WYBRANE WSKAŹNIKI ROZWOJU PSYCHORUCHOWEGO

W OKRESIE WCZESNEGO DZIECIŃSTWA

OKRES NIEMOWLĘCY – 1 r. ż.

KIERUNKI ROZWOJU PSYCHORUCHOWEGO
Rozwój przebiega zachowując:

• KIERUNEK CEFALOKAUDALNY – od części głowowej, przez tułowie, do kończyn.

• KIERUNEK PROKSYMODYSTALNY - od osi podłużnej ciała na boki.

• KIERUNEK ŁOKCIOWO – PROMIENIOWY – od 5 małego palca dłoni do kciuka.

OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU POSTAWY *

1- W pozycji na brzuszku unosi na chwilę głowę, trzymane na kolanach podrzuca głową.

2 - W pozycji na brzuszku unosi głowę na 5 - 8 cm.

3 - W pozycji na brzuszku opiera się na przedramionach.

5 - Panuje w pełni nad ruchami głowy. W pozycji na brzuszku opiera się na dłoniach, sztywno trzyma główkę.

6 - Podciągane siada, siedzi z oparciem.

7 - Siedzi bez podparcia, siada przy pomocy dorosłego lub trzymając się poręczy.

8 - Siedzi pewnie bez oparcia, samodzielnie siada, próbuje wstawać.

9 - Samo siada z pozycji leżącej na boku, z pozycji raczkowania. Stoi przy barierce, siada z tej pozycji.

10 - Samo staje przy oparciu (podciąga się). Stoi trzymając się.

11 - Staje samo, podnosi zabawki z pozycji stojącej, trzymając się ręką poręczy i kucając. Stoi bez trzymania.

*Postaraj się zapamiętać wskaźniki oznaczone grubą czcionką.

OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU LOKOMOCJI*

1 - Często podkurcza rączki i nóżki.

2 - Przewraca się z boku na plecy

3 - Bawi się swoimi nóżkami, podciąga je do buzi. Przewraca się z pleców na bok.

4 - Próbuje przewracać się z brzuszka na plecy i odwrotnie

6 - Przewraca się we wszystkie strony.

7 - Podtrzymywane pod pachy żywo podskakuje (sprężynuje). Pełza w tył.

8 - Pełza do przodu.

9 - Raczkuje. Podtrzymywane pod pachy wykonuje ruchy chodzenia.

10 - Nadal raczkuje. Stąpa bokiem trzymając się poręczy, mebli.

11 - Sprawnie raczkuje. Chodzi do przodu trzymane za obie ręce.

12 - Chodzi trzymane za 1 rękę. Stawia pierwsze samodzielne kroki.

*Postaraj się zapamiętać wskaźniki oznaczone grubą czcionką.

OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU CHWYTU*

1- 3 - Odruch chwytny. Coraz dłużej utrzymuje przedmiot włożony do ręki. Bawi się raczkami. Ogląda je.

4 – 5 - Sięga po zabawki oburącz. Pojawia się chwyt dowolny pod kontrolą wzroku, całą dłonią od góry, palce owijają przedmiot (chwyt prosty). Bez udziału stawu łokciowego. Nie potrafi utrzymać 2 przedmiotów jednocześnie.

6 -Przekłada zabawki z ręki do ręki. Sięga jedną ręką. Chwyt prosty dłoniowo-łokciowy. Nie umie upuszczać ani rzucać.

7- 8 - Trzyma po 1 przedmiocie w każdej ręce, przekłada, stuka nimi. Pojawia się chwyt nożycowy.

9 -Upuszcza przedmioty i obserwuje. Pojawia się chwyt pęsetkowy. Wyjmuje mniejszy przedmiot z większego.

10 - Rzuca przedmiotami i śledzi je. Małe przedmioty wkłada do większych.

12 - Próbuje budować wieżę z 2 klocków. Trzymając 2 przedmioty interesuje się 3.

*Postaraj się zapamiętać wskaźniki oznaczone grubą czcionką.

OKRES PONIEMOWLĘCY – od ukończenia 12 do 36 miesiąca życia

LOKOMOCJA. POSTAWA

• automatyzacja chodzenia – 12 – 15 m-c (wchodzi po schodach na czworakach, pcha zabawki na kółkach),

• ciąganie zabawki na kółkach – 18 m-c;

• pokonywanie przeszkód (omijanie, przekraczanie, wchodzenie i schodzenie po schodach przy pomocy dorosłego) – 20 m-c,

• próby biegania, chodzenie po schodach (dostawnie do 2-2,5 lat, naprzemiennie 2,5-3lat ),

• pokonywanie przestrzeni przy pomocy urządzeń (podparta huśtawka, odpychania się nogami na samochodziku, rowerkiem 3 lub 4 kołowym) – 36 m-c.

3 - latek powinien:

• swobodnie chodzić,

• biegać,

• wchodzić i schodzić po schodach naprzemiennie,

• często zmieniać postawę (kucać, wstawać itp.),

• jeździć na rowerku (3-4-kołowym),

• stać na palcach.

*Postaraj się zapamiętać wskaźniki oznaczone grubą czcionką.

MANIPULACJA

• Niespecyficzna – 1 r.ż.

• Specyficzna – 2 r.ż.;

• Zabawy konstrukcyjne – od 2 r.ż.;

MANIPULACJA

• naśladowanie i doskonalenie czynności samoobsługowych (jedzenie, rozbieranie się),

• rozwój praksji (posługiwanie się np. kubkiem itp.),

• próby bazgrania,

• manipulacja specyficzna – zabawy manipulacyjne (naciskanie, dopasowywanie elementów do otworów, zdejmowanie i nakładanie kółek na piramidki, wkładanie kluczy w dziurkę itp.,- budowanie wieży z klocków,

• pełne rozbieranie się, częściowe ubieranie się, mycie, wkładanie butów bez zawiązywania

3-latek powinien:

• rozebrać się i częściowo ubrać,

• samodzielnie jeść łyżką i widelcem, pić z kubka, umyć się częściowo,

• przewracać kartki książek,

• rysować „kółka”,

• dopasować ∆■ do otworów,

• zbudować wieżę z kilkunastu drewnianych klocków,

• robić babki z piasku.

*Postaraj się zapamiętać wskaźniki oznaczone grubą czcionką.

Rozwój poczucia własnego „JA” wg Michale’a Lewisa

ETAP I

• Dziecko odkrywa, że jest oddzielone od innych i jako takie trwa w czasie i przestrzeni.

• Jest to tzw. Ja subiektywne (ja egzystencjalne).

• Następuje to wraz z rozwojem pojęcia stałości przedmiotu, czyli około 8 – 12 miesiąca życia.

ETAP II

• Dziecko odkrywa, że samo jest przedmiotem i ma w związku z tym pewne stałe właściwości.

• Jest to tzw. Ja obiektywne (ja kategorialne).

• Następuje to w 2 r.ż.

• Bada się to testem autorozpoznawania w lustrze (umieszcza się kropkę na nosie i obserwuje, czy dziecko dotknie ujrzanej w lustrze kropki na swojej twarzy, czy na lustrzanym odbiciu). Robi to 75% dzieci 21- miesięcznych).

• Równocześnie pojawiają się pierwsze samopisy i zaimki dzierżawcze.

Czynniki sprzyjające odkryciu własnej odrębności

• Świadomość stałości przedmiotów: zabawy typu „a kuku”, w chowanego, w szukanie ukrytych przedmiotów, manipulowanie przedmiotami;

• Świadomość własnego ciała: swoboda ruchów, zabawy paluszkowe, nazywanie części ciała, pytania typu: ”gdzie masz nosek”;

• Doświadczanie sprawstwa: samodzielność, zwracanie dziecku uwagi na konsekwencje jgo zachowań: To wieża Tomka, Jak to zrobisz, to…; zachęcanie do podejmowania decyzji: Co ci przeczytać?, Który samochodzik zabieramy na spacer?;

• Poczucie własności: uczenie dzielenia się z innymi, uczenie poszanowania dla cudzych rzeczy, odpowiedzialności za swoje rzeczy (sprzatanie zabawek, dbanie o nie), posiadanie przez dzieci swojego terytorium.

(za: K. Appelt, 2004, [w:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety człowieka.

DĄŻENIE DO AUTONOMII

Eksploracja otoczenia, wyrażanie potrzeb, tendencja do posiadania (poczucie własności), robienie po swojemu i samodzielnie, przekora, upieranie się przy swoim zdaniu.

Jak wychować?

• Mądra swoboda;

• Rozsądne ograniczenia.

REGUŁY

• Bezpieczeństwo: Nie wolno bawić się ogniem, zbliżać do piekarnika, wbiegać na jezdnię, wdrapywać się na okno;

• Higiena: myjemy ręce prze jedzenie, ząbki przed snem, kupkę i siusiu robimy w toalecie;

• Zachowanie wśród ludzi: zwroty grzecznościowe, buzię wycieramy serwetką, oddajemy pożyczoną zabawkę;

• Kontrola emocji: w złości nie bijemy, nie kopiemy, nie rzucamy przedmiotami, nie wyrywamy zabawek.

WYBRANE WSKAŹNIKI ROZWOJU PSYCHORUCHOWEGO

W OKRESIE ŚREDNIEGO DZIECIŃSTWA

od 4 do 6/7 r. ż.

• Młodszy wiek przedszkolny – 4 r. ż.;

• Średni wiek przedszkolny – 5 r.ż.;

• Starszy wiek przedszkolny- 6 r.ż.

ŚREDNIE DZIECIŃSTWO – wiek przejściowy

• Zmiana środowiska – wyjście z domu; wejście do grup rówieśniczych formalnych i nieformalnych.

• Zmiana form działania – z działań dostosowanych do względnie niezmiennych, konkretnych i fizycznych warunków do zmieniającej się sytuacji społeczno-kulturowej.

• Zmiana sposobu działania –od działania spontanicznego do reaktywnego, dostosowanego do wymagań otoczenia.

• Od relacji z rodzicami do relacji z rówieśnikami.

• Kształtuje się struktura Ja.

• Zmiany w formie i częstotliwości napadów agresji

• Początki uczuć społecznych

OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU LOKOMOCJI

• doskonalenie biegania,

• skakanie na dwóch nogach,

• skakanie i stanie na 1 nodze w miejscu,

• skakanie na 1 nodze do przodu,

• kucanie i wstawanie bez trzymania,

• kopanie piłki z rozbiegu,

• wspinanie się na drabinkę, płoty, drzewa,

• przejście „stopkami” po linii, bez utraty równowagi,

• „głód ruchu” – szczególnie u chłopców w związku z rozwojem dużych grup mięśniowych.

6-7 latek powinien to wykonywać płynnie.

OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU MANIPULACJI

Pierwszy etap kostnienia nadgarstka – ok. 6 r.ż.; drugi – ok. 9 – 10 r.ż. Oznacza to znaczną poprawę pracy rąk.

Manipulacja (tzw. mała motoryka) to świadome, dowolne ruchy rąk pod kontrolą wzroku.

Możliwości w tym zakresie oceniamy biorąc pod uwagę:

* sprawność ruchową rąk (szybkość, precyzja, płynność ruchów),

* koordynację pracy rąk (współdziałanie rąk – jedna realizuje czynności główne, druga – czynności pomocnicze ),

* koordynację wzrokowo – ruchową.

• do 5-5,6 lat: doskonalenie czynności samoobsługowych, zabawy konstrukcyjne z różnych materiałów, lepienie z plasteliny, malowanie farbami, rysowanie prostych postaci ludzkich rysowanie figur: □,△,+,x;

• 5,6-6 lat: wycinanie prostych kształtów, rysowanie rombu i elementów literopodobnych, wiązanie kokardki, próby odwzorowywania liter drukowanych, rysunki tematyczne.

7- latek powinien:

• prawidłowo trzymać ołówek,

• rysować na podany temat,

• rysować proste figury i elementy literopodobne,

• wycinać po prostej i owalu,

• wiązać kokardkę,

• budować bogate konstrukcje,

• mieć opanowane czynności samoobsługowe.

OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU UWAGI

• na początku dominuje mimowolna z rosnącym udziałem dowolnej,

• dłuższy czas skupiania uwagi (ok. 6 lat do 25 min.);

• początki podzielności uwagi, większy zakres,

• silne natężenie uwagi na interesujących czynnościach, słabe na nie interesujących.

ROZWÓJ ANALIZY I SYNTEZY WZROKOWEJ

• 3 - 4-latek - na obrazku spostrzega (chaotycznie) kilka elementów i nazywa je, rozpoznaje i wyróżnia kształty: ○, ∆, □, +, x;

• 4 - 5-latek - spostrzega na obrazku kilkanaście szczegółów i ich cechy, nazywa je, rozpoznaje większość kształtów geometrycznych, dokonuje analizy i syntezy wzoru z kilku elementów, spostrzega na obrazkach czynności;

• 5 - 6-latek - znajduje kilka różnic na obrazkach podobnych, analizuje i syntetyzuje odtwarzając układy z klocków wg wzoru, różnicuje drukowane litery alfabetu, zaczyna różnicować pisane litery (myli podobne kształtem), spostrzega na obrazkach i nazywa stosunki przestrzenne.

ROZWÓJ ANALIZY I SYNTEZY SŁUCHOWEJ

• 4 - 5-latek - dzieli zdanie 3-4 wyrazowe na wyrazy, wyrazy na 2-3 sylaby,

• 5 - 6-latek - dzieli zdanie 5-6 wyrazowe na wyrazy, dzieli wyrazy na 3-4 sylaby, zachowując ich kolejność, wysłuchuje samogłoski w nagłosie (pozycja początkowa wyrazu), potrafi wskazać przedmiot, którego nazwa zaczyna się od danej samogłoski, dokonuje syntezy 2-3 sylab w wyraz,

• 6 - 7-latek -odtwarza proste rytmy, różnicuje głoski dźwięczne i bezdźwięczne, wyróżnia spółgłoski w nagłosie; wyróżnia głoski w wygłosie (pozycja końcowa wyrazu), dokonuje analizy, a następnie syntezy słuchowej prostych wyrazów, zaczyna czytać.

TEORIA UMYSŁU

/Jako pierwsi użyli tego terminu Dawid Premack i Georgie Woodruff (1978)/.

Dziecko ma teorią umysłu, jeżeli przypisuje stany umysłowe sobie lub innym. Można to uważać za teorię, po pierwsze dlatego, że stany te nie są wprost obserwowalne, a po drugie, dlatego że mogą być używane do przewidywania zachowań.

Teoria umysłu pozwala dziecku przewidywać i wyjaśniać zachowania poprzez odnoszenie się do nieobserwowalnych stanów umysłu, takich jak: przekonania, pragnienia, emocje, wrażenia.

Dzieci są spontanicznymi psychologami. Już samo posługiwanie się przez nie słowami myśleć, chcieć itd. stanowi przejaw teorii umysłu.

Do badania, czy dziecko posiada teorię umysłu służą:

• testy fałszywych przekonań: test niespodziewanej zmiany (jak postąpi dana osoba w sytuacji, która pod jej nieobecność zmieniła się, np. gdzie będzie szukać książki, którą przeniesiono pod jej nieobecność z szuflady do komody) oraz test zwodniczego pudełka (co ktoś, kto zaraz przyjdzie, pomyśli na temat zawartości pudełka, gdy je zobaczy zamknięte. Pudełko, które zwykle zawiera cukierki, zostało napełnione kredkami).

(porównaj:

http://www.charaktery.eu/slownik-psychologiczny/T/29/Teoria-umys%C5%82u/

Opracowano m. in. w oparciu o:

Brzezińska, A. (2005): Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa. Gdańsk: GWP.

Harwas-Napierała, B., Trempała J. (red.). (2000, 2004). Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Janiszewska, B. (2006). Ocena dojrzałości szkolnej. Warszawa: Wyd. Seventh Sea.

Janiszewska, B. Wybrane zagadnienia psychologii rozwojowej, wychowawczej i klinicznej. Rozszerzony konspekt.. Materiał nieopublikowany.