Podział typów form rządów ze wzgędu na rolę głowy państwa i sposób jej wybierania, czyli na monarchię i republikę, nie jest współcześnie już tak wyrazisty. Zarówno w dzisiejszych monarchiach konstytucyjnych, jak i w republikach istnieje wspólny typ kultury politycznej, który nazywamy demokracją liberalną. Istnienie odmiennych form rządów opiera się na róznicach w strukturze władzy państwowej, kompetencjach naczelnych organów państwowych oraz ich wzajemne stosunki.
Różnice na owej płaszczyźnie pozwalają nam wyodrębnić trzy podstawowe typy form rządów:
formę parlamentarno- gabinetową,
formę prezydencką,
formę konwentu.
Mój referat ma na celu zapoznanie nas z formą rządów w Wielkiej Brytanii, jaką jest pierwsza z wyżej trzech wymienionych, a zatem parlamentarno- gabinetowa forma rządów.
1) W Wielkiej Brytanii głową państwa jest monarcha konstytucyjny, którego kompetencje są jednak ograniczone:
jest jednym z trzech członów parlamentu,
teoretycznie może zwoływać i rozwiązywać parlament, faktycznie dzieje się tak na wniosek premiera,
powołuje na urząd premiera i wyższych urzędników,
reprezentuje państwo w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych,
monarcha jest zwierzchnikiem sił zbrojnych i ich naczelnym wodzem, ma prawo wypowiadania wojny i zawierania pokoju,
monarcha ma prawo łaski,
może podjąć się działań arbitrażowych w sporach między parlamentem, a rządem,
w rzeczywistości decyzje królewskie wymagają kontrasygnaty premiera lub odpowiedniego ministra.
2) Szef rządu- premier (obecnie Gordon Brown) posiada następujące atrybuty:
stoi na czele rządu, jest liderem partii zwycięskiej,
jest doradcą królowej,
decyduje o rozwiązaniu parlamentu,
ma prawo mianowania na najwyższe stanowiska państwowe, kościelne, gospodarcze,
może swobodnie dokonywać zmian w składzie rządu i gabinetu
Oddzielone kompetencje monarchy od kompetencji premiera w Wielkiej Brytanii, sprawiają, że mówimy o duzaliźmie władzy wykonawczej w tym państwie.
3) Parlament składa się z Izby Lordów (wyższej), Izby Gmin (niższej) i osoby monarchy, z czego Izba Gmin wybierana jest w wyborach powszechnych,
parlament powołuje rząd,
pełni władzę ustawodawczą, gdzie w razie ustanowienia nowego prawa, trzy człony powinny być zgodne ( w praktyce, monarcha w pracach parlamentu nie ma głosu, a Izba Lordów posiada jedynie prawo veta zawierzającego, z wyjątkiem uchwał budżetu, kiedy tego weta nie posiada,
Izba Gmin ustala podatki i stanowi budżet,
parlament zajmuje się wdrażaniem dyrektyw Unii Europejskiej.
4) Gabinet- organ węższy od rządu, powoływany przez premiera, składający się z 21 członków,
określa podstawowe kierunki polityki państwa,
sprawuje zwierzchnią kontrolę nad administracją,
koordynuje pracę poszczególnych resortów.
Specyficzne dla Wielkiej Brytanii jest nietożsame znaczenie rządu i gabinetu.
5) Rząd jest centralnym organem władzy wykonawczej
to cały aparat administracji państwowej opłacany ze skarbu państwa,
nie jest organem kolegialnym ( w odróżnieniu od gabinetu oraz rządów w innych państwach Europy Zachodniej),
rząd może uczestniczyć w procesach ustawodawczych poprzez bezpośrednie inicjatywy ustawodawcze.
W parlamentarno- gabinetowej formie rządów, jednym z charakterystycznych instytucjonalnych atrybutów jest to, że rząd jako całość oraz poszczególni ministrowie podlegają politycznej i konstytucyjnej odpowiedzialności przed parlamentemi mogą być odwołani przed upływem kadnecji, na podstawie parlamentarnego votum nieufności. Jednak w Wielkiej Brytanii, ze względu na bardzo silną pozycję rządu i premiera, taka sytuacja niemalże nie ma prawa zaistnienia.
Na tak silną pozycję rządu i premiera składa się kilka czynników:
członek rządu wchodzący w skład gabinetu , ma silniejszą pozycję ze względu na osobistą ocenę premiera, przez którego został nominowany, co powoduje wewnętrzną spoistość gabinetu,
skoro rząd jest wybierany w wyborach parlamentarnych, a monarcha powołuje na premiera lidera partii zycięskiej, to w parlamencie występuje przewaga owej pratii,
Z tego wniosek, iż posługiwanie się votum nieufności jest przy owej przwadze bardzo ograniczone,tak jak sprawowanie kontroli nad władzą wykonawczą.
Rządy w Wielkiej Brytanii są więc stabilne, gdyż parlamentowi brytyjskiemu udało się je obalić tylko raz- po 1945r.
5) Sądownictwo
sądy pokoju - orzekają w nich bezpłatnie niezawodowi sędziowie pokoju ( w Wielkiej Brytanii kadra sędziów zawodowych jest nieliczna),
sądy hrabstw - sąd wyższej instancji,
Supreme Court - Sąd Najwyższy,
Sąd Izby Lordów- sąd apelacyjny.
W Wielkiej Brytanii nie funkcjonuje instytucja sądów administracyjnych(jej funkcje wypełniają sądy pokoju i sądy hrabstw.
Źródła:
Ewa Kustra " Wstęp do nauk o państwie i prawie"
Internet - www.wikipedia.pl