OKRES WCZESNEGO DZIECIŃSTWA

OKRES NIEMOWLĘCY – 1 r. ż.

OKRES PONIEMOWLĘCY – 1 r.ż. – 2 r. ż.

RELACJA PRZYWIĄZANIA

Prawidłowy rozwój człowieka zakłada uruchomienie umiejętności nawiązywania więzi emocjonalnej z innymi ludźmi.

PRZYWIĄZANIE TO:

• więź uczuciowa z opiekunem dająca dziecku poczucie bezpieczeństwa,

• relacja pozwalająca na odczucie wrażenia bezpieczeństwa i komfortu,

• druga osoba stanowi rodzaj bezpiecznej bazy, z której można wystartować na podbój świata.

WYPOSAŻENIE SPOŁECZNE

Reakcja uśmiechu:

• na początku – uśmiech niespecyficzny, odruchowy;

• w wieku 3 – 4 tygodni - uśmiech społeczny odzwierciedlający przyjemność w reakcji na ludzką twarz lub głos;

• w wieku 2 – 3 miesięcy - reakcja witania: uśmiech połączony z gruchaniem, ożywieniem, szerokim otworzeniem oczu;

• 5 a 6 miesiącem – uśmiech selektywny jako reakcja na znane osoby, wyróżniająca je.

Twórcą teorii rozwoju przywiązania jest John Bowlby

FAZY ROZWOJU PRZYWIĄZNIA

• I Niesprecyzowane ustosunkowania – dziecko przejawia zachowania „wywołujące bliskość”, kieruje je do wszystkich, uczy się w tym czasie odróżniać osoby bliskie.

• II Skupienie się na 1 lub większej liczbie osób – w wieku 3 miesięcy dziecko zaczyna wyróżniać te osoby, które często się nim zajmują (częściej się do nich uśmiecha), ale nadal nie boi się obcych.

• III Zachowanie oparte na bezpiecznej bazie – około 6/7 miesiąca życia dziecko przywiązuje się do wybranej osoby (osób).Jednocześnie pojawia się lęk przed obcymi

WZORCE PRZYWIĄZANIA wg Ainsworth.

Dla wykształcenia prawidłowego wzorca istotna jest wrażliwość matki na sygnały płynące od jej dziecka i właściwe nań reagowanie, a przy tym respektowanie autonomii dziecka.

PROCEDURA OBCEJ SYTUACJI
(każda faza ok. 3 min.)

• Dziecko eksploruje otoczenie, matka przygląda się.

• Wchodzi obca osoba, najpierw milczy, następnie rozmawia z matką, potem bawi się z dzieckiem;

• Matka wychodzi.Obca osoba podejmuje kontakt
  z dzieckiem;

• Matka wraca i uspakaja dziecko. Obcy wychodzi;

• Matka wychodzi, dziecko zostaje samo;

• Obcy wchodzi, podejmuje kontakt z dzieckiem;

• Matka wraca i uspakaja dziecko, obcy wychodzi (za: Schaffer, 2006).

RODZAJE PRZYWIĄZANIA

• Przywiązanie bezpieczne;

• Przywiązanie unikające;

• Przywiązanie ambiwalentne;

• Dezorganizacja przywiązania.

PRZYWIĄZANIE UNIKAJĄCE

• Arbitralność reakcji (mała skłonność matki dostosowania się do inicjatyw dziecka);

• Niezdolność do przyjmowania perspektywy dziecka;

• Nadmierna kontrola dziecka;

• Sztywność emocjonalna;

• Unikanie kontaktu cielesnego;

• Ignorowanie lub odtrącanie dziecka, gdy wyraża swoje emocje (szczególnie negatywne) (za: T. Czub, 2004, [w:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety człowieka).

PRZYWIĄZANIE AMBIWALENTNE

• Brak stałości, spójności i przewidywalności zachowań matki;

• Niska dostępność psychologiczna matki (skoncentrowana na sobie, zapomina o dziecku);

• Ignorowanie sygnałów płynących od dziecka;

• Słaba skuteczność w uspakajaniu dziecka, wychodzenie z kontaktu, gdy dziecko doświadcza napięcia (za: T. Czub, 2004, [w:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety człowieka).

DEZORGANIZACJA PRZYWIĄZANIA

• Otwarta wrogość wobec dziecka;

• Zadawanie mu fizycznego bólu;

• Celowe sprawianie krzywdy i cierpienia;

• Straszenie;

• Nietypowe zachowania: wpadanie w trans,
  w bezruch itp. (za: T. Czub, 2004, [w:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety człowieka).

GŁÓWNE OSIĄGNIĘCIA ROZWOJOWE

WIEK NIEMOWLĘCY

KIERUNKI ROZWOJU PSYCHORUCHOWEGO:

• KIERUNEK CEFALOKAUDALNY – od części głowowej, przez tułowie, do kończyn.

• KIERUNEK PROKSYMODYSTALNY - od osi podłużnej ciała na boki.

• KIERUNEK ŁOKCIOWO – PROMIENIOWY – od 5 małego palca dłoni do kciuka.

OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU POSTAWY

1- W pozycji na brzuszku unosi na chwilę głowę, trzymane na kolanach podrzuca głową.

2 - W pozycji na brzuszku unosi głowę na 5 - 8 cm

3 - W pozycji na brzuszku opiera się na przedramionach.

5 - Panuje w pełni nad ruchami głowy. W pozycji na brzuszku opiera się na dłoniach, sztywno trzyma główkę.

6 - Podciągane siada, siedzi z oparciem.

7 - Siedzi bez podparcia, siada przy pomocy dorosłego lub trzymając się poręczy.

8 - Siedzi pewnie bez oparcia, samodzielnie siada, próbuje wstawać.

9 - Samo siada z pozycji leżącej na boku, z pozycji raczkowania. Stoi przy barierce, siada z tej pozycji.

10 - Samo staje przy oparciu (podciąga się). Stoi trzymąjąc się.

11 - Staje samo, podnosi zabawki z pozycji stojącej, trzymając się ręką poręczy i kucając. Stoi bez trzymania.

OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU LOKOMOCJI

1 - Często podkurcza rączki i nóżki.

2 - Przewraca się z boku na plecy

3 - Bawi się swoimi nóżkami, podciąga je do buzi. Przewraca się z pleców na bok.

4 - Próbuje przewracać się z brzuszka na plecy i odwrotnie

6 - Przewraca się we wszystkie strony.

7 - Podtrzymywane pod pachy żywo podskakuje (sprężynuje). Pełza w tył.

8 - Pełza do przodu.

9 - Raczkuje. Podtrzymywane pod pachy wykonuje ruchy chodzenia.

10 - Nadal raczkuje. Stąpa bokiem trzymając się poręczy, mebli.

11 - Sprawnie raczkuje. Chodzi do przodu trzymane za obie ręce.

12 - Chodzi trzymane za 1 rękę. Stawia pierwsze samodzielne kroki.

OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU CHWYTU

1- 3 - Odruch chwytny. Coraz dłużej utrzymuje przedmiot włożony do ręki. Bawi się raczkami. Ogląda je.

4 – 5 - Sięga po zabawki oburącz. Pojawia się chwyt dowolny pod kontrolą wzroku, całą dłonią od góry, palce owijają przedmiot (chwyt prosty). Bez udziału stawu łokciowego. Nie potrafi utrzymać 2 przedmiotów jednocześnie.

6 -Przekłada zabawki z ręki do ręki. Sięga jedną ręką. Chwyt prosty dłoniowo-łokciowy. Nie umie upuszczać ani rzucać.

7- 8 - Trzyma po 1 przedmiocie w każdej ręce, przekłada, stuka nimi. Pojawia się chwyt nożycowy.

9 -Upuszcza przedmioty i obserwuje. Pojawia się chwyt pęsetkowy. Wyjmuje mniejszy przedmiot z większego.

10 - Rzuca przedmiotami i śledzi je. Małe przedmioty wkłada do większych.

12 - Próbuje budować wieżę z 2 klocków. Trzymając 2 przedmioty interesuje się 3.

UWAGA

• mimowolna,- krótkotrwała,

• zupełnie niepodzielna,

• mały zakres,

• od kilku sekund do kilku minut.

EMOCJE

• emocje: silne, krótkotrwałe, zmienne, uboga ekspresja (złość).

SPOSTRZEGANIE WZROKOWE

• 3-4 mies. - rozpoznaje twarze i mimikę osób,

• 6- 7 mies. - synkretyzm – nie odróżnia przedmiotu (owocu) od podstawy (talerzyka),

• 7 mies. - odróżnia osoby znane od nieznanych,

• 10-12 mies. - manipuluje niespecyficznie, ale zaczyna odróżniać przedmioty,

• 11-12 mies. - odróżnia części garderoby (czapka, buty itp.).

SPOSTRZEGANIE SŁUCHOWE

• 3 mies. - uaktywnia się słuchowy ośrodek mowy, dziecko reaguje inaczej na głos niż na inne dźwięki,

• 5-6 mies. - dziecko reaguje zmianami mimiki na barwę emocjonalną wypowiedzi,

• 7-9 mies. - zaczyna rozumieć – rozróżniać proste, często powtarzane słowa,

• 9-11 mies. - zaczyna rozróżniać – powtarzać wypowiadane przez siebie sylaby (samonaśladownictwo),

• 10-12 mies. - zaczyna rozróżniać – powtarzać sylaby i wyrazy jedno lub dwusylabowe, mówione przez dorosłych.

MYŚLENIE

• początki myślenia sensoryczno – motorycznego,

WIEK PONIEMOWLĘCY

NOWE MOŻLIWOŚCI DZIECKA

Stanie, chodzenie, większa precyzja ruchów, poczucie własnej odrębności

LOKOMOCJA. POSTAWA

• automatyzacja chodzenia – 12 – 15 m-c (wchodzi po schodach na czworakach, pcha zabawki na kółkach),

• ciąganie zabawki na kółkach – 18 m-c;

• pokonywanie przeszkód (omijanie, przekraczanie, wchodzenie i schodzenie po schodach przy pomocy dorosłego) – 20 m-c,

• próby biegania, chodzenie po schodach (dostawnie do 2-2,5 lat, naprzemiennie 2,5-3lat ),

• pokonywanie przestrzeni przy pomocy urządzeń (podparta huśtawka, odpychania się nogami na samochodziku, rowerkiem 3 lub 4 kołowym) – 36 m-c.

3 - latek powinien:

• swobodnie chodzić,

• biegać,

• wchodzić i schodzić po schodach naprzemiennie,

• często zmieniać postawę (kucać, wstawać itp.),

• jeździć na rowerku,

• stać na palcach.

_____________________________________________________________

MANIPULACJA

• Niespecyficzna – 1 r.ż.

• Specyficzna – 2 r.ż.;

• Zabawy konstrukcyjne – od 2 r.ż.;

MANIPULACJA

• naśladowanie i doskonalenie czynności samoobsługowych (jedzenie, rozbieranie się),

• rozwój praksji (posługiwanie się np. kubkiem itp.),

• próby bazgrania,

• manipulacja specyficzna – zabawy manipulacyjne (naciskanie, dopasowywanie elementów do otworów, zdejmowanie i nakładanie kółek na piramidki, wkładanie kluczy w dziurkę itp.,- budowanie wieży z klocków,

• pełne rozbieranie się, częściowe ubieranie się, mycie, wkładanie butów bez zawiązywania

3-latek powinien:

• rozebrać się i częściowo ubrać,

• samodzielnie jeść łyżką i widelcem, pić z kubka, umyć się częściowo,

• przewracać kartki książek,

• rysować „kółka”,

• dopasować ∆□ do otworów,

• zbudować wieżę z kilkunastu drewnianych klocków,

• robić babki z piasku.

______________________________________________________________________

UWAGA

• mimowolna z elementami dowolnej,

• dłuższy czas skupienia,

• niepodzielna, większy zakres,

• przerzutna,

• natężenie dość silne na interesujących czynnościach.

2,5-3 latek powinien:

• Utrzymać uwagę dowolną, przy interesujących go czynnościach, do kilkunastu minut.

________________________________________________________________________

PERCEPCJA WZROKOWA.

• odróżnia części twarzy osób, części ciała lalki (12-14 mies.),

• odróżnia części ciała na obrazkach (15-18 mies),

• odróżnia znane przedmioty, zwierzęta na obrazkach (15-18 mies.),

• różnicuje barwy, wielkości, podstawowe kształty (ok. 3 r.ż.),

• potrafi znaleźć części obrazka składanki i nazwać je. (ok.. 3 r.ż).

Opracowano na podstawie: Appelt, 2004, Bee, 2004, Janiszewska, 2006, Kielar, - Turska, Bielecka-Pikul, 2000.

Rozwój poczucia własnego „JA”
wg Michale’a Lewisa

ETAP I

• Dziecko odkrywa, że jest oddzielone od innych i jako takie trwa w czasie i przestrzeni.

• Jest to tzw. JA SUBIEKTYWNE (ja egzystencjalne).

• Następuje to wraz z rozwojem pojęcia stałości przedmiotu, czyli około 8 – 12 miesiąca życia.

ETAP II

• Dziecko odkrywa, że samo jest przedmiotem i ma w związku z tym pewne stałe właściwości.

• Jest to tzw. JA OBIEKTYWNE (ja kategorialne).

• Następuje to w 2 r.ż.

• Bada się to testem autorozpoznawania w lustrze (umieszcza się kropkę na nosie i obserwuje, czy dziecko dotknie ujrzanej w lustrze kropki na swojej twarzy, czy na lustrzanym odbiciu). Robi to 75% dzieci 21- miesięcznych).

• Równocześnie pojawiają się pierwsze samopisy i zaimki dzierżawcze.

Czynniki sprzyjające odkryciu własnej odrębności

• Świadomość stałości przedmiotów.

• Świadomość własnego ciała.

• Doświadczanie sprawstwa.

• Poczucie własności (za: K. Appelt, 2004, [w:] A. Brzezińska (red.). Psychologiczne portrety człowieka).

DĄŻENIE DO AUTONOMII

Eksploracja otoczenia, wyrażanie potrzeb, tendencja do posiadania (poczucie własności), robienie po swojemu i samodzielnie, przekora, upieranie się przy swoim zdaniu.

JAK WYCHOWYWAĆ?

• Mądra swoboda;

• Rozsądne ograniczenia.

REGUŁY

• Bezpieczeństwo.

• Higiena.

• Zachowanie wśród ludzi.

• Kontrola emocji.