Układ nerwowy wspólnie z układem dokrewnym utrzymuje stabilność organizmu wobec zmieniającego się środowiska. Pod względem czynnościowym możemy podzielić układ nerwowy na:
Część dośrodkową, aferentną, zwaną także czuciową. Odbiera ona różnego rodzaju bodźce ze środowiska i zamienia je na impulsy nerwowe, a następnie przewodzi je do wyższych pięter układu nerwowego
Część nadrzędną, integrującą, w której dokonuje się analiza otrzymanych informacji, ich porównanie z dotychczas otrzymanymi i wypracowanie decyzji, czyli reakcji na otrzymane informacje
Część odśrodkową, eferentną, która prowadzi wypracowane decyzje do efektorów.
Do efektorów zaliczamy mięśnie szkieletowe, mięsień sercowy, mięśnie gładkie, gruczoły.
Układ nerwowy ruchowy to część odśrodkowa układu nerwowego, która unerwia mięśnie szkieletowe.
Układ nerwowy autonomiczny to część odśrodkowa układu nerwowego, która unerwia mięsień sercowy, mięśnie gładkie i gruczoły.
Topograficznie układ nerwowy dzielimy na:
Układ nerwowy ośrodkowy do którego należy mózgowie oraz rdzeń kręgowy
Układ nerwowy obwodowy do którego należą nerwy czaszkowe w liczbie 12 par, nerwy rdzeniowe w liczbie 31 par i pnie współczulne oraz sploty w jamach ciała i narządach.
Neuron lub neurocyt jest podstawową jednostką układu nerwowego. Podobnie do innych komórek, posiada ciało komórki oraz wypustki, wśród których wyróżniamy dendryty i aksony.
Synapsy. Komórki nerwowe komunikują się między sobą oraz efektorami poprzez złącza nerwowe zwane synapsami. W ich skład wchodzą:
Część presynaptyczna synapsy
Szczelina synapsy
Zakończenie postsynaptyczne
W zależności od rodzaju struktury wyróżniamy synapsy chemiczne i synapsy elektryczne. W zależności od czynności wyróżniamy synapsy pobudzające i hamujące.
Neuroglej. Komórki glejowe, których liczba przewyższa znacznie liczbę neuronów, stanowią ważny składnik układu nerwowego. Do komórek glejowych w ukł. nerwowym ośrodkowym zaliczamy: astrocyty, oligodendrocyty oraz komórki wyściółki, a także komórki mezogleju.
Astrocyty osiadają małe ciało komórki i liczne wypustki. Posiadające szeroko, symetrycznie rozgałęziające się wypustki znajdują się głównie w istocie szarej i nazywamy je protoplazmatycznymi.
Oligodendrocyty posiadają skąpe wypustki i znajdują się w drogach nerwowych oraz między neuronami. Tworzą one osłonkę mielinową w układzie ośrodkowym.
Komórki mezogleju są pochodzenia mezodermalnego i wnikają do układu nerwowego w procesie rozwoju z naczyniami krwionośnymi.
W układzie obwodowym do komórek glejowych zaliczamy komórki torebkowe otaczające ciała neuronów w zwoajach, komórki osłonkowe oraz komórki podpórkowe w nabłonkach zmysłowych.
Funkcje komórek glejowych:
Funkcję podporową
Funkcję izolującą poszczególne neurony i grupy neuronów
Posiadają zdolność fagocytozy i odgrywają rolę w procesach reparacyjnych tkanki nerwowej
Spełniają wążną funkcję metaboliczną w regulacji środowiska metabolicznego neuronów oraz doprowadzaniu substancji odżywczych do komórek nerwowych
Tworzą osłonkę mielinową w układzie ośrodkowym oraz obwodowym
Włączone są procesy wydzielnicze
Receptory to zakończenia nerwowe oraz składniki tkanki nienerwowej odbierające wrażenia ze środowiska. Ich rola polega na odbieraniu różnych bodźców środowiskowych i transformowaniu ich na impulsy nerwowe. W zależności od budowy receptorów można podzielić je na:
Wolne zakończenia nerwowe, występujące w tkance nabłonkowej, tworzą się w ten sposób, że włókno nerwowe będące dendrytem komórki nerwowej traci osłonki i wnika do tkanki.
Zakończenia nerwowe otorbione, które powstają w ten sposób, że końcowy odcinek włókna nerwowego zostae otoczony tkanką łączną, która tworzy torebkę.
W zależności od położenia receptory dzielimy na:
Eksteroceptory - odpowiadające na wrażenia środowiska zewnętrznego
Proprioceptory - odpowiadające na wrażenia ze strony narządów ruchu
Interoceptory - znajdujące się w narządach wewnętrznych i w naczyniach krwionośnych
MóZGOWIE
Z punktu widzenia rozwoju i topografii składa się z 5 części. Postępując od rdzenia kręgowego są to: rdzeł przedłużony, tyłomózgowie wtórne albo zamózgowie, śródmózgowie, międzymózgowie i kresomózgowie.
Z punktu widzenia klinicznego w mózgowiu wyróżniamy: mózg, móżdżek i pień mózgu. Mózg obejmuje istotę białą i szarą półkul mózgu, a więc część kresomózgowia.
Pień mózgu w szerokim ujęciu obejmuje jądra kresomózgowia, międzymózgowie, śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony. W węższym ujęciu do pnia mózgu zaliczmay: śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony.
Rdzeń kręgowy otrzymuje i przetwarza informacje czuciowe i kontroluje ruchy ciała. Znajdujące się w rdzeniu ośrodki autonomiczne regulują czynności narządów wewnętrznych.
Rdzeń przedłużony leżący ponad rdzeniem kręgowym, zawiera ważne ośrodki kontrolujące krążenie oddychanie i trawienie.
Most, wchodzący w skład tyłomózgowia wtórnego, odgrywa ważną rolę w przekazywaniu informacji z kory mózgu do móżdżku i kontroli narządów ruchu.
Móżdżek, który jest częścią tyłomózgowia wtórnego, połączony jest z poszczególnymi częściami układu ośrodkowego poprzez konary mózgu. Otrzymuje on informacje z dróg dośrodkowych i odgrywa ważną rolę w modulowaniu czynności ruchowych.
Śródmózgowie znajduje się ku przodowi od mostu, kontroluje czynność mięśni gałek ocznych oraz włączone jest w koordynację odruchów układu wzrokowego i słuchowego.
Międzymózgowie jest najważniejszym ośrodkiem podkorowym wszystkich dróg informacyjnych, dochodzących do kory mózgu. Część międzymózgowia zwana podwzgórzem jest ośrodkiem integrującym czynności nerwowe i humoralne oraz najważniejszym podkorowym ośrodkiem układu autonomicznego.
Kresomózgowie, którego główną częścią są półkule mózgu, zawiera ośrodki nerwowe i jest odpowiedzialne za funkcje poznawcze, pamięć, uczenie się oraz kontrolę ruchów.
Układ nerwowy autonomiczny składa się z części współczulnej, przywspółczulnej i jelitowej.
Układ współczulny posida ośrodki w jądrze pośrednio-bocznym rdzenia kręgowego neurom erach peiresiowych. Włókna przedzwojowe z ośrodków w rdzeniu wychodzą wspólnie z korzeniami przednimi i następnie oddzielają się jako gałąź łącząca biała i dochodzą do zwojów pnia współczulnego. Od pnia współczulnego wychodzą nerwy trzewne, gałęzie naczyniowe oraz gałęzie łączące szare, które dochodzą do nerwów rdzeniowych, a następnie w ich składzie do efektorów.
Układ przywspółczulny posiada ośrodki w pniu mózgu oraz w jądrze pośredniobocznym odcinka krzyżowego rdzenia kręgowego.
Układ jelitowy tworzy sploty śródścienne przewodu pokarmowego. Kontroluje czynność wydzielniczą i motorykę układu pokarmowego.