Kodeks cywilny. Komentarz
red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski
Rok wydania: 2008
Wydawnictwo: C.H.Beck
Wydanie: 5
Komentowany przepis
Art. 4495. [Podmioty odpowiedzialne] § 1. Wytwórca materiału, surowca albo części składowej produktu odpowiada tak jak producent, chyba że wyłączną przyczyną szkody była wadliwa konstrukcja produktu lub wskazówki producenta.
§ 2. Kto przez umieszczenie na produkcie swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego podaje się za producenta, odpowiada jak producent. Tak samo odpowiada ten, kto produkt pochodzenia zagranicznego wprowadza do obrotu krajowego w zakresie swojej działalności gospodarczej (importer).
§ 3. Producent oraz osoby wymienione w paragrafach poprzedzających odpowiadają solidarnie.
§ 4. Jeżeli nie wiadomo, kto jest producentem lub osobą określoną w § 2, odpowiada ten, kto w zakresie swojej działalności gospodarczej zbył produkt niebezpieczny, chyba że w ciągu miesiąca od daty zawiadomienia o szkodzie wskaże poszkodowanemu osobę i adres producenta lub osoby określonej w § 2 zdanie pierwsze, a w wypadku towaru importowanego - osobę i adres importera.
§ 5. Jeżeli zbywca produktu nie może wskazać producenta ani osób określonych w § 4, zwalnia go od odpowiedzialności wskazanie osoby, od której sam nabył produkt.
1. Przepisy komentowanego artykułu wyznaczają krąg, innych niż producent, osób mogących ponosić odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Należy podkreślić, że są to osoby profesjonalnie, a więc w zakresie swojej działalności gospodarczej, uczestniczące w procesie wytwarzania lub dystrybucji produktu niebezpiecznego (por. J. Rajski, Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny, s. 24; zob. J. Kuźmicka, Zakres podmiotowy, s. 197 i nast.). Należą do nich: 1) współwytwórcy produktu - § 1, 2) osoby podające się za producenta (quasi-producenci) - § 2 zd. 1, 3) importerzy - § 2 zd. 2, a w przypadku braku możliwości identyfikacji producenta i tych osób, także 4) zbywcy produktu niebezpiecznego.
2. Do współwytwórców produktu niebezpiecznego należy zaliczyć: wytwórców materiału lub surowca, z którego wykonano produkt, oraz wytwórców części składowych produktu. Wyłączenie odpowiedzialności tych osób wobec poszkodowanego nastąpić może jedynie "kosztem producenta finalnego", poprzez wykazanie, że działanie tych osób było wynikiem realizacji wskazówek (technologii) finalnego producenta, które spowodowały nabycie przez materiał lub surowiec cech niebezpiecznych, lub zastosowanie przez finalnego producenta takiej konstrukcji produktu finalnego, z zastosowaniem części składowej lub materiału (surowca) współwytwórcy, z której wynikła niebezpieczna jego właściwość (por. C. Żuławska, w: Komentarz 2006, I, s. 520).
3. Z mechanizmu zwolnienia od odpowiedzialności kosztem producenta nie mogą korzystać: quasi-producenci (producenci nominalni) i importerzy (tak C. Żuławska, Komentarz 2006, I, s. 520-521; odmiennie Łętowska, Ochrona 2001, s. 147). Surowa odpowiedzialność quasi-producenta wynika z faktu, iż poprzez umieszczenie na produkcie swojej nazwy, znaku firmowego lub innego znaku identyfikującego, świadomie stwarza on wrażenie u konsumentów, iż jest producentem. Warunku takiego nie spełnia umieszczenie na produkcie swojego oznaczenia, jeżeli z przekazanej w ten sposób informacji wynika, iż jest ono umieszczone w innym celu, np. w celu podkreślenia, że poddano go kontroli (por. Łętowska, Ochrona 2001, s. 146; M. Jagielska, Podstawy odpowiedzialności 2004, s. 49). Bezsporne jest, iż oznaczenie quasi-producenta musi pojawić się na produkcie, wskazując na przypisywanie sobie przymiotu producenta, a nie na rachunku, fakturze czy innym dokumencie handlowym. Owo, uzasadniające ostrą odpowiedzialność odszkodowawczą, wprowadzające w błąd uczestników obrotu "firmowanie" produktu, oznacza, że nie odpowiada wobec poszkodowanego prowadzący np. dom handlowy, jeżeli zamieszcza lub powoduje zamieszczenie na produkcie informacji swego znaku w często spotykanym zwrocie "wyprodukowane przez X na zlecenie Y", chyba że wskazanie producenta było nierzetelne (tak np. C. Żuławska, w: Komentarz 2006, I, s. 522; odmiennie Łętowska, Ochrona 2001, s. 146; co do zarysowujących się w doktrynie kontrowersji na tle uregulowań dyrektywy por. M. Jagielska, Odpowiedzialność 1999, s. 123). W wielu sytuacjach umieszczenie przez przedsiębiorcę na produkcie wyłącznie swojej firmy jest dozwolone, albowiem wynika z uprawnienia przyznanego przez producenta, licencjodawcę bądź franchinsingodawcę, co nie zwalnia go od zaostrzonej odpowiedzialności opartej na zasadzie ryzyka.
Zaostrzona odpowiedzialność importera produktu niebezpiecznego ma na celu ochronę interesów konsumenta, dla którego w większości sytuacji realizacja swoich roszczeń odszkodowawczych wobec podmiotu zagranicznego jest praktycznie niemożliwa lub bardzo utrudniona.
4. Zgodnie z treścią § 3 odpowiedzialność producenta, współwytwórcy produktu, quasi-producenta i importera ma charakter odpowiedzialności solidarnej. Rozliczenie regresowe pomiędzy dłużnikami solidarnymi następuje - wobec deliktowego charakteru odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny - na zasadzie przepisu art. 441 § 2, a nie art. 376 (por. C. Żuławska, w: Komentarz 2006, I, s. 522; Łętowska, Ochrona 2001, s. 146).
5. Redakcja komentowanego artykułu powoduje, że przewidzianą w § 4 i 5 odpowiedzialność dystrybutorów (sprzedawców) należy oceniać jako odpowiedzialność pomocniczą. Następuje ona wówczas, gdy nie wiadomo kto jest producentem, quasi-producentem lub importerem, a zbywający produkt w zakresie swojej działalności gospodarczej dystrybutor (sprzedawca) nie wskaże w ciągu miesiąca od daty zawiadomienia go o szkodzie osoby i adresu producenta lub quasi-producenta, a w przypadku gdy szkodę wyrządził produkt importowany - importera, a w przypadku gdyby nie było to możliwe, osobę (z adresem), od której nabył produkt. Ta ostatnia osoba (poprzedni zbywca) może się zwolnić od odpowiedzialności wobec poszkodowanego w podobny sposób (por. Łętowska, Ochrona 2001, s. 148). Dotyczy to także kolejnych poprzednich sprzedawców. Błędne wskazanie przez dystrybutora wymienionych podmiotów, powoduje nieskuteczność egzoneracji. Podobny skutek powoduje przekroczenie przez dystrybutora miesięcznego terminu przewidzianego w § 4 (por. C. Żuławska, w: Komentarz 2006, I, s. 523-524).
6. Odpowiedzialność dystrybutorów powstaje jedynie wówczas, gdy "(...) nie wiadomo (...)" kto jest producentem, quasi-producentem lub importerem. Użycie przez ustawodawcę tego zwrotu pozwala na prowadzenie w tym zakresie korzystniejszego dla poszkodowanego (którym może być przecież i osoba trzecia, niebędąca konsumentem) kierunku wykładni. Sprowadza się ona do tego, że jeżeli dla poszkodowanego nie jest identyfikowalna którakolwiek z osób odpowiedzialnych niepomocniczo, nie musi on podejmować żadnych prób ich ustalenia. Ciężar dowodu, iż poszkodowanemu "(...) nie wiadomo (...)" kto jest producentem, quasi-producentem lub importerem, spoczywa na poszkodowanym, który może te okoliczności wykazać poprzez własne zeznanie, złożone zgodnie z wymaganiem przewidzianym w art. 3 KPC (tak C. Żuławska, w: Komentarz 2006, I, s. 522).
7. Nałożenie na dystrybutora odpowiedzialności odszkodowawczej za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie wyłącza jego roszczeń regresowych wobec producenta, quasi-producenta lub importera, jeżeli zostaną oni ustaleni.
Banaszczyk