Wynikowy plan pracy – Wiedza o społeczeństwie, liceum ogólnokształcące, profilowane, technikum.

Opracował Janusz Żmijski

Plan przygotowany na podstawie publikacji:

• Wiedza o społeczeństwie. Kształcenie w zakresie podstawowym. Podręcznik dla liceum i technikum, red. K.A. Wojtaszczyk, WSiP, Warszawa 2007;

• Wiedza o społeczeństwie. Kształcenie w zakresie rozszerzonym. Podręcznik dla liceum i technikum, red. K.A. Wojtaszczyk, WSiP, Warszawa 2007;

• M. Grondas, J. Żmijski, Wiedza. Poradnik dla nauczyciela liceum i technikum, WSiP, Warszawa 2004.

Zastosowane oznaczenia

Kategorie taksonomiczne celów nauczania:

A – zapamiętywanie wiadomości

B – zrozumienie wiadomości

C – zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych

D – zastosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

Poziomy wymagań w odniesieniu do propozycji zadań sprawdzających:

P – podstawowy

PP – ponadpodstawowy

▼ – wymagania, które w zależności od decyzji nauczyciela mogą odnosić się do innych jednostek lekcyjnych (zob. poradnik, s. 54

)

Temat jednostki lekcyjnej i zagadnienia	Wymagania		Przykładowe zadania sprawdzające umiejętności
	podstawowe	ponadpodstawowe
	po lekcji uczeń:
SPOŁECZEŃSTWO
1 (1). Cele i treści kształcenia w zakresie wiedzy o społeczeństwie Edukacja w zakresie wiedzy o społeczeństwie na poziomie liceum (technikum)- specyfika, wymagania. Podręcznik i inne środki dydaktyczne. Egzamin maturalny z wos. Zasady kontroli i oceny osiągnięć uczniów.	wie, jakich zagadnień będzie się uczyć i jakie umiejętności rozwijać na ponadgimnazjalnym etapie kształcenia [A]; rozumie, czym są standardy osiągnięć, w jakim celu są formułowane i gdzie może znaleźć ich zapisy[B]; wie, z jakiego podręcznika i innych środków dydaktycznych będzie korzystać [A]; zna sposoby sprawdzania wiedzy i umiejętności oraz nauczycielskie kryteria oceniania i wymagania na poszczególne oceny [A].
2 (2). Człowiek jako istota społeczna Pojęcie społeczeństwa. Koncepcje człowieka i istoty człowieczeństwa. Determinanty życia społecznego.	wymienia cechy decydujące o człowieczeństwie [A]; omawia różne sposoby opisu osobowości człowieka [B]; definiuje pojęcia: osobowość, społeczeństwo, fenotyp, genotyp [A].	wyjaśnia czym zajmuje się socjologia [B]; opisuje sposoby, na jakie otoczenie i właściwe dlań normy społeczne kształtują jednostkę [B].	Nauczyciel proponuje zakończenie lekcji rozmową w parach nt. „W jaki sposób moje otoczenie mnie kształtuje?”. Podstawowe wnioski są krótko prezentowane, uczniowie mają je też zapisać w zeszytach [PP]
3 (3). Role społeczne Przykłady różnych ról społecznych Rodzaje ról społecznych: role formalne i nieformalne. Konflikty ról	wyjaśnia pojęcie roli społecznej [A]; podaje przykłady ról społecznych [B]; wyjaśnia, posługując się przykładami, na czym polega internalizacja roli i konflikt ról [B]; podaje przykłady i konsekwencje prawidłowej i nieprawidłowej realizacji ról oraz konfliktów ról [B].	samodzielnie wypracowuje i uzasadnia opinie nt. znaczenia konkretnych postaw dla ładu społecznego, problemów i zagrożeń życia publicznego [C]; odnosi te opinie do osobistych doświadczeń i znanych sobie przykładów faktów społecznych [D].	Podręcznik, zadania 2, 3,4 s. 22 [P]. Podręcznik, zadanie 5 s. 22 [PP].
4 (4). Uspołecznienie jednostki - socjalizacja, wartości, aspiracje Aspiracje społeczne jednostki. Wartości w życiu społecznym. Wartości autoteliczne i prakseologiczne. Wartości a ład społeczny: socjalizacja jednostki Typy przystosowania społecznego ludzi Wzór obywatela.	wyjaśnia na czym polega i czemu służy proces socjalizacji jednostki [B]; określa jakie wartości mają dla niego znaczenie w życiu i wyborach osobistych [C]; wyjaśnia pojęcia: aksjologia, konformizm, indywidualizm, relatywizm [A]; rozróżnia wartości teleologiczne, wartości prakseologiczne, podaje ich przykłady [B].	wskazuje na związki między wartościami a podanymi przez siebie faktami i problemami życia społecznego [C]; samodzielnie wypracowuje i uzasadnia opinie nt. znaczenia poszczególnych wartości dla ładu społecznego [C]; przedstawia różne typy przystosowania społecznego i dokonuje ich samodzielnej oceny [C]; opisuje swój własny wzór (ideał) obywatela [D].	Podręcznik, zadania 6, 7,9 11 s. 22-23 [P]. Podręcznik, zadania 8, 12 s. 22-23 [PP].
5 (5). Grupy, więzi i stosunki społeczne Statystyczne i socjologiczne pojęcie grupy społecznej. Więzi społeczne. Stosunki społeczne i ich rodzaje Klasyfikacja grup społecznych:	omawia rolę grupy w socjalizacji jednostki [B]; przedstawia klasyfikację grup społecznych [A]; podaje przykłady różnych grup zgodnie z kryteriami klasyfikacyjnymi [B]; wyjaśnia pojęcia: grupa, więź społeczna, stosunki społeczne, stosunki ekonomiczne [A].	ocenia status i sytuację różnych grup społecznych w Polsce [C].	Podręcznik, zadania 1-5 s. 30 [P].
6 (6). Integracja czy konflikt? Różne sposoby opisu struktury społecznej Zróżnicowanie demograficzne. Struktura społeczna w ujęciu socjologicznym. Schematy opisu struktury społecznej: funkcjonalny, dychotomiczny, gradacyjny. Klasy i warstwy społeczne Konflikt czy harmonia społeczna?	przedstawia różne sposoby opisu struktury społecznej [B]; omawia czynniki wpływające na pozycję jednostki w hierarchii społecznej [B]; wyjaśnia różnicę pomiędzy klasami społecznymi i warstwami społecznymi, posługując się przykładami [C]; definiuje pojęcia: struktura społeczna, elita, prestiż [A].	ocenia wady i zalety sposobów rozumienia struktury społecznej nastawionych na podkreślanie sprzeczności interesów lub na ich wspólnotę [C]; dokonuje analizy własnej postawy wobec problemu „konflikt czy harmonia społeczna?” [C].	Podręcznik, zadania 2-6, s. 46-47 [P].
7 (7). Zróżnicowanie społeczne a idea sprawiedliwości Koncepcje sprawiedliwości społecznej. Ruchliwość społeczna: możliwości awansu i degradacji jednostki.	omawia różne koncepcje sprawiedliwości społecznej [B]; wyjaśnia, posługując się przykładami, na czym polega awans społeczny i degradacja społeczna [B]; wyjaśnia, posługując się przykładami, różnice pomiędzy społeczeństwem zamkniętym a społeczeństwem otwartym [B]; charakteryzuje różne rodzaje ruchliwości społecznej [B]; opisuje ich społeczne przyczyny oraz wskazuje na związek z sytuacją społeczną jednostki [C].	wyjaśnia, do jakich skutków społecznych prowadzi zastosowanie poszczególnych koncepcji sprawiedliwości społecznej [C].	Podręcznik, zadanie 7, s. 47 [P]. Podręcznik, zadanie 9, s. 47 [PP].
Zakres rozszerzony: 8 (1)Historyczne i współczesne typy społeczeństw Historyczne typy społeczeństw: społeczeństwa pierwotne, niewolnicze, feudalne. Społeczeństwo kapitalistyczne jako efekt rozpadu społeczeństwa feudalnego. Struktura społeczeństwa kapitalistycznego. Wizje społeczeństwa postindustrialnego. Zmiana pozycji najmłodszych pokoleń w ciągle zmieniającym się społeczeństwie	wymienia podstawowe cechy historycznych i współczesnych typów społeczeństw [A]; wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe prowadzące do ich przemian [B]; wskazuje na różnice zachodzące pomiędzy społeczeństwem industrialnym i postindustrialnym [C]; wyjaśnia istotę zmian w pozycji społecznej młodego pokolenia w społeczeństwie postindustrialnym, posługując się terminami kultura postfiguratywna, kofiguratywna, prefiguratywna [B]; wyjaśnia pojęcia: społeczeństwo niewolnicze, społeczeństwo agrarne, rewolucja przemysłowa [A].	ocenia z punktu widzenia społeczeństwa i jednostki zmiany jakie zachodzą w związku z kształtowaniem się społeczeństwa postindustrialnego [C]; porównuje wybrane cechy społeczeństw historycznych ze zjawiskami współczesności i dokonuje samodzielnej refleksji nad wykrytymi podobieństwami i różnicami [C].	Podręcznik roz., zadania 1- 5, s. 28-29 [P]. Podręcznik roz., zadanie 6, s. 29 [PP].

9 (8). Społeczeństwo polskie w dobie transformacji Społeczeństwo polskie w okresie transformacji: zmiany sytuacji starych klas i warstw społecznych; Kształtowanie się warstw związanych z nowym ustrojem.	definiuje pojęcia: transformacja systemowa, marginalizacja [A]; podaje przykłady zagrożeń i zjawisk patologicznych w sferze życia społecznego i politycznego [B].	opisuje najważniejsze zagrożenia społeczne w Polsce wynikające z procesów transformacji, posługując się przykładami [B]; charakteryzuje ich przyczyny i rozmiary [B]; dokonuje ich samodzielnej oceny [C].	Podręcznik, zadanie 2-4, s. 56-58 [P]. Podręcznik, zadanie 1, s. 56 [PP].
Zakres rozszerzony: 10 (2).Transformacja systemowa a zmiany struktury społeczeństwa polskiego Procesy zewnętrzne i wewnętrzne a przemiana struktury społecznej w Polsce Przemiany w zakresie pozycji tradycyjnych klas i warstw w Polsce Skutki transformacji systemowej	wyjaśnia istotę procesu transformacji ustrojowej i społeczno-gospodarczej w Polsce [B]; wskazuje na jej konsekwencje dla sytuacji różnych grup społecznych i konkretnych jednostek [B]; definiuje pojęcia: wykluczenie społeczne, rozwarstwienie majątkowe [A].	omawia społeczne skutki transformacji z uwzględnieniem zmian sytuacji różnych warstw społecznych [B]; odnosi je do konkretnych przykładów ze swojego otoczenia [C]; samodzielnie definiuje swoją aktualną pozycję społeczną i realistycznie określa plany na przyszłość [D].	Podręcznik roz, zadanie 1, s. 32 [P]. Podręcznik roz, zadanie 2, s. 32 [PP].

11 (9). Kulturowe i etyczne aspekty życia społecznego Szerokie i wąskie sposoby rozumienia kultury. Stosunek do odmiennych kultur - niebezpieczeństwo etnocentryzmu. Stereotypy w postrzeganiu ludzi. Współczesne subkultury młodzieżowe.	wymienia wartości prospołeczne [A]; omawia różne sposoby rozumienia kultury [B]; opisuje niebezpieczeństwa związane ze stereotypowym postrzeganiem innych ludzi i z postawą etnocentryzmu [B]; wyjaśnia przyczyny kształtowania się subkultur [B]; wskazuje na zagrożenia, jakie może nieść za sobą przynależność do sekty [B]; definiuje pojęcia: etnocentryzm, ksenofobia, stereotyp, kontrkultura [A].	wskazuje przykłady zagrożeń i zjawisk patologicznych w życiu społecznym [B]; dokonuje ich samodzielnej oceny [C]; wyjaśnia procesy kształtowania się ładu etycznego w społeczeństwie i uwarunkowania związane z realizacją podstawowych wartości prospołecznych [B].	Podręcznik , zadania 1-2; 4-9, s. 64-65 [P]. Podręcznik, zadanie 3, s. 64 [PP].
Zakres rozszerzony: 12 (3). Kształtowanie się współczesnych narodów Kryteria wyodrębniania wspólnot narodowych. Kształtowanie się narodów kulturowych i narodów państwowych. Specyfika kształtowania się narodu polskiego. Współczesny model państwa narodowego. Czynniki narodowotwórcze. Konflikt etniczne we współczesnym świecie (etnizacja polityki, stereotypy narodowe). Grupy etniczne. Mniejszości narodowe.	charakteryzuje procesy kształtowania się nowoczesnych narodów [B]; wskazuje na cechy charakterystyczne tych procesów [B]; dostrzega różnice w nich zachodzące [C]; wymienia czynniki narodowotwórcze [A]; wyjaśnia pojęcia: państwo narodowe, naród kulturowy, naród państwowy, , etnizacja polityki, mniejszości narodowe [A]		Podręcznik roz , zadania 1-6, s. 14-15 [P].
Zakres rozszerzony: 13 (4).Patriotyzm, nacjonalizm, szowinizm, kosmopolityzm Znaczenie pojęć Przejawy postaw	wyjaśnia, posługując się przykładami, znaczenie pojęć: patriotyzm, nacjonalizm, szowinizm, kosmopolityzm [B]; wyjaśnia istotę różnicy między patriotyzmem i nacjonalizmem [C]; dostrzega przejawy tych postaw w swoim otoczeniu, omawia je [C].		Podręcznik roz , zadanie 7, s. 14-15 [P].
14 (10). Polityka jako zjawisko społeczne Różne rozumienia pojęcia polityki Podmiotowość polityczna Przedmiotowe ujęcie polityki	podaje różne sposoby rozumienia pojęcia polityka [A]; wymienia podmioty i podstawowe obszary życia politycznego [A]; wyjaśnia, posługując się wybranymi historycznymi przykładami, różnice pomiędzy władzą tradycyjną, charyzmatyczną i legalną [C]; definiuje pojęcia: polityka, podmiotowość polityczna, władza, władza polityczna, władza ekonomiczna, legitymizacja władzy [A].		Podręcznik, zadania 1-2, s.76 P].
15 (11). Konflikty społeczne i sposoby ich rozwiązywania Przyczyny pojawiania się konfliktów społecznych Strategie rozwiązywania konfliktów	wyjaśnia, dlaczego w życiu społecznym dochodzi do konfliktów [B]; charakteryzuje najczęściej stosowane strategie konstruktywnego rozwiązywania konfliktów [B]; definiuje pojęcia: koercyjna i konsensualna koncepcja polityki, kultura polityczna, tradycyjna i pragmatyczna kultura polityczna, opinia publiczna, sondaże socjologiczne [A].	omawia pojęcie kultury politycznej i jej roli w życiu państwa i społeczeństwa [B].	Podręcznik , zadania 3-4, s. 76-77 [P].
POLITYKA
16 (12). Czym jest demokracja? Istota demokracji. Historyczne korzenie demokracji: antyk i chrześcijaństwo. Zasady określające funkcjonowanie systemu władzy w demokracji.	podaje źródłowe znaczenie terminu demokracja [A]; wskazuje na elementy życia społecznego i duchowego cywilizacji europejskiej leżące u podstaw współczesnej demokracji, omawia ich rolę w kształtowaniu demokracji [B] wyjaśnia, na czym polegają podobieństwa i różnice w rozumieniu pojęcia demokracji w przeszłości (np. w antycznych Atenach) i współcześnie [C]; wymienia i opisuje najważniejsze zasady demokracji współczesnej [A] definiuje pojęcia: suweren, suwerenność, racjonalizm, republika, indywidualizm [A].	omawia czynniki, które wpłynęły na ukształtowanie się demokracji w starożytnych Atenach i republiki w starożytnym Rzymie [B]; wyjaśnia związki zachodzące pomiędzy nowożytną demokracją a ideą praw człowieka [C]; opisuje mechanizmy realizacji suwerenności narodu w państwie demokratycznym [B].	Podręcznik, zadania 1-4, s. 85 [P]. Podręcznik, zadania 5-6, s. 85 [PP].
17 (13). Demokracja w naszych czasach Proces rozwoju demokracji od XVIII w. Zasady ustrojowe demokracji współczesnych: państwo prawa, suwerenność, podział władzy i pluralizm polityczny. Rodzaje demokracji.	wyjaśnia, w jaki sposób w państwach demokratycznych podejmowane są decyzje polityczne [B]; charakteryzuje zasady ustrojowe, leżące u podstaw demokratycznego systemu politycznego [B] wyjaśnia znaczenie pojęcia cenzus, podając przykłady [A]; formułuje własną definicję demokracji [C].	wskazuje dziedziny życia, w odniesieniu do których używa się terminu demokracja oraz wyjaśnia, co o tym decyduje (np. demokracja lokalna, społeczna, przemysłowa, ekonomiczna, szkolna, elektroniczna [C]; definiuje pojęcia: domicyl, system monistyczny [A].	Podręcznik, zadania 2-5, s. 93 [P]. Podręcznik, zadania 6-7, s. 93 [PP].
18 (14). Formy uczestnictwa obywateli w życiu publicznym Pojęcie i cechy społeczeństwa obywatelskiego. Organizacje społeczne i polityczne w życiu obywatela Formy bezpośredniego i pośredniego uczestnictwa obywateli w rządzeniu państwem i ich charakterystyka Ruchy społeczne Obywatelskie nieposłuszeństwo	wymienia cechy społeczeństwa obywatelskiego [A]; omawia formy i przejawy obywatelskiego uczestnictwa w życiu publicznym, posługując się przykładami (referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe, samorząd społeczny, prawo do zgromadzeń, wybory do ciał przedstawicielskich, ruchy społeczne, obywatelskie nieposłuszeństwo) [B]; wyjaśnia zasady głosowania w wyborach demokratycznych [B]; omawia rolę odgrywaną przez stowarzyszenia w państwie demokratycznym [B]; wyjaśnia rolę referendów w demokracji, samodzielnie odnajduje w źródle (tekst Konstytucji RP z 1997 r.) rozstrzygnięcie kwestii referendów w Polsce [C]; ocenia znaczenie aktywności obywatelskiej dla funkcjonowania państwa demokratycznego [C]; ocenia rolę organizacji pozarządowych w systemie państwa demokratycznego [C]; sporządza niektóre dokumenty potrzebne do założenia stowarzyszenia [C]; wyjaśnia pojęcia: organizacje pozarządowe, NGOS, stowarzyszenie, trzeci sektor, homo politicus, większość względna, bezwzględna, obywatelskie nieposłuszeństwo [A].	wymienia aktywne, powszechnie znane organizacje pozarządowe, działające w RP [A]; dokonuje obserwacji działalności wybranej organizacji i przedstawia swoje wnioski [D]; rozróżnia systemy wyborcze: kurialny, proporcjonalny, większościowy, mieszany i charakteryzuje je [B]; omawia procedurę zakładania stowarzyszenia [A]; ocenia wady i zalety różnych form zaangażowania obywatelskiego w kontekście konkretnych sytuacji [C]; dokonuje analizy i oceny poziomu zaangażowania obywatelskiego współczesnego społeczeństwa polskiego [C]; przedstawia wynikające z tej analizy wnioski dla teraźniejszości i przyszłości [D].	Podręcznik, zadania 1, 7-13, s. 109-110 [P]. Podręcznik, zadania2, 5, 6, s. 109-110 [PP].
Zakres rozszerzony 19 (5). Istota systemu politycznego oraz instytucje w państwie demokratycznym System polityczny, jego struktura i funkcje. Partie polityczne, ich funkcje i typologia, system partyjny. Grupy interesu. Organy państwowe: głowa państwa, organy przedstawicielskie i administracyjne, sądownictwo.	omawia różne sposoby wybierania i pozycję głowy państwa [A]; wymienia i charakteryzuje funkcje spełniane przez parlamenty [B]; rozróżnia pojęcia system polityczny i system partyjny, właściwie je stosuje [B].	charakteryzuje rolę, jaką w państwie demokratycznym odgrywają partie polityczne i grupy interesu [B]; charakteryzuje podsystemy: instytucjonalny, normatywny, komunikacyjny, funkcjonalny [B]; omawia procedury wyłaniania rządu, stosowane w państwach demokratycznych [A].	Podręcznik roz., zadania 1-3, s. 43 [P]. Podręcznik roz., zadanie 2, s. 43 [PP].
Zakres rozszerzony 20 (6). Mechanizmy działania państwa demokratycznego Wybory. Koalicje i ich odmiany. Opozycja- formy, zadania	wyjaśnia pojęcia: system wyborczy, koalicje, rządy mniejszościowe, opozycja [A]; opisuje i ocenia czynniki zagrażające współcześnie demokracji- w tym polskiej {C]; wymienia funkcje opozycji w państwach demokratycznych [A].	charakteryzuje zasady uwzględniane przy tworzeniu rządu koalicyjnego w państwach demokratycznych [B]; ocenia rolę opozycji w Polsce po 1989 r. [C]; przedstawia i charakteryzuje koalicje rządowe, do których doszło w Polsce po 1989 r. [C].	Podręcznik roz. Zadanie 3, s. 48 [P]. Podręcznik roz., zadanie 2, s. 48 [PP].
Zakres rozszerzony 21 (7). Aktywność polityczna obywateli w systemie demokratycznym Bezpośrednie uczestnictwo obywateli w kierowaniu sprawami publicznymi: zgromadzenia, referenda, tworzenie organizacji. Aktywność wyborcza i samorządowa. Służba publiczna.	wyjaśnia, które prawa i wolności obywatelskie mają kluczowe znaczenie dla aktywności politycznej obywateli [B]; wymienia formy aktywności politycznej obywateli [A]; wyjaśnia pojęcia, zasada pomocniczości państwa, referendum, inicjatywa obywatelska, służba publiczna [A].	wyjaśnia, na czym polega bezpośrednie uczestnictwo obywateli w kierowaniu publicznymi sprawami demokratycznego państwa [B]; ocenia poziom aktywności politycznej współczesnych Polaków [C].	Podręcznik roz., zadanie 5, s. 57 [P]. Podręcznik roz., zadania 1-2, s. 56-57 [PP].
22 (15). Obywatel a władza w systemie demokratycznym, totalitarnym i autorytarnym Demokracja, totalitaryzm i autorytaryzm wobec jednostki, religii, gospodarki.	wymienia cechy państw totalitarnych i autorytarnych, podaje przykłady takich państw we współczesnym świecie [B] wyjaśnia istotę różnic w organizacji i funkcjonowaniu państw demokratycznych, autorytarnych i totalitarnych [B]; dostrzega różnice w sposobie traktowania praw i wolności osobistych obywateli przez państwo demokratyczne, autorytarne i totalitarne, ilustruje je przykładami [B]; charakteryzuje miejsce władzy w życiu obywatela w systemach demokratycznym, totalitarnym i autorytarnym [B]; definiuje pojęcia: totalitaryzm, autorytaryzm, propaganda, indoktrynacja, rasizm, dobra socjalne [A].	charakteryzuje rolę konstytucji w państwach o systemie demokratycznym, totalitarnym i autorytarnym [B]; wyjaśnia, posługując się przykładami pojęcia: apartheid, system korporacyjny, koncesjonowana liberalizacja, koncesjonowany pluralizm, homo sovieticus [A].	Podręcznik, zadania 1-8 s. 118 [P]. Podręcznik, zadanie 10, s. 118 [PP].
23 (16). Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela Godność jako podstawa praw człowieka. Historia rozwoju idei praw człowieka. Czym są prawa człowieka i wolności obywatelskie? Generacje (rodziny) praw człowieka. Czynniki ograniczające stosowanie praw. Obowiązki obywatelskie.	wyjaśnia, czym są prawa człowieka [A]; omawia właściwości praw człowieka (powszechność, przyrodzoność, nienaruszalność i niezbywalność) [A]; podaje przykłady praw zaliczanych do każdej z „generacji” praw człowieka [A]; wyjaśnia różnicę pomiędzy “prawem” i “wolnością” jednostki [B]; podaje formy i przyczyny łamania praw człowieka, posługując się przykładami [B]; wskazuje na czynniki ograniczające stosowanie praw człowieka [A]; wymienia organizacje pozarządowe działające w świecie na rzecz ochrony praw człowieka [A]; ocenia znaczenie idei praw człowieka [C]; podaje podstawowe dokumenty, w których zostały skodyfikowane prawa człowieka w Europie i na świecie (w szczególności Powszechną Deklarację Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych) [A]; wyjaśnia pojęcia: prawa człowieka, wolności obywatelskie, polityczne, godność jednostki, prawa naturalne, podstawowe, umowa społeczna, generacje praw człowieka [A].	charakteryzuje sposoby działania organizacji pozarządowych działających na rzecz ochrony praw człowieka [B]; wyjaśnia relację zachodzącą pomiędzy prawami a obowiązkami obywatelskimi [C].	Podręcznik, zadania 1,3 s. 129 [P].
24 (17). Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela w Polsce Prawa i wolności obywateli w RP. Obowiązki obywatelskie w Konstytucji RP Mechanizmy ochrony praw człowieka w Polsce	omawia sposób nabywania obywatelstwa polskiego i opisuje procedurę rezygnacji zeń [A]; wylicza organizacje pozarządowe działające w Polsce na rzecz ochrony praw człowieka [A]; wymienia podstawowe procedury międzynarodowe ochrony praw człowieka, z których mogą skorzystać obywatele w naszym kraju [A]; podaje na podstawie zapisów Konstytucji RP z 1997 r. przykłady praw zaliczanych do każdej z „generacji” praw człowieka [A]; samodzielnie odnajduje w źródle (konstytucja RP z 1997 r.) katalogi praw człowieka i obowiązków obywatelskich i przedstawia je [C].	planuje własne działania mające na celu popularyzację idei praw człowieka i ich ochrony w szkole i innych znanych im sytuacjach społecznych [D]; ocenia stopień przestrzegania praw człowieka we współczesnej Polsce [C].	Podręcznik, zadania 6- 9 s. 129 [P]. Podręcznik, zadania 2, 10, s. 129 [PP].
Zakres rozszerzony 25 (8). Mechanizmy ochrony praw i wolności człowieka i obywatela Przejawy i przyczyny naruszeń praw człowieka. Sposoby i zakres regulacji ochrony praw człowieka: mechanizmy prawa wewnętrznego w Polsce, mechanizmy międzynarodowe: system ogólny NZ (Komisja Praw Człowieka, Wysoki Komisarz NZ do spraw Praw Człowieka); Komitet Praw Człowieka. Europejski Trybunał Praw Człowieka. Organizacje pozarządowe w obronie praw człowieka (Amnesty International).	wskazuje na przyczyny naruszeń praw i wolności człowieka, posługując się przykładami [B]; opisuje mechanizmy ochrony praw i wolności człowieka i obywatela oraz instytucje, zajmujące się działalnością w tym zakresie [A]; ocenia skuteczność mechanizmów ochrony prawa człowieka i obywatela [C]; definiuje pojęcia: prawo humanitarne, implementacja [A].	omawia procedurę wnoszenia wniosków do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka [A]; ocenia stan przestrzegania praw człowieka we współczesnym świecie [C].	Podręcznik roz., zadania 2-3 s. 69 [P]. Podręcznik roz., zadanie 1, s. 69 [PP].
26 (18). Współczesne doktryny polityczne Ideologie, doktryny, programy polityczne. Funkcje doktryn politycznych. Współczesne doktryny polityczne: konserwatyzm, liberalizm, myśl chrześcijańsko- demokratyczna, myśl socjaldemokratyczna, nacjonalizm, populizm.	wyjaśnia relacje zachodzące pomiędzy ideologią, doktryną a programem politycznym [B]; omawia funkcje doktryn politycznych [A]; definiuje pojęcia: doktryna polityczna, ideologia, program polityczny, niewidzialna ręka rynku”, nacjonalizm [A]; charakteryzuje wizję jednostki, ładu społecznego, ustroju politycznego i gospodarczego związaną z : konserwatyzmem liberalizmem socjalizmem chrześcijańską demokracją [B]; wskazuje na doktryny polityczne dominujące w programach partii i ugrupowań, zasiadających obecnie w polskim parlamencie [B].	charakteryzuje w oparciu o zebrane samodzielnie materiały doktryny ekologizmu, feminizmu, populizmu, antyglobalizmu (alterglobalizmu) [C]; identyfikuje wybitne postacie związane z poszczególnymi klasycznymi doktrynami politycznymi [B].	Podręcznik, zadania 1- 4,6 s. 149 [P]. Podręcznik, zadania 4, 7-9 s. 149 [PP].
Zakres rozszerzony 27 (9). Typologia, etapy rozwoju i ewolucja doktryn politycznych Przegląd kryteriów stosowanych w typologiach doktryn politycznych. Historyczne etapy w życiu politycznym społeczeństw europejskich od XVIII w. Ewolucja myśli politycznej: liberalizmu, konserwatyzmu, myśli chrześcijańsko- demokratycznej i socjaldemokratycznej. Ideologie nowych ruchów społecznych: feminizmu, ekologizmu, fundamentalizmu religijnego.	opisuje ewolucję liberalizmu, konserwatyzmu, socjademokratyzmu i myśli chrześcijańsko- demokratycznej we współczesnym świecie [B]; omawia wizje jednostki, ładu społecznego, ustroju politycznego i gospodarczego związane z ideologią radykalnej prawicy, libertarianizmem, maoizmem, stalinizmem, reformizmem, feminizmem, ekologizmem [B]; podaje kryteria, używane do klasyfikowania doktryn politycznych [B]; wyjaśnia pojęcia lewica i prawica oraz ocenia ich przydatność do klasyfikowania aktualnych ruchów i doktryn politycznych [C]; wyjaśnia pojęcia: ideologia prawicowe, lewicowe, państwo opiekuńcze, państwo dobrobytu (welfare state), Trzecia Droga [A].	wyjaśnia relacje zachodzące pomiędzy fundamentalizmem islamskim a islamem jako religią [B]; wyjaśnia wpływ, jaki na ewolucję doktryn politycznych miał upadek obozu socjalistycznego w 1989 r. dokonuje analizy i oceny wybranej doktryny z punktu widzenia własnego systemu wartości [C].	Podręcznik roz., zadania 2, 4- 8,11 s. 86-87 [P]. Podręcznik roz., zadania 3, 9, s. 86-87 [PP].
Zakres rozszerzony 28 (10). Współczesne doktryny i partie polityczne Relacja współczesnych partii do tradycyjnych ideologii. Ideologiczne rodziny partii politycznych na przełomie XIX i XX wieku. Ideologie i partie polityczne na świecie. Polska scena polityczna po 1989 r.	wymienia czynniki decydujące o dokonujących się aktualnie w Polsce podziałach politycznych [A]; określa- w wyniku przeprowadzonej analizy- korzenie ideologiczne wybranych ugrupowań z polskiej sceny politycznej [C].	omawia ideologiczne rodziny partii politycznych w XIX i XX w. [B]; charakteryzuje system partyjny wybranego kraju demokratycznego [B].	Podręcznik roz., zadania 1-4 s. 94-95 [P].
Zakres rozszerzony 29 (11). Modele ustrojowe państw demokratycznych Podstawowe typy i przykłady demokratycznych systemów politycznych: monarchia i republika, systemy parlamentarne i prezydialne, parlamentarno-gabinetowe, gabinetowo-parlamentarne, prezydenckie, mieszane i parlamentarno-komitetowe. Charakterystyka państw unitarnych i złożonych. Autonomia.	wyjaśnia pojęcia: monarchia, republika, system prezydialny, parlamentarny, parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo- parlamentarny, prezydencki, mieszany, parlamentarno- komitetowy, podwójna egzekutywa, scentralizowane, zdecentralizowane, autonomia, junta wojskowa [A]; podaje, na czym polega różnica pomiędzy państwem złożonym a unitarnym posługując się przykładami [A]; charakteryzuje model systemu: prezydenckiego i parlamentarnego, unitarnego i federacyjnego posługując się wybranym przykładem [B].	charakteryzuje polityczny partyjny wybranego współczesnego państwa demokratycznego [B].	Podręcznik roz, zadania 1-2 s. 106 [P].. Podręcznik roz. Zadanie 3, s. 106 [PP].
30 (19). Konstytucje w Polsce Historia i charakterystyka polskich konstytucji. Charakterystyka konstytucji RP z 1997 r.	wymienia polskie konstytucje, począwszy od 1791 r. [A]; opisuje historyczne okoliczności uchwalenia Konstytucji RP z 1997 r. i wyjaśnia ich wpływ na zawarty w niej model ustrojowy państwa [B]; porównuje wizje państwa zawarte w konstytucjach II Rzeczypospolitej jako przykłady systemów parlamentarnego i prezydenckiego [C]; definiuje pojęcie konstytucja [A].	charakteryzuje okoliczności historyczne, w których doszło do uchwalenia poszczególnych polskich konstytucji [B].	Podręcznik, zadanie 2 s. 156 [P]. Podręcznik, zadanie 1 s. 156 [PP].
31 (20). Konstytucyjne zasady ustroju państwowego RP Podstawy prawne systemu politycznego Polski. Zasady ustrojowe wyrażone w Konstytucji RP.	interpretuje pojęcie Narodu, przywołane w Konstytucji RP [B]; charakteryzuje, posługując się tekstem konstytucji, podstawowe zasady prawne i ustrojowe obowiązujące w Polsce [B].		Podręcznik, zadania 1-6 s. 161 [P].
32 (21). Partie polityczne współczesnej Polski Społeczne funkcje partii politycznych. Status prawny partii politycznych w Polsce. Kategorie partii działających współcześnie w Polsce. Charakterystyka polskiego systemu partyjnego.	przedstawia procedurę zakładania partii; obowiązującą w Polsce [A]; omawia cechy systemu partyjnego Polski [B]; wyjaśnia pojęcia: partia polityczna, system partyjny, system dwublokowy, partie postpeerelowskie, partie postsolidarnościowe [A].	charakteryzuje aktualną polską scenę polityczną [C].	Podręcznik, zadanie 1 s. 166 [P]. Podręcznik, zadania 2- 3 s. 166 [PP].
33 (22). Władza ustawodawcza Sejm i senat: struktura, funkcje, sposób wyłaniania. Tryb ustawodawczy. Obowiązki i przywileje poselskie.	przedstawia tryb i zasady wyłaniania Sejmu i Senatu [A]; omawia przebieg procesu ustawodawczego w RP [A]; wyjaśnia na czym polegają funkcje ustrojodawcze, ustawodawcze i kreacyjno-kontrolne Sejmu [B]; ocenia- z punktu widzenia własnego systemu wartości- zasadność istnienia immunitetu poselskiego i senatorskiego [C]; porównuje uprawnienia Sejmu i Senatu RP [C]; wyjaśnia pojęcia: immunitet poselski, komisje sejmowe, permanencja, weto ustawodawcze, ratyfikacja umowy, interpelacja [A].	omawia sposób uchwalania ustawy budżetowej [A]; wyjaśnia rolę koalicji parlamentarnej i opozycji w polskim parlamencie [B]; podaje przykłady wpływu decyzji parlamentu na życie obywateli [B].	Podręcznik, zadania 1-8, s. 178 [P].
34 (23). Władza wykonawcza - Prezydent RP, Rada Ministrów Sposób wybierania i kompetencje prezydenta. Polscy prezydenci w XX i XXI w. Sposób powoływania, struktura, kompetencje, odpowiedzialność polskiego rządu. Zadania administracji państwowej.	opisuje zasady wybierania Prezydenta RP [A]; wymienia kompetencje Prezydenta RP [A]; wylicza polskich prezydentów XX i XXI w. [A]; omawia tryb powoływania i odwoływania Rady Ministrów [A]; wymienia kompetencje Rady Ministrów [A]; wyjaśnia jaką rolę odgrywa administracja publiczna w Polsce oraz jakimi zasadami powinni się kierować urzędnicy [B]; wyjaśnia, na czym polega konstruktywne votum nieufności [B]; definiuje pojęcia: kontrasygnata, Rada Gabinetowa, uprawnienia nominacyjne, uprawnienia normatywne, odpowiedzialność polityczna, wotum nieufności, odpowiedzialność konstytucyjna [A].	ocenia polskie prezydentury XX w. według przygotowanych przez siebie kryteriów [C]; wymienia organy i kompetencje administracji rządowej [A]; porównuje prezydencki i parlamentarny model sprawowania władzy [C].	Podręcznik, zadanie 1- 4 s. 189 [P].
35 (24). Władza sądownicza. Organy ochrony prawnej i kontroli Organy orzekające. Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu. Organy kontroli przestrzegania prawa	omawia rolę Sądu Najwyższego [B]; wyjaśnia, na czym polegają i jaką rolę pełnią zasady: niezawisłości sędziowskiej, instancyjności, kolegialności oraz jawności [B]; wyjaśnia, posługując się tekstem Konstytucji RP, rolę Trybunału Konstytucyjnego, Trybunału Stanu, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, NIK, KRR i T [C]; definiuje pojęcia: organy orzekające, sądy powszechne, organy kolegialne, ławnik [A].	omawia organizację wymiaru sprawiedliwości w Polsce [A]; wyjaśnia, na czym polega rola sądów administracyjnych [B].	Podręcznik, zadania 1, 3, s. 197 [P]. Podręcznik, zadanie 2, s. 197 [PP].
36 (25). Władze terenowe. Podział terytorialny kraju. Trójstopniowy podział terytorialny Polski. Lokalna administracja rządowa. Organy samorządu terytorialnego: struktura, sposób ich powoływania, zadania, uprawnienia	wyjaśnia istotę zasady pomocniczości państwa [B]; opisuje sposób powoływania samorządu terytorialnego [A]; omawia relacje rząd- władze samorządowe [B] ocenia możliwości wpływania obywateli na decyzje podejmowane przez władze samorządowe [C]; ocenia znaczenie samorządności w państwie demokratycznym [C].	omawia kompetencje i zadania władz samorządu gminnego, powiatowego i wojewódzkiego [A].	Podręcznik, zadania 1, 4, s. 204 [P]. Podręcznik, zadanie 3 s. 204 [PP].
37 (26). Związki zawodowe i organizacje pracodawców Związki zawodowe w Polsce i ich uprawnienia. Organizacje pracodawców. Komisja Trójstronna ds. Społeczno-Gospodarczych.	wymienia zadania związków zawodowych w państwie demokratycznym [A]; wymienia najważniejsze organizacje związkowe w RP [A]	omawia zadania Komisji Trójstronnej do spraw Społeczno- Gospodarczych.i wyjaśnia rolę, jaką ona odgrywa [B]; dokonuje analizy uprawnień wybranej organizacji związkowej na podstawie samodzielnie pozyskanych dokumentów [C].	Podręcznik, zadanie 1, s. 207 [P].
38 (27). Polityka i kultura. Kultura polityczna Powiązania polityki i kultury. Funkcje i typy kultury politycznej. Opinia publiczna w życiu politycznym	ocenia, w jakim sposób kultura polityczna oraz praktykowanie dobrych obyczajów w życiu publicznym wpływają na właściwe funkcjonowanie państwa i społeczeństwa obywatelskiego [C]; dokonuje analizy i oceny poziomu kultury politycznej współczesnego społeczeństwa polskiego [C].	wymienia podstawowe normy składające się na kulturę polityczną, dokonuje ich oceny w odniesieniu do własnego systemu wartości i wartości uniwersalnych [C]; dokonuje analizy i oceny treści materiałów publicystycznych dotyczących omawianej tematyki [C].	Podręcznik, zadanie 4, s. 76 [P]. Podręcznik, zadanie 5, s. 77 [PP].
39 (28). Demokracja i wolności. Konflikty wartości w życiu publicznym Konflikty wartości a debaty publiczne. Sfery ujawniania się konfliktów: polityka, gospodarka, etyka, kultura.	wyjaśnia, jaką rolę odgrywają w demokracji debaty publiczne [B]; omawia mechanizmy powstawania konfliktów wartości w demokracji [B]; podaje przykłady takich konfliktów [C]; wymienia sposoby rozwiązywania konfliktów wartości w demokracji i ocenia przydatność, posługując się przykładami [C]; wyjaśnia pojęcia: konflikt, wartość, debata publiczna, aborcja, eutanazja, eksperymenty genetyczne [A].		Podręcznik, zadania 1-2 na s. 95 pod tekstem P. Braud’a; zadanie 1, s.96 [P].
PRAWO
40 (29). Prawo, i norma prawna. Pojęcie normy postępowania. Wartości jako podstawa norm Pojęcie prawa. Prawo a uprawnienie. Prawo a praworządność i sprawiedliwość. Praworządność materialna i formalna	wyjaśnia związki pomiędzy normami a wartościami [B]; wyjaśnia i ilustruje przykładami różnicę między prawem a uprawnieniem [C]; omawia i wyjaśniA na przykładach zasady sprawiedliwości prawnej i praworządności [B]; wskazuje przykłady sprawiedliwości zachodzące w funkcjonowaniu państwa, instytucji i grup społecznych [B]; samodzielnie ocenia ludzkie zachowania w kategoriach sprawiedliwości [C]; wyjaśnia pojęcia: relatywizm, nihilizm, pluralizm, tolerancja, prawo, prawo przedmiotowe, prawo podmiotowe, sprawiedliwość praworządność materialna, praworządność formalna [A].		Podręcznik, zadania 1,3, s. 212 [P].
41 (30). Normy w naszym życiu, sposoby rozumienia prawa Norma prawna a inne rodzaje norm (normy religijne, moralne, obyczajowe). Zasadnicze sposoby pojmowania prawa: prawo natury o niezmiennej treści, prawo o zmiennej treści. prawo pozytywne, prawa człowieka.	podaje różne rodzaje norm i ich przykłady [B]; wyjaśnia zachodzące między nimi różnice [C]; określa, jaki rodzaj norm może mieć zastosowanie w odniesieniu do konkretnego zachowania [B]; wyjaśnia różnice zachodzące pomiędzy różnymi sposobami rozumienia prawa [C]; wyjaśnia pojęcia: prawo boskie, prawo pozytywne [A].		Podręcznik, zadania 1-4, s. 217 [P].
Zakres rozszerzony: 42 (12). System prawny RP Czynniki kształtujące polski system prawny: transformacja ustrojowa, rozwój praw człowieka, integracja europejska, globalizacja. Wartości chronione w polskim systemie prawnym: społeczeństwo obywatelskie, godność, wolność, własność.	wymienia czynniki kształtujące polski system prawny [A]; wyjaśnia, na czym polega idea otwartego społeczeństwa obywatelskiego i jej znaczenie w demokratycznym systemie prawnym [B]; wymienia wartości chronione w polskim systemie prawnym [A]; wyjaśnia ich znaczenie [B]; odnajduje w aktach prawnych potrzebne mu zapisy [C]; wyjaśnia pojęcia: paradoks transformacyjny, wykluczenie informacyjne, polityczna koncepcja narodu [A].	wymienia procesy zachodzące w skali ponadpaństwowej, wpływające na przebieg transformacji systemu prawnego w Polsce, ocenia znaczenie tych wpływów [C]	Podręcznik roz., zadania 1,4, s. 119 [P]. Podręcznik roz., zadania 2- 3, s. 119 [PP].
43 (31). Funkcje prawa Funkcje stabilizacyjne - ochronna, kontrolna, prewencyjna, rozstrzygania konfliktów, represyjna, resocjalizacyjna. Funkcje dynamizacyjne - komunikacyjna, rynkowa i organizacyjna.	wymienia funkcje prawa [A]; wyjaśnia ich istotę [B]. podaje przykłady wypełniania przez prawo poszczególnych funkcji [B]; wyjaśnia różnice pomiędzy poszczególnymi funkcjami, posługując się przykładami [C]; rozpoznaje, jaką funkcję spełnia prawo w konkretnych przypadkach [B].	samodzielnie ocenia skuteczność realizowania poszczególnych funkcji prawa w naszym kraju [C].	Podręcznik, zadanie 1-3, s. 220-221 [P]. Podręcznik, zadanie 4, s. 221 [PP].
44 (32). Rodzaje prawa Rodzaje prawa wynikające z przynależności państwowej: prawo krajowe, międzynarodowe, prawo Unii Europejskiej. Prawo prywatne i publiczne. Prawo materialne i formalne. Podział prawa na gałęzie. Prawo anglosaskie i kontynentalne	wymienia rodzaje prawa [A]; omawia ich zakres przedmiotowy [B]; wyjaśnia różnicę pomiędzy: międzynarodowym prawem prywatnym a międzynarodowym prawem publicznym, prawem materialnym a prawem formalnym, prawem anglosaskie a prawem kontynentalnym [C].	określa, w zakres jakiego rodzaju prawa wchodzą konkretne przypadki [B].	Podręcznik, zadania 1-4, s. 225 [P].
Zakres rozszerzony: 45 (13). Gałęzie polskiego systemu prawa Kodeks cywilny: prawo własności i jego ograniczenia, legalne sposoby nabycia i utraty własności, umowy cywilne, odpowiedzialność cywilna za wyrządzenie szkody. Kodeks karny: pojęcie przestępstwa i kary. Rodzaje kar i środków karnych. Istota i funkcje kar. Kodeks rodzinny i opiekuńczy: małżeństwo, władza rodzicielska, wzajemne zobowiązania rodziców i dzieci. Kodeks pracy: podstawowe zasady prawa pracy, ochrona praw pracownika, zatrudnianie młodocianych.	wymienia podstawowe gałęzie prawa w polskim systemie prawnym [A]; omawia ich zakres przedmiotowy [B]; wyjaśnia pojęcia: gałąź prawa, prawo konstytucyjne [A].	przyporządkowuje sytuację prawną do właściwej gałęzi prawa [B].	Podręcznik roz., zadanie 9, s. 119 [PP].
46 (33). Źródła prawa Wpływ obywateli na tworzenie prawa. Źródła prawa tworzonego w Polsce. Znaczenie Konstytucji . Ustawy, umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego	wymienia formy udziału obywateli w tworzeniu prawa [A]; wyjaśnia znaczenie Konstytucji w procesie tworzenia prawa [B]; wymienia rodzaje aktów normatywnych tworzonych w Polsce [A]; podaje ich hierarchię [B]; wymienia organy tworzące prawo i zakres ich kompetencji prawotwórczych [A]; znajduje właściwe dla danego przepisu źródło [C]; wyszukuje przepisy prawne w rozmaitych źródłach [C]; wyjaśnia pojęcia: źródła prawa, akt normatywny, ustawa, rozporządzenie, rozporządzenie wykonawcze, akty prawa miejscowego, akty normatywne wewnętrznie obowiązujące [A].		Podręcznik, zadania 1-7, s. 230 [P].
47 (34). Wyszukiwanie przepisów prawa w wydawnictwach drukowanych Ogłaszanie aktów normatywnych i ich wchodzenie w życie. Źródła wiedzy o obowiązujących przepisach: dzienniki publikacyjne i zbiory orzecznictwa. Publikacje nieoficjalne.	omawia sposoby publikacji aktów prawnych [B]; wymienia oficjalne i nieoficjalne źródła drukowane informacji o przepisach prawa [A]; znajduje właściwe dla danego przepisu źródło informacji [C];. wyszukuje przepisy prawne w rozmaitych źródłach [C]; wyjaśnia pojęcia: Dziennik Ustaw RP, Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”, dzienniki urzędowe, orzecznictwo [A].		Podręcznik, zadania 1-2, s. 237 [P].
48 (35). Informacja elektroniczna o przepisach prawa Informacja elektroniczna w Polsce Komputerowe bazy danych na świecie	omawia sposoby publikacji aktów prawnych w elektronicznych źródłach informacji o przepisach prawa [B]; znajduje właściwe dla danego przepisu źródło informacji [C]; wyszukuje przepisy prawne w rozmaitych źródłach [C]; wyjaśnia pojęcia: akty prawa pierwotnego, akty prawa wtórnego, bazy komercyjne, CELEX, LEXIS [A].		Podręcznik, zadania 1-2, s. 237 [P].
49 (36). Budowa normy prawnej	omawia strukturę normy prawnej [B]; dokonuje rozbioru przykładowej normy prawnej na części składowe [C]; wyjaśnia pojęcia: przepis prawny, hipoteza, dyspozycja, sankcja [A].		Podręcznik, zadania 3-4, s. 244 [P].
50 (37). Rozumienie przepisów prawnych Pojęcie przepisu prawnego. Przyczyny trudności w interpretowaniu przepisów prawnych. Reguły obowiązujące w przypadku sprzeczności przepisów prawa. Rodzaje wykładni prawa.	wyjaśnia przyczyny trudności w interpretowaniu przepisów prawnych [B]; samodzielnie wskazuje, który przepis jest rozstrzygający w przypadku kolizji przepisów [C]; definiuje pojęcia: wykładnie prawa: językowo-logiczna, porównawcza, funkcjonalna, systemowa, autentyczna, wykładnia organów stosujących prawo, wykładnia operatywna, wykładnia doktrynalna A].		Podręcznik, zadania 1-2, s. 244 [P].
Zakres rozszerzony: 51 (14). Prawo cywilne. Ochrona prawna rodziny Własność, umowy i czyny niedozwolone w kodeksie cywilnym Małżeństwo i stosunki pomiędzy rodzicami a dziećmi w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym	orientuje się w podstawowych przepisach dotyczących: prawa własności, umów cywilnych, uprawnień i obowiązków członków rodziny [B]; wyjaśnia pojęcia: własność, posiadanie, darowizna, zasiedzenie, posiadanie samoistne, posiadanie zależne, posiadanie w dobrej wierze, umowy, szkoda, zasada winy [A].	interpretuje przykładowe przepisy prawa [C]; ocenia ich skuteczność i odnosi ich znaczenie do znanych sobie przykładów dnia codziennego [C];	Podręcznik roz., zadania 1-4, 11, s. 133 [P].
Zakres rozszerzony: 52 (15). Prawo karne i prawo pracy Przestępstwo, kara i jej rodzaje w kodeksie karnym Podstawowe zasady prawa pracy, stosunek pracy, zatrudnianie młodocianych w kodeksie pracy	wymienia kary i środki karne stosowane w polskim prawie [A]; orientuje się w podstawowych przepisach dotyczących uprawnień i obowiązków pracodawców i pracowników [B]; wyjaśnia pojęcia: kara, środek karny, kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności, pozbawienie praw publicznych, nawiązka, funkcje kar: represyjna, kompensacyjna, prewencyjna, resocjalizacyjna, stosunek pracy, pracodawca, pracownik [A].	wyjaśnia sens poszczególnych funkcji kar i omawia poglądy nt. ich użyteczności [C].	Podręcznik roz., zadania 5-8, 12-14s. 133 [P] Podręcznik roz., zadania 9-10, s. 133 [PP].
Zakres rozszerzony 53 (16). Obywatel w sądzie Etapy postępowania i możliwości odwoławcze w procesie cywilnym. Etapy w procesie karnym: tryby ścigania przestępstwa, regulacje dotyczące tymczasowego aresztowania, warunki umorzenia postępowania. Przebieg postępowania sądowego w procesie karnym i możliwości odwoławcze. Sporządzanie pism procesowych.	omawia zasady i procedury, jakimi kierują się organy sprawiedliwości podczas rozpatrywania spraw [B]; podaje, do właściwości jakich sądów należą konkretne sprawy [A]; sporządza pismo procesowe [C]; wyjaśnia pojęcia: zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych, proces cywilny, powództwo, zdolność sądowa, zdolność procesowa, pozew, apelacja, kasacja, śledztwo, dochodzenie, tymczasowe aresztowanie, umorzenie, akt oskarżenia [A].		Podręcznik roz., zadania 1-9, s. 144 [P].
Zakres rozszerzony 54 (17). Egzekucja prawa Egzekucja w prawie cywilnym. Egzekucja w prawie administracyjnym i prawo karne-skarbowe. Prawo karne wykonawcze. Zasada legalizmu. Egzekucja w prawie międzynarodowym publicznym.	wymienia rodzaje postępowania egzekucyjnego [A]; omawia zasady i procedury, jakimi kierują się organy sprawiedliwości w egzekwowaniu prawa [B]; wyjaśnia pojęcia: egzekucja cywilna, administracyjna, skarbowa, karna zobowiązany, wierzyciel [A].	formułuje samodzielnie opinie i konstruktywnie broni swego stanowiska w dyskusji na temat wybranych problemów prawnych [D].	Podręcznik roz., zadanie 1, s. 150 [P].
55 (38). Prawo przeciw korupcji Przyczyny i zagrożenia związane ze zjawiskami korupcji w życiu publicznym. Przepisy prawne umożliwiające zapobieganie i walkę z korupcją. Warunki skuteczności walk i z korupcją - znaczenie indywidualnych postaw obywatelskich.	podaje przepisy prawne służące walce z korupcją [A]; omawia poglądy nt. ich skuteczności [B]; wyjaśnia, jakimi możliwościami walki z korupcją dysponuje każdy obywatel [B]; definiuje pojęcia: korupcja, łapówkarstwo, płatna protekcja, handel wpływami, lobbing, funkcjonariusz publiczny [A].	posługując się konkretnymi przykładami samodzielnie wymienia przyczyny korupcji i opisuje zagrożenia jakie się z nią wiążą [C]; rozpoznaje zagrożenia korupcją w swoim życiu codziennym i konstruktywnie na nie reaguje {D].	Podręcznik, zadania 1-4, s. 248 [P]. Podręcznik, zadanie 5, s. 248 [PP].
Zakres rozszerzony: 56 (18). Zasady życia publicznego Tradycja walki z korupcją na świecie. Międzynarodowe organizacje i porozumienia na rzecz przeciwdziałania korupcji. Z Zmiany w prawie polskim poszerzające możliwości przeciwdziałania korupcji.	wymienia działania i akty prawne mające przeciwdziałać korupcji w Polsce i na świecie [A]; omawia zmiany wprowadzone do prawa RP dla zwiększenia skuteczności walki z korupcją [B]; definiuje pojęcia: sprzedajność (łapownictwo bierne), przekupstwo wyborcze, sprzedajność wyborcza, Transparcency International, Komisja Lorda Nolana [A].	dokonuje samodzielnej oceny ich skuteczności [C].	Podręcznik roz., zadania 1-3, s. 153 [P]. Podręcznik roz., zadanie 4, s. 153 [PP].
57 (39). Kodeksy etyczne grup zawodowych Przykłady kodeksów etycznych Znaczenie kodeksów etycznych	wyjaśnia, jakie grupy zawodowe powinny kierować się szczególnymi zasadami etyki [A]; definiuje pojęcie kodeks etyczny [A].	dokonuje samodzielnej oceny problemów etycznych różnych grup zawodowych [C]; dokonuje krytycznej analizy i oceny treści kodeksów etycznych różnych grup zawodowych [C].	Podręcznik, zadania 1-2, s. 251[PP].
POLSKA, EUROPA, ŚWIAT
58 (40). Współczesne stosunki międzynarodowe Istotne cechy współczesnych stosunków międzynarodowych Uczestnicy stosunków międzynarodowych: Organizacja Narodów Zjednoczonych. Rada Europy.	wymienia, posługując się przykładami, czynniki decydujące o wzroście znaczenia stosunków międzynarodowych we współczesnym świecie [B]; wymienia, posługując się przykładami, uczestników stosunków międzynarodowych [B]; wymienia główne organy ONZ i omawia ich kompetencje [A]; omawia kompetencje Rady Europy [A]; ocenia, na ile ONZ wypełnia współcześnie swoje cele [C]; wyjaśnia pojęcie stosunki międzynarodowe [A].	wyjaśnia różnice pomiędzy internalizacją a instytucjonalizacją [A].	Podręcznik, zadania 1, 3-5, s. 263 [P]. Podręcznik, zadanie 2, s. 263 [PP].
59 (41). Integracja europejska Pojęcie i obszary integracji europejskiej: gospodarka, polityka. Współczesne i historyczne koncepcje integracji. Proces integracji po II wojnie światowej. Wspólnoty europejskie. Unia Europejska i proces jej rozszerzania. Obywatelstwo UE.	opisuje czynniki wpływające na integrację europejskiej po II wojnie światowej [B]; omawia katalog praw obywatelskich w UE [A]; ocenia, jakie czynniki przyspieszają, a jakie spowalniają aktualnie proces integracji europejskiej [C]; opisuje i porównuje federalistyczną, konfederalistyczną, funkcjonalistyczną koncepcję integracji europejskiej [C]; wyjaśnia, na czym polega integracja ekonomiczna i polityczna [A]; omawia strukturę Unii Europejskiej [A].	charakteryzuje historyczne formy integracji europejskiej [B]; omawia przebieg integracji europejskiej [B]; wymienia i charakteryzuje prawa przysługujące obywatelom UE [B]; identyfikuje wybitne postacie związane z integracją europejską [A].	Podręcznik, zadania 2, 3, 6 s. 278 [P]. Podręcznik, zadanie 1, s. 278 [PP].
Zakres rozszerzony 60 (19). Unia Europejska – wielopłaszczyznowa wspólnota Europejczyków Kulturalny, społeczny, ekonomiczny, prawny i polityczny wymiar procesu integracji europejskiej.	charakteryzuje różne wymiary UE: wspólnotę kulturową, społeczną, ekonomiczną, prawną i polityczną [B]; opisuje sposoby wywierania wpływu przez obywateli UE na system polityczny Wspólnoty [A]; wyjaśnia relacje prawne zachodzące pomiędzy Wspólnotami Europejskimi a państwami członkowskimi [B]; wyjaśnia pojęcie podmiotowość prawno-międzynarodowa wspólnot [A].	omawia elementy współczesnej tożsamości europejskiej wywiedzione z tradycji antycznych Grecji i Rzymu oraz chrześcijaństwa [B].	Podręcznik roz., zadania 2- 6 s. 162 [P]. Podręcznik roz., zadanie 1, s. 162 [PP].
Zakres rozszerzony 61 (20). Unia Europejska – instytucje, procedury, wyzwania Status, skład i struktura Rady Europejskiej, Rady Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Sądu Obrachunkowego, komitetu Ekonomiczno- Społecznego, Komitetu Regionów. Charakterystyka procesu decyzyjnego we Wspólnocie Europejskiej. Perspektywy rozwoju UE.	omawia proces decyzyjny w UE [A]; omawia skład, strukturę i kompetencje Rady Europejskiej, Rady Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Komitetu Ekonomiczno- Społecznego, Komitetu Regionów [A].	ocenia perspektywy i wyzwania, jakie stoją przez UE [C];	Podręcznik roz., zadania 1-2, s.183 [P]. Podręcznik roz., zadania 3-6, s. 183 [PP].
62 (42). System prawa Unii Europejskiej Pierwotne i wtórne źródła prawa UE.	omawia system prawa tworzonego przez UE i Wspólnoty Europejskie [A]; podaje, kto tworzy unijne prawo pierwotne i wtórne [A] wyjaśnia, na czym polegają różnice pomiędzy nimi [C].		Podręcznik, zadania 1-2 s. 282 [P].
63 (43). Polska na drodze do UE Droga Polski do Unii Europejskiej: historia wzajemnych stosunków	wyjasnia, jakie czynniki zewnętrzne i wewnętrzne umożliwiły przyjęcie Polski do UE [B]; opisuje proces wstępowania Polski do UE [B]; definuje pojęcia: negocjacje akcesyjne, traktaty akcesyjne [A]		Podręcznik, zadania 1,3, s. 287 [P].
Zakres rozszerzony 64 (21). Polska w Unii Europejskiej Charakterystyka problemów związanych z wstąpieniem Polski do UE w wymiarze politycznym, ekonomicznym i społecznym.	opisuje i ocenia korzyści i zagrożenia wynikające z przynależności Polski do UE w wymiarze: politycznym społecznym ekonomicznym [C].		Podręcznik roz., zadania 1-2, s. 188 [P].
Zakres rozszerzony 65 (22). Polityka zagraniczna Polski Definicja, cele i instrumenty realizacji polityki zagranicznej. Polska w NATO, UE, Radzie Europy, Współpraca regionalna. Polska wobec sąsiadów oraz na forum międzynarodowym	wyjaśnia, na czym polega prowadzenie polityki zagranicznej [A]; charakteryzuje środki, jakimi dysponuje państwo w dziedzinie polityki zagranicznej [B]; ocenia środki, jakimi dysponuje obecnie Polska [C]; omawia zmiany zachodzące po 1989 r. w międzynarodowym położeniu naszego kraju [B] ; wskazuje na priorytety polskiej polityki zagranicznej oraz ocenia aktualny stan ich realizacji [C].	wyjaśnia, na czym polega aktualnie polska racja stanu w dziedzinie polityki zagranicznej [B].	Podręcznik roz., zadania 2-5, s. 199 [P]. Podręcznik roz., zadanie1, s. 199 [PP].
66 (44). Ład międzynarodowy Czym jest ład międzynarodowy? Zjawiska i procesy kształtujące współczesny ład: postęp naukowo- techniczny, globalizacja, westernizacja kultury, koncentracja mediów, ekstremizmy- w tym terroryzm. Rodzaje konfliktów międzynarodowych. Środki pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych. Systemy bezpieczeństwa światowego: ONZ, NATO, Unia Zachodnioeuropejska, OBWE	wymienia czynniki, kształtujące ład międzynarodowy [A]; charakteryzuje aktualny konflikt międzynarodowy, oceniając jego przyczyny i wskazując na kategorię, do której należy [C]; omawia przyczyny konfliktów międzynarodowych [B] wymienia sposoby rozwiązywania sporów międzynarodowych [A]; charakteryzuje je [B]; wymienia systemy bezpieczeństwa międzynarodowego [A]; charakteryzuje systemy bezpieczeństwa, do których należy obecnie Polska [B].	ocenia wpływ globalizacji na formowanie się nowego ładu międzynarodowego na świecie [C]; charakteryzuje kluczowe ogniska zapalne we współczesnym świecie, ocenia perspektywy ich wygaszenia [C].	Podręcznik, zadania 3,5,6 s. 310 [P]. Podręcznik, zadania 2,9, s. 310 [PP].
67 (45). Problemy współczesnego świata	charakteryzuje procesy integracji i dezintegracji, występujące we współczesnym świecie [B]; omawia kategorie problemów społeczno- ekonomicznych współczesnego świata, posługując się wybranymi przykładami [B]; wyjaśnia pojęcia: Klub Rzymski, Trzeci Świat, Klub Paryski, terroryzm międzynarodowy, fundamentalizm [A]	samodzielnie ocenia zagrożenia ze strony międzynarodowego terroryzmu i skuteczność działań podejmowanych przeciwko terroryzmowi [C].	Podręcznik, zadanie 2 s. 328 [P]. Podręcznik, zadanie 7, s. 328 [PP].
Zakres rozszerzony 68 (23). Nierówności ekonomiczne i społeczne we współczesnym świecie Charakterystyka nierówności społecznych oraz ekonomicznych, występujących pomiędzy państwami, regionami i jednostkami.	omawia czynniki materialnego zróżnicowania społecznego [B]; dokonuje analizy nierówności występujących aktualnie w Polsce, posługując się wybranymi przykładami [C]; wyjaśnia pojęcia: dochód narodowy per capita, państwo opiekuńcze (welfare state) [A].		Podręcznik roz., zadania 1-3, s. 204[P].
69 (24). Globalizacja Istota i definicja pojęcia globalizacji. Charakterystyka globalizacji w obszarach: gospodarczym, informacyjnym, kulturowym (westernizacja), zagrożeń środowiska, zorganizowanej przemocy i przestępczości. Pozytywne i negatywne skutki globalizacji.	wyjaśnia, na czym polega proces globalizacji [B]; omawia procesy i płaszczyzny globalizacji [B]; ocenia szanse i zagrożenia wynikające z globalizacji [C]; wskazuje na przejawy globalizacji w swoim otoczeniu [C].	wyjaśnia pojęcia: uniformizacja, westernizacja, efekt cieplarniany, antyglobaliści, McŚwiat, świat Dżihadu [A].	Podręcznik roz., zadania 1-6, s. 218 [P].

15