Szczepienia ochronne

Szczepienia ochronne (obowiązkowe), jak i szczepienia zalecane (nieobowiązkowe), oparte są na poznanych mechanizmach przeciwzakaźnej odporności organizmu człowieka. Najnowsze badania immunologiczne nie zmieniły zasad stosowania szczepionek lub ściślej — antygenów powodujących syntezę swoistych przeciwciał i wzmacniających odporność komórkową.

Szczepienie ochronne polega na sztucznym wprowadzeniu określonych antygenów w postaci szczepionki do organizmu, w celu uodpornienia go na naturalne zakażenie drobnoustrojem chorobotwórczym lub niekiedy — kilkoma drobnoustrojami.

Szczepionki wprowadzane są najczęściej do organizmu drogą pozajelitową (zastrzyk), rzadziej podawane są doustnie, jak np. przeciw poliomyelitis, jeszcze rzadziej — metodą rozpylania donosowego

Zależnie od sposobu przygotowania antygenu:

• żywe (naturalne szczepy, rzadko stosowane),

• żywe — atenuowane, niepatogenne, np. BCG, poliowirusy szczepionkowe,

• zabite — pełnokomórkowe, względnie zabite wiriony,

Zależnie od sposobu przygotowania antygenu:

• anatoksyny (otrzymywane z toksyn) — błonicza i tężcowa,

• frakcje antygenowe, izolowane z komórek na drodze chemicznej,

• otrzymywane na drodze inżynierii genetycznej (czyste, swoiste białka lub glikoproteidy), np. szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typ B.

Zależnie od pochodzenia szczepu:

• autoszczepionki,

• heteroszczepionki

Zależnie od drobnoustroju:

• bakteryjne,

• wirusowe,

• mieszane.

Zależnie od zakresu działania uodparniającego:

• swoiste (skierowane przeciw określonemu zarazkowi, toksynie),

• nieswoiste (skierowane przeciw różnym drobnoustrojom).

Zależnie od stanu fizykochemicznego:

• płynne (zawiesina komórek, wirionów, roztwór antygenu),

• stałe (liofilizowane lub wysuszone).

Zależnie od zawartości:

• monowalentne, zawierające jeden antygen,

• poliwalentne, zawierające kilka antygenów,

• kombinowane, zawierające anatoksyny i zabite komórki, np. DiTePer.

Podział szczepień ochronnych

• Szczepienia obowiązkowe( według obowiązującego kalendarza szczepień)

• Szczepienia zalecane przez Głównego Inspektora Sanitarnego, np. dla wyjeżdżających za granicę.

Podział szczepień ochronnych

Szczepienia nieobowiązkowe:

• ze wskazań lekarskich, np. przeciw wirusowi opryszczki,

• na życzenie zainteresowanych, np. przeciw grypie u personelu medyczni

Kalendarz szczepień

• O rodzaju i zasięgu szczepień decydują wyniki analizy sytuacji epidemiologicznej w kraju, spostrzegane sezonowe lub lokalne zwyżki zapadalności, przewidywane narażenie określonych grup osób na zakażenie, a także realna możliwość przywleczenia niektórych (wysoko zakaźnych) chorób do kraju

Kalendarz szczepień

• Po analizie wszystkich parametrów, Główny Inspektor Sanitarny ustala (na każdy rok) program szczepień, zwany v kalendarzem szczepień obowiązkowych. Podana jest w nim ilość, kolejność i jakość szczepień. Za uchylanie się lub niepoddawanie przez rodziców dzieci tym szczepieniom, mogą oni ponieść kary administracyjne.

Kalendarz szczepień

• Poza kalendarzem szczepień, o wprowadzeniu niektórych szczepień lokalnych, np przeciw durowi brzusznemu, przeciw tężcowi, przeciw hepadnawirusowi nr l, mogą decydować wojewódzcy inspektorzy sanitarni.

Kalendarz szczepień

• W razie sytuacji nadzwyczajnych, jak powódź, pojawienie się nowej odmiany zarazka, obowiązek poddania się szczepieniom może być rozszerzony na całą lub określoną część populacji, która znajduje się w strefie zagrożenia epidemicznego.

Organizacja szczepień

• Na terenie kraju obrotem szczepionek zajmują się wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne (zamówienie, odbiór, transport, przechowywanie i rozprowadzanie). Ze stacji wojewódzkich szczepionki są pobierane przez stacje terenowe, k lorę rozprowadzają je do punktów szczepień.

• W Polsce szczepienia obowiązkowe są bezpłatne.

Organizacja szczepień

• Szczepienia realizowane są w zakładach opieki zdrowotnej oraz zakładach nauczania i wychowania. Wyznaczeni pracownicy odpowiedzialni są za wezwanie we właściwych terminach oraz szczepienie odpowiednich osób (dzieci) i po uprzednim wykluczeniu przeciwwskazań na podstawie badania lekarskiego.

Organizacja szczepień

• W placówkach tych powinno być osobne pomieszczenie, zwane punktem szczepień, gdzie zależnie od przewidywanej liczby szczepionych pracuje jedna lub kilka pielęgniarek przeszkolonych w zakresie wszystkich rodzajów szczepień. Punkt jest czynny tylko podczas pracy lekarza (konieczne badanie lekarskie przed szczepieniem).

Organizacja szczepień

• Niektóre szczepienia wykonywane są poza punktem szczepień, np. szczepi enia BCG wykonywane są na oddziałach położniczo-noworodkowych, szczepienia i doszczepienia przeciwko tężcowi wykonywane są w poradniach chirurgicznych, chirurgicznych izbach przyjęć, ambulatoriach chirurgicznych pogotowia ratunkowego.

Organizacja szczepień

• Przeciwko żółtej gorączce prowadzone są szczepienia w wojewódzkich stacjach sanitarno-epidemiologicznych w Warszawie i Katowicach oraz w stacji w Gdyni i w portowych stacjach sanitarno-epidemiologicznych w Gdańsku, Świnoujściu i Szczecinie.

Organizacja szczepień

• W razie konieczności punkty szczepień można organizować w zakładach pracy, w szkołach, w domach prywatnych oraz w specjalnych samochodach, jako tzw. ruchome punkty szczepień.

Program Szczepień Ochronnych (PSO) składa się z następujących części:

• Kalendarz szczepień

• Szczepienia dzieci i młodzieży według wieku

• Szczepienia osób narażonych w sposób szczególny na zakażenie

• Szczepienia zalecane

• Finansowane ze środków znajdujących się w budżecie Ministra Zdrowia

• Nie finansowane ze środków znajdujących się w budżecie Ministra Zdrowia

• KALENDARZ SZCZEPIEŃ
  (część A i B)
  
  

I. B. SZCZEPIENIA OSÓB NARAŻONYCH W SPOSÓB SZCZEGÓLNY NA ZAKAŻENIE

Organizacja szczepień

• Przeprowadzanie szczepień dzieci w wieku szkolnym na jesieni, tj. u rozpoczynających naukę jest uzasadnione względami merytorycznymi:

• wyprzedza sezonową zwyżkę zachorowań (styczeń - maj następnego roku kalendarzowego),

• chroni dzieci w nowym środowisku przed zakażeniami kontaktowymi,

• dopiero na jesieni większość dzieci urodzonych w tym samym roku osiąga wiek wskazany w programie szczepień ochronnych.

ODSTĘPY MIĘDZY SZCZEPIENIAMI

Zasady przechowywania szczepionek

• Wszystkie szczepionki powinny być przechowywane w lodówce w temp. 4-10°C. Wyższa temperatura niekorzystnie wpływa na aktywność niektórych szczepionek zabitych i anatoksycznych.

• Zamrożenie tych szczepionek powoduje pozbawienie ich mocy antygenowej i powoduje jej skłaczenie.

• Każda szczepionka ma określony termin ważności, który powinnien być ściśle kontrolowany

Sprzęt i zestawy szczepień

• W punkcie szczepień powinny być oddzielne zestawy do każdego rodzaju wykonywanych szczepień: np. zestaw do szczepienia Di-Te-Per, itd. Podczas szczepienia dzieci powinien być zawsze przygotowany zestaw przeciwwstrząsowy.

Zadania personelu punktu szczepień

• Lekarz, któremu podlega punkt szczepień, odpowiedzialny jest za przeprowadzenie szczepień. Do jego zadań należy: badanie osób przed szczepieniem, ocena odczynów i powikłań poszczepiennych, ogólna ocena pracy punktu szczepień.

Zadania personelu punktu szczepień

• Pielęgniarka pracująca w punkcie szczepień odpowiedzialna jest za: terminowe wzywanie dzieci do punktu szczepień, wykonanie zabiegów, prowadzenie dokumentacji, zaopatrzenie punktu w sprzęt i szczepionki, dbałość o prawidłowe przechowywanie szczepionek oraz sprzętu jednorazowego użytku do wykonywania szczepień.

Dokumentacja szczepień

• Każda placówka prowadząca szczepienia powinna posiadać materiały na temat szczepień, jak: aktualny kalendarz szczepień ochronnych, instrukcje i bieżące zalecenia dotyczące szczepień.

• Każdy wykonywany zabieg odnotowuje się w dwu dokumentach: indywidualnym szczepionego dziecka i własnej dokumentacji placówki szczepiącej.

• Jedynym obowiązującym dokumentem indywidualnym jest Książeczka Zdrowia Dziecka, przeznaczona dla wszystkich dzieci od urodzenia do ukończenia 18 roku życia

Najczęstsze powikłania szczepień

W organizacji szczepień:

• nieodpowiednie planowanie szczepień i brak współpracy pomiędzy jednostkami służby zdrowia odpowiedzialnymi za ich realizację,

• brak zrozumienia celowości szczepień u osób szczepionych,

• nieprzestrzeganie kalendarza szczepień przez pracowników służby zdrów i, i

• nieprawidłowy układ kartotek i nieczytelne wpisy w kartach szczepień o wykonaniu szczepień:

Najczęstsze powikłania szczepień

• nieprawidłowe przechowywanie szczepionki i nieprzestrzeganie terminów ważności,

• niewłaściwe dawkowanie szczepionki,

• nieużywanie sprzętu jednorazowego użytku,

• brak badań lekarskich przed szczepieniem,

• nieprzestrzeganie przeciwwskazań do szczepień,

• nieprawidłowa droga podania szczepionki.

Odczyny poszczepienne

Odczyny miejscowe: zaczerwienienie, obrzęk, naciek, bolesność w miejscu wstrzyknięcia, powiększenie okolicznych węzłów chłonnych, mogą wystąpić jaku reakcje typu wczesnego, od 2 do 8 godzin po szczepieniu

Odczyny poszczepienne

• Największe odczyny występują po szczepieniach zawierających żywe drobnoustroje, najmniejsze po anatoksynach. Przyczyną pojawienia się odczynu może być namnażanie się drobnoustrojów w miejscu podania lub uczulenie na białko i składniki szczepionki.

Odczyny poszczepienne

• Odczyny ogólne występują rzadziej niż miejscowe, polegają na niewielkim wzroście temperatury lub wysokiej gorączce, złym samopoczuciu, bólach głowy i mięśni; może objawiać się świąd, obrzęk powiek, wysypki uczuleniowe, poroń i objawy chorobowe. .

Powikłania poszczepienne

spowodowane niewłaściwym szczepieniem:

• reakcje alergiczne, do wstrząsu anafilaktycznego włącznie, oraz nasilone odczyny miejscowe i ogólne,

• zakażenia bakteryjne w miejscu szczepienia albo przeniesienie wirusa zapalenia wątroby typu B lub C.

Powikłania poszczepienne

Powikłania spowodowane patologiczną reakcją ustroju na szczepie nią prowadzone prawidłowo:

• pokrzywka atopowa,

• astma atopowa,

• wstrząs anafilaktyczny,

• poszczepienne zapalenie mózgu lub rdzenia .

Powikłania poszczepienne

• drgawki lub encefalopatia,

• zapalenie mięśnia serca,

• zapalenie stawów i kości,

• zapalenie rogówki i siatkówki,

• skaza krwotoczna,

• nefropatie poszczepienne.

• Należy zaznaczyć, że wyżej wymienione powikłania należą do zjawisk niezwykle rzadkich. Jednak ze względu na zmienność osobniczą pacjentów, lekarz powinien być świadomy możliwości ich wystąpienia w przypadkach indywidualnych

Ze wszystkich czynności profilaktycznych najlepiej zdały egzamin szczepienia ochronne. Są one najpewniejszym, najtańszym, i najłatwiejszym sposobem ochrony populacji ludzkiej przed niebezpiecznymi chorobami zakaźnymi. Dobrym przykładem jest wykorzenienie ospy prawdziwej i znaczne zmniejszenie zagrożenia innymi chorobami

Szczepienia jako narzędzie eradykacji lub eliminacji chorób

• Termin „eliminacja choroby" odnosi się do sytuacji, kiedy notuje się wyłącznie pojedyncze, sporadyczne zachorowania lub zakażenia bezobjawowe, między którymi nie można prześledzić łańcucha zakażeń: choroba nie występuje w postaci epidemii, a nawet endemii.

Szczepienia jako narzędzie eradykacji lub eliminacji chorób

• Termin „eradykacja choroby", czyli „wykorzenienie", odnosi się do sytuacji, kiedy nastąpiła całkowita likwidacja zachorowań i nie stwierdza się zarazka w materiale od ludzi i w środowisku.

Dlaczego szczepienia?

• W 1784 roku Edward Jenner wprowadził szczepionkę skutecznie chroniącą przed ospą prawdziwą. Była to pierwsza na świecie szczepionka, która z pewnymi modyfikacjami stosowana była aż do 1980 roku, a jej wysoka skuteczność, doprowadziła do pełnej likwidacji ospy prawdziwej na całym świecie w roku 1980.
  
  
  

Eradykacja- czy na pewno?

• Było to pierwsze w historii świata całkowite zlikwidowanie - wykorzenienie (ang. eradication) choroby zakaźnej człowieka. Wirus pozostał jedynie w kilku laboratoriach badawczych.

• W ostatnich latach pojawiła się groźba że został użyty do produkcji broni biologicznej i w związku z tym ponownie pojawiła się groźba nieistniejącej od 23 lat choroby.
  
  

Plany na przyszłość…

• wykorzenienie zachorowań spowodowanych dzikim wirusem poliomyelitis

• eliminacja zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu B do 2000 roku, a ich eradykacja do 2010 r.,

Plany na przyszłość…

• eliminacja zachorowań na odrę

• eliminacja wrodzonej różyczki

• eliminacja tężca noworodków

8