METODY NAUCZANIA - POJĘCIE I PODZIAŁ

Nawiązując do tematu metod nauczania nie sposób nie nawiązać do zasad dydaktycznych, od których owe metody biorą początek.

Dydaktyka (gr.didaktikos - nauczający) zajmuje się badaniem osób uczących się i nauczających.

Zasady dydaktyczne, czyli nauczania i kształcenia, to ogólne normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie, umożliwia realizację celów dydaktycznych tj.:

* poglądowość (unikanie werbalizmu), która może być:

- bezpośrednia (np.: warsztaty)

- pośrednia (np.: wykorzystanie środków dydaktycznych - plakat, film)

*przystępność

- zasada stopniowania trudności

*świadomy i aktywny udział uczniów w procesie nauczania i uczenia się

*systematyczność

*trwałość wiedzy uczniów

- powtarzanie

-strategie uczenia się

*operatywność wiedzy

- samodzielne rozwiązywanie problemów teoretycznych i praktycznych

*wiązanie teorii z praktyką

Metody i techniki nauczania to:

*Metoda podająca

• informacja

• referat

• opis techniczny

*Problemowa

• dyskusja dydaktyczna

• uczenie aktywizujące

• wspomaganie komputerem

*Praktyczne

• zajęcia praktyczne

• ćwiczenia

*Eksponujące

• plakat

• pokaz

• film video

• audycja telewizyjna

W mojej pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo w Zespole Edukacyjno-Terapeutycznym, metody i techniki różnią się nieco w swym zastosowaniu. Główny nacisk położony jest na utrwalenie czynności z zakresu samoobsługi jak również adaptacji do środowiska i społeczeństwa.

Ustalenie stopnia i zakresu działań dydaktycznych odbywa się w 3 fazach diagnozy terapeutyczno - dydaktycznej:

• obserwacja podczas zabawy i w środowisku rodzinnym

• obserwacja podczas czynności zaproponowanych przez nauczyciela (terapeutę)

• rozmowa z rodziną i najbliższym otoczeniem dziecka

Na podstawie tych obserwacji, wglądu w dokumentację (orzeczenie o upośledzeniu) na tzw. TEAM - ie nauczyciele prowadzący, nauczyciel wspomagający, nauczyciel prowadzący rewalidację, rehabilitant, logopeda i nauczyciel wychowania fizycznego wspólnie ustalają:

• stopień uspołecznienia

• radzenie sobie z samoobsługą

• umiejętności z zakresu pisania, czytania, liczenia

• zaburzenia motoryki i ewentualne wady postawy

• zaburzenia mowy

Następnym krokiem jest określenie indywidualnego planu dla każdego dziecka na okres roku szkolnego. Na jego podstawie możliwe jest ustalenie krótkoterminowego (tygodniowego, miesięcznego) planu dla ZET - u.

Moją podopieczną jest 11 letnia dziewczynka, Dominika, z podejrzeniem o autyzm lub zaburzenia obsesyjno - konpulsywne na tle psychicznym. Rozbieżność ta wynika z różnicy zdań pomiędzy psychologami a psychiatrą, czego wynikiem jest brak orzeczenia, które niezbędne jest do ustalenia planu indywidualnego. Praca w ten sposób jest bardzo utrudniona, bo niejako wszyscy zaangażowani w proces dydaktyczny tej grupy w stosunku do Dominiki nie są wstanie zastosować optymalnych i prawidłowych metod dydaktyczno - terapeutycznych.

Obecnie jestem osobą, która odpowiada w największym stopniu za tymczasowe zaplanowanie działań mających na celu:

• zniwelować objawy pobudzenia psycho - motorycznego

• usprawnić czynności samoobsługowe

• wypracować pewne normy poprawnego zachowania

• poprawić koordynację motoryczną i manualną

• nauczyć pisania własnego imienia i nazwiska jak również rozpoznawać poszczególne litery i cyfry.

Moje działania opierają się na:

• Usprawnianiu działań logopedy poprzez przedstawienie istniejących problemów z mową

• wspólnej pracy z nauczycielem rewalidacji przy pisaniu i czytaniu jak również przy ćwiczeniach usprawniających samoświadomość własnego ciała (metody W.Sherborn, Khnilla)

Pozostałe metody stosuję samodzielnie. Są to m.in.:

• Zasada powtarzania wzorca (metoda behawioralna)

Jeżeli dana sytuacja będzie powielana w czasie, dziecko mimowolnie zastosuje narzucony mu szablon postępowania. Metoda ta stosowana jest głównie u dzieci upośledzonych znacznie i głęboko ale również u autystyków daje pozytywne efekty. Jest dość niebezpieczna, gdyż nieprawidłowo prowadzona może doprowadzić do powielania nieodpowiednich zachowań.

Czynności, jakie usprawniam to:

* schemat porannego przywitania

Wita się z każdym wymawiając jego imię a nie swoje (echo)

* schemat drugiego śniadania

Wie gdzie są kanapki i że może poprosić o dokładkę.

* prawidłowe zachowanie na stołówce szkolnej podczas obiadu

- spokojne jedzenie

- prośba o drugie danie

- odstawienie talerza do okienka

Może to wydawać się dziwne ale takie czynności należy kontrolować, gdyż w przypadku Dominiki dochodzi do:

- zjadania resztek ze stołu

- ustawiania wszystkich krzeseł na stołówce

- "podpijania" kompotu kolegom

- zabawa jedzeniem

- zwracanie na siebie uwagi poprzez np.: dłubanie w nosie

* samodzielne działania

Należy ustalić gdzie leży granica zabawy, a w którym momencie dziecko jest nieposłuszne. Dominika do niedawna nie dostrzegała nic złego w zaglądaniu do szuflad, torebek, plecaków w celu ułożenia przedmiotów tam się znajdujących. Obecnie obserwuje otoczenie i czeka na przyzwolenie lub chwilę nieuwagi z mojej strony. Również należało ją wdrożyć do zabaw w grupie. Izolowała się lub przeszkadzała. Obecnie jedynie duże uroczystości tj. teatrzyki, Wigilia szkolna sprawiają, że jest niespokojna i prowokuje np.: krzykiem.

* percepcję

Zaburzenia sensoryczne u Dominiki występują o różnym nasileniu.

• Słuch i mowa- nie rejestruje dźwięków z otoczenia jeżeli nie są w danej chwili interesujące. Muzyka pobudza ją do tańca ale nie rozróżnia siły i natężenia głosu gdy wydaje jej się polecenia. Nie reaguje odpowiednio na pytania i nakazy, co niejako wynika również z jej wybiórczej percepcji - przyjmuje tylko to, co uważa za dobre w stosunku do siebie. Na polecenie "Nie rób tak " może robić to dalej. Niekiedy powtarza słowa, które w danej sytuacji padły, czyli gdy podrapie kolegę, ten odda jej w ten sam sposób mówiąc przy tym "Fajnie?!", ona za jakiś czas powieli cała sytuację (stereotypia).

Praca nad odpowiednim odbieraniem bodźców dźwiękowych odbywa się przy pomocy

kaset z nagranymi odgłosami, których Dominika uczy się rozpoznawać.

• Smak - jeszcze do niedawna brała praktycznie wszystko do ust. Badanie każdego przedmiotu oralnie należało jej wyperswadować w bardzo nieprzyjemny sposób. Doszło bowiem do tego, że podczas spaceru nagle chwyciła trującego grzyba, wsadziła go sobie do ust i połknęła. Wymuszanie wymiotów było na tyle nieprzyjemnie, że już nigdy więcej sytuacja się nie powtórzyła. Udało się osiągnąć dużo więcej, gdyż zjadanie igieł sosnowych, papierków czy kredek także ustało.

• Dotyk - Dominika stale opukuje różne przedmioty, obraca, stuka nimi, co charakteryzuje jej zachowania autystyczne. Również ustawianie w ustalony sposób każdej rzeczy wynika niejako z tych zaburzeń. Staram się poprzez kontrolę zapobiegać tym zachowaniom, gdyż poświęca im tyle energii i uwagi, że niekiedy dalsza praca nie może być kontynuowana.

• Wzrok - Problem ze skupieniem uwagi istnieje do tej pory, zwłaszcza, gdy dany przedmiot, czynność czy osoba jej nie interesuje. W pracy z logopedą to ja jestem "lustrem" gdyż Dominika ucieka wzrokiem od własnego odbicia jak również od twarzy logopedy. Główną metodą mającą na celu poprawić jej percepcję wzrokową na zasadzie OBRAZ - NAZWA jest tzw. Metoda Bitów. Jest to szybkie przedstawianie obrazków z jednoczesnym wymawianiem ich nazwy. Również zastosowanie stałych obrazków w otoczeniu Dominiki dało pozytywny efekt; np.: umieszczone na szybie słońce potrafiła wskazać mówiąc: "A gdzie słońce? Tu słońce." Gdy zostało zdjęte pamiętała miejsce, w którym się znajdowało, ale słowa sama dobrała mówiąc " A gdzie słońce? Nie ma słońca."

* Pisanie, czytanie, liczenie

Ćwiczenie na przyrządach dydaktycznych typu „Raczek”, puzzle, „Memory” i wiele innych ma na celu wspomóc naukę pisania i rozpoznawania liter i cyfr, poprzez odwzorowywanie szlaczków, szablonów liter czy rozpoznawanie przedmiotów na rysunkach i kojarzeniu ich z literą jak znajduje się na początku wyrazu. Obecnie Dominika potrafi bezbłędnie podpisać się jak również nazwać litery, które pisze.

Praca z Dominiką jest utrudniona głównie ze względu na brak orzeczenia lekarskiego i diagnozy, na podstawie, których możliwe by było ustalenie planu działań dydaktyczno – terapeutycznych.

Mimo to sztab osób pracujących w ZET dla własnych potrzeb ustala program działań zmierzających do:

• Zniwelowania objawów chorobowych

• Przystosowania dziecka do warunków panujących w grupie klasowej i szkole

• Wypracowania konkretnych zachowań

• Nauczenia podstawowego pisania, czytania i liczenia w miarę możliwości dziecka.

• Wdrażanie dziecka do przyjmowania narzucanych z zewnątrz warunków, zasad, ograniczeń i propozycji

• Terapia stymulacji sensorycznej w celu zniwelowania licznych autostymulacji i stereotypii