I N F L A C JA
Wstęp
Definicje inflacji
Przyczyny inflacji
Rodzaje inflacji
Mierzenie inflacji .
Skutki inflacji.
Walka z inflacją.
Wstęp
W ostatnich latach inflacja stała się najczęściej używanym terminem ekonomicznym w literaturze fachowej i publicystyce. Związane jest to z ogromnym zainteresowaniem społeczeństwa oraz rządu problematyką wzrostu cen.
W przeszłości zjawisko masowego wzrostu cen można zaobserwować w okresach wojny lub innych wydarzeń gdy państwa zmuszone były do podejmowania ogromnych wydatków, decydowały się na przejściowe odejścia od waluty złotej i emitowały ogromne ilości pieniądza papierowego, który zalewał rynek wywołując gwałtowną zwyżkę cen, dezorganizując w efekcie system pieniężno kredytowy i całą gospodarkę. Z problemem inflacji borykają się lub borykały niemalże wszystkie kraje świata.
Wzrost cen obserwowano także w warunkach istnienia systemu waluty kruszcowej, a także w okresach ożywienia koniunktury. Równoważony był on odpowiednim spadkiem cen w okresie kryzysu. Mieliśmy więc do czynienia z mechanizmem wahań cyklicznych, w których ceny wykazywały elastyczność w obu kierunkach.
W ostatnich dziesięcioleciach skala i charakter problemu uległy zmianom. Kraje wysoko rozwinięte nie przeżyły w tym okresie klęski hiperinflacji choć doświadczenie krajów latynoamerykańskich a także przyszłość Polski z drugiej połowy 1989 roku przypominają o jej potencjalnym niebezpieczeństwie.
Fluktuację cen w cyklu koniunkturalnym przestały odpowiadać klasycznym regułom. Zamiast tego obserwujemy proces względnie powolnego, stale postępującego i nieodwracalnego wzrostu ogólnego poziomu cen.
Definicja inflacji.
Mckenzie definiuje inflację w następujący sposób: „Jest to trwały wzrostl ogólnego poziomu cen przy uwzględnieniu zmian jakości towaru, mierzona jest w pewnym okresie czasu. Może ona powodować zarówno straty jak i korzyści w gospodarce.”. Z kolei Begg mówi, że „Inflacja jest to wzrost przeciętnej ceny dóbr w jakimś okresie. Czysta inflacja jest przypadkiem szczególnym kiedy wszystkie ceny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie.”
Przyczyny inflacji
Aby zrozumieć na czym polega inflacja i uświadomić sobie jakie mogą być jej skutki musimy poznać przyczyny, które ją powodują. Monetaryści a wśród nich Milton Friedman twierdzą, że inflacja spowodowana jest przez nadmierną w porównaniu z podażą dóbr ilością pieniądza w gospodarce. Nadwyżkę popytu na dobra przypisują wzrostowi nominalnej podaży pieniądza. Uważają, że „inflacja zawsze i wszędzie jest zjawiskiem pieniężnym”.
Większość okresów szybkiej inflacji występowała podczas wojen a najbardziej znanym przypadkiem są wydarzenia w Niemczech z roku 1922. Spustoszona gospodarka, trapiona spadkiem produkcji i wpływów podatkowych, została dodatkowo obciążona płatnościami reparacji wojennych. Budżet państwa niemieckiego wykazywał ogromny deficyt, finansowany głównie przez drukowanie pieniędzy. Aby w 1923 r. Kupić napój, który w 1922 r. Kosztował 1 markę, trzeba było wydać 19 mln. marek.. Stany Zjednoczone przeżywały gwałtowny wzrost inflacji w czasie trwania wojny koreańskiej i wietnamskiej.
Przyczyną inflacji są również finansowe kłopoty państwa i konieczność finansowania deficytu państwowego, co można prowadzić w dwojaki sposób. Państwo może pożyczyć pieniądze od sektora prywatnego, sprzedając obligacje lub drukować pieniądze i przeznaczyć je bezpośrednio na wydatki. Jeżeli rząd nie zmieni polityki fiskalnej zmierzającej do ograniczenia deficytu doprowadzi to do gwałtownego wzrostu inflacji a w konsekwencji do hiperinflacji.
Przyczyną inflacji w większości krajów w latach siedemdziesiątych niezależnie od poziomu bezrobocia była nadmierna emisja pieniędzy. Drukowanie większej ilości pieniędzy sprawiło, że stopa inflacji odpowiadająca stanowi równowagi długookresowej wzrosła. Powodem inflacji może być wzrost cen surowców np. podwojenie się cen ropy naftowej. W jednej chwili inflacja zwiększa się, ponieważ przedsiębiorstwa podnoszą ceny, aby zrekompensować sobie wzrost kosztów. Również wzrost kosztów produkcji spowodowany wzrostem cen np. energii i płac jest przyczyną powstania inflacji. Przedsiębiorstwa bronią swych zysków, podnosząc ceny odpowiednio do rosnących kosztów płac i energii.
Innym znaczącym powodem są wygórowane roszczenia płacowe ze strony związków zawodowych. Pracownicy domagają się podwyżek płac nominalnych odpowiadających wzrostowi kosztów utrzymania, aby utrzymać poziom swych płac realnych.
Inflacja powstaje w skutek zmian popytu na produkt, zmiany technologii jego wytwarzania oraz zmiany konkurencji, wobec której stoją producenci. Może być spowodowana wdrożeniem znaczących innowacji, przykładem z przeszłości może być rozwój kolejnictwa lub robotyzacja taśm produkcyjnych. Jeżeli zaopatrzenie w stal będzie wąskim gardłem to jego cena wzrośnie, a ten wzrost zostanie przeniesiony na ceny wielu innych dóbr, przy produkcji których potrzebna jest stal.
Inflacja może powstać w wyniku ograniczenia dostaw żywności np. zboża z powodu nieurodzaju, nadmiernych wydatków rządowych a także priorytetowe traktowanie przez rząd walki z bezrobociem ,które powstrzymuje go przed wydaniem wojny z inflacją.
Rodzaje inflacji.
Proces inflacji jest niezwykle złożony ze względu na mnogość jej przyczyn, przejawów i skutków. Z punktu widzenia przyczyn wyróżnia się następujące rodzaje: inflację popytową (ciągnioną przez popyt), kosztową (pchaną przez koszty) i strukturalną.
Inflacja popytowa (nabywców) jest wynikiem nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Nazywa się ją także inflacją pieniężną. Występuje , gdy globalny popyt wzrasta szybciej niż wielkość produkcji. Inflacja ta może pochodzić od przedsiębiorstw, gospodarstw domowych, budżetu państwa Przedsiębiorstwa przy pomyślnej koniunkturze rozwijają produkcje i inwestują. Wzrasta popyt przewyższający dochody wynikające z bieżącej produkcji. Popyt ten jest finansowany z wcześniej nagromadzonych rezerw i kredytów. Gospodarstwa domowe zwiększają popyt na rynku konsumpcyjnym, który jest finansowany dzięki pożyczkom, pomniejszonym oszczędnością. Budżet państwa zwiększa popyt przez roszczenia wydatków na realizacje programów socjalno- gospodarczych, należą tutaj między innymi wydatki rządowe na zasiłki, emerytury, zbrojenia, administrację przekraczają dochody budżetowe państwo finansuje za pomocą pożyczek lub dodatkowych emisji pieniędzy.
Inflacja kosztowa (dostawców) związana jest ze wzrostem kosztów produkcji.
Pojawia się wtedy gdy są ograniczenia w podaży jednego lub kilku zasobów oraz występuje wzrost cen na te zasoby np. odcięcie dostaw ropy naftowej z importu z powodu wojen, czy ograniczenie dostaw surowców rolnych z powodu nieurodzaju powodują ,że fizycznie jest mniejsza ilość zasobów do produkcji oraz wzrastają ich ceny. Następną przyczyną mogą być podwyżki płac niepokryte wzrostem wydajności pracy, ponieważ, na wzrost kosztów robocizny na jednostkę wyrobu powodują w konsekwencji wzrost cen.
W praktyce występuje najczęściej inflacja popytowo - kosztowa. Zazwyczaj obydwa rodzaje inflacji występują równocześnie. Mechanizm inflacji przejawia się w występowaniu tzw. spirali inflacyjnej, polegającej na wzajemnym wspomaganiu się ruchów cen, dochodów i kosztów, z których jedne są raz przyczyną, a innym razem skutkiem zmian pozostałych. Wśród wielu płaszczyzn spirali inflacyjnej wymienia się konkurencyjne ceny - płace, płace - płace (wzrost płac w jednych dziedzinach gospodarki staje się przyczyną nacisków na wzrost płac w innych dziedzinach), płace - świadczenia społeczne (żądania waloryzacji świadczeń społecznych w ślad za wzrostem płac), ceny - ceny (wzrost jednych towarów skłania producentów innych towarów do podwyżek cen w celu zachowania ukształtowanych wcześniej proporcji cenowych), ceny - stopa procentowa itp.
Inflacja popytowo -kosztowa może być tylko przejawem trzeciego rodzaju inflacji, Inflacji strukturalnej pojawiającej się wówczas, gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w związku ze zmianami struktury gospodarki w kraju, a braku określonych towarów na rynku nie można szybko pokryć niezbędnym importem. Zmiana struktury gospodarczej pociąga za sobą koszty finansowe, przykładowo zakup nowych technologii, zatrudnienia wysoko wykwalifikowanej kadry, koszty te znajdują swoje odbicie w podniesieniu cen przynajmniej w pewnym okresie czasu.
Istnieją klasyfikacje inflacji według odmiennych kryteriów. Inflacja otwarta (jawna) wyraża się wzrostem cen, natomiast inflację tłumioną (ukrytą) charakteryzują przymusowe oszczędności, wywołane podażą niedostateczną w stosunku do efektywnego popytu (tzw. Luką inflacyjną). Określona jest przez potencjalny wzrost cen tj. taki jaki nastąpiłby ,gdyby nie działały ograniczenia administracyjne cen przez stosowanie interwencjonizmu państwowego np. wprowadzenie cen urzędowych, zamrożenie cen.
Początkowo procesy inflacyjne występowały tylko w okresach ożywienia koniunktury gospodarczej. Współcześnie towarzyszą one każdej fazie cyklu gospodarczego. Pojawiły się w związku z tym nowe pojęcia: stagflacja (występuje przy stałym poziomie produkcji) i slumpflacja (występuje przy spadku produkcji i handlu).
W zależności od poziomu stopy inflacji czyli ze względu na natężenie rozróżniamy:
1) inflację pełzającą (do kilku procent w skali rocznej), nie powodującą zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddającą się kontroli.
2) inflację kroczącą (z reguły do kilkunastu procent rocznie), gdy oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy czym zaczyna się ona wymykać kontroli.
3) inflację galopującą (powyżej 20%), powodującą narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego.
4) hiperinflację, gdy natężenie procesów inflacyjnych uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gospodarczych, nieskuteczności systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia społecznego.
Mierzenie inflacji.
Inflację mierzy się stopą wzrostu cen, czyli za pomocą trzech mierników:
Indeksu (deflatora) cen dóbr konsumpcyjnych, który określa stosunek kosztów dóbr konsumpcyjnych objętym reprezentatywnym zestawem (koszykiem) w każdym kolejnym roku do roku bazowego. Koszyk rynkowy, czyli lista pozycji towarowych objętych badaniem ujmuje większość dóbr i usług nabywanych przez konsumentów miejskich. Do koszyka rynkowego zlicza się np. żywność, paliwa, uprawa, wyposażenie domu, lekarstwa, czynsze, opłaty za komunikację miejską, podatki itd. Ceny są ważone zgodnie z ich znaczeniem w budżecie rodzimym w badanym okresie.
Indeksu (deflatora) cen dóbr produkcyjnych , który określa stosunek cen niedetalicznych w danym roku do cen niedetalicznych w roku bazowym. Indeks ten oblicza się dla takich dóbr jak: surowce, półfabrykaty, produkty rolne, towary przemysłowe.
Indeksu (deflatora) cen PNB wyrażającego koszt nabycia dóbr i usług finalnych w jakimś roku w stosunku do kosztów nabycia tych samych pozycji w roku bazowym.
Spośród wymienionych trzech mierników indeks cen dóbr konsumpcyjnych jest najbardziej popularną metoda mierzenia inflacji.
Skutki inflacji.
Skutki inflacji ponosi społeczeństwo jak i gospodarka narodowa. Negatywne skutki inflacji zwłaszcza przy inflacji nieprzewidzianej ponoszą;
ludzie oszczędzający- kiedy trzymają pieniądze w kieszeni lub na rachunku oszczędnościowym płatnym na żądanie,
banki, które udzielają pożyczek na długie okresy i w momencie wypłaty udzielonych pożyczek pieniądze przy inflacji mają dal banków mniejszą siłę nabywczą,
ludzie pracujący, którzy w związku z inflacją otrzymują podwyżkę płac popadają w wyższy podatek czyli w wyższą kategorię stawek podatkowych, strata jest większa gdy widełki stawkowe są indeksowane,
emeryci, gdyż indeksacja emerytur tak jak wzrost płac pracowników nie nadąża za wzrostem cen.
Korzyści z inflacji mają ludzie, którzy:
przewidując wzrost cen kupują wcześniej po relatywnie niskich cenach i sprzedają później po cenach wyższych,
zaciągają kredyty hipoteczne w okresie inflacji i spłacają je w pieniądzach mających mniejszą siłę nabywczą - takie zjawisko nazywa się premią inflacyjną.
Korzyści z inflacji ma również rząd, który dodrukowuje pieniądze i powiększa budżet przez zwiększenie podatków. Jednak wskutek tego zostaje naruszona równowaga między popytem a podażą, wzmaga się tempo inflacji i zubożenie społeczeństwa.
Skutkami dla gospodarki narodowej będzie:
niechęć przedsiębiorców do podejmowania inwestycji, gdyż nie można przewidzieć realnych zysków,
spadek innowacji i produkcyjności w przedsiębiorstwach gdyż u przedsiębiorców zmniejsza się zainteresowanie kredytami, na które nakładane są wysokie odsetki,
dewaluacja waluty krajowej - więcej złotówek należy zapłacić za jednego dolara,
zakłócenie w systemie finansowym na skutek dużych zmian cen papierów wartościowych,
osłabienie wiarygodności państwa u wierzycieli.
VI. Walka z inflacją.
Ograniczenie inflacji lub przeciwdziałanie jej wystąpieniu wymaga odpowiedniej polityki państwa w zakresie kształtowania dochodów społeczeństwa, ograniczania deficytu budżetowego (polityka fiskalna), kontroli emisji pieniądza przez bank centralny i kreacji pieniądza kredytowego przez banki komercyjne (polityka monetarna).
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
1