1. Patologia seksualna

Aby przedstawić problematykę patologii seksualnej należy zacząć od przedstawienia klasyfikacji zaburzeń seksualnych. Klasyfikacji takiej dokonał Imieliński (1982, str.147) dzieląc zaburzenia seksualne na: dysfunkcje seksualne, dewiacje seksualne oraz objawowe dysfunkcje i dewiacje seksualne.

Tab.1. Klasyfikacja zaburzeń seksualnych
	KLASYFIKACJA ZABURZEŃ SEKSUALNYCH
		DYSFUNKCJE SEKSUALNE	Indywidualne		Interakcyjne
		DEWIACJE SEKSUALNE	Odchylenia seksualne		Zboczenia seksualne
		OBJAWOWE DYSFUNKCJE I DEWIACJE SEKSUALNE	W chorobach psychiatrycznych		W chorobach somatycznych

Zasadniczy podział dotyczy tu odróżnienia dysfunkcji od dewiacji seksualnych. Dysfunkcje seksualne dotyczą, bowiem zaburzeń: sprawności funkcji seksualnych, zdolności przeżyć seksualnych, siły motywacji seksualnej mierzone w ujęciu indywidualnym i interakcyjnym. Dysfunkcje indywidualne, mimo iż wpływają na interakcję z parterem mogą występować poza układem partnerskim, natomiast dysfunkcje interakcyjne występują w konkretnym układzie partnerskim. Dewiacje seksualne dotyczą zaburzenia w zakresie fantazji i zachowań seksualnych mierzone w kategoriach relacji z partnerem rzeczywistym bądź wyobrażeniowym. W dalszej części pracy omówię kolejno wyróżnione przez autora kategorie.

1. Dysfunkcje seksualne

Dysfunkcjami seksualnymi (indywidualnymi i interakcyjnymi) określa się wszystkie zaburzenia potencji (brak odpowiedniej zdolności do reakcji seksualnych oraz sprawności seksualnej do wykonania określonych zadań), pobudliwości seksualnej (brak odpowiedniej podatności na powstanie podniecenia seksualnego oraz zakłócenia w szybkości przebiegu reakcji seksualnych), podniecenia seksualnego (brak adekwatnych reakcji seksualnych na stymulację zewnętrzną i wewnętrzną), motywacji seksualnej (siły popędu seksualnego) oraz zdolności orgastycznych (brak odpowiednich zdolności do osiągnięcia zaspokojenia seksualnego lub satysfakcji seksualnej) (Imieliński, 1982, str. 184). Z definicji tej wynika, że dysfunkcje seksualne mogą pojawić się na każdym etapie kontaktu seksualnego: libido, spółkowania, orgazmu. Należy jednak zaznaczyć, że u kobiet zakłóceniu ulega najczęściej etap pierwszy i trzeci, a u mężczyzn etap drugi (w postaci zaburzeń erekcji lub wytrysku).

W tabeli 2. Przedstawiony został podział dysfunkcji seksualnych zgodnie z klasyfikacją Imielińskiego.

Tab.2. Dysfunkcje seksualne

DYSFUNKCJE SEKSUALNE

INDYWIDUALNE DYSFUNKCJE SEKSUALNE

Zaburzenia przebiegu spółkowania

Zaburzenia orgazmu

Zaburzenia libido

Zaburzenia erekcji prącia

Zaburzenia wytrysku

Zaburzenia utrudniające mechanikę spółkowania

Mężczyzn

Erotomania

Kobiet

Oziębłość seksualna

Wytrysk przedwczesny

Zaburzenia zespołu gotowości seksualnej

Wytrysk opóźniony

Aspermatyzm

Pochwica

Nasieniotok

INTERAKCYJNE DYSFUNKCJE SEKSUALNE

Dysharmonia

Dyspareunia

Awersja

1. Indywidualne dysfunkcje seksualne

Indywidualne dysfunkcje seksualne potocznie kojarzone są z zaburzeniami erekcji członka u mężczyzn - zwanymi impotencją. Obecnie częściej używanym terminem jest pojęcie dysfunkcji, gdyż wskazuje na szerszy zakres zaburzenia. Dotyczy ono, bowiem wszystkich faz kontaktu seksualnego.

Schnablem podaje sześcioskładnikową definicję impotencji, w której zaburzenie może obejmować każdą z wymienionych w niej części. Według tego autora mężczyzna jest impotentem, gdy jest niezdolny do:

1. Odczuwania pożądania seksualnego wobec kobiety;

2. Osiągnięcia wystarczającej erekcji - w następstwie pożądania;

3. Wprowadzenia prącia do pochwy - po wystąpieniu erekcji;

4. Odpowiednio długiego w czasie wykonywania ruchów frykcyjnych;

5. Wytrysku w następstwie ruchów frakcyjnych;

6. Przeżycia orgazmu w sytuacji i z kobietą, z którą większość mężczyzn byłaby w stanie odbyć spółkowanie (za: Imieliński, 1982, str.156).

Istnieją okoliczności, w których zaburzenia spółkowania nie są oceniane jako impotencja w sensie klinicznym. Jeżeli kontakt seksualny miałby odbyć się w bardzo niekorzystnej sytuacji np. w obecności innych ludzi lub też partnerka nie jest stymulująca seksualnie dla mężczyzny np. ze względu na swoją powierzchowność, wtedy to niezdolność do podjęcia stosunku seksualnego nie jest klasyfikowana jako zaburzenie seksualne.

Zaburzenia przebiegu spółkowania

• Zaburzenia erekcji prącia

Zaburzenia erekcji członka u mężczyzn są zazwyczaj na tle nerwicowym, rzadziej ich przyczyną są uwarunkowania sytuacyjno - fizjologiczne lub sytuacyjne. Gdy zaburzenia erekcji członka rozwinęły się na tle nerwicowym brak erekcji lub erekcja częściowa pojawiają się tylko przy próbie podjęcia stosunku seksualnego, a w innych sytuacjach mogą się nie pojawić.

Do postaci zaburzeń erekcji możemy zaliczyć (Imieliński, 1982, str. 157):

1. Całkowity brak erekcji przy próbie stosunku;

2. Częściowa erekcja utrudniająca lub uniemożliwiająca immissio penis;

3. Prawidłowa erekcja tuż przed stosunkiem, lecz zanik jej w czasie spółkowania już po dokonaniu immissio tak, że kontynuacja go jest niemożliwa.

Powodem pojawienia się zaburzeń erekcji może być początkowo, u młodszych mężczyzn nadmierne podniecenie seksualne, które w połączeniu z hamulcami religijnymi, moralnymi, etycznymi, lękiem przed ciążą, lękiem przed ośmieszeniem może powodować brak erekcji. Nerwicowe zaburzenia pojawiają się, gdy mężczyzna uwierzy, że jest chory, gdyż lęk przed kolejną próbą stosunku wzmaga się. W tych przypadkach dochodzi do reakcji paradoksalnej, im bardziej mężczyzna cierpiący na nerwicę zaangażowany jest uczuciowo, tym słabsze pojawia się podniecenie seksualne oraz słabsza erekcja (Imieliński, 1982, str. 157).

• Zaburzenia wytrysku nasienia (ejaculatio praecox)

• Wytrysk przedwczesny(ejaculatio praecox)

Wytrysk przedwczesny pojawia się zanim nastąpi immissio penis, najczęściej tuż przed immissio - przy dotykaniu warg sromowych lub wejścia do pochwy, lecz może się pojawić już w czasie pieszczot erotycznych. W niektórych przypadkach wytrysk pojawia się jeszcze zanim nastąpi erekcja.

Gdy wytrysk nasienia nastąpi po immissionem penis, lecz przed wystąpieniem orgazmu u kobiety (po wykonaniu kilku lub kilkunastu ruchów frykcyjnych lub też po wykonaniu ich przez okres jednej lub dwóch minut) nazywany jest on wytryskiem zbyt wczesnym (ejaculatio praematura).

Wytrysk zbyt wczesny lub przedwczesny w warunkach fizjologicznych może pojawić się (szczególnie u chłopców i młodych mężczyzn), którzy po raz pierwszy w życiu lub po długiej wstrzemięźliwości płciowej podejmują stosunek płciowy.

Gdy mamy do czynienia z rozwojem nerwicowo uwarunkowanego wytrysku przedwczesnego lub zbyt wczesnego, możemy wyróżnić dwie fazy:

1. Pierwsza związana jest z dysproporcją między siłą pobudliwości seksualnej a częstotliwością zaspokojenia potrzeb seksualnych np. po okresie długiej wstrzemięźliwości seksualnej przy dużych potrzebach seksualnych.

2. Druga faza związana jest z pojawieniem się lęku przed kompromitacją na skutek nieudanych prób stosunków z powodu wytrysku zbyt wczesnego lub przedwczesnego oraz nadmiernej koncentracji na narządach płciowych i ich sprawności. Powoduje to przyśpieszenie pojawienia się wytrysku. W tych przypadkach nie jest to już wyłącznie wyraz nadmiernej pobudliwości seksualnej, lecz również wtórnej reakcji nerwicowej (Imieliński, 1982, str. 162).

• Wytrysk opóźniony (ejaculatio retardata)

Wytrysk opóźniony pojawia się po bardzo długim czasie po rozpoczęciu spółkowania - np. godzina lub dłużej - mimo pragnienia by nastąpił szybciej.

W warunkach fizjologicznych może być związany z: zmęczeniem płciowym, małą atrakcyjnością erotyczną partnerki, z rozproszeniem uwagi, dysproporcją w budowie narządów płciowych, sytuacją konfliktową, istnieniem skłonności dewiacyjnych, które stają się hamulcami np. skłonności homoseksualne (Imieliński, 1982, str. 164).

• Aspermatyzm (aspermatia)

Aspermatyzm jest zaburzeniem polegającym na całkowitym braku wytrysku nasienia przy nawet bardzo długo trwającym spółkowaniu lub innych czynnościach seksualnych. Staje się to przyczyną niepłodności. Najczęściej mężczyzna nie przeżywa orgazmu w ogóle, lecz w niektórych przypadkach orgazm lub jego namiastka może się pojawić (Imieliński, 1982, str. 165).

• Nasieniotok (spermatorrhoe)

Zaburzenie to polega na stałym lub bardzo częstym wypływaniu nasienia z cewki moczowej, któremu najczęściej nie towarzyszy podniecenie seksualne, erekcja ani przeżycie orgazmu Nasieniotok jest często powikłaniem dłużej trwającego zaburzenia pod postacią wytrysku przedwczesnego lub częstych zmaz dziennych. Ponieważ już niewielkie podniecenie seksualne powoduje sączenie się nasienia mężczyźni cierpiący na to zaburzenie zazwyczaj unikają kontaktów z kobietami.

• Zaburzenia utrudniające mechanikę spółkowania

Zaburzenia te u mężczyzn manifestują się poprzez brak erekcji członka. U kobiet występują zaburzenia zespołu gotowości seksualnej - przed lub w trakcie spółkowania oraz pochwica. Tylko ta ostatnia całkowicie uniemożliwia odbycie spółkowania.

• Zaburzenia zespołu gotowości seksualnej

Zaburzenia gotowości seksualnej przejawiają się w niedostatecznym wydzielaniu śluzu w pochwie i przedsionku oraz niedostatecznym rozluźnieniu mięśni około pochwowych. Utrudnia to immissio i przebieg spółkowania. Zaburzenia zespołu gotowości seksualnej są wyrazem braku akceptacji partnera seksualnego, braku podniecenia seksualnego - wywołanego przez zbyt krótką lub nieadekwatną stymulację, zaburzeń libido lub też spowodowane są niekorzystną sytuacją np. wzbudzającą obawy.

• Pochwica (vaginismus)

Pochwica jest zaburzeniem polegającym na silnym skurczu mięśni zamykających ujście pochwy, co uniemożliwia immissio penis. Skurcze te są odruchowe - niezależne od woli i obejmują wszystkie mięśnie w obrębie miednicy i 1/3 zewnętrznej części pochwy. Powodem wystąpienia pochwicy może być lęk przed penetracją pochwy przez obce ciało lub całokształt niezadowalającej więzi z partnerem.

Zaburzenia orgazmu

• Zaburzenia orgazmu u mężczyzn

Mimo, iż zaburzenia orgazmu u mężczyzn są częstymi zaburzeniami seksualnymi mężczyzną znacznie trudniej niż kobietom ocenić subiektywny poziom odczuwanej satysfakcji seksualnej i zaburzenia w tym zakresie. Powodem takiej sytuacji jest fakt, że zaburzenia orgazmu wystąpić mogą przy prawidłowej erekcji i „technicznie” prawidłowym przebiegu stosunku płciowego. Może się również zażyć, że mimo wytrysku nasienia mężczyzna nie przeżywa orgazmu lub tylko jego namiastkę.

Brak orgazmu wystąpić może w sytuacji, gdy emocjom erotycznym towarzyszą inne np. lęk czy odraza. Również mężczyźni cierpiący a zaburzenia erekcji lub przedwczesny wytrysk, mają problem z intensywnym przeżywaniem emocji erotycznych. Zaburzenia orgazmu pojawić się mogą również, gdy do częstych stosunków dochodzi z powodów pozaerotycznych.

• Zaburzenia orgazmu u kobiet

Anorgazmia (anorgasmia) to niezdolność kobiety do osiągnięcia orgazmu w czasie stosunku, mimo istnienia podniecenia seksualnego oraz akceptacji partnera (Imieliński, 1982, str. 170). Anorgazmia jest najpowszechniejszym zaburzeniem seksualnym u kobiet. Należy jednak pamiętać, że zdolność do osiągania orgazmu nie jest cechą stałą u kobiet (tzn. zależy od sytuacji i czasu) oraz może być wykształcona w różnym stopniu. Może się również zażyć, iż kobiety nie przeżywające orgazmu będą oceniać swoje pożycie seksualne jako dające im rozkosz i zadowolenie, gdyż zdolność do przeżycia orgazmu i satysfakcja seksualna nie są tożsame.

Istnieją różne natężenia zaburzeń odczuwania seksualnego. Można, bowiem prześledzić pewną dynamikę rozwoju zaburzenia. Można wyróżnić następujące stopnie:

1. bardzo częsty brak orgazmu,

1. brak orgazmu, lecz odczuwanie łagodnej przyjemności,

2. brak orgazmu i całkowita obojętność seksualna przy stosunku (stosunki takie są dla kobiety tylko zjawiskiem mechanicznym nie powodującym żadnych pozytywnych odczuć erotycznych),

3. brak orgazmu i niechęć do stosunków płciowych. Niechęć ta może być:

• względna, gdy wypływa jedynie z przeświadczenia, że kolejny stosunek zamiast rozkoszy spowoduje rozczarowanie i rozdrażnienie,

• bezwzględna do określonego partnera, gdy wartość erotyczna partnera równa się zeru, lub też partner wzbudza obrzydzenie zamiast podniecenia; w stanach tych reakcje seksualne wobec innych partnerów są zazwyczaj prawidłowe,

• zniechęcenie bezwzględne uogólnione, gdy niechęć seksualna do określonego partnera na skutek procesów generalizacji zostaje rozciągnięta na wszystkich mężczyzn (Imieliński, 1982, str. 172).

Anorgazmia rozwija się od fazy 1 do 4 - w odwrotnej kolejności następuje proces leczenia.

Niemożność przeżycia orgazmu przez kobiety może być spowodowana zespołem zakodowanych reakcji seksualnych, który powstaje na podłożu masturbacji w okresie dojrzewania lub wczesnej młodości. Polega on na utrwaleniu się skojarzenia stanów podniecenia seksualnego ze specyficznymi bodźcami niemożliwymi do odtworzenia przez mężczyznę lub poprzez utrwalenie się takiego stereotypu reakcji, który stwarza nadmierne wymagania mężczyźnie (Imieliński, 1982, str. 174).

Zaburzenia libido

• Erotomania (hypersexualismus)

Erotomania, czyli wzmożenie popędu seksualnego, przejawia się w potrzebie nadzwyczajnej częstotliwości i różnorodności aktywności seksualnej, w nadzwyczajnej fizycznej sprawności seksualnej lub przy kombinacji obu tych właściwości (Imieliński, 1982, str. 175).

Ponieważ określenie prawidłowej siły popędu seksualnego jest bardzo trudne, należy wziąć pod uwagę całokształt aktywności życiowej człowieka. Tylko, jeśli sprawy erotyczne przysłaniają inne dziedziny życia i czynią człowieka niewydolnym w innych formach aktywności, można mówić o wzmożeniu popędu seksualnego.

Erotomania u mężczyzn zwana jest satyriasis, a u kobiet nimphomania.

U podłoża erotomanii nerwicowej może tkwić poczucie niższości, niepewność, nieśmiałość, niewiara we własne możliwości seksualne, które powodują potrzebę ciągłego potwierdzania własnych możliwości. Erotomania może pojawiać się również jako objaw chorób psychicznych lub organicznych.

• Oziębłość seksualna (frigidiatas sexualis)

Oziębłość seksualna charakteryzuje się obniżeniem popędu seksualnego, sugerującym jego brak, mimo prawidłowego stanu psychicznego i somatycznego człowieka. Osoba oziębła seksualnie cechuje się brakiem pragnienia kontaktów seksualnych, brakiem odpowiednich reakcji seksualnych w czasie kontaktu, brakiem redukcji napięć seksualnych, brakiem satysfakcji emocjonalnej, mimo istnienia więzi emocjonalnych i mimo „technicznie” prawidłowych stosunków płciowych (Imieliński, 1982, str. 178). Oziębłość seksualna u mężczyzn w tak znacznym nasileniu jest bardzo rzadko spotykana - cechuje, więc najczęściej kobiety.

1. Interakcyjne dysfunkcje seksualne

Za dysfunkcje seksualne interakcyjne, uważa się dysfunkcje przejawiające się w konkretnym układzie partnerskim. Oboje partnerzy w ujęciu normy indywidualnej mogą nie przejawiać żadnych odchyleń.

Może się jednak zażyć, że interakcja seksualna kształtuje się na bazie pierwotnej awersji seksualnej, którą przejawia jeden z partnerów. Wtedy to dysfunkcje w układzie partnerskim mają charakter wtórny wobec niechęci seksualnej w odniesieniu do jednego z partnerów.

Dysharmonia

Dysharmonia seksualna przejawia się w postaci różnych dysfunkcji seksualnych powstałych w wyniku nieodpowiedniego doboru partnerów. Dysharmonia może się pojawiać w wyniku: różnic w sile potrzeby seksualne, szybkości w przebiegu reakcji seksualnych, różnych stylów ekspresji seksualnej. Może być również wynikiem braku zaspokojenia potrzeb pozaseksualnych przez partnera - co powoduje obniżoną ocenę wartości partnera i wpływa na wzajemną interakcje seksualną.

Dyspareunia

Dyspareunia jest formą zaburzeń orgazmu pojawiającą się tylko w czasie spółkowania (przy prawidłowym pod względem technicznym przebiegu spółkowania) i tylko w danym konkretnym układzie partnerskim. Zaburzenia te nie muszą być uwarunkowane bolesnością w okolicy narządów płciowych. Dyspareunia przejawia się w odczuwaniu niechęci i odrazy do partnera seksualnego oraz w odczuwaniu nieprzyjemnych doznań w trakcie stosunku (Imieliński, 1982, str. 180).

Awersja

Awersja jest najcięższą postacią interakcyjnej dysfunkcji seksualnej pojawiającej się w wyniku rozczarowującej interakcji seksualnej z danym partnerem. Rozczarowanie to może dotyczyć również sfery pozaseksualnej, która rzutuje na ogólną ocenę partnera i wpływa na interakcję seksualną.

Na pojawienie się awersji mogą mieć również wpływ podprogowe bodźce zmysłowe np. węchowe.

1. Dewiacje seksualne

Pojęcie dewiacji seksualnych jest pojęciem nadrzędnym obejmującym wszystkie odchylenia od normy w zachowaniu seksualnym, niezależnie od objawów oraz rodzaju, natężenia i czynników przyczynowych (Imieliński, 1982, str.202). Dewiacjami seksualnymi nazywa się, więc zarówno odchylenia od normy medycznej jak również od norm społecznych.

Perwersja seksualna inaczej zwana zboczeniem seksualnym jest formą dewiacji seksualnej kwalifikowaną w kategoriach patologii medycznej. Do patologii medycznej zalicza się zboczenia, które naruszają zdrowie własne lub drugiego człowieka. Należy jednak zwrócić uwagę, że nawet takie formy patologii różnią się w pewnym zakresie od tego, co nazywamy chorobą. Człowiek chory poza uszkodzeniem zdrowia odczuwa, bowiem cierpienie. Zachowania kwalifikowane jako dewiacyjne prowadzą do odczuwania rozkoszy a nie cierpienia.

Z definicji dewiacji seksualnych wynika, że należą do nich również praktyki seksualne naruszające normy społeczne. System norm panujący w społeczeństwie jest zazwyczaj bardziej restryktywny niż normy medyczne. Istnieje, więc duża grupa aktywności seksualnej, która nie nosi znamion patologii seksualnej w sensie medycznym, lecz stoi w sprzeczności z normami moralnymi i systemem wartości dominującym w danym społeczeństwie. Tą grupę zachowań nazywamy odchyleniami seksualnymi, (Imieliński, 1982, str. 203). Są one względne, gdyż zależą od tego, jaki system norm panuje w danym społeczeństwie.

W klasyfikacji dewiacji seksualnych stworzonej, przez Imielińskiego wyróżnione są dwie grupy główne: odchylenia seksualne, które nie mają cech patologicznych, lecz stanowią odchylenie od norm społecznych, moralnych lub prawnych oraz odchylenia seksualne patologiczne, które są odmianą chorób w związku, z czym stanowią przedmiot zainteresowania medycyny. Pierwsza grupa nie jest przedmiotem zainteresowania medycyny, jednak osoby przejawiające ten typ odchylenia seksualnego mogą podlegać interwencji terapeutycznej, głównie w skutek zaistnienia wtórnej neurotyzacji.

Tab.3. Dewiacje seksualne
DEWIACJE SEKSUALNE	ODCHYLENIA SEKSUALNE
		W zakresie obiektu	W zakresie sposobu realizacji		Nietypowe
		Pedofilia	Sadyzm		Homoseksualizm
		Gerontofilia	Masochizm		Transseksualizm
		Zoofilia	Ekshibicjonizm		Kazirodztwo
		Fetyszyzm	Oglądactwo
		Transwestytyzm
		ODCHYLENIA SEKSUALNE PATOLOGICZNE
		Formy progresywne (zboczenia płciowe)		Formy impulsywne

1. Odchylenia seksualne

Odchylenia seksualne w zakresie obiektu

• Fetyszyzm

Fetyszyzm (seksualny symbolizm, seksualny parcjalizm) polega na tym, że część ciała, garderoby lub jakikolwiek inny przedmiot symbolizuje partnera seksualnego i stanowi jego ekwiwalent nie tylko wystarczający do uzyskania podniecenia seksualnego oraz orgazmu, lecz jest preferowany do tego (Imieliński,1982, str. 224).

Różnica między fetyszyzmem a zachowaniem normalnym dotyczy układu partnerskiego. Jeśli bowiem jest to układ partnerski z człowiekiem będącym nosicielem fetysza nie należy uznawać tego za odchylenie seksualne. Fetyszyzm to kontakt z fetyszem pomijając partnera jako całość. Fetyszem może być każda część ciała partnera oraz każdy przedmiot.

Istnieją różne formy fetyszyzmu, w których w powstaniu zaburzenia uczestniczą różne zmysły: wzrok, słuch, węch, smak, dotyk lub, w których dochodzi do skojarzenia z innymi skłonnościami dewiacyjnymi. Należą do nich:

• Pigmalionizm (inconolagnia)

Ta forma fetyszyzmu skojarzona jest z oglądactwem. Jako fetysze służą: obrazki, fotografie, rzeźby, które mogą być heteroseksualne, homoseksualne, pedofilne, gerontofilne. W trakcie ich oglądania lub dotykania dochodzi do podniecenia seksualnego i orgazmu. Aktom pigmalionistycznym może również towarzyszyć masturbacja (Imieliński, 1982, str.226).

• Narcyzm (autofilia)

Jest to forma fetyszyzmu, w której fetyszem jest własne ciało. Może przejawiać się również w samopodziwianiu własnych właściwości psychicznych. Narcyzm uniemożliwia pokochanie innej osoby, gdyż miłość ograniczona jest tylko do własnej osoby.

• Automonoseksualizm

Jest to fetyszyzm skojarzony z transwestytyzmem i narcyzmem. Fetyszem jest tu własne ciało upodobnione przez strój lub ułożenie do ciała kobiety i oglądane np. przed lustrem. Rozkosz uzyskiwana jest poprzez masturbację wraz z wyobrażeniami uprawiania stosunku z partnerem widzianym w lustrze.

• Heterohromofilia

Jest formą fetyszyzmu, w której rolę fetysza spełnia odmienny kolor skóry partnera seksualnego.

• Retifizm

Jest to rodzaj fetyszyzmu skojarzony z masochizmem, w którym rolę fetysza spełniają buty.

• Fetyszyzm deformacyjny

Jest to fetyszyzm skojarzony ze skłonnościami sadomasochistycznymi, w którym rolę fetysza spełniają zniekształcenia lub okaleczenia ciała np. kikuty poamputacyjne.

• Ekskrementofilia (picacismus)

Jest to rodzaj fetyszyzmu skojarzony z masochizmem, w którym rolę fetysza stanowią wydaliny ludzkie takie jak: mocz, kał, pot, ślina, nasienie, wydzielina miesiączkowa. Podniecenie seksualne oraz orgazm uzyskiwane jest poprzez wąchanie, spożywanie, smarowanie się nimi. Wyróżnia się m.in.:

• urofilia - wąchanie moczu;

• koprolagnia - wąchanie kału;

• urofagia - spożywanie moczu;

• koprofagia - spożywanie kału.

• Nekrofilia (nekromania)

Jest to rodzaj fetyszyzmu skojarzony ze skłonnościami sadystycznymi, w którym rolę fetysza spełnia martwe ciało człowieka.

• Transwestytyzm (eonizm)

Jest rodzajem odchylenia seksualnego, w którym przebieranie się w odzież przeciwnej płci staje się źródłem rozkoszy seksualnej. Noszenie owej odzieży nie musi powodować ciągłego podniecenia seksualnego, daje jednak poczucie satysfakcji. Za transwestytyzm uznawane jest noszenie odzieży przeciwnej płci tylko i wyłącznie z pobudek seksualnych. Skłonności transwestytyczne często występują w połączeniu z innymi skłonnościami dewiacyjnymi np.: narcyzmem, automonoseksualizmem, ekshibicjonizmem, masochizmem.

Imieliński wyróżnia dwie odmiany transwestytyzmu. Należą do nich:

• Ciwestytyzm

Jest odmianą transwestytyzmu polegającą na czerpaniu satysfakcji seksualnej z noszenia ubrań tej samej płci, lecz właściwej dla innego wieku lub warstwy społecznej.

• Homeowestytyzm

Jest odmianą transwestytyzmu polegającą na czerpaniu satysfakcji seksualnej z noszenia ubrań należących do innego człowieka.

• Pedofilia

Pedofilia jest odchyleniem seksualnym przejawiającym się w skłonności do praktyk seksualnych z dziećmi. W tym ujęciu płeć dziecka nie ma tak wielkiego znaczenia, gdyż ciało dziecięce, tj. wykazujące cechy niedojrzałości, stanowi właściwą podnietę seksualną podobną do roli fetysza (Imieliński, 1982, str. 231). W podejściu różnych społeczeństw do kontaktów seksualnych ludzi dorosłych z dziećmi wyraźnie widać społeczny aspekt odchyleń seksualnych. Wystarczy nadmienić, że dopiero w 1929 roku w Anglii obalono obyczaj określający 12 - letnie dziewczęta jako zdolne do małżeństwa. Obecnie granica ochronna dla dzieci, w trakcie, której nie wolno człowiekowi dorosłemu podejmować z nimi kontaktów seksualnych obejmuje dzieci do 15 - 16 roku życia - różnie w różnych państwach.

Wyróżniamy pedofilię właściwą i zastępczą. Pedofilia właściwa polega na preferowaniu małych dzieci jako partnerów seksualnych i podejmowaniu praktyk seksualnych wyłącznie z nimi. Pedofilią właściwą nie są, więc nazywane sporadyczne kontakty seksualne z dziewczynkami w okresie dojrzewania lub tuż przed nim. Pedofilia zastępcza występuje, gdy z powodu niemożności nawiązania kontaktu seksualnego z partnerem dorosłym podejmowane są praktyki seksualne z dziećmi (Imieliński, 1982, str. 232).

• Gerontofilia

Gerontofilia jest odchyleniem seksualnym polegającym na skłonnościach seksualnych młodego osobnika do partnera w starczym wieku. Należy zaznaczyć, że do gerontofilii zaliczamy tylko praktyki seksualne z partnerem w starczym wieku podejmowane z pobudek seksualnych. W naszym kręgu kulturowym gerontofilia jest rozpoznawana zazwyczaj tylko u młodych mężczyzn poszukujących z pobudek seksualnych partnerek dużo starszych od siebie. Związki młodych kobiet ze starszymi mężczyznami nie należą, bowiem do rzadkości.

• Zoofilia

Jest odchyleniem seksualnym polegającym na skłonności seksualnej do zwierząt. W literaturze używane jest również słowo sodomia. Dotyczy ono jednak wszelkich praktyk seksualnych ze zwierzętami, niezależnie od motywacji. Często zdarza się, bowiem, że zwierze służy jako partner zastępczy wobec braku człowieka.

Odchylenia seksualne w zakresie sposobu realizacji praktyk seksualnych

• Sadyzm

Sadyzm wiąże się z potrzebą dominacji, władzy, mocy i całkowitego podporządkowania sobie partnera. Jest to specyficzny sposób wchodzenia w więź poprzez całkowite opanowanie drugiego człowieka. Rozkosz seksualna uzyskiwana jest poprzez świadomość nieograniczonej władzy nad partnerem seksualnym, która prowadzić może nawet do zadawania bólu i upokarzania partnera. Zadawanie bólu i cierpienia nie jest jednak konieczne by praktyka seksualna uznana została jako sadyzm. Warunkiem koniecznym jest, bowiem świadomość sadysty, że całkowicie panuje nad swoim partnerem.

Sadyzm uzupełnia się z dewiacją zwaną masochizmem. Odpowiedni dobór partnerów, z których jeden ma skłonności sadystyczne a drugi masochistyczne może przyczynić się do pozytywnego rozwoju układu partnerskiego i wytworzeniu głębokich więzi międzyludzkich. Zależy to oczywiście również od stopnia natężenia skłonności dewiacyjnych.

Najbardziej skrajnym przejawem sadyzmu jest mord z lubieżności, w którym rozkosz i zaspokojenie uzyskiwane jest poprzez mordownie ofiary. Mord jest w tym przypadku wyrazem skrajnej władzy nad partnerem. U podłoża mordu z lubieżności mogą tkwić tendencje nekrofilne, wtedy to nie sam mord, lecz spółkowanie z martwym partnerem przysparza rozkoszy seksualnej. Ten typ dewiacji zwany jest nekrosadyzmem (Imieliński, 1982, str.237).

Istnieje wiele praktyk seksualnych u podłoża, których tkwią skłonności sadystyczne. Należą do nich m.in.:

• Wampiryzm seksualny

Jest odmianą sadyzmu skojarzoną z fetyszyzmem, w którym fetyszem jest krew partnera. Rozkosz seksualna uzyskiwana jest dzięki oglądaniu lub smakowaniu krwi partnera. Praktyki seksualne mogą, więc polegać na drapaniu, gryzieniu partnera seksualnego. W skrajnym przypadku wampiryzm seksualny może przyjąć formę morderstwa z lubieżności, piciu krwi partnera, zjadaniu jego ciała.

• Flagellantyzm (flagellomania)

Jest odmianą sadyzmu, w której rozkosz seksualna uzyskiwana jest poprzez chłostanie partnera.

• Saliromania

Jest odmianą sadyzmu skojarzona z fetyszyzmem, w której rozkosz i zaspokojenie seksualne uzyskiwane jest poprzez brudzenie innych ludzi substancjami takimi jak: atrament, sadza, mocz, kał, itp.

• Masochizm

Masochizm polega na czerpaniu satysfakcji seksualnej i osiąganiu rozładowania seksualnego poprzez całkowitą uległość i podporządkowanie się partnerowi. Uległość ta może prowadzić nawet do poddawaniu się przemocy partnera - wtedy to ból fizyczny i upokarzanie prowadzą do uzyskania rozkoszy seksualnej. Poza sytuacjami seksualnymi masochista może unikać bólu fizycznego tak samo jak inni ludzie. Należy jednak pamiętać, że nie ból i cierpienie fizyczne, lecz całkowita uległość i poddanie się drugiemu człowiekowi jest celem masochisty. Zgoda na odczuwanie bólu podczas aktów seksualnych jest wtedy jedynie przejawem całkowitego podporządkowanie się partnerowi. Praktyki masochistyczne często mają charakter zrytualizowany, gdyż przebiegają według ściśle ustalonego scenariusza. Wtedy to nie tylko obecna sytuacja jest podniecająca dla masochisty, lecz również antycypacja kolejnych zdarzeń sprawia mu przyjemność (Imieliński, 1982, str. 238).

• Tanatofilia (tanatomania)

Jest odmianą masochizmu polegającą na uzyskiwaniu rozkoszy poprzez wyobrażenie własnej śmierci (Imieliński, 1982, str. 240).

• Ekshibicjonizm (exhibitionismus)

Ekshibicjonizm polega na osiąganiu rozkoszy seksualnej poprzez pokazywanie (prezentacją) własnych narządów płciowych anonimowej osobie. Ta dewiacja seksualna przypisywana jest najczęściej mężczyzną, lecz z badań przeprowadzonych na grupie striptizerek przez Wagnera (1974) wynika, że kobiety te mają silnie zaznaczone tendencje ekshibicjonistyczne, które prawdopodobnie przyczyniają się do wyboru przez nie zawodu (Imieliński, 1982, str. 241).

Celem aktu ekshibicjonistycznego jest zaskoczenie, przestraszenie kobiety, lecz na, tyle aby wykazała ona zainteresowanie, ciekawość i fascynację.

• Kandalezizm

Jest to odmiana ekshibicjonizmu skojarzona z masochizmem, w której podniecenie seksualne uzyskiwane jest poprzez pokazywanie nagiej żony lub partnerki seksualnej innym mężczyznom - znajomym, kolegom. Może odbywać się to bez wiedzy partnerki, za jej zgodą lub za jej zgodą wymuszoną. Komponent masochistyczny przejawia się tu w samoudręczeniu się tym, że znajomi mężczyźni mogą oglądać kobietę, z którą mężczyzna jest związany emocjonalnie.

• Ocieractwo (frotteuryzm)

Jest to odmiana ekshibicjonizmu polegająca na uzyskiwaniu podniecenia i rozkoszy seksualnej poprzez dotykanie i pocieranie prąciem ciała kobiety, gdy nie jest ona tego świadoma np. w tłoku w środkach komunikacji miejskiej, w kolejce.

• Triolizm (pluralizm)

Jest to odmiana ekshibicjonizmu skojarzona z oglądactwem, która polega na uzyskiwaniu rozkoszy seksualnej poprzez uczestniczenie w akcie seksualnym z kilkoma partnerami (przynajmniej trzema). Do triolizmu zaliczany jest również seks grupowy.

• Oglądactwo (skoptofilia)

Jest odchyleniem seksualnym stanowiącym odwrotność ekshibicjonizmu. Oglądactwo polega na uzyskiwaniu rozkoszy seksualnej poprzez skryte podglądanie cech płciowych lub czynności płciowych wykonywanych przez inne osoby. Z ekshibicjonizmem łączy je również anonimowość kontaktu seksualnego oraz zasadnicza rola wzroku w dewiacji. Przejawy oglądactwa takie jak striptease są tolerowane w naszym społeczeństwie, dlatego też o odchyleniu seksualnym możemy mówić dopiero, gdy skryte podglądanie staje się głównym lub jedynym sposobem osiągania rozkoszy seksualnej.

Nietypowe odchylenia seksualne

• Homoseksualizm (inversio sexualis)

Homoseksualizm charakteryzuje się popędem seksualnym skierowanym do osób tej samej płci. Homoseksualizm u mężczyzn zwany jest uranizmem, a u kobiet miłością lesbijską. Od hereroseksualizmu różni się on jedynie kierunkiem popędu seksualnego, natomiast przebieg związków uczuciowych i seksualnych jest bardzo podobny z wyjątkiem możliwości zapłodnienia i posiadania potomstwa. Ze względu na to, że wzory zachowań homoseksualnych nie odbiegają od heteroseksualnych, homoseksualizm został wykreślony z międzynarodowej listy chorób. Tak, więc homoseksualizm nie jest chorobą i nie kwalifikuje się do leczenia.

• Transseksualizm (transsexualismus)

Transseksualizm polega na rozbieżności między poczuciem psychicznym płci a budową ciała morfologiczno - biologiczną oraz płcią socjalną (metrykalną), które odczuwane jest jako „obce” i należące do płci przeciwnej. Transseksualista czuje się mężczyzną „uwięzionym” w ciele kobiety - i odwrotnie (Imieliński, 1982, str. 253). W związku z tym transseksualistów bardzo często charakteryzuje cierpienie i pragnienie odzyskania ciała należącego do płci, którą odczuwają jako własną. Transseksualiści noszą często odzież płci przeciwnej, nie sprawia im to jednak rozkoszy zabarwionej seksualnie, lecz tylko podkreśla ich przynależność do grupy osób płci przeciwnej. Transseksualistom zależy, bowiem na „odzyskaniu” ich płci poprzez zmianą płci urzędowej a nawet poprzez poddanie się skomplikowanym zabiegom chirurgicznym. Kierunek popędu seksualnego osób transseksualnych jest zgodny z poczuciem psychicznym płci - a więc niezgodny z budową narządów płciowych. Imieliński podkreśla, że transseksualizm nie jest zaburzeniem pierwotnie zlokalizowanym w sferze seksualnej, lecz dotyczy identyfikacji i roli płci (1982, str. 255).

• Kazirodztwo (incestus)

Kazirodztwo polega utrzymywaniu stosunków seksualnych pomiędzy najbliższymi krewnymi, przy czym stopień pokrewieństwa określający stosunki jako kazirodcze wyznaczony jest przez normy prawne. Kazirodztwo stanowi, więc raczej naruszenie norm prawnych niźli dewiacje seksualną.

1. Odchylenia seksualne patologiczne

Dewiacje seksualne można podzielić na odchylania seksualne nie mające cech chorobowych oraz patologiczne odchylenia seksualne - o formie progresywnej (zboczenia płciowe) i formie impulsywnej. Charakterystyczną cechą patologicznych odchyleń seksualnych jest deformacja, rozczłonkowanie i agresja, obniżona lub zniesiona zdolność do miłości erotycznej oraz zachowanie nałogowe i progresywne.

Imieliński (1982, str. 260) wyróżnia dwie drogi, na których mogą rozwijać się zboczenia seksualne:

1. Droga ilościowa polega na tym, że zachowanie seksualne staja się coraz częstsze, aż stają się dominującym zachowaniem, któremu zostają podporządkowane pozostałe formy aktywności człowieka.

2. Droga jakościowa polega na stosowaniu wybiórczych praktyk seksualnych. Techniki seksualne stają się bardzo zawężone do szczegółowo określonych sposobów zachowań, które jako jedyne prowadzą do zaspokojenia seksualnego.

W zboczeniach seksualnych mamy, więc do czynienia ze stereotypowymi zachowaniami seksualnymi, które prowadzą do zubożenia innych sektorów aktywności człowieka. Nie jest, więc istotne posiadanie jakiś szczególnych preferencji - jak w odchyleniach seksualnych - lecz niemożność uzyskania rozkoszy za pomocą innych technik niż te, które zostały zafiksowane.

Formy progresywne (zboczenia płciowe)

Progresywne formy patologicznych odchyleń seksualnych charakteryzują się brakiem integracji dewiacji seksualnej z osobowością. Prowadzi to do swoistego rozszczepienia, w którym seksualność dewiacyjna zaczyna prowadzić własne, wyodrębnione i nie dopasowane do reszty osobowości życie. Prowadzi to do tak zwanego popadnięcia w zmysłowość, czyli niemożności oparcia się dewiantów pewnym bodźcom zmysłowym - gdyż odizolowana od seksualności osobowość nie sprawuje nad nią kontroli.

W mechanizmie progresywnego przebiegu zboczeń płciowych wyróżnione są trzy elementy: dezintegracja seksualności i osobowości, brak zaspokojenia w aktach dewiacyjnych oraz potrzeba kary (Imieliński, 1982, str. 264). Dezintegracja osobowości i seksualności polega na odrzuceniu dewiacyjnej seksualności jako obcej i niewygodnej. Uniemożliwia to integrację seksualności oraz dalszy jej rozwój. Brak zaspokojenia wiąże się z silnym poczuciem winy, przeżywanym nawet w trakcie podniecenia seksualnego, co powoduje, że akt seksualny zamiast przynieść rozkosz prowadzi do niepokoju i niechęci. Poczucie winy wywołuje również potrzebę ukarania się. Formą karania się staje się akt dewiacyjny, który z kolei wzmacnia poczucie winy.

Formy impulsywne

Impulsywne formy patologicznych odchyleń seksualnych powstają w wyniku stłumienia lub wyparcia dewiacyjnych skłonności. Wyparcie to nie jest jednak ostateczne, dlatego też w sytuacjach obciążenia emocjonalnego, napięcia, konfliktu lub wpływu alkoholu może dojść do „wyłamań” spod kontroli psychiki. Działania dewiacyjne mają w tym przypadku charakter nagłych, impulsywnych zachowań. Dewianci są bezradni wobec swoich działań, których nie rozumieją, gdyż nie dopuszczają do świadomości swych dewiacyjnych skłonności. Takie dewiacyjne zachowania, mimo, że są impulsywne i nagłe mogą się powtarzać dosyć często - nie prowadzi to jednak to zaakceptowania ich przez dewianta.

Tym, co różni progresywne od impulsywnych form patologicznych odchyleń seksualnych jest to, że w przebiegu progresywnym dewiant zmaga się ze swoją dewiacją, próbuje z nią walczyć i choć odczuwa ją jako coś obcego jest jej świadom. W przebiegu impulsywnym tendencje dewiacyjne są wyparte, całkowicie oddzielone do świadomości (Imieliński, 1982, str.267).

1

---