ANTROPOLOGIA KULTUROWA

dr Anna Frąckowiak

KULTURA JAKO CENTRALNE POJĘCIE ANTROPOLOGII

Słowo kultura ma rodowód łaciński. Wywodzi się od słowa celere- uprawiać. Dawniej kulturę kojarzono z towarzyską ogładą. Miała wymiar przejawiający się w relacjach między ludźmi. Utożsamiano ją też z cywilizacją, np. z kulturą pierwotną.

Kultura może być ujmowana wartościująco bądź nie wartościująco. Ujęcie wart5ościujące ma charakter oceniania, czyli przypisywania wyższej lub niższej wartości ze względu na kulturę, np. umiejętność zachowania się wśród ludzi, kultura osobista.

Współcześnie traktuje się kulturę w sposób nie wartościujący - nie oceniamy innych kultur ze względu na własny punkt odniesienia. Nie przypisuje się kulturom ocen. Wszystkie kultury są równouprawnione, aby istnieć. Każda wzbogaca bowiem kulturalną różnorodność współczesnego świata.

O kulturze możemy mówić też w sensie atrybutywnym bądź dystrybutywnym:

1. ujęcie atrybutywne - mówimy o kulturze w liczbie pojedynczej. Człowiek posiada kulturę, która jest jego cechą, jego atrybutem. Jest czymś, co wszyscy ludzie praktykują w codziennym życiu.

2. ujęcie dystrybutywne - mówimy o kulturach w liczbie mnogiej. Społeczeństwa różnią się między sobą ze względu na obyczaje, wierzenia, ceremonie, rytuały, technologie, np. kultury narodowe, kultury różnych plemion. W sensie dystrybutywnym mamy do czynienia z czymś takim, jak typy kultury, np. ze względu na:

• przynależność do różnych warstw społecznych (rycerska, rzemieślnicza),

• wierzenia (kultura świecka, religijna),

• działalność człowieka (kultura intelektualna, artystyczna),

• zawód (kultura pedagogów, rolników, biznesmenów - sposoby porozumiewania się, spędzania wolnego czasu),

• zakres występowania różnych cech, czyli zasięg kultury (kultura globalna, kontynentalna, europejska, azjatycka, kultury narodowe, kultury małych ojczyzn - tożsamość regionalna, lokalna: Ślązacy, Kaszubi Górale),

• poziom (kultura elitarna - wartości duchowe, pytania o sens życia człowieka; kultura masowa - schlebia potocznym gustom),

• przynależność do grupy wiekowej (subkultury: język, sposób ubierania się, zainteresowania, poglądy),

• kultura oficjalna,

• kultura alternatywna (proponuje inną ofertę, niż ta propagowana przez media),

• antykultura (człowiek może obejść się bez kultury, trzeba ją znieść, poddaje się ją krytyce, brak czegoś w zamian - propozycji zastępczych).

Kultura ma pewne cechy charakterystyczne:

1. kultura jest związana z człowiekiem, tzn. w relacji z kulturą zxwraca się uwagę na dwa kierunki:

człowiek wytworem kultury, kultura kształtuje człowieka,

jego osobowość, sposób myślenia, wygląd, określony strój,

(obyczajny lub nieobyczajny, przynależny kobiecie lub

mężczyźnie, normy dotyczące zdobienia ciała: kolczykowanie, tatuaże, itp.)

• 
  człowiek kultura

człowiek - twórca, może zmieniać kulturę, np. poprzez rozwój sztuki,

człowiek tworzy lub zmienia obyczaje, rytuały,

• 
  człowiek kultura

2. kultura jest bytem ponadjednostkowym - jest tworzona przez społeczeństwo, praktykowana i kontrolowana przez nie, istnieje i funkcjonuje dzięki grupie, istnieją mechanizmy kontroli kulturowej,

3. kultura jest przekazywana na drodze pozabiologicznej, tzn. nie dziedziczymy jej w genach, musimy się jej nauczyć poprzez obserwację zachowań, naśladowanie zachowań osób dorosłych, dzięki stosowanym metodom wychowawczym, uczymy się jej poprzez metody kształcenia - przekaz treści w edukacji (zwłaszcza język ojczysty, historia, sztuka, imprezy szkolne, przedstawienia, akademie),

4. kultura ma wymiar czasowy - zmienia i rozwija się w czasie, każda kultura ma swoją historię, ma swoją dynamikę (nigdy nie jest taka sama w danym momencie czasowym), ma swoje źródło, fazę rozwoju, osiąga swoje apogeum, po którym następuje powolny spadek tempa jej rozwoju - stagnacja, w efekcie mamy przezwyciężenie tego kryzysu i ponowną fazę rozwoju albo też rozpad i śmierć kultury,

5. kultura ma wymiar przestrzenny - rozprzestrzeniona jest po całym świecie, potrafi po świecie podróżować, tzn. pewne jej elementy potrafią się rozprzestrzeniać, np. legendy, mity, baśnie,

6. kultura jest regularna - pewne rzeczy się w niej powtarzają, możemy mówic o pewnych prawidłowościach w jej zakresie, np. powtarzalność świąt, pew2ne normy i ich powtarzalność,

7. kultura jest systemem - składa się z pewnych elementów, które są ze sobą wzajemnie powiązane (normy kulturowe, wartości, obyczaje, instytucje kulturowe), zmiana w jednym miejscu tego systemu powoduje znaczenie dla jej całości,

8. kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka do środowiska - ekstensje (przedłużenia) pozwalają nam przekroczyć biologiczne ograniczenia, wiążą się z wynalazkami, np. okulary, noktowizor, samochody, samoloty, itp. Te zdobycze kulturowe pozwalają nam funkcjonować lepiej niż zwierzęta. Nie musimy czekać, aż ewolucja wykształci w nas coś, co zrekompensuje nasze biologiczne ograniczenia, ale sami to sobie wytwarzamy.

3

---