictwo ekologiczne rozwijało się w Polsce od lat osiemdziesiątych XX w., na długo przed przystąpieniem naszego kraju do Unii Europejskiej. Sam moment wejścia do UE 1 maja 2004 nie stanowił przełomu w tej dziedzinie. Proces dostosowywania prawa polskiego do prawa UE i wdrażania polityki sprzyjającej rolnictwu ekologicznemu toczył się już wcześniej. Nie wszystkie podjęte działania zrealizowano w planowanym przez rząd terminie toteż po tej dacie nadal podejmowano ważne dla rolnictwa ekologicznego decyzje. Jedno jest pewne - od 1 maja w Polsce obowiązują standardy Unii Europejskiej, a te wydają się dużo bardziej stabilne od zmienianego często polskiego prawa, a co więcej od 1993 r. z powodzeniem stosuje się je w krajach dawnej „piętnastki”, które od wielu lat stanowią jądro UE.

Podstawowe zmiany po wejściu do UE są dwie: bardziej stabilne prawo oraz wprowadzenie programów na rzecz rozwoju rolnictwa ekologicznego z gwarancjami środków wspierających jego rozwój. Obok tych głównych czynników stymulujących występują też uwarunkowania oddziałujące niekorzystnie:

• opóźnienia wprowadzania przepisów prawnych i programów (np. Programu Rozwoju

• Obszarów Wiejskich (PROW), który obejmuje m.in. działania na rzecz rolnictwa

• ekologicznego;

• brak rzetelnej informacji oraz ogólnopolskich rządowych kampanii informacyjnych;

• groźba uszczuplania i przesuwania środków z tzw. II filaru WPR1 (PROW) na dopłaty

• bezpośrednie (I filar), uruchomiony po pełnym otwarciu rynku UE proces ruchu cen -

• znaczny wzrost cen produktów rolnych i środków produkcji.

  1. Korzyści przyjęcia WPR

Największą korzyścią płynącą z objęcia polskiego rolnictwa wspólną polityką rolną jest pomoc finansowa dla rolnictwa. Polska plasuje się w czołówce wsparcia dla rolnictwa z budżetu unijnego. Polska w ramach członkostwa otrzymuje duże transfery pieniężne na rzecz rolnictwa i obszarów wiejskich. Przykładowe formy wsparcia to gwarantowane ceny na mleko, podniesione ceny skupu, różnorodne dotacje, dopłaty bezpośrednie, rekompensaty na zalesianie, premie za każdą sztukę bydła oraz wiele innych form pomocy finansowej. Polskie rolnictwo zostało objęte takimi programami jak PHARE, SAPARD, PROW, SPO. W ramach tych programów oprócz dużej formy wsparcia finansowego polskie rolnictwo i obszary wiejskie zostają poddane restrukturyzacji i modernizacji. W sumie w latach 2004-2006 z funduszy strukturalnych UE Polska otrzyma 8,631 mld euro.

1. Poprawa sytuacji dochodowej rolników

Po wejściu Polski do UE nastąpił wzrost dochodów polskich rolników. Wynika to z wyższych w UE cen rolnych na wiele produktów oraz stosowanie dopłat bezpośrednich do produkcji. Swobodny przepływ artykułów rolnych między Polską a UE powoduje, że ceny na rynkach polskich kształtują się na takim samym poziomie jak na rynkach unijnych. Taka sytuacja pozwala na uzyskanie większej stabilności cenowej, doprowadzając do wzrostu wydajności produkcji, a przede wszystkim do wzrostu dochodów rolników. Ocenia się, że dochody polskich rolników w pierwszych dwóch latach akcesji wzrosły o 25-30%, a każdy kolejny rok członkostwa przynosi dalszy wzrost. Wzrost dochodów polskich rolników dzięki członkostwu przyczyni się do zmniejszenia dysproporcji dochodów w relacji do innych grup zawodowych.

1. Wzrost poziomu życia rolników

Jednym z priorytetowych celów Wspólnej Polityki Rolnej jest poprawa jakości życia mieszkańców terenów wiejskich. Oprócz wzrostu dochodów rolników, dużą uwagę skupiono na restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa i obszarów wiejskich, które stwarzałyby szansę na poprawę sytuacji jej mieszkańców. Założenia restrukturyzacji rolnictwa zakładają powiększenie powierzchni polskich gospodarstw rolnych i zmniejszenie liczby osób zatrudnionych w rolnictwie przy jednoczesnym zwiększeniu zatrudnienia w sektorze nietowarowej produkcji rolnej oraz pomoc finansowa na szkolenia i dostosowanie gospodarstw do wymogów UE. Restrukturyzacja i modernizacja obszarów wiejskich zakłada także poprawę infrastruktury gospodarczej na obszarach wiejskich, wzrost liczby połączeń do sieci wodociągowej, gazowej kanalizacyjnej oraz wzrost liczby użytkowników telefonów. Wszystkie te działania są zawarte w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich, który jest finansowany z funduszy strukturalnych.

2. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej poprawiła się koniunktura w rolnictwie - wynika z badań Instytutu Rozwoju Gospodarczego Szkoły Głównej Handlowej przekazanych w poniedziałek PAP.

Badania wykazały generalną poprawę w zakresie przychodów pieniężnych i nastrojów rolników co do perspektyw dalszego gospodarowania na roli.

Badania wykazały, że największa poprawa wystąpiła w gospodarstwach dużych, prowadzonych przez rolników młodych i wykształconych. Nie odnotowano jej natomiast jeszcze w gospodarstwach małych, prowadzonych przez rolników starszych i bez wykształcenia.

W opinii ekspertów, zjawisko rosnącej koniunktury można wyjaśnić znacznym wzrostem cen skupu podstawowych produktów rolnych. Jednak, jak podkreślają naukowcy, dotyczy to głównie gospodarstw dużych i prowadzonych przez młodych rolników.

1. Możliwość korzystania z tych samych instrumentów wspierania rolnictwa, do których mają uprawnienia producenci rolni krajów UE

Z dniem wejścia Polski do UE, Polska stała się pełnoprawnym członkiem tej Wspólnoty. Jako jeden z krajów UE ma prawo i obowiązek korzystania z instrumentów wsparcia rolnictwa na takich samych warunkach jak pozostałe kraje. Dotyczy to zarówno instrumentów bezpośredniego wsparcia dochodów rolniczych jak i istniejących w Unii programów stymulujących zmiany strukturalne w rolnictwie i jego otoczeniu.

1. Koszty dostosowań rolnictwa do UE

Wprowadzenie WPR w Polsce wiąże się kosztami budowy odpowiedniego aparatu administracyjnego. Dostosowania w obszarze sektora rolno-żywnościowego tak jak w pozostałych obszarach, są warunkiem koniecznym. Elementem tych dostosowań jest budowa aparatu administracyjnego. Z przeprowadzonych analiz wynika, że łączne koszty dostosowania do wymogów UE oraz niezbędnych działań modernizacyjnych oszacowano w okresie 1999-2004 na około 24,5 mld zł. Najbardziej kosztowne dostosowania nastąpiły w sektorze mleczarskim. Szacuje się, że w latach 2000-2004 koszty dostosowania pochłonęły 15,5 mld zł, w tym 13 mld pochłonęły gospodarstwa rolne sprzedające mleko.

1. Efekt dostępu jednolitego rynku wewnętrznego

Wzajemne pełne otwarcie rynków nie oznacza nie tylko wzrostu eksportu polskich artykułów rolno-spożywczych na rynki UE, ale także wzrost eksportu artykułów produkowanych w pozostałych państwach członkowskich na rynki polskie, a co za tym idzie utrata części rynku na rzecz dostawców z Unii. Na rynku polskim pojawia się więcej żywności importowanej.

ŹRÓDŁA:

1. http://www.arimr.gov.pl

2. http://www.rolnictwo-agro.pl

3. MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA „ROLNICTWO I OBSZARY WIEJSKIE - 5 LAT PO AKCESJI POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ ” – WNIOSKI Z DEBATY

4. http://www.ppr.pl/artykul-po-wejsciu-do-ue-125877.php

5. Walenty Poczta EKONOMICZNE SKUTKI WARUNKÓW INTEGRACJI POLSKI Z UE DLA SEKTORA ROLNEGO Urząd Komitetu Integracji Europejskiej

6. Warszawa 2003

7. Edmund Szot „Polskie rolnictwo w Unii Europejskiej”, Fundacja Fundusz Współpracy, Warszawa

8. Walenty Poczta, Łukasz Hardt SKUTKI INTEGRACJI POLSKI Z UE DLA ROLNICTWA

I OBSZARÓW WIEJSKICH – PRÓBA OCENY

1. Program SAPARD Praktyczny przewodnik, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej

2. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007 – 2013 Janusz Rowiński, Zakład Ekonomiki Przemysłu Spożywczego, 12 - 13 grudzień 2005, Warszawa

3. Biuletyn MRiRW, nr 5-6/2009 r.

---

1. SAPARD to skrót od angielskiej nazwy Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development - czyli Specjalny Program Akcesyjny Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich. Jest to instrument pomocy finansowej, zaproponowany przez Komisję Europejską dla dziesięciu krajów

   Europy Środkowej i Wschodniej kandydujących do Unii Europejskiej. SAPARD jest programem wieloletnim obejmującym okres 2000-2006. Kraje, które przystąpią do Unii Europejskiej przed rokiem 2007 przestaną korzystać z pomocy w ramach programu SAPARD, a rozpoczną korzystanie z

   pomocy finansowej w postaci Funduszy Strukturalnych. Rocznie na współfinansowanie wybranych działań służących rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich w krajach kandydujących, Komisja Europejska przeznacza 520 milionów Euro. Decyzją Komisji z 20 lipca 1999 roku z tej sumy dla Polski przewidziano 171 683 tysiące Euro rocznie (wg cen z 2000r).↩

2. Źródło: ARiMR↩