Główne szkoły

0. Mówimy o jednej klasycznej psychologii świadomości, lecz nieklasycznych wersji psychologii świadomości było wiele:

1. William James - strumień myśli

2. Franz Brentano - psychologia aktów.

3. James R. Angell - funkcjonalizm

4. Wilhelm Dilthey - psychologia rozumiejąca

0. Henri Bergson:

1. „O bezpośrednich danych świadomości".

2. Psychologia postaci

3. Kurt Kofka, Max Wertheimer, Wolfgang Köhler, Kurt Lewin.

4. Radziecka koncepcja świadomości ekstrospekcyjnej

5. Koncepcja fenomenologiczna świadomości - jako kulminacja.

Cechy wspólne
oraz wewnętrzne zróżnicowanie

0. Kwestia wspólnego mianownika nieklasycznych koncepcji świadomości.

1. Czy istnieje jedna nieklasyczna koncepcja świadomości?

2. Wewnętrzne zróżnicowanie nieklasycznej psychologii jako nauki o świadomości.

3. W czym poszczególne koncepcje i szkoły różniły się od siebie.

W opozycji do koncepcji klasycznej

0. O ile psychika w teorii Klasycznej Psychologii Świadomości była monadą bez okien, tworem:

1. Oderwanym od ciała (paralelizm, Körper).

2. Oderwanym od świata (fenomenalizm)

3. Bez podmiotu (aktualizm)

4. Poza czasem (aktualizm w drugim znaczeniu).

5. Martwym, analizowanym pośmiertnie (Angell - psychologowie klasyczni mieli do czynienienia z analizą pośmiertną swojego przedmiotu badania chwytali go nie w jego dzianiu się tylko już po jego śmierci).

6. Statycznym i mechanicznym…

0. o tyle NPŚ oferowały coś dokładnie przeciwnego:

1. Przeżywanie własnego ciała, eksponowanie związku świadomości z ciałem (Leib).

2. Tezę o związku świadomości ze światem, różnie zresztą uzasadnianą:

3. od wskazywania nań, jako na konstytutywny rys świadomości, aż do darwinowskich, adaptacyjnych uzasadnień.

0. Konieczność wprowadzenia i podjęcia problematyki podmiotu świadomości

1. Powiązanie świadomości z czasem (przeszłym, przyszłym i teraźniejszym).

2. Ujęcie psychiki jako żywej, stającej się w każdym momencie, dynamicznej, znaczącej, tzn. sensownej (nie sterowanej wyłącznie poprzez mechaniczne podniety i prawa asocjacji), analizowanej w swym dzianiu się, nie pośmiertnie, tylko źródłowo, tak jak się ona jawi.

Fenomenologiczność

0. Można mowić o zasadniczej fenomenologiczności metodologicznej w obrębie nieklasycznej psychologii świadomości.

1. Husserl: zurick zu dem Sache - z powrotem do rzeczy, od teorii do rzeczy.

2. Najczęściej rozumiemy fenomenologiczność jako nieuprzedzony przez wcześniejsze założenia opis pewnego typu przedmiotu danego w odpowiednim typie doświadczenia (epoche).

0. Dalej chodzi o fenomenologię ejdetyczną czyli o chwytanie istotowych struktur

1. Nie tylko fenomenologom chodziło o to by dać opis pewnego myślenia, które się odbywa, ale jeszcze dodatkowo uchwycić myślenie w jego istocie, dojść do natury myślenia.

2. Analiza sposobów dania w rozmaitych perspektywach odpowiednich przedmiotów. Chodzi o to, żeby nie tylko uchwycić to co dane, ale jeszcze posiadać refleksję samego sposobu dania, czy jawienia się jakiejś rzeczy.

3. I wreszcie chodzi o fenomenologię hermeneutyczną, czyli interpretację sensów fenomenów, głównie fenomenu Dasein (istnienia, egzystencji).

0. Dygresja:

1. potocznie - lecz w duchu platońskim - sądzi się, że własne stany psychiczne poznajemy bezpośrednio, cudze pośrednio, przez analogię, wnioskując.

2. Ingarden mówi o tym, że możliwe jest bezpośrednie poznawanie cudzych stanów psychicznych

3. Swoje pośrednio, cudze pośrednio (behawioryzm).

Antynaturalizm
Wilhelm Dilthey (1833-1911)

0. Kontrowersja/spór:

1. Naturalizm versus antynaturalizm

2. Naturalizm etyczny

3. Naturalizm przedmiotowy

4. Naturalizm metodologiczny

5. Naturalizm estetyczny

Rozumienie i przeżywanie

0. „dźwięki, jakie składają się na utwór muzyczny, płótno, na którym się coś namalowało, sala sądowa, gdzie się wydaje wyroki mają z przyrody jedynie swoje tworzywo.

1. Natomiast każda operacja nauk humanistycznych przeprowadzona na takich zewnętrznych formach, ma do czynienia jedynie z sensem i znaczeniem, jakie uzyskały one dzięki działaniu ducha, służy rozumieniu, które to znaczenie, ten sens w nich ujmuje”.

0. „Ekspresja przeżycia może zawierać więcej ze związku psychicznego, niż zdolna jest zauważyć wszelka introspekcja.

1. Czerpie ona z głębi, których świadomość nie rozświetla”.

2. „Jedynie czyny człowieka, utrwalone ekspresje życiowe, ich oddziaływanie na innych, pouczają go o nim samym; tak oto uczy się poznawać samego siebie jedynie na okrężnej drodze rozumienia”.

3. „Dlatego ekspresja zawiera w sobie więcej z przeżycia, niż zdolna jest zarejestrować samoobserwacja”.

0. „Sam przeżywam swoje stany, jestem wpleciony w kontekst oddziaływań społeczeństwa jako punkt przecinania się różnych jego systemów. Te systemy pochodzą z tej samej natury ludzkiej, którą przeżywam w sobie i rozumiem u innych. Język, w którym myślę rozwijał się w czasie i wyrastały z niego moje pojęcia. Dlatego aż po niezbadane głębie mojej jaźni jestem istotą historyczną”.

1. „W ten sposób przeżycie czasu we wszystkich kierunkach określa treść naszego życia. Dlatego też teoria uznająca czysto idealny charakter czasu nie ma w naukach humanistycznych żadnego sensu”.

0. „W przeżywaniu obecny jestem dla siebie jako zestrój. Każda zmiana sytuacji odmienia położenie całości życia.

1. Podobnie w każdej ekspresji życiowej, która zostaje przez nas zrozumiana, oddziaływuje zawsze całość życia” (holizm).

2. „Najbardziej swoista natura rozumienia polega właśnie na tym, że - inaczej niż w wypadku poznawania przyrody - nie operuje się tu czymś podlegającym jednoznacznemu określeniu”.

3. Przyrodę się opisuje i wyjaśnia.

4. Człowieka się (opisuje i) rozumie.

Brentano:
zagadka świadomości

0. Każdy akt świadomości ma dwa przedmioty

1. Jeden przedmiot to jest zwykły obiekt tego aktu np. słyszę dzwonek i on jest przedmiotem mojej percepcji.

2. Ale każdy akt świadomości ma jeszcze sam siebie za przedmiot - i to jest drugi przedmiot każdego aktu.

3. Kiedy percypuję dzwonek - jeśli robię to świadomie - to tym samym (ex opere operato) spostrzegam, że słyszę, że percypuję.

Nieklasyczne rozumienie świadomości

0. Teza Brentano o intencyjności świadomości: do natury świadomości należy to, że jest ona intencyjna, że odznacza się intencyjnością.

1. Jest to jedno z ciekawszych rozwiązań problemu odróżnienia tego co fizyczne i tego co psychiczne. Klasyczni psychologowie nie potrafili tego zrobić.

2. Termin intencyjny pochodzi od łacińskiego tendere in aliquid - zmierzać ku czemuś.

3. Świadomość zawsze kieruje się ku czemuś - stąd intendere.

0. Nie ma to nic wspólnego z intencją w sensie zamiaru.

1. To coś ku czemu się kieruje nazywamy intencjonalnym odpowiednikiem świadomości.

2. Pojawia się rozróżnienie na akt i przedmiot świadomości.

3. To akt jest tym co interesuje psychologa.

4. Narodziny relacyjnego ujęcia psychiki.

Nieklasyczne rozumienie świadomości

0. Jamesa metafora strumienia świadomości.

1. Za pomocą tej metafory chwyta się świadomość w taki sposób, o jakim się psychologom klasycznym w ogóle nie śniło.

2. Strumień świadomości nie składa się z części, jest płynięciem, jest jednością i ciągłością.

James: pięć cech myślenia

0. We notice immediately five important characters in the process, of which it shall be the duty of the present chapter to treat in a general way:

1. Every thought tends to be part of a personal consciousness.

2. Within each personal consciousness thought is always changing (Thought is in Constant Change).

0. Within each personal consciousness thought is sensibly continuous.

1. It always appears to deal with objects independent of itself - that is, it is cognitive, or possesses the function of knowing.

2. It is interested in some parts of these objects to the exclusion of others, and welcomes or rejects - chooses from among them, in a word - all the while.

Świadomość

0. Metafora strumienia świadomości jest pewnym rozstrzygnięciem na rzecz określonego ujęcia struktury świadomości:

1. Po pierwsze świadomość jest szczególnego rodzaju szeregiem przeżyć.

2. Po drugie przesądza się tutaj jedność świadomości jako jej cechę konsytytutywną.

3. Po trzecie świadomość tak w przekroju podłużnym jaki i poprzecznym jest całością organiczną.

Strukturalizm
i funkcjonalizm

0. Pojawia się spór czy też kontrowersja:

1. Strukturalizm vs funkcjonalizm.

2. Titchener i Angell: obydwaj wychodzą od metafor biologicznych, ale zupełnie odmiennie interpretują.

3. Dla Titchenera funkcje są zmienne, natomiast stałe są struktury.

4. Dla Angella odwrotnie.

Błąd psychologii klasycznej…

Transcendencja danych zmysłowych

0. Akt (świadomość) transcenduje siebie wykraczając ku przedmiotowi.

1. Co to znaczy?

2. Przede wszystkim trzeba powiedzieć, że transcendowane są:

3. dane zmysłowe

4. i ostatecznie świadomość ma do czynienia z czymś, co ma sens, z przedmiotem – a nie zbiorem wrażeń czy atomów psychicznych.

Konstanzahnname

0. Obowiązująca w ramach Klasycznej Psychologii tzw. zasada stałości głosi, iż istnieje ścisły i stały, jedno-jednoznaczny związek między podnietami a odpowiadającymi im wrażeniami.

1. "przyjmowano w filozofii niemal powszechnie, że przedmiotem bezpośrednio spostrzeganym jest nie sam przedmiot zewnętrzny (fizyczny i pozaorganiczny), lecz jego obraz w mózgu lub zespół wrażeń w umyśle" (Hempoliński).

0. W związku z tym nie jest możliwe:

1. Po pierwsze, percypowanie tego samego przedmiotu (te same podniety) i w efekcie, posiadanie dwóch odrębnych spostrzeżeń (czyli dwa różne zestawy wrażeń).

2. Po drugie, odbieranie dwóch różnych zestawów podniet, a w efekcie spotrzeganie tego samego przedmiotu.

3. W 10. latach XX wieku pojawił się jednak kierunek, który zachwiał powyższym przekonaniem - była to psychologia postaci.

4. W pomysłowych eksperymentach badacze wykazali, że rzeczywistość zachowuje się inaczej, niż to sugeruje zasada stałości.

Jakości postaciowe

0. Eksperymenty Köhlera i Wertheimera ze zjawiskiem ruchu pozornego fi

1. oraz spostrzeganiem u kur.

2. Powstanie koncepcji jakości postaciowych.

3. Christian von Ehrenfels:

4. Asumatywne

5. Transponowalne

6. przeniesienie tej psychologicznej teorii na całość wszechświata.

Jeden obraz: dwa spostrzeżenia

Transponowalność postaci

Myślenie twórcze
u szympansów

Świadomość i czas

0. Transcendowanie teraźniejszości, za Husserlem, jest najczęściej ujmowane w kategoriach retencji i protencji

1. Retencja jest współdaniem przeszłości z teraźniejszością, a protencja jest współdaniem przyszłości z teraźniejszością.

2. Chodzi tutaj o to, jak specyficznie dane nam jest to, co się dzieje w czasie, mianowicie jak się uteraźniejsza przyszłość, jak uteraźniejszywszy się staje się przeszłością.

3. Na gruncie polskim, za Ingardenem, mówi się o retencji jako o żywej pamięci.

Perspektywiczność

0. Innym charakterystycznym rysem świadomości jest jej perspektywiczność.

1. Świadomość zawsze ujmuje swój przedmiot w określonej perspektywie, zatem perspektywiczność jest istotnym rysem świadomości, pojawiającym się w rozwinięciu intencyjności.

2. To, co jest wyjątkowo ważne, to fakt, że owa perspektywiczność jest cieleśnie określona.

Jedność świadomości

0. Jedność świadomości jest czymś niezwykle złożonym, wieloaspektowym.

1. Jednym z aspektów jest ciągłość świadomości - to jest coś, co się narzuca - gdyż strumieniowość sygnalizuje od razu ciągłość świadomości.

2. Jedność świadomości ma swój aspekt jeszcze inny, mianowicie aspekt stałości przedmiotu świadomości - jedność świadomości jest tutaj ugruntowana na tej stałości przedmiotu.

3. Jedność świadomości ma też aspekt podmiotowy - jest określona przez tożsamość podmiotu świadomości.

Unitas multiplex

0. Mamy więc trzy aspekty jedności świadomości - aspekt ciągłości, stałości przedmiotu i tożsamości podmiotu świadomości.

1. Mówiąc o jedności świadomości przeczy się od razu złożoności świadomości z części, właśnie z atomów i przeczy się także od razu bezwzględnej prostocie świadomości.

2. W ramach eksplikacji pozytywnej wskazuje się, że świadomość jest jednością w wielości czy jednością w różnorodności - unitas multiplex

Ciągłość świadomości

0. Ciągłość stopni świadomości - teza ta jest właściwa tzw. polowym teoriom świadomości - Feldtheorien des Bewusstseins.

1. Jeśli istnieją płynne przejścia w stopniach świadomości, to istnieje także płynne, nieostre przejście od tego, co jest jeszcze świadome do tego, co jest już nie świadome.

0. Ciągłość funkcjonalna - chodzi o to, że jedna funkcja przechodzi w drugą płynnie, aczkolwiek wyraźnie oddzielają od siebie, na przykład, percepcję przedmiotu, od związanej z tym przedmiotem, na przykład, radości, czy potem od chcenia tego przedmiotu.

1. Ale odmienność tych rozmaitych fragmentów strumienia świadomości nie przekreśla jedności.

2. Ciągłość aktualna - chodzi o to, że w świadomości zawsze się coś dzieje.

0. Związek świadomości i ciała wywołuje kwestię obiektywizowania się świadomości, czyli kolejnego rysu - obiektywności świadomości.

1. Świadomość obiektywizuje się w trzech takich obszarach czy dziedzinach:

2. W tym, co się dzieje w ciele (de Biran, Abramowski).

3. W zachowaniu werbalnym.

4. W postępowaniu jednostki.