Terminologia niepełnosprawności rozwijała się wraz z rozwojem społecznym i medycyny. Niepełnosprawność uważana była za problem medyczny (rehabilitacja).
Koniec lat 70 XX w - porządkowanie kwestii dotyczących definicji niepełnosprawności.
Obecnie postrzegana jest w sposób kompleksowy, holistyczny, obejmujący ograniczenia:
biologiczne,
osobowe,
środowiskowe.
Wyróżnić można wiele współistniejących ścierających koncepcji. Najważniejsze to: biologiczna, społeczna i biopsychospołeczna.
KONCEPCJA BIOLOGICZNA (MEDYCZNA) 1980
Opisana w Międzynarodowej Klasyfikacji Uszkodzeń Niepełnosprawności i Upośledzeń ogłoszonej przez WHO w 1980
W świetle tej koncepcji określona wada wrodzona, choroba lub uraz jest przyczyną uszkodzonych narządów organizmu, co powoduje ograniczoną sprawność ich funkcjonowania czyli niepełnosprawność funkcjonalną.
Uszkodzenie i niepełnosprawność jest przyczyną niekorzystnej sytuacji społecznej tzn. odczuwania przez nią utrudnienia, ograniczenia lub uniemożliwienia funkcjonowania.
ZARZUTY:
Akcentowanie uszkodzenia jako źródła wszelkich trudności, ograniczeń oraz problemów osób niepełnosprawnych. Zatem niepełnosprawność jest rozumiana jako osobista tragedia.
W procesie rehabilitacji akcentuje się rolę uszkodzenia, które wymaga interwencji medycznej. Zakłada się, że rehabilitacja medyczna ma zasadnicze znaczenie dla usunięcia lub osłabienia problemów niepełnosprawnych. Jest jedyną pomocną i konieczną metodą.
W koncepcji tej podkreśla się, że to właśnie osoba niepełnosprawna musi ponieść wszelki trud rehabilitacji, dostosowania się do zaistniałej sytuacji. Służba zdrowia jedynie „naprawia”.
W koncepcji tej pomija się również konieczność dostosowania środowiska społecznego i fizycznego do potrzeb osób niepełnosprawnych.
KONCEPCJA SPOŁECZNA (ŚRODOWISKOWA) 1994
W świetle tej koncepcji niepełnosprawność rozumiana jest jako efekt relacji między człowiekiem z niepełnosprawnością a nieprzystosowanym fizycznym środowiskiem i negatywnymi stereotypowymi przekonaniami.
O modelu tym mówimy, gdy uznamy, że niepełnosprawność powstaje wskutek ograniczeń doświadczanych przez osoby nią dotknięte (np. komunikacja miejska, architektura, rozwiązania na rynku pracy).
Zaletą tej koncepcji jest zobiektywizowanie procedur orzekania o niepełnosprawności i uwypuklenie różnego rodzaju barier społecznych.
W koncepcji tej widoczna jest zmiana w rozumieniu i wyjaśnianiu przyczyn niepełnosprawności. Nie szuka się jej w jednostce, lecz wskazuje na ograniczające środowisko i bariery:
architektoniczne,
społeczne,
prawne,
ekonomiczne.
Społeczna koncepcja zakłada, że rozwiązanie problemów osób niepełnosprawnych wymaga akcji społecznych prowadzonych w celu likwidacji barier i zmiany nastawienia osób sprawnych do niepełnosprawnych, tak aby wyeliminować wszystko, co może uniesprawnić osobę. Dzięki tej koncepcji zaczęto rozpoznawać nowe rodzaje niepełnosprawności.
Pojawiły się nowe rozwiązania m.in. idea integracji i współodpowiedzialności.
Zwrócono również uwagę na to, że niedoceniany jest aspekt rehabilitacyjny. Wynikało to głównie z faktu, że MKUNiU stworzono głównie po to, aby zobiektywizować system przyznawania świadczeń socjalnych, rentowych.
W tym systemie praktyka rehabilitacyjna została odsunięta na margines i nie mógł on spełnić wymagań społecznych.
W procesie rehabilitacji to przede wszystkim środowisko wymaga naprawy (likwidacja barier) i to społeczeństwo ponosi odpowiedzialność za osobę niepełnosprawną.
Potrzebne było zatem udoskonalenie systemu, aby mógł on pełnić rolę uniwersalnych standardów rehabilitacyjnych, dostosowanych do osób z różnymi stopniami, rodzajem niepełnosprawności.
KONCEPCJA BIOPSYCHOSPOŁECZNA 2001
Została przedstawiona w Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF) i opiera się na trzech założeniach:
Człowiek jest istotą biologiczną (stanowi ją organizm o określonej strukturze i wypełniający określone funkcje),
Człowiek jest osobą (wypełnia określone czynności i zadania życiowe),
Człowiek jest członkiem określonej grupy społecznej, do której przynależy i w której uczestniczy.
Istnieją trzy poziomy funkcjonowania człowieka:
biologiczny,
osobowy,
społeczny.
Istotą niepełnosprawności jest odchylenie od normalnego poziomu funkcjonowania na każdym z tych wymiarów, lub na niektórych z nich.
W świetle tej koncepcji rehabilitacja jest złożonym, dynamicznym procesem, który obejmuje działania wobec jednostki i grupy społecznej.
Osoba niepełnosprawna jest podmiotem a nie przedmiotem rehabilitacji.
Pojawia się określenie pomocy osobie niepełnosprawnej. Pomoc ta może mieć charakter osobowy, techniczny (aparatura medyczna)
W koncepcji tej wprowadzone są tzw. czynniki kontekstowe, na które składają się czynniki środowiskowe i indywidualne.
Czynniki środowiskowe
System rehabilitacji, edukacji i pomocy osobom niepełnosprawnym. Są to również wszelkie cechy środowiska w którym człowiek żyje.
Mogą być to czynniki, które ułatwiają lub ograniczają funkcjonowanie w życiu codziennym i społecznym.
Czynniki indywidualne
Płeć, wiek, wykształcenie, status społeczny, obciążenia genetyczne, strategie radzenia sobie ze stresem, styl życia, doświadczenia.