P

Internetowa Baza Pomocy Studentów Psychologii - psychol

www.psychobaza.prv.pl

Odwiedź nas!

sychopatologia – wykłady

dr. Leszczyński

ŚWIADOMOŚĆ

• towarzyszące zjawiskom psychicznym poczucie ich przeżywania

• elementarna cecha zjawisk psychicznych, bez świadomości nie ma innych zjawisk, nic nie przeżywamy

• światło wszystkich naszych przeżyć psychicznych

• nasilenie świadomości jest różne, ulega wahaniom w rytmach 1,5 godzinnych i dobowych (są to zmiany natury ilościowej)

• ulega też zmianom jakościowym np. zasypianie. sny hipnagogiczne, marzenie senne, sny hipnopompiczne.

Strumień świadomości

• ciąg świadomych przeżyć stanowiący miarę upływającego czasu

• psychologiczne “teraz”

• obecne jest zwracanie się podmiotowego ja (jaźni) ku przedmiotom poznania

• uwaga zawsze jest jednokierunkowa

Pole świadomości.

• gdybyśmy zatrzymać strumień, otrzymalibyśmy pole świadomości

• w tym polu znalazłyby się punkty ostrego postrzegania przedmiotu, na którym ześrodkowana jest uwaga.

• pole to zawiera wszystkie doznania, które docierają do nas ze wszystkich narządów zmysłów, również stany emocjonalne, wyobrażenia, wspomnienia.

Apercepcja - pkt, na którym ześrodkowujemy świadomą uwagę, najbardziej uświadomiony. Im dalej od apercepcji, tym mniej światła.

JAŹŃ

• termin urobiony od “ja”

• podmiot naszej świadomości, przeżywanych zjawisk psych.

• jest niepodzielna, zawsze ta sama

• jaźń nie podlega żadnym zmianom intensywności, jest trwała w czasie

• podstawa wszystkich zjawisk psychicznych

• jest obecna, kiedy nie ma świad

*** ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI

** Ilościowe zaburzenia świadomości

mogą dotyczyć wysycenia światła świadomości:

1. senność patologiczna (somnolencja)

• poziom najłagodniejszy

• spowodowany najczęściej czynnikami chorobotwórczymi natury toksycznej, np. alkohol, substancje neurotoksyczne, też w zaburzeniach krążenia, itp.

2. sopor – półśpiączka

• sen tak głęboki, że tylko silniejszymi bodźcami można na krótko obudzić chorego, który znów zasypia

• np. intoksykacja w schorzeniach wątroby, nerek, cukrzycy – nadmiar cukru lub przedawkowanie insuliny, urazy głowy, zaburzenia krążenia mózgowego, guzy

1. śpiączka – (coma)

• poziom najgłębszy

• głęboka śpiączka powoduje zniesienie wszystkich odruchów, chorzy nie reagują na żadne bodźce

• urazy głowy, śpiączka cukrzycowa, wątrobowa, mocznikowa, hipoglikemiczna, głęboka narkoza.

Stany zawężonego pola świadomości – zdarzają się w stanach przeżywania silnych emocji:

1. afekt patologiczny

• czyny gwałtowne, całkowicie niekontrolowane, których sprawca może zupełnie nie pamiętać

• może być podstawą do orzeczenia, że sprawca zostanie całkowicie zwolniony od odpowiedzialności

2. krótkie spięcie

• też orzekamy o niepoczytalności

• występuje u ludzi, którzy przez długi czas znosili znęcanie się nad nimi, upokorzenia.

** Jakościowe zaburzenia świadomości

• zablokowaniem funkcji pamięci częściowo lub całkowicie

• zaburzenia orientacji w jednym lub wielu kierunkach:

• mniej sprawne stają się też inne funkcje: pamięć, skupienie, rozumowanie, myślenie spowolnione, chaotyczne), zmienia się też życie emocjonalne.

1. Majaczenie

• psychoza ostra i niebezpieczna dla życia

• powstająca w następstwie intoksykacji, np. przewlekłe nadużywanie alkoholu – zmiany w strukturze mózgu, delirium tremens – drżenie

• zaczyna się od objawów zwiastunowych: nadmiernie plastyczne sny, nasilanie drżenia, poczucie bezsenności, nasilenia w godzinach wieczornych i nocnych (to wspólna cecha tych trzech psychoz)

• plastyczne sny rozwijają się w omamy: wzrokowe, słuchowe, czuciowe, węchowe, smakowe, widzenie rzeczy, ludzi, zwierząt, sytuacji, które nie istnieją. Bardzo często dochodzi do tego w okresie wymuszonej abstynencji w szpitalu.

• omamy wzrokowe są charakterystyczne tylko dla majaczenia

• zaburzenia we wszystkich kierunkach orientacji oprócz orientacji we własnej osobowości

• chory może być rozbawiony, pobudzony, gorączkuje. Wymaga dożywienia, dowitaminizowania, uspokojenia.

• zawsze wymaga leczenia w warunkach szpitala psychiatrycznego

• majaczenie może być też spowodowane kokainą (lub innymi substancjami). Przy kokainie charakterystyczne są mniejsze insekty, też postaci ludzkie.

• atropina powoduje stany majaczeniowe - śpiączka atropinowa. Małe dawki są niebezpieczne, duże powodują sen podobny do fizjologicznego

• po przebyciu majaczenia wspomnienia tego, co się przeżywało, są bogate, z czasem się ulatniają, chyba, że zostały opowiedziane, zapisane.

2. Zamroczenie (stan pomroczny, zespół zamroczeniowy, obnubilatio – zachmurzenie)

• jest to psychoza rozpoczynająca się nagle i nagle się kończąca

• nagła przemiana jakościowa świadomości

• świadomość przestawia się na inną osobowość - człowiek staje się innym człowiekiem

• utrata orientacji we wszystkich kierunkach, również we własnej osobowości

• niemożność czerpania z doświadczeń poprzednich, z zasobów pamięci

• stan pomroczny kończy się zazwyczaj snem terminalnym

• chory budzi się zdezorientowany tym, co działo się z nim podczas zamroczenia

• mogą zostać tzw. wyspy pamięciowe, pojedyncze wspomnienia. Reszta objęta jest całkowitą niepamięcią

• nie jesteśmy w stanie wyprowadzić chorego ze stanu zamroczenia w sposób aktywny przy pomocy leków, co najwyżej możemy podać środki uspokajające, możemy chorego zabezpieczyć

• trzeba czekać na samoistne przeminięcie stanu pomrocznego

• jeśli chory w stanie pomrocznym naruszył prawo, jest całkowicie zwolniony od odpowiedzialności karnej.

1. zamroczenie jasne

• nagła przemiana osobowości i początek drugiego życia

• człowiek przejawia inne cechy, upodobania, zainteresowania

• zmiana naprzemienna osobowości

• rzadko występuje taka czysta postać, choć w podręcznikach jest taki opis.

2. zamroczenia z przyćmieniem świadomości

• obserwujemy objawy stanu pomrocznego po przeminięciu dużego napadu padaczkowego

Napad padaczkowy:

1. faza toniczna - jednoczesny skurcz wszystkich mięśni szkieletowych, kilka do kilkunastu sekund, skurcz tężcowy

2. faza kloniczna - rytmiczne drgawki, kurczenie i rozkurczanie się mięśni

W czasie obu faz chory nie oddycha, całość dużego napadu trwa ok. 1 minuty, nie dłużej niż 2 min.

• często chory po ataku drgawek odzyskuje świadomość, ale nie zawsze

• chory nie poznaje otoczenia, broni się przed ludźmi, ucieka, bywa agresywny, uważa, że inni są wobec niego wrodzy, ten stan zostaje potem zapomniany

• stan pomroczny po napadach padaczkowych może trwać kilka minut, ale może przeciągać się do nawet tygodni

• w przebiegu padaczki mogą pojawiać się stany pomroczne poprzedzające napady drgawkowe – najpierw stan pomroczny, a potem duży napad.

03. Ekwiwalenty padaczkowe

• takie stany pomroczne, które pojawiają się niezależnie od napadów drgawkowych

• mogą zdarzać się w stanach niedokrwienia, zatoru tętnicy mózgowej, miażdżycy mózgowej, zaburzeniach krążenia mózgowego. Często w zaburzeniach neurologicznych obserwujemy zamroczenie z zaburzeniami świad. z zanikiem orientacji we wszystkich kierunkach

• chory może zrobić krzywdę sobie lub innym w stanie urojeniowym, trzeba przed tym chorych zabezpieczyć

• psychoza też nasila się w godzinach wieczornych i nocnych.

04. somnambulizm (sennowłóctwo)

• w nocy, człowiek wstaje i wykonuje różne czynności w sposób zborny i ostrożny. Rano dziwi się, że obudził się gdzie indziej niż zasnął. Doszukiwano się związków z ukrytą padaczką, ale nie potwierdziły tego badania

5. somnilokwencja (somnilokwia)

• mówienie przez sen, spontaniczne nawiązywanie dialogu z inną osobą

• osoba może zdradzać swoje osobiste tajemnice (istnieje środek narkotyczny, powodujący podobne skutki)

5. Upojenie senne (zespół Elpenor – od towarzysza Odyseusza)

• kolejna postać zamroczenia, stosunkowo rzadka

• pierwowzory upojenia sennego zdarzają się u ludzi w pełni zdrowych: po wyrwaniu z głębokiego snu przechodzimy fazę dezorientacji i dopiero układamy sobie okoliczności, w jakich poszliśmy spać

• jest to stan pomroczny, całkowitej dezorientacji we wszystkich kierunkach, trwający dłużej.

5. Upojenie patologiczne

• może wyglądać podobnie

• jest to inaczej stan pomroczny sprowokowany niewielką ilością alkoholu, takiej dawki, która nie mogła wprowadzić chorego w stan upojenia alkoholowego, ale spowodowała zaburzenia jakościowe świad. Upojenie patologiczne to co innego niż upojenie na podłożu patologicznym.

5. stany ekstatyczne

• b. rzadkie, też wiążą się z zaburzeniem orientacji. Treścią stanów ekstatycznych mogą być doznania religijne, też inne przyjemne doznania, zdarzają się w przebiegu padaczki

5. stany onejroidalne – stany zamroczeniowe, stany onejroidalno-majaczeniowe, głębsze zaburzenia świad

3. splątanie (amencja)

• najgłębsze zaburzenie świadomości i osobowości

• brak śladów orientacji w jakimkolwiek kierunku

• przebiega z pobudzeniem psychoruchowym, bezładnym miotaniem się, niszczeniem wszystkiego w otoczeniu

• brak śladu kontaktu intelektualnego z chorym

• chory wyrzuca z siebie pojedyncze słowa i zdania bez związku logicznego

• porozrywanie wątków myślowych – inkoherencja

• występuje w następstwie ciężkiego zatrucia różnymi substancjami toksycznymi, też np. zatrucia lekami lub w następstwie ciężkich schorzeń somatycznych, czasem w okresie przedśmiertnym, takie miotanie się może przyspieszyć śmierć

• leki uspokajające zawodzą z reguły, pozostają szoki elektryczne. Jeśli chory przeżyje splątanie, nic z niego nie pamięta

• wszystkie te psychozy, jeśli miną i chory przeżyje, nie pozostawiają żadnego śladu w psychice chorego, powraca on do normalności.

SPOSTRZEGANIE I ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA

• elementarny warunek poznania otaczającej nas rzeczywistości

• świat - źródło różnorakich podniet.

• podniety te mają charakter fal elektromagnetycznych, fal akustycznych, są natury chemicznej i mechanicznej

• część z nich jesteśmy w stanie rozpoznawać, odbierać dzięki naszym narządom zmysłów

• reagujemy tylko na część docierających podniet

• u czł. występuje szczególna wrażliwość na niektóre bodźce, ale nieszczególny zakres odbieranych fal.

wrażenie (czucie) - Najprostsze zjawisko psychiczne powstałe pod wpływem podniet

• warunkiem powstawania wrażeń jest sprawny narząd zmysłowy, sprawne drogi doprowadzające i sprawne okolice czuciowe mózgu = Razem = analizator zmysłowy. Jeśli coś jest niesprawne, wrażenia nie powstają.

• wrażenia jako te najprostsze elementy zmysłowe w praktyce nie występują w normalnym życiu. Są tylko składowymi wrażeń jedno- lub różnorodnych.

Cechy wspólne wrażeń:

1. siła wrażeń – mogą być silniejsze lub słabsze, siła musi przekroczyć próg wrażenia

2. jakość wrażeń – dotyczy zróżnicowania wrażeń w obrębie tego samego zmysłu. Istnieje możliwość stopniowego przechodzenia jednych wrażeń w drugie, podobne wrażenia powstają pod wpływem podniet swoistych (adekwatnych) dla danego narządu zmysłu (ale istnieje możliwość powstania wrażeń pod wpływem podniet nieswoistych - prąd)

3. modalność wrażeń – zróżnicowanie wrażeń wynikające ze zróżnicowania narządów zmysłów

4. czas trwania wrażeń – może być ostro ograniczony (wzrok, słuch), lub mniej – smak, węch

5. właściwości przestrzenne – wzrok – widzenie stereoskopowe, dotykiem można umiejscowić przedmiot w przestrzeni, słuch ma pewne właściwości przestrzenne, węch i smak - właściwości przestrzenne słabo wyrażone.

Wrażliwość – zdolność odczuwania słabych podniet, nie jest cechą stałą, obok różnic osobniczych i gatunkowych istnieją warunki zmieniające wrażliwość

Czułość – zdolność do odczuwania słabych różnic między podnietami. Próg różnicy - najsłabsze wyczuwalne różnice. Wzrok - min. 1%. Słuch - ok. 10 %. Inne – jeszcze więcej np. przy podnoszeniu ciężarów ok. 17 %.

• wrażliwość i czułość nie są czymś stałym, zmieniają się w wyniku adaptacji, pod wpływem działalności i konieczności życiowych

• Prawo kontrastu – na ciemnym tle obrazy wydają się jaśniejsze i odwrotnie. Słodycze powodują wzrost kwaśności czegoś kwaśnego

• Normalnie przeżywamy zespoły wrażeń. Rzecz nie polega na sumowaniu wrażeń, jawią się nam struktury, zespoły wrażeń jedno- lub różnorodnych

• WYOBRAŻENIA SPOSTRZEGAWCZE - struktury spoiste budowane z wrażeń, powstają, gdy zespoły wrażeń docierają do naszego strumienia świadomości.

• WYOBRAŻENIA ODTWÓRCZE i WYTWÓRCZE - oba rodzaje są wyobrażeniami pochodnymi. Możliwe są tylko wtedy, gdy przeżyliśmy wcześniej wyobrażenia spostrzegawcze. Wyobrażenie odtwórcze jest przywołaniem do strumienia świadomości wyobrażenia spostrzegawczego

• wytwórcze - wyobrażenie stworzone przez nasz umysł, fantazja, która może zawierać elementy wyobrażenia spostrzegawczego i odtwórczego

• odtwórcze - wykazują pewne luki, nigdy nie są wiernym odbiciem przedmiotu. Spostrzegawcze dostarcza rzeczywistego obrazu przedmiotu, a wyobrażenie odtwórcze to tylko kopia przedmiotu.

SPOSTRZEŻENIE

• całość złożona z wyobrażenia spostrzegawczego, sądu realizującego i sądu klasyfikacyjnego

• jest to już obraz opracowany myślowo

• sąd realizujący - przekonanie, że to co spostrzegamy istnieje w rzeczywistości

• sąd klasyfikujący –rozpoznanie, zaliczenie do określonej grupy zjawisk

ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA

1. Omamy

• powstawanie wyobrażeń spostrzegawczych mimo, że na narządy zmysłów nie działają adekwatne podniety

• przekonanie, że powstały one w następstwie zadziałania podniety – przekonanie o jej rzeczywistości

• obecne jest rzutowanie na zewnątrz tego, co chory spostrzega (rzeczy, osób) w otoczenie.

• jeżeli są to omamy czuciowe lub czuciowo-ustrojowe, również musi być ten warunek spełniony. Chory jest przekonany, że to co spostrzega pochodzi ze świata otaczającego

• Omamów mamy tyle, ile narządów zmysłów

• przyjęło się nazywać omamami zjawiska nie mające związku z narządami zmysłów - omamy psychiczne: chory czuje w sobie zdolność do przekazywania swoich myśli, zdolność odbierania myśli innych, docierają do niego w drodze myślowej nakazy, zakazy, on sam czuje zdolność przekazywania rozkazów innych

• przyjęło się też nazywać omamami pewne zaburzenia pamięci – są to omamy pamięciowe: przekonanie, że to, co jest wytworem jego wyobraźni rzeczywiście miało miejsce, do wyobrażenia wytwórczego dołącza się sąd realizujący.

2. Złudzenia patologiczne

• zaburzenia spostrzegania, w których błędny jest sąd klasyfikujący, wyobrażenie spostrzegawcze powstało w następstwie podniet płynących ze świata otaczającego, ale wyobrażenie spostrzegawcze zostało błędnie zinterpretowane, zakwalifikowane

• wszyscy ulegamy złudzeniom, czasami niechcianym, często chcianym, bez trudu dopowiadamy sobie trzeci wymiar dwuwymiarowego obrazu. Złudzenia niechciane powstają pod wpływem np. strachu. Nasze złudzenia są szybko korygowane

• złudzenia w psychopatologii różnią się od normalnych tym, że nie są korygowane, nie poddają się próbom perswazji, sprzęgają się z urojeniami. Chory miewa napady psychosensoryczne, np. napady szokowe, gdy choremu jawi się jakiś przedmiot, zwykle ten sam. Ale to nie są omamy, ponieważ chory zdaje sobie sprawę, że to co mu się napadowo pojawia, nie jest rzeczywiste

• Nie są też omamami ugłośnione myśli, chory wie, że są to jego własne myśli, ale on je słyszy w swojej głowie, to nie ktoś mówi do niego

INNE ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA

1. wzmożenie natężenia spostrzeżeń - Np. jak czł. jest chory, źle się czuje, zbyt ostro spostrzega.

Tak jest w neurastenii, ale też intensywniej są przeżywane wrażenia w stanie maniakalnym.

2. Obniżenie natężenia spostrzeżeń – gdy jesteśmy znużeni, aż do zaśnięcia. Takie obniżenie jest też w stanach depresyjnych. W zespole katatonicznym obojętność na wszystko osiąga niezwykłe rozmiary.

3. Poczucie obcości spostrzeżeń – wszystko wydaje się obce, nierealne, np. własne ciało, umysł, istnienie, stany depersonalizacji.

4. Zmiany wielkości spostrzeżeń:

a. mikropsja – to, co chory spostrzega, wydaje się dziwnie małe.

b. makropsja – to, co chory spostrzega jest dziwnie wielkie

5. METAMORFOGNOZJA CORPORALIS – zmienione odczuwanie własnego ciała. Głowa wydaje się dziwnie wielka, proporcje się zmieniają.

6. DYSMORFOFOBIA - lęk przed zmianami własnego ciała

7. OBJAWY FANTOMOWE – zjawiska normalne, odczuwanie brakującej części własnego ciała.

Psychiczne objawy ogniskowe

• objawy neurologiczne – nie należą do psychiatrii

• powstają w następstwie ogniskowego uszkodzenia struktur korowych mózgu

1. agnozje – ogniskowe zaburzenia poznania zmysłowego

• czuciowa

• wzrokowa

• słuchowa

2. apraksje – zaburzenia działania

• innerwacyjna, ideokinetyczna, ideacyjna.

3. afazje

• czuciowa - de facto agnozja słuchowa

• utrata zdolności rozumienia mowy znanej choremu, słów, sprawność intelektualna może nie być w większym stopniu upośledzona, o czym świadczą wypowiedzi chorego, które mogą być w pełni poprawne, zwarte, logiczne, wskazujące na dobrą orientację chorego we wszystkich kierunkach

• ruchowa - de facto apraksja

• utrata zdolności posługiwania się aparatem mowy, który skądinąd jest sprawny – wie, co chciałby powiedzieć, ale nie potrafi tego zrobić, mowa wewnętrzna nie jest w stanie zmienić się w mowę zewnętrzną

• przy mniejszym nasileniu afazji ruchowej chory zniekształca jedynie wypowiadane słowa, mówi niegramatycznie (agramatyzmy)

• może to dotyczyć tylko słów mówionych, ale też słów pisanych

• amnestyczna - de facto zaburzenie przypominania - trudność w znalezieniu właściwego słowa na nazwanie znanego choremu przedmiotu. Wiemy to stąd, że chory rozpoznaje to słowo wśród innych słów.

Do psychicznych objawów ogniskowych zalicza się:

4. logoklomia – zwielokrotnione głoski danego wyrazu

5. polilalia – wielokrotne powtarzanie słowa lub zdania

6. akalkulia – utrata zdolności liczenia

7. aleksja – utrata zdolności rozpoznawania tekstu pisanego, jest to szczególna forma agnozji wzrokowej

8. agrafia – utrata zdolności pisania

9. iteracja – powtarzanie tych samych zdań jako odpowiedzi na pytania różnej treści

Znajomość tych zjawisk jest potrzebna, gdyż np. w schizofrenii występuje zjawisko tzw. sałaty słownej, powtarzanie słów, zdań, przypomina to polilalie i iteracje. Te powtórzenia w schizofrenii nazywamy perseweracjami.

MYŚLENIE I ZABURZENIA MYŚLENIA

1. gnoza gatunkowa – instynkty i odruchy bezwarunkowe. Są one też obecne u człowieka i w pierwszych dniach życia zapewniają mu przetrwanie.

2. myślenie archaiczne, prelogiczne - wyższa forma gnozy gatunkowej.

3. myślenie abstrakcyjne - najwyższa forma gnozy. Umożliwia tłumaczenie pewnych zjawisk za pomocą innych zjawisk, dzięki myśleniu poznajemy związki między faktami, trwałość tych związków zapewnia nam przewidywanie faktów. Dzięki myśleniu mamy możliwość poznawania ogólnych cech rzeczy i zjawisk. Dzięki myśleniu rozwinęliśmy zdolność porozumiewania się za pomocą mowy – myślimy za pomocą symboli słownych, jest to mowa wewnętrzna. Dzielimy się naszymi myślami z otoczeniem za pomocą mowy zewnętrznej.

Myślenie abstrakcyjne jest czysto człowieczą jakością psychiczną. Leży ono u podstaw najprostszego uogólnienia. Istotą myślenia abstrakcyjnego jest poszukiwanie wspólnych cech dwu lub większej liczby przedmiotów, zjawisk, a odrzucanie cech nieistotnych – abstrahowanie.

Składowe myślenia abstrakcyjnego:

• umiejętność tworzenia pojęć – w procesie abstrahowania – oddalamy się od wyobrażenia spostrzegawczego danego przedmiotu, po to, by odrzucić nieistotne szczegóły, a znaleźć cechy wspólne. Lub: jeden przedmiot uznajemy za typ, przykład reprezentujący wszystkie inne przedmioty. Różnice między pojęciami zależą od stopnia abstrakcji – im ten stopień niższy, tym węższy zakres pojęcia, a bogatsza jego treść, im wyższy stopień, tym konkretna treść pojęcia uboższa.

• w myśleniu posługujemy się sądami. Sądy to myślowe stosunki między przedmiotami, zjawiskami, co do których mamy przekonanie, że istnieją lub nie. W skład sądu wchodzą zawsze pojęcia. Znajomość przedmiotu to umiejętność wypowiedzenia o nim trafnych sądów.

• wnioskowanie – umiejętność wysnucia sądów na temat przedmiotów

• rozumowanie – umiejętność snucia całego ciągu sądów aż do określonego wyniku.

• analiza i synteza

ZABURZENIA CZYNNOŚCI MYŚLOWYCH

1. zaburzenia treści myślenia

01. Urojenia (delusiones)

• przekonanie chorego o prawdziwości nieprawdziwych sądów, które wypowiada

• występuje oporność na perswazję – chory nie przyjmuje żadnych argumentów na temat nieprawdziwości tego sądu

• nazywamy je w zależności od ich treści: kusobne (w których chory jest przekonany, że jest obiektem zainteresowania mniejszej lub większej grupy ludzi, obserwują go, itd.; cel inwigilacji czasem jest konkretny, czasem nieznany, powołują się na złudzenia patologiczne). Chory czuje się zagrożony, raczej zdziwiony tak wielkim zainteresowaniem, obecny element wielkościowy

• urojenia prześladowcze różnią się od kusobnych tylko poczuciem zagrożenia

• urojenia zazdrości, hipochondryczne – nie przyjmuje żadnych argumentów i wyników badań

• urojenia grzeszności i winy – wyprowadzane z drobnych grzeszków i uchybień

• urojenia samooskarżające, poniżenia, upośledzenia, zubożenia, nicości

• urojenia wielkościowe sensu stricte, z przechwałkami o swojej wiedzy, bogactwie, wielkości. Urojenia mogą tworzyć zwarte systemy, chory dba o szczegóły. Czasem są krótkotrwałe i ulotne i chory nie zabiega o to, aby podbudować je jakimiś dowodami.

02. Idee nadwartościowe

• pogranicze normy i patologii

• bywają idee nadwartościowe u ludzi przejawiających szczególne uzdolnienia w różnych dziedzinach. Te idee są naładowane emocjami, są silne, długotrwałe, zrośnięte z osobowością. Człowiek nie widzi niczego i nikogo poza ideą, ona angażuje go bez reszty. Bywało to bardzo dobre w historii ludzkości, czasem jednak idee ocierają się o urojenia.

03. Myśli natrętne

• myśli sprzeczne z przekonaniami chorego, z których absurdalności zdaje sobie sprawę, ale nie jest w stanie odpędzić ich od siebie

• takie myśli mogą dotyczyć wielu dziedzin, zadręczają, są związane z psychiką patologiczną, zawierają elementy magiczne, rytuały

• z myśli natrętnych wynikają czynności natrętne

• takie myśli mogą całkowicie sparaliżować funkcjonowanie społeczne. Są dość oporne na leczenie.

04. Konfabulacje – przez niektórych są zaliczane do zaburzeń pamięci. Objawy te występują tam, gdzie chory utracił zdolność zapamiętywania

• chorzy starają się ukryć lukę pamięciową, zaburzenia orientacji

• przyjmują każdą sugestię rozmówcy, a nawet ją uzupełniają. Zmyślanie na bieżąco w celu ukrycia luki pamięciowej. Chory nie pamięta, co przed chwilą zmyślał.

05. Mitomania – pseudologia fantastica

• pierwowzory zdarzają się w przechwałkach w celu imponowania

• szczególna skłonność do mitomanii z elementami bezkrytycyzmu u ludzi z zaburzoną osobowością w następstwie uszkodzeń organicznych – charakteropatii; również w zespołach maniakalnych

2. zaburzenia toku myślenia

1. przyspieszenie toku myślenia – tachyphrenia

• niemal wyłącznie w zespołach maniakalnych

• wielomówność, przyspieszenie toku myślenia ze skłonnością do zmiany wątków myślenia

• wypowiedzi tych chorych są poprawne pod względem przyczynowo-logicznym

• w miarę przyspieszania się toku myślenia, treść tych wypowiedzi staje się coraz bardziej powierzchowna

• chory traci zdolność do głębszego skupienia się na tym, co mówi

• krańcowa postać - gonitwa myśli

• pewne elementy przyspieszenia myśli można obserwować po niektórych używkach (w małych ilościach, alkohol, niektóre narkotyki)

2. zwolnienie toku myślenia – bradyphrenia

• ma to pewne pierwowzory w codziennym życiu: zmęczenie, nienajlepsza kondycja, choroba, trudniej odbieramy słowa, mamy uboższe skojarzenia

• patologiczne spowolnienie w depresjach, zwłaszcza w depresji endogennej, w chorobach afektywnych.

• brak spontanicznych wypowiedzi, zapytań

• odpowiedzi jednozdaniowe, lakoniczne, nie podtrzymujące rozmowy

• chorym sprawia trudność przypomnienie sobie nawet prostych zdarzeń, odpowiadają z opóźnieniem, nastrój przygnębienia, trudności w zapamiętywaniu, co związane z zaburzeniami uwagi.

• Bradyphrenia - także w zespołach katatonicznych hipokinetycznych - opóźnienie odpowiedzi, czasem trzeba zapytać kilka razy, żeby uzyskać lakoniczną odpowiedź, na niektóre pytania chory w ogóle nie odpowiada. Wyraża się też otamowaniami, chory zaczyna odpowiadać na zadane pytanie, nagle przerywa i po dłuższym czasie kończy swoja odpowiedź. W krańcowo nasilonym zespole katatonicznym hipokinetycznym chory w ogóle przestaje mówić.

3. rozkojarzenie – dissocatio

• zatracanie się konsekwencji przyczynowo-logicznej w myśleniu

• odstępowanie od zasady przyczynowo-logicznej w myśleniu

• chory nie dostrzega sprzeczności logicznej wypowiadanych sądów

• pod względem formalno-logicznym wypowiedzi chorego mogą nie być chaotyczne, ciąg myślowy zachowany

• zaburzenie może nie przejawiać się we wszystkim, co chory mówi

• gdy rozkojarzenie jest znaczne, wszystkie wypowiedzi chorego wydają się przypadkowe, jakby się bawił słowami

• przy krańcowym nasileniu można zaobserwować tzw. sałatę słowną – wypowiadanie przypadkowych słów i zdań

• jest to objaw swoisty dla schizofrenii i zespołów z kręgu schizofrenicznego. Objaw świadczy o rozpadzie struktury osobowości.

4. inkoherencja

• porozrywanie wątków myślowych, brak śladów kojarzenia, może przypominać rozkojarzenie, ale występuje tylko w splątaniu (amencji). Wypowiadanie słów zupełnie bez ładu i składu

3. obniżenie sprawności umysłowej

1. niedorozwój umysłowy

• niewykształcenie sprawności umysłowej w dostatecznym stopniu – oligofrenia - w wyniku uszkodzenia struktur mózgowych, w życiu płodowym, we wczesnym okresie życia, itd.

• hamuje możliwość pełnego rozwoju inteligencji

• brak myślenia abstrakcyjnego

• myślenie konkretne może być dobrze rozwinięte (nieznaczne zaburzenie)

• głębszy niedorozwój myślenia uniemożliwia choremu przyswojenie słów o znacznym stopniu abstrakcji.

2. zespoły otępienne – demencja

• sprawność inteligencji zmniejszyła się pod wpływem uszkodzenia struktur mózgowych, dochodzi do ograniczenia sprawności, ale jej poziom nie spada do poziomu niedorozwoju. Głównie zaburzenia pamięci i czynności intelektualnych

PAMIĘĆ

• zdolność ustroju do zachowania się w sposób, który został zmodyfikowany poprzednim doświadczeniem

• treść pamięci powstaje z przetworzenia się przeżyć świadomych, zatrzymanych ze strumienia świadomości

• świadomość jest energią psychiczno-dynamiczną, która poprzez pamięć staje się energią psychiczno-potencjalną, która znów może stać się energią psychiczno-dynamiczną poprzez powrót do strumienia świadomości.

Cechy pamięci:

• wierność pamięci – podobieństwo do rzeczywistego obrazu. Wierność zmniejsza się wraz z upływem czasu

• trwałość – czas, w którym zachowana jest zdolność do odtwarzania tego, co było w str. swiadomości

• szybkość zapamiętywania – jest walorem tylko wtedy, jeżeli towarzyszy jej dbałość

• gotowość pamięci – umiejętność łatwego przypominania potrzebnych w danej chwili danych pamięciowych

• pojemność (zakres) pamięci – zdolność zapamiętywania możliwie dużej liczby szczegółów w określonym czasie. Zakres określa się też nazwą pojemność, co jest mylące, gdyż sugeruje określoną pojemność naszej pamięci. Jest odwrotnie: im bardziej ćwiczymy pamięć, tym bardziej jej pojemność wzrasta. Dzięki wzrastającej zawartości łatwiej nam nowe dane zapamiętać.

ZABURZENIA PAMIĘCI

1. niedoczynność pamięci – może mieć charakter czynnościowy albo organiczny, trwały:

1. niedoczynność czynnościowa – możemy mieć czynnościowe kłopoty z zapamiętywaniem, normalne stany zaangażowania emocjonalnego mogą zaburzać proces zapamiętywania, z powodu trudności w skupieniu uwagi

• także w normalnych warunkach ulegają zatarciu zasoby pamięciowe – dzięki zapominaniu dystansujemy się od zdarzeń przykrych

• w stanach psychopatologicznych czynnościowe zaburzenia pamięci są podobne, różnica polega na tym, że są one spowodowane np. depresją, nerwicą, lękiem, niepokojem i innymi stanami zaburzeń emocjonalnych, które utrudniają skupienie uwagi, a przez to możliwość korzystania z pamięci

• przemija depresja, udaje się opanować niepokój, napięcia - a sprawność pamięci wraca do normy

2. niedoczynność organiczna - prawdziwa niedoczynność pamięci. Może dotyczyć zaburzeń zapamiętywania, przechowywania i wydobywania.

• Zaburzenia zapamiętywania - chorzy mają problem z zapamiętywaniem bieżących zdarzeń, jeśli zdolność zapamiętywania jest zniesiona, chorzy niczego nie są w stanie zachować w pamięci

• dzięki pamięci mamy orientację we wszystkich kierunkach. Problemy z zapamiętywaniem powodują kłopoty w orientacji

• są charakterystyczne dla zespołu otępiennego. Luka pamięciowa wiąże się nie tylko z utratą zdolności do zapamiętywania, ale też z tym, że zasoby pamięciowe, powstałe wcześniej, mogą ulegać zniszczeniu. Przez to luka pamięciowa może obejmować okres znacznie dłuższy niż czas, jaki upłynął od zniesienia zdolności do zapamiętywania. Im świeższe zdarzenie, tym większa podatność na zaburzenie.

• Zaburzenia przypominania - faza wstępna afazji amnestycznej. Chory nie jest w stanie przywołać w danym momencie nazwy jakiegoś przedmiotu. Wie, że go znał, ale nie jest w stanie odtworzyć.

2. niepamięć (amnezja) - luka pamięciowa, ograniczona: - co do treści, - co do czasu

1. co do czasu - codziennie mamy luką pamięciową dotyczącą czasu podczas snu. Jeśli zmiany świad. nastąpiły z przyczyn patologicznych, też objęte są niepamięcią. Np. stany somnolencji, soporu, całkowitą niepamięcią objęte są stany śpiączki

• stany zaburzenia jakościowego świad. są objęte niepamięcią, to amnesia vera - amnezja prawdziwa. Chory nie pamięta, co się działo w stanie zaburzenia.

• Niepamięć prawdziwa może być:

• całkowita – w stanach splątania

• częściowa - w stanie majaczenia, fragmenty mogą się zachować, jeśli pomożemy choremu je utrwalić

• Amnesia vera powstaje w wyniku zaburzeń ilościowych i jakościowych świadomości lub też tam, gdzie tych zaburzeń nie ma, ale chory np. utracił zdolność do zapamiętywania (lub też po zniszczeniu zasobów pamięciowych)

• niepamięć wsteczna (amnesia retrograda) - gdy nastąpiła nagła utrata przytomności, np. w wyniku urazu głowy, po przebudzeniu okazuje się nierzadko, że chory nie pamięta nie tylko okresu braku przytomności, ale też krótszego lub dłuższego (od kilku sekund do kilku lat) okresu przed urazem. Niepamięć wsteczna może stopniowo skracać się, nie jest niepamięcią prawdziwą

• niepamięć następcza (amnesia anterograda). Niepamięć następcza - ktoś odzyskał świad. po okresie nieprzytomności lub był w stanie majaczenia i po odzyskaniu normalnej świad. chory może pamiętać wszystko, co działo się w stanie majaczenia. Po okresie braku przytomności ktoś może rozmawiać normalnie. Następnego dnia chory nie pamięta, że z kimkolwiek rozmawiał. Wspomnienia z okresu majaczenia szybko się zacierają.

Niepamięć może też być wynikiem utraty zdolności zapamiętywania.

2. co do treści - często osoby chore nie pamiętają pewnych treści ze swoich psychoz.

• obserwujemy w histerii, blokowany jest dostęp do pewnych treści

• jest to niepamięć rzekoma, gdyż pod wpływem hipnozy chorzy mogą dokładnie opowiadać o tym, co się działo

• wypieranie w ostrych psychozach określane jest jako niepamięć retropsychotyczna.

złudy pamięciowe - niedokładność odtwarzania

• występuje to też w normalnym życiu.

• w psychopatologii ta tendencja osiąga większe rozmiary

• w złudach pamięciowych mamy też złudzenia - zniekształcenia wspomnień przez patologiczny afekt, np. w stanach maniakalnych

• złudzenia patologiczne ściśle zlewają się z treścią urojeń

• omamy pamięciowe - do wyobrażeń odtwórczych fizj., patol. dołącza się sąd realizujący.

• złudy pamięciowe utożsamiające - zjawiska typu déjà vu (już widziane), déjà vécu (już przeżywane), jamais vu (poczucie obcości w znanych miejscach). Te zjawiska występują w padaczce skroniowej. Po krótkim czasie powraca normalna świad. i orientacja.

UCZUCIA

• uczucia są związane z czuciem

• określają stosunek podmiotu do rzeczy

• wszystkie funkcje psychiczne są ściśle powiązane z uczuciami

• uczucia i czucia (wrażenia) są czymś różnym, w czuciu brak subiektywnego stosunku do tego, co się dzieje

• uczucia są czymś trudnym do porównywania w przeżywaniu, subiektywnym, takie same uczucia mogą być bardzo różne

• najbardziej pierwotne to przyjemność i przykrość.

• podłoże strukturalne życia uczuciowego to układ wegetatywny na szczeblu ośrodkowego UN

• Układ wegetatywny - autonomiczny, funkcjonuje niezależnie od naszej woli

• ścisły związek między uczuciami a AUN widać też w ekspresji tych stanów uczuciowych: mimika, pantomimika, zmiany wegetatywne.

Ewolucyjny podział uczuć:

W toku ewolucji życie uczuciowe było wzbogacane przy zachowaniu form wcześniejszych.

3 poziomy życia uczuciowego:

I poziom - uczuciowość protopatyczna (pierwotna)

• zawiera popędy - to, co przynosimy ze sobą na świat przy narodzeniu

• popęd do odżywiania, popęd płciowy, sen, popęd samozachowawczy

II poziom - uczuciowość archaiczna

• związana z psychiką archaiczną, zachowane są tu popędy, zawiera najpierwotniejsze uczucia przeobrażone przez hamulce psychiki archaicznej, ten poziom stosunkowo najmniej poznany

• zazdrość, lęk, chciwość, pragnienie władzy, pożądanie, uczucia magiczne

III poziom - uczuciowość wyższa

• uczuciowość intencjonalna, intelektualizowana, ta uczuciowość hamuje uczucia archaiczne i popędy

• uczucia wyższe: przyjaźń, miłość, uczucia patriotyczne, społeczne, religijne, radość twórcza, współczucie, uczucia estetyczne, dążenie do osiągnięć, itd.

Oceniając uczucia staramy się określić właściwości życia uczuciowego, takie jak:

1. rodzaj uczucia - przyporządkowanie obserwowanego stanu uczuciowego do poziomu i do treści;

2. przedmiot uczucia - stany uczuciowe związane z kimś, czymś;

3. kierunek uczucia (depresja endogenna - przygnębienie, którego nie możemy zrozumieć, nie ma widocznej, zewnętrznej przyczyny, te bezprzedmiotowe stany uczuciowe wiązane są czasem z jakąś osobą, przedmiotem, choć związek ten jest wątpliwy)

4. siła uczucia

5. głębia uczucia - uczucia silne mają znaczenie, gdy są jednocześnie głębokie, mogą wtedy ukierunkować naszą całą aktywność w celu zdobycia osoby, przedmiotu; uczucia głębokie są trwałe, utrzymują naszą aktywność przez dłuższy czas;

6. trwałość uczucia - cechuje uczucia głębokie, ale w stanach patologicznych są wyjątki, np. długotrwałe rozdrażnienie,

7. zdolność modulacji - zmienia się w rozwoju osobniczym:

▪ w dzieciństwie - nadmierna - dziecko łatwo jest rozdrażnić, ale też łatwo wyprowadzić z tego stanu

▪ w wieku dorosłym modulacja afektu stabilizuje się na pewnym poziomie, różnice międzyosobnicze

▪ w wieku podeszłym może się pojawić chwiejność afektywna

▪ modulacja może ulec upośledzeniu - przede wszystkim w schizofrenii, sztywność afektywna - chory trwa w tym samym nastroju niezależnie od sytuacji, temperamentu

▪ pozorne upośledzenie modulacji - stany zalegania afektu;

8. ekspresja życia uczuciowego - mimiczny i pantomimiczny wyraz stanu uczuciowego, istnieją społecznie akceptowane modele ekspresji uczuć, w warunkach patologicznych może być zaburzona

9. zdolność panowania nad sobą - zdolność poskramiania nadmiernej ekspresji;

10. siła pobudzająca uczuć - uczucia są energią, te zasoby energetyczne są największe w sferze popędowej, decydują one o tzw. napędzie psychoruchowym;

11. zjawisko katatynii - łatwo dajemy wiarę temu, co chcielibyśmy, aby było prawdą - wpływ uczuć na intelekt, uczucia mogą "upośledzać" działania intelektu

12. zjawisko irradiacji - przenoszenie emocji na obiekt, miejsce, czas, z którymi były związane jakieś subiektywnie ważne stany emocjonalne

Zaburzenia życia uczuciowego

• nie pojawiają się w nich jakieś nowe jakości, których nie ma w naszych przeżyciach, np. melancholia czy depresja to przygnębienie, które zdarza się każdemu

• Lęk - biologiczny sygnał zagrożenia, chroni nasze życie. U chorych okoliczności pojawiania się lęku są nieco inne niż normalnie

• Stany wzmożonego pobudzenia - jest to zjawisko patologiczne, gdy wzmożony nastrój pojawia się z przyczyn endogennych w stanie maniakalnym. Też euforia w organicznym uszkodzeniu mózgu.

• Drażliwość - objaw psychopatologiczny - byle drobiazg przeszkadza choremu.

Zmiany czasu trwania afektu:

1. zaleganie nastroju; lepkość afektywna

2. chwiejność

3. ambiwalencja - jeden z zespołów rozpadu struktury osobowości w schizofrenii.

WOLA, DĄŻENIE, DZIAŁANIE

Wola - zdolność dokonywania wyboru kierunku aktywności.

POBUDki - podejmujemy działanie, kierując się określonymi motywami. Pobudki mają kierunek i cel, mogą pochodzić ze sfery życia uczuciowego lub mogą być rozumowe. Uczuciowe mogą pochodzić z poziomu: popędowego, archaicznego, wyższego.

W procesie wychowania dążymy do poskramiania pobudek pochodzących z niższych poziomów życia uczuciowego.

Potrzeba - odczuwany brak czegoś.

Nie możemy kierować się popędami wprost. Kierujemy się PRAGNIENIAMI. Są to uświadomione dążności do określonego celu, u ich źródeł mogą leżeć popędy. Można poprzestać na pragnieniu.

Aby pragnienie przemieniło się w działanie, potrzebna jest decyzja. Postanowienie, że chcę działać, jest aktem woli.

Analiza działania kierowanego wolą:

1. świadomość celu

2. jak mam działać, jakie przedsięwziąć środki, czy leżą one w moich możliwościach, czy trudy działania są warte celu, w 1) i 2) istotne są pobudki (najczęściej uczuciowe, mogą też być rozumowe, ale te są najczęściej racjonalizacją pobudek uczuciowych)

3. zapada postanowienie - decyzja

1), 2) i 3) to działania w myśli - rozważania.

Jeśli treścią decyzji jest działanie, to je rozpoczynam. Może dotyczyć łańcucha działań, rozciągniętego w czasie nawet na lata.

W warunkach normy psychicznej działania mogą być dokonywane z pobudek pochodzących z różnych poziomów życia uczuciowego.

Działań dokonujemy za pomocą ruchów fizycznych, jak również w znaczeniu aktywności psychicznej.

Działania w znaczeniu fiz. mogą być mimowolne lub dowolne. Dotyczy to też działań psych., nad którymi nie zawsze do końca panujemy, co widać w niektórych chorobach.

Ruchy mimowolne

• odruchy mięśniowe

• automatyzmy, przez które rozumiemy złożone sprzężenia odruchów

• ruchy ideomotoryczne - zaliczamy do nich ruchy instynktowe, z którymi przychodzimy na świat

• ruchy naśladowcze, np. ziewanie, uporczywe używanie jakiegoś słowa. W psychopatologii są to zjawiska echa - echolalia i echopraksja.

• ruchy zmechanizowane, poczatkowo dowolne, a teraz mimowolne, np. prowadzenie samochodu

Ruchy dowolne - ruchy, gdzie jest zaangażowana wola, określony cel działania, środki, pobudki, są to cechy woli.

Oceniając cechy woli staramy się określić samodzielność aktów woli, czyli świadomość pobudek i świadomość środków działania.

● Samodzielność może być zaburzona w dwóch kierunkach:

1. albo przez nadmierną sugestywność

2. albo przez zupełny zanik sugestywności.

● Zdecydowanie - zdolność podejmowania we właściwym czasie umotywowanych decyzji i wprow. ich w czyn.

Zaburzenia:

1. decyzje mogą być podejmowane zbyt szybko, bez przemyślenia (tak u chorych z zespołem maniakalnym)

2. nadmiar wątpliwości, gubienie się w nich, niezdecydowanie, niepewność (tak w nerwicy natręctw, zespołach depresyjnych, też w nerwicy neurastenicznej)

● Panowanie nad sobą - może być rozumiane dwojako:

1. umiejętność zmuszania siebie do wykonania raz powziętych decyzji wbrew przeciwstawnym pobudkom

2. zdolność poskramiania zachowań impulsywnych, uwarunkowanych stanami napięcia emocjonalnego, rozdrażnieniem

● Wytrwałość

● Energia - ma wartość wtedy, gdy towarzyszy jej wytrwałość działań, bez niej to słomiany ogień.

● Napęd psychoruchowy – określa0 czasem cechy aktów woli. Jest to wewnętrzna siła poruszająca człowieka do podjęcia, a więc zapoczątkowania i podtrzymywania aktywności. Energia tego poziomu pochodzi z życia uczuciowego, z wszystkich poziomów. W ocenie woli, dążeń, działań bierzemy pod uwagę też spontaniczność i inicjatywę aktów woli.

Zaburzenia napędu psychoruchowego

W chorobach psychicznych:

▪ obniżenie napędu psychoruchowego

• jeden z najistotniejszych objawów depresji endogennej

• jest też obecny w innych depresjach, wyraża się bradyfrenią, bradykinezą, spowolnienie aktywności ruchowej, wypowiedzi stają się skąpe, chory jest mało spontaniczny, raczej odpowiada na pytania niż inicjuje rozmowę, ma poczucie niższej sprawności umysłowej, ma trudności w przypominaniu i zapamiętywaniu, trudności z wykonywaniem prostych, codziennych czynności związanych z ubieraniem się, higieną osobistą, innych czynności domowych. Podejmowanie decyzji jest dla chorego udręką, w krańcowym nasileniu - stan osłupienia, znieruchomienia, choć zdarza się on rzadko, chory przestaje mówić i zajmować się czymkolwiek - stupor melancholians

• obserwujemy to też w zespołach katatonicznych hipokinetycznych. W zespołach depresyjnych chorzy są głęboko przygnębieni, w zespołach katatonicznych - zobojętnieni. W zesp. katatonicznym – otamowania - chory przerywa wypowiedź i po pewnym czasie ją wznawia. W krańcowym nasileniu objawów zespołu katatonicznego hipokinetycznego chorzy przestają mówić (mutyzm), nieruchomieją (osłupienie katatoniczne), nie reagują na nic, co dzieje się w ich otoczeniu, mogą nawet przestać jeść, przełykać - ale są to rzadkie przypadki

• obniżenie napędu psychoruchowego może też występować w zespołach psychoorganicznych, nerwicach - szczególnie w nerwicach neurastenicznych.

▪ wzmożenie napędu psychoruchowego

• może się wyrażać wzrostem aktywności psychoruchowej chorych, jeśli ten wzrost niewielki, to może się przyczynić do polepszenia funkcjonowania intelektualnego, pomysłowość - zespoły hipomaniakalne.

• jeżeli to wzmożenie jest za duże, to obserwujemy chaos, spłycone myślenie, lekkomyślne procesy woli. Są to objawy prostego wzmożenia napędu psychoruchowego

• w niektórych postaciach stanu pomrocznego - stany pobudzenia psychoruchowego z rozhamowaniem sfery popędowej

• niepokój psychoruchowy też może występować w depresji endogennej - akatisia, chory nie może znaleźć sobie miejsca. przymus chodzenia – tasikinesia

• pobudzenie psychoruchowe z głębokim rozkojarzeniem obserwujemy w zespole katatonicznym hiperkinetycznym - chorzy niszczą wszystko, są agresywni

• bezładne pobudzenie w amencji, sałata słowna

• elementy pobudzenia ps-ruch obserwujemy w zespole hebefrenicznym, ale nie jest to główny objaw.

Zaburzenia samodzielności aktów woli

▪ stany wzmożonej sugestywności

• w niedorozwoju umysłowym, w zespołach psychoorganicznych, otępiennych (zwł. przy zaburzeniach f. pozn.)

• w histerii - ten objaw pomaga w diagnozowaniu histerii i można to wykorzystywać w celach terapeutycznych. Zdarza się, że w prostych rodzinach objawami choroby (histerii) zarażają się współmałżonkowie osób chorych.

• psychozy - wzmożona sugestywność w zespole katatonicznym hiperkinetycznym, często dołącza się tu zespół kataleptyczny - katalepsja workowata - flexibilitas. W tym zespole wzmożona sugestywność objawia się tym, że ciało chorego można ustawiać w dowolnych pozycjach. Niepełna giętkość - chorzy pozwalają ustawić swoje ciało w niewygodnej pozycji, ale trwają w niej dłużej niż normalnie się to czyni.

• wzmożona sugestywność w zespole katatonicznym może się też objawiać automatyzmami nakazo-wymi - chorzy bezwolnie wykonują wszystko, co im się mówi

• o wzmożonej sugestywności świadczą też - echolalia, echopraksja, echomimia.

▪ obniżenie sugestywności

• obserwujemy też w zespole katatonicznym hipokinetycznym, zwłaszcza gdy do obrazu tego zespołu dołącza się katalepsja sztywna. Stan ten można wywołać przez podanie niektórych substancji chemicznych. W łagodniejszych postaciach obniżenie sugestywności objawia się

• negatywizmem biernym - chory nie wykonuje poleceń, ale zrobi to z pomocą

• negatywizmem czynnym - chory broni się np. przed założeniem mankietu do mierzenia ciśnienia lub robi coś przeciwnego do tego, co mu polecono

• Katalepsja workowata i sztywna mogą przechodzić jedna w drugą.

Zaburzenia przebiegu działań dowolnych:

• zmanierowanie i dziwactwa ruchowe - zwłaszcza w zespole hebefrenicznym w schizofrenii - niepotrzebne grymasy, mimika

• stereotypie ruchowe i słowne - w niedorozwoju umysłowym

• zaburzenia mowy - spowodowane psychozą, a nie organicznym uszkodzeniem, neologizmy schizofreniczne, perseweracja, werbigeracja, inkoherencja, rozkojarzenia

• natręctwa myślowe i ruchowe - chorzy odczuwają przymus myślenia o kimś, o czymś, przymus wykonywania pewnych czynności, chociaż mają świadomość bezsensu tego, co robią, chorzy niejako tracą kontrolę nad własnymi działaniami.

ZABURZENIA ŻYCIA POPĘDOWEGO

Działania popędowe:

• bez zastanowienia, dokonywane tylko pod wpływem popędu lub silnego afektu patologicznego, bez liczenia się z konsekwencjami.

• Wg tej definicji mogą być tylko stany afektu patologicznego i stany krótkiego spięcia:

• Stany afektu patologicznego - reakcje afektywne niewspółmierne, spowodowane organicznymi zaburzeniami mózgu. Afekt patologiczny powoduje zwężenia pola świadomości. Taki chory może dokonać aktu agresji w stosunku do kogoś z otoczenia lub samego siebie.

• stany krótkiego spięcia - też dochodzi do głębokiego zwężenia pola świadomości w następstwie długotrwałych upokorzeń, pogardy, pewna sytuacja staje się "kroplą goryczy” i – odwet. To są działania popędowe gwałtowne.

Inne działania popędowe:

1. depresja endogenna - zamiary samobójcze, czasem zupełnie nagle pojawia się taki pomysł i następuje jego wykonanie

2. stan pomroczny - działania gwałtowne, być może spowodowane urojeniami

3. inne psychozy - czyny gwałtowne, które są reakcją obronną na zagrażające urojenia

4. piromania - skłonność do podpalania, radość z widoku ognia - czasem piromania jako fascynacja ogniem pojawia się u upośledzonych umysłowo i może wymknąć się spod kontroli

5. poriomania - skłonność do wędrowania, wyjazdów daleko od domu, bywa jednym z objawów stanu pomrocznego lub głębszego upośledzenia

6. kleptomania - skłonność do kradzieży, jeśli nie wynikają z potrzeby, lecz dla przyjemności

7. ablutomania - natręctwo mycia rąk

8. ptyzeomania - przyjemność z przymusu spluwania

9. dipsomania - okresowe nadużywanie alkoholu

10. tanatomania - znajdowanie przyjemności w ocieraniu się o śmierć, czyli dokonywanie prób samobójczych, ale nieudanych, podobne do masochizmu

Tu mówimy o działaniach popędowych, jeśli wymknęły się one spod kontroli wyższych poziomów życia uczuciowego i spod kontroli intelektu.

11. W schizofrenii występuje zjawisko paragnomenu:

• że działania popędowe występują pod wpływem silnego afektu patologicznego, popędu

• zaś paragnomen to takie zamachy samobójcze, które nie były warunkowane żadnymi stanami uczuciowymi.

12. Podobne do działań popędowych są chorobliwe automatyzmy. Wymykają się one spod kontroli chorego, np. jak w histerii: ręka sama pisze, usta same mówią. Też w schizofrenii - "coś" mówi, myśli za chorego, zmusza do określonych działań, ruchów.

W codziennej praktyce psychiatrycznej ograniczamy się do oceny podstawowych popędów:

1. Popęd do odżywiania

• może ulec wzmożeniu, obniżeniu lub zboczeniu

• może to być spowodowane innymi niż psychiczne czynnikami, np. zmianami hormonalnymi

• *** wzmożenie popędu do odżywania to bulimia - polifagia psychogenes

• obserwujemy żarłoczność, zjadane jest wszystko, co nadaje się do zjedzenia, nawet do pęknięcia żołądka. Gdy niemożliwe jest już zjedzenie większej ilości, prowokowane są wymioty. Albo też są one prowokowane zawsze, aby zaspokoić popęd, a nie przybrać na wadze. Bywa to spowodowane czynnikami psychogennymi.

• Depresje endogenne - zazwyczaj z obniżeniem popędu, ale jest część takich depresji, gdzie popęd jest wzmożony i niepokój i lęk jest tłumiony przez nadmierne jedzenie.

• Czasem przy organicznym uszkodzeniu struktur mózgu w okolicach skroniowych.

• *** Obniżenie łaknienia

• objaw częsty w depresjach endogennych, nerwicach, zespole katatonicznym hipokinetycznym, ale też w normalnych warunkach u zdrowych ludzi w stanach napięcia emocjonalnego zanika uczucie głodu

• Anorexia nervosa - bywa to objaw odosobniony, choroba jednoobjawowa. Nie sposób dopatrzyć się u tych chorych innych odchyleń niż zaburzenie widzenia własnego ciała, diagnozujemy anoreksję tylko u tych kobiet, u których nie ma żadnych innych zaburzeń psychicznych.

• *** Zboczenie popędu do odżywiania – paroreksja

• skłonność do spożywania rzeczy niejadalnych

• w schizofrenii - wiąże się z zanikiem uczuciowości wyższej i obrzydzenia

• zdarza się w nerwicy histerycznej, motywy trudne do zrozumienia.

● Do zaburzeń życia popędowego zalicza się też nałogi, są to popędy wytworzone sztucznie. Mówimy o nałogach, gdy doszło już do rozwinięcia się wewnętrznej potrzeby psychicznej, ale też somatycznej zażywania danego środka odurzającego. Próba rzucenia nałogu to stan głodu przypominający uczucie rzeczywistego głodu.

2. Popęd samozachowawczy - też może ulegać wzmożeniu, obniżeniu lub zboczeniu. Popęd samozachowawczy to I prawo biologiczne, prawo zachowania życia osobniczego, wszystko, co zagraża życiu, budzi lęk i potem zachowania obronne.

• Wzmożenie - nadmierna troska o życie i zdrowie, głównie w nerwicach, każda nerwica ma element hipochondryczny. Także w depresji endogennej, gdzie zdarzają się zamachy samobójcze, obserwujemy niepokój o swój stan zdrowia, stan serca, itd. - dolegliwości hipochondryczne, lęk, poczucie ciągłego zagrożenia. Lęk tak wielki, że próby samobójcze są podejmowane po to, aby się od niego uwolnić.

• Obniżenie - w depresjach endogennych i w schizofrenii - we wszystkich postaciach.

• Zboczenie - to zjawiska jak tanatofilia, ale też ocieranie się o śmierć, poszukiwanie takich sytuacji, zwłaszcza w tanatomanii.

3. ZABURZENIA POPĘDU PŁCIOWEGO

Popęd płciowy może ulegać wzmożeniu, obniżeniu lub zboczeniu.

● Wzmożenie - wyraża się wzrostem aktywności seksualnej

• obserwujemy w zespołach maniakalnych w chorobie afektywnej dwubiegunowej - wzrastają wszystkie popędy, nastrój. Aktywność ukierunkowana dosyć często w stronę pozyskiwania partnerów/partnerek do pożycia płciowego

• pozorne przejawy wzrostu potrzeb seksualnych obserwujemy czasem w schizofrenii, w rzeczywistości w schizofrenii popędy ulegają obniżeniu, ale ponieważ popędy nie mają hamulców ze strony wyższej uczuciowości, może się to wyrażać obnażaniem się, zachowaniem nieprzyzwoitym, zaczepianiem. Podwyższenie popędu obserwujemy przy używkach, zwłaszcza alkohol w małych dawkach. W dużych dawkach alkohol nie powoduje wzrostu popędu, tylko znikają hamulce.

● Obniżenie

• obserwujemy we wszystkich depresjach, zwłaszcza endogennych. Zdarza się, że obniżenie popędu płciowego w wyniku depresji (oziębłość, impotencja) jest najbardziej dla chorego niepokojącym objawem

• występuje w schizofrenii, często osoby cierpiące na tą chorobę nie zawierają związków małżeńskich, choć deklarują to na przyszłość

• obserwujemy obniżenie popędu płciowego w zespołach psychoorganicznych, a więc w trwałych następstwach organicznego uszkodzenia struktur mózgowych. Paradoksalnie ten obniżony popęd, nie hamowany uczuciami wyższymi, intelektem, może objawiać się agresywnymi zachowaniami seksualnymi.

Odosobnione wzmożenie aktywności seksualnej, zarówno u K i u M, nazywamy erotomanią - tylko wtedy, gdy nie znajdujemy innych przyczyn rozhamowujących zachowania seksualne. W erotomanii (zwłaszcza u M) znajdujemy dowartościowanie się przy pomocy zachowań seksualnych, przy niepełnym poczuciu własnej męskości.

U M - odosobniony wzrost aktywności seks. określany jest jako SATYRIAZIS. U K jest to NIMFOMANIA.

● Zboczenie popędu płciowego może dotyczyć: kierunku popędu lub form jego zaspokajania

▫ samogwałt

▫ narcyzm

▫ pigmalionizm - elementem tego zboczenia mogą być elementy występujące w normalnym życiu seksualnym i są normalne, jeśli nie są dominujące. Jest to zakochanie się w rzeźbie, obrazie, figurze, dążenie do aktu płciowego z rzeźbą.

▫ ekshibicjonizm

▫ fetyszyzm - też element składowy życia płciowego, szczególnie hołubiony przedmiot związany z ukochaną osobą. Forma psychopatologiczna, gdy M poszukuje części garderoby osobistej, aby uzyskać stan podniecenia, mimo że ma możliwość normalnego zaspokojenia popędu, te części garderoby zdobywa kradnąc.

▫ oglądactwo (podglądactwo

▫ ocieractwo (frotelisus)

▫ nekrofilia

▫ gerontofilia

▫ zoofilia

▫ pedofilia

▫ sadyzm, masochizm

▫ homoseksualizm - pogwałcenie II prawa biologicznego - prawa zachowania gatunku.

ZABURZENIA SNU

- sen niepełny; - wybudzanie się; - brak snu; - budzenie się wśród koszmarów; - nadmierna potrzeba snu; - zaburzenia zasypiania; - skrócenie czasu snu. Te zaburzenia częste w depresji.

ZABURZENIA CHARAKTERU, TEMPERAMENTU I OSOBOWOŚCI

CHARAKTER: ogół dyspozycji psychicznych, szczególnie dyspozycji uczuciowych, które rozstrzygają o postępowaniu człowieka. Są to znamiona woli, sposoby reagowania uczuciowego na określone doznania i bodźce, zasady postępowania w życiu z rozważeniem, czy są one oparte na uczuciowości wyższej, czy postępowanie uwzględnia przesłanki rozumowe.

Charakter normalny z przyrodniczego punktu widzenia, to charakter mający znamiona umożliwiające człowiekowi współżycie z innymi ludźmi zgodnie z prawami i normami społecznymi. Z przyrodniczego punktu widzenia charakter normalny to charakter przeciętny. A ci, którzy kierują się wyższymi racjami, buntują się przeciwko wadliwym warunkom ładu społecznego mają charakter ponadprzeciętny.

Cechy dodatnie charakteru: wierność własnym poglądom, zasadom i sumieniu.

Cechy ujemne charakteru: uleganie złym wpływom wbrew własnym poglądom, zasadom i sumieniu.

Charakter wadliwy: gdy wyższe pobudki ustępują niższym, gdy znikają hamulce.

TEMPERAMENT: składowa pojęcia "charakteru". Zespół dyspozycji uczuciowych, które warunkują sposób reagowania człowieka na wpływy zewnętrzne. Podział: temperament sangwiniczny, choleryczny, melancholiczny i flegmatyczny, wg Hipokratesa jest uwarunkowany ilością soków życiowych w organizmie: krew (sanguinis), żółć (chole), czarna żółć (melajna chole) i flegma. Już Hipokrates szukał fizjologicznych podstaw temperamentu.

OSOBOWOŚĆ: ogół dyspozycji i cech psychicznych, także schemat własnego ciała, dzięki człowiek stanowi zwartą jednostkową całość. Jest to więc temperament, zdolności intelektualne, usytuowanie człowieka w środowisku społecznym, itd. Człowiek wie, że stanowi niepodzielną całość. Mimo tej zwartości, osobowość cechuje się zmiennością w czasie. Obserwujemy rozwój osobowości, uwarunkowany zewnętrznie, ale także własnym dążeniem do doskonałości. Zręby osobowości przynosimy na świat. Poprzez środowisko, otoczenie, rodzinę, przyjaciół, wychowawców, szkołę, książki, filmy, tradycję kulturową - osobowość się rozwija.

Zaburzenia Charakteru:

• pewne odchylenia są zjawiskiem powszechnym, gdyż charakter cechuje też zmienność w czasie

• jednak charakter każdego z nas ma jakąś trwalszą strukturę

• wiemy, że zmienia się usposobienie, a więc charakter, gdy jesteśmy chorzy, niewyspani, ktoś zrobił nam krzywdę lub coś nam się nie udało, charakter podlega pewnym odchyleniom w każdej chorobie somatycznej i obserwujemy jego ilościowe odchylenia w każdej chorobie psychicznej

• mimo tych zmian ilościowych zasadniczy zrąb charakteru pozostaje taki sam.

• odchylenia charakteru są sprawą tak oczywistą w zaburzeniach psychicznych, że nawet się ich nie umieszcza w opisie choroby. Zapisujemy je jedynie, gdy zaburzenie sprowadza się do zaburzeń charakteru - tak dzieje się przy organicznym uszkodzeniu struktur mózgu. Przy takim zaburzeniu mogą nie być zaburzone funkcje poznawcze, a tylko funkcje odpowiadające za charakter - mówimy wtedy o charakteropatii.

1. Charakteropatia (uszk. organiczne) - zmienność afektywna, wybuchowość, zaleganie afektu, obniżenie uczuciowości wyższej, mniejsza kontrola nad popędami, lepkość afektu, przechodzeniem od euforii do dysforii

2. Psychopatia - podobne zaburzenia czasem u ludzi, którzy nie mają uszkodzonych struktur mózgu, po prostu właściwości charakterologiczne odziedziczyli po przodkach, nie w znaczeniu patologii biologicznej. Mimo wysiłków wychowawczych odbiegają od normy, trudno wychowaniem korygować odchylenia, które utrudniają im adaptację do warunków społecznych. Te odchylenia nie są uwarunkowane czynnikami uszkadzającymi, czyli nie traktujemy ich jako chorych. Traktujemy ich w ramach wariantu normy. Jeśli inność idzie w kierunku pozytywnym, to są ludzie ponadprzeciętni. Tych odwrotnych określamy jako osobowość nieprawidłową. Psychopatia nie zawiera patologii w znaczeniu biologicznym, nie czujemy się zobowiązani zajmować się nimi.

3. Socjopatia - normalna struktura charakteru, ale w wyniku zaniedbań wychowawczych, ujemnych wpływów środowiska charakter normalny w swojej strukturze może ulec wypaczeniu. Taki osobnik woli doraźnie zaspokajać swoje potrzeby życiowe, emocjonalne, bez oglądania się na innych i konsekwencji swoich działań, choć wie, że jego postępowanie jest naganne. Leczyć go nie można, bo nie jest chory, zajmują się nim psychologowie i pedagodzy.

4. HOMILOPATIE - odchylenia charakteru i osobowości zarazem, wynikają z ograniczeń w następstwie jakiejś ułomności czy kalectwa. Rozwój osobowości z trwałym kalectwem np. brakiem słuchu, zdolności mowy, wzroku, zniekształceniem, przebiega inaczej. Tzn. rozwój może iść w kierunku albo szukania możliwości w tym zakresie, który nie jest ograniczony przez ułomność, albo też w kierunku zgorzknienia, poczucia krzywdy itd.

Zaburzenia Temperamentu

Też się zmienia, zachowując swoją strukturę w chorobach somatycznych. W schorzeniach psychicznych ulega on głębszym zmianom: w schizofrenii, w chorobie jedno i dwubiegunowej w depresji endogennej temperament wygasa niemal do zera, też wygasa w zespołach psychoorganicznych. W psychozie maniakalnej temperament wzrasta, chory jest impulsywny, energiczny, stale gotowy do różnych rzeczy. W opisie klinicznym nie opisujemy temperamentu tylko opisujemy poszczególne wymiary życia uczuciowego.

Zaburzenia osobowości

• zmienna w czasie, przy tym zachowuje podstawową strukturę. W warunkach optymalnych dążymy do rozwoju osobowości. Tam gdzie tego dążenia zabrakło stoimy w miejscu, a więc cofamy się. Osobowość zmienia się w chorobach somatycznych w wyniku ograniczeń.

• w zasadniczej większości chorób psychicznych podstawowy zrąb osobowości pozostaje bez zmian, ew. zmiany ilościowe. Chory miał rozwiniętą uczuciowość wyższą, w wyniku choroby zubożała jak w schizofrenii. W chorobach psychicznych mówimy o zmianach pozytywnych, czyli o objawach pojawiających się jedynie w chorobie. Osobowość podstawowa nosi na sobie ciężar objawów, naddatek, jak omamy, urojenia itd.

• choroby, szczególnie psychiczne przebiegają zawsze z odchyleniami osobowości natury ilościowej, zwłaszcza w zespołach psychoorganicznych, w depresjach - zubożenie osobowości.

• Jakościowe zaburzenia struktury osobowości - w stanie pomrocznym i schizofrenii

• pomroczny: nagły rozwój osobowości o cechach zupełnie różnych od osobowości podstawowej, nagły też jej zanik po przeminięciu stanu pomrocznego - rozdwojenie naprzemienne, przy powtarzających się cyklicznie stanach pomrocznych może zachować się ciągłość pamięciowa tej nowej osobowości.

• schizofrenia - zaburzenia osobowości typu schizofrenicznego, jednoczesny rozpad struktury osobowości, brak naprzemienności, osobowość podstawowa ulega rozpadowi

• 1. objaw rozpadu, najpoważniejszy, bo obejmujący całą osobowość, jest rozpad pomiędzy osobowością, a środowiskiem społecznym: zamykanie się w sobie, zanikanie chęci kontaktu z innymi, w końcowej postaci nawet z najbliższymi – autyzm

• 2. objaw: dereizm - oderwanie myślenia od rzeczywistości (myślenie ma zapewnić środki do egzystencji biologicznej, dopiero potem można się nim inaczej posługiwać).

• chorzy nie myślą o tym, kto ich utrzyma, itd., zaś żyją systemami filozoficznymi, religijnymi itp. Gdyby ich zostawić samym sobie, zginęliby. Choroba odebrała im troskę o elementarne potrzeby

• 3. objaw: w warunkach normalnych życie uczuciowe i intelektualne przenikają się, są w harmonii. W schizofrenii to się rozpada:

• paratymia - niedostosowaniu afektu. Chory mówi o rzeczach strasznych, ale nie dostrzega, że są straszne.

• Parafonia - jest to niedostosowanie intonacji głosu

• paramimia - niedostosowanie mimiki

• ambisentencja - chory nie dostrzega sprzeczności dwóch wypowiadanych obok zdań, jest wyrazem rozkojarzenia

• ambiwalencja - współistnienie sprzecznych uczuć

• ambitendencja - ze sprzecznych myśli i uczuć wynikają sprzeczne dążenia

• te objawy występują tylko w schizofrenii, lub zespołach z kręgu schizofrenicznego. Jeśli brak choć części objawów rozpadu, nie można zdiagnozować schizofrenii.

PSYCHOPATOLOGIA SZCZEGÓŁOWA (poziom syndromologiczny i nozologiczny - choroby sensu stricte)

SCHIZOFRENIA (schizei - rozszczepiam, frenos - umysł)

• ze względu na głęboką destrukcję życia psychicznego, na częstą konieczność hospitalizacji jest to bardzo poważna choroba. Jest to choroba przewlekła i nieuleczalna.

• w psychiatrii istnieje niewiele chorób, w których wysuwamy jednolite diagnozy etiologiczne:

• schizofrenia

• cyklofrenia - choroba afektywna jedno i dwubiegunowa

• paranoia prawdziwa - paranoia vera

• parafrenia - nie wszyscy przypisują jej jednolitość etiologiczną

• są zespoły, w których objawy są szczególnie swoiste, wiążące się z którąś z chorób. Ale są też zespoły, które nie są bardzo swoiste, np. zespoły depresyjne.

• schizofrenia w swoim kręgu ma trzy zespoły swoiste, których najczęstszym, jeżeli nie jedynym powodem, jest ta właśnie choroba:

1. zespół katatoniczny - hipo i hiperkinetyczny,

2. zespół paranoidalny,

2. zespół hebefreniczny.

• każdy z tych zespołów jest zespołem czynnościowym, a więc przemijającym, poddającym się leczeniu.

Etapy przebiegu schizofrenii:

1. schizofrenia prosta - cała choroba sprowadza się do objawów prostego przewlekłego procesu schizofrenicznego

2. Schizofrenia przewlekła - jeżeli w tym prostym procesie pojawi się któryś z zespołów z kręgu schizofrenicznego.

3. jeżeli udało się wyleczyć chorego z objawów tych ostrych psychoz, pozostaje prosty przewlekły proces schizofreniczny, ale każdy z zespołów pogłębia chorobę - pojawiają się objawy ubytkowe.

• schizofrenia może zaczynać się we wczesnym dzieciństwie, kształtuje wtedy dalszy rozwój osobowości chorego. Najczęściej pojawia się w wieku młodzieńczym, od okresu pokwitania do 25 r. ż.

• objawy mogą się rozwijać niepostrzeżenie, mogą nie budzić obaw. Patrząc wstecz, można je sobie uzmysłowić.

• zmienia się usposobienie, zanika dynamika życiowa, wygasa krąg zainteresowań, pojawiają się trudności w mobilizacji do nauki, kłopoty ze snem, zmęczenie, wycofywanie się z aktywności społecznej, zubożenie związków

• stopniowe, powolne zamykanie się w sobie, w kręgu własnych myśli

• natłok myśli, pojawiają się myśli oderwane od rzeczywistości

• pogłębia się autyzm, zanikanie potrzeby więzi, pogłębia się dereizm, przy jednoczesnym deklarowaniu zainteresowań mniej lub bardziej niekonwencjonalnych

• rozpad między życiem uczuciowym a intelektualnym - paratymia. Wyraża się to paramimią i parafonią. Rozpada się zasada przyczynowo - logiczna. Co jest w oczywisty sposób sprzeczne, nie jest tak postrzegane przez chorych - ambisentencja. W życiu uczuciowym ambiwalencja. Z tych sprzeczności wynika sprzeczność dążeń - ambitendencja. Chory tworzy inny świat obok rzeczywistego i one się jakoś dziwnie przenikają. Chory przerzuca własne myśli, własne stany uczuciowe na osoby z otoczenia - TRANZYTYWIZM. Może też "wchłaniać" w siebie treści wypowiadane przez innych, przyswaja je jako własne. Może też czuć w sobie obecność innych osób - APERSONIZACJA.

• są to wszystko objawy bardzo specyficzne, obecne tylko w schizofrenii, a szczególnym objawem jest zaburzenie kontaktu afektywnego. Dostrzegamy usztywnienie kontaktu na jednym poziomie, np. poziom zobojętnienia, obniżonego nastroju lub dziwnego rozbawienia. Zaburzona modulacja afektu. Afekt sztywny, niedostosowany. Zjawiskiem powszechnym w schizofrenii jest zanikanie uczuciowości wyższej, a przynajmniej jej obniżanie się. Jest ona najczulsza, najmłodsza filogenetycznie, stąd najwrażliwsza na uszkodzenia.

• obniżeniu ulegają w schizofrenii też niższe poziomy życia psychicznego, np. życia popędowego. Ulega obniżeniu napęd psychoruchowy, co powoduje bierność, wycofywanie się. Stąd chorzy nie dokonują z reguły aktów aspołecznych. Zdarzają się nieoczekiwanie akty autoagresji, ale nie wynikają z afektu, są robione na zimno, próby samobójcze, samookaleczanie się. Są to paragnomeny. Zdarzają się również zimne, bezuczuciowe akty agresji wobec bliskich, ale jest to bardzo rzadkie.

• jeśli rozpad nie posunął się zbyt daleko, chory może osiągnąć wiele w jakiejś dziedzinie, wywołuje wtedy zainteresowanie. Zdarza się rzadko tzw. schizofrenia paradoksalna, użyteczna społecznie, nie tylko nie powoduje rozpadu uczuciowości wyższej, ale wręcz pojawiają się skłonności do działalności społecznej. Swoim odmiennym spojrzeniem powodują zaangażowanie u innych ludzi.

• okres schizofrenii prostej może trwać z różną długością, nawet latami, a czasem cały przebieg choroby cechuje schizofrenia prosta. Zdarza się to rzadko, najczęściej o diagnozie decyduje pojawienie się któregoś z ostrych zespołów psychotycznych, wtedy już nie ma wątpliwości.

• zdarza się nierzadko, że początek choroby jest nagły, nie jest poprzedzony okresem schizofrenii prostej.

• zdarza się, że pojawiają się objawy anankastyczne, czyli zespół natręctw, które są zapowiedzią procesu schizofrenicznego

• zdarza się też, że jako pierwsze pojawiają się objawy depresyjne, wśród których tylko doświadczony psychiatra może dostrzec chorobę, gdyż uwidacznia się autyzm i objawy sztywności afektywnej.

• prawdopodobieństwo zachorowania wynosi 0,85%. Liczbę zachorowań na schizofrenię stabilizuje biologiczne oczyszczanie choroby, zwłaszcza u M, gdyż wygasa popęd płciowy, aktywność seksualna. Szczególnie M pozostają z stanie bezżennym. Również K, jeśli zawierają związek, nie wynika to z ich aktywności, lecz z biernego przyzwolenia.

• prawdopodobieństwo znacznie wzrasta - do 16%, gdy któreś z rodziców choruje na schizofrenię. Ktoś z rodzeństwa - 11%. Gdy któreś z dziadków chorowało, u wnuków spada do 3%. Siostrzeńcy - 2%.

Koncepcje etiologiczne:

• Istnieje wiele hipotez, m.in. zaburzenia przemiany azotowej, zaburzenia czynności wątroby, intoksykacja, szczególna postać choroby gośćcowej - przewlekła choroba gośćcowa mózgu, pochodzenie bakteryjne, zaburzenie gospodarki węglowodanowej, równowagi kwasowo – zasadowej, zależność od diety.

• najbardziej prawdopodobna jest teoria genetyczna: czynnik genetyczny jest odpowiedzialny za enzymopatię, zaburzającą procesy przemiany materii w OUN

Zespoły schizofreniczne:

1. zespół katatoniczny hipokinetyczny

• stan obojętności pogłębiający się nawet w stan bezczynności

• ubożeje kontakt intelektualny z tymi chorymi, wypowiedzi zdawkowe, lakoniczne. Nie widać, aby cierpieli, są zobojętniali

• bywa, że bradyphrenia i bradykineza to trwały stan, ale zdarza się, że przebiega pośród otamowań - chory dużo i chętnie mówi, do momentu, gdy następuje zatamowanie rozmowy - tak samo bywa z czynnościami ruchowymi

• gdy chory nie jest leczony, objawy pogłębiają się, chory leży lub siedzi bezczynnie, nie interesuje się niczym.

• gdyby dopuścić do rozwijania się objawów, doszłoby do całkowitego znieruchomienia.

• negatywizm bierny przechodzi w negatywizm czynny

• często: objawy kataleptyczne (katalepsja workowata), a nawet katalepsja sztywna - chory zastyga w jednej pozycji.

• najskuteczniejszą formą leczenia są elektrowstrząsy. Taki wstrząs to de facto duży napad padaczkowy, kiedyś stosowano kamforę, wstrząsy kardiazonowe, teraz elektryczne. Kiedyś do leczenia elektrycznego używano węgorzy elektrycznych, czasem stosowano je do leczenia zaburzeń psychicznych

• Te wstrząsy zaczęto stosować, gdyż zaobserwowano, że wśród chorych na padaczkę nie spotyka się schizofreników. Zaczęto prowokować napady padaczkowe, początkowo za pomocą kamfory. Jednak współwystępowanie tych chorób się zdarza.

2. zespół katatoniczny hiperkinetyczny

• zespół ten zaczyna się od bezładnych urojeń, omamów, narasta pobudzenie psychoruchowe, wszystkie ruchy są niecelowe, niezrozumiałe, chaotyczne, bezładne

• chory tańczy, śpiewa, skacze, rzuca przedmiotami, niszczy wszystko

• nie dostrzega się mimo to u chorego emocji, wydaje się zobojętniały

• zdarzają się akty agresji, dotyczą własnego ciała chorego, ale też chory może atakować bez żadnego wyraźnego powodu kogoś z otoczenia. Jest to nieoczekiwane działanie o charakterze paragnomenu.

• brak przydźwięku afektywnego do działania i wypowiedzi, zanik wstydu i uczuć wyższych, występuje perseweracja

• kontakt intelektualny z chorym jest niemożliwy, prawie nie ma śladów kojarzenia

• czasami ten zespół podobny jest do splątania, czasem te dwie psychozy się sprzęgają

• zdarza się, że ten zespół prowadzi do śmierci chorego, prawdopodobnie z wyczerpania jego sił

• w szczególnie silnej postaci zespół ten jest bezwzględnym nakazem do zastosowania wstrząsów elektrycznych, bo nie działają żadne leki uspokajające.

3. zespół paranoidalny - jest chyba najczęstszy z zespołów schizofrenicznych.

• główne objawy: urojenia - najczęściej prześladowcze lub kusobne, omamy - słuchowe, mogą być też czuciowe, czuciowo - ustrojowe, węchowe, smakowe, także psychiczne

• urojenia i omamy są też obecne w innych zespołach psychotycznych spoza kręgu schizofrenicznego, różnica polega na tym, że w schizofrenii i we wszystkich zespołach z kręgu schizofrenicznego obecne są objawy rozpadu struktury osobowości, rozkojarzenie

• struktura systemu urojeniowego jest niespójna, głęboko absurdalna, urojenia splatają się w sposób rozkojarzony z omamami

• chory nie jest w stanie stworzyć spójnego systemu urojeniowego, wypowiada treści urojeń bez przekonania.

• mimo barwności objawów, zagrożeń wynikających z treści urojeń, zespoły paranoidalne stosunkowo dobrze poddają się leczeniu, obecnie najczęściej lekami neuroleptycznymi.

4. zespół hebefreniczny - pojawia się najczęściej u ludzi młodych, nie zawsze jest początkiem schizofrenii.

• objawy: głębokie rozprzężenie życia uczuciowego, niezwykła dziwaczność tych chorych

• śmiech bez powodu, zimny, bezradosny, zachowania krnąbrne, kpiarskie, błazeńskie, krotochwilne

• są nietaktowni, nachalni, zatracają poczucie dystansu, przybierają sztuczne pozy, drwiące miny, nieszczery patos

• zanik poczucia obowiązku, brak troski o własne sprawy

• zanik ambicji i uczuć wyższych, syntonii uczuciowej. Zachowania wyzywające, często puerylne (mówienie jak dzieci, spieszczanie, szczebiotanie).

• perseweracje, neologizmy, werbigeracje, paratymia, parafonia, paramimia

• rozpad osobowości niemal tak głęboki jak w katatonii hiperkinetycznej, nie obserwujemy większego pobudzenia psychoruchowego, chyba że zbiega się z zespołem hiperkinetycznym.

• mimo tak głębokiego rozpadu struktury osobowości zespół hebefreniczny może całkowicie ustąpić i poddaje się leczeniu (wstrząsowe, częściej neuroleptyczne.)

Zespoły z kręgu schizofrenicznego mogą się splatać ze sobą. Zasadniczo u chorych na schizofrenię pojawia się jeden typ zespołu, ale nie zawsze tak jest.

Przebieg schizofrenii:

Rzadko sprowadza się do schizofrenii prostej o przebiegu łagodnym, z niezaburzonym w większym stopniu funkcjonowaniem społecznym. Najczęściej pojawiają się zespoły. Przebycie ostrego zespołu nie jest obojętne dla dalszego przebiegu choroby, bo po jego przeminięciu pogłębiają się objawy ostrego rozpadu struktury osobowości i proces schizofreniczny - dlatego dąży się do zapobiegania nawrotom. Ale nawet tam, gdzie pojawiają się objawy zespołu, to po wyleczeniu z nich podstawowy proces chorobowy może nie być głęboki, chory może powrócić do normalnego życia i przy odpowiedniej dyscyplinie terapeutycznej może utrzymywać się przez długo czas w dobrym stanie. Niestety, przy częściej powracających zaostrzeniach - objawach psychotycznych ostrych, coraz trudniej jest chorym pracować, w związku z czym przechodzą na rentę. Bywają przebiegi bardzo ciężkie, powodujące głęboką destrukcję struktury osobowości, niepoddające się próbom leczenia - zalegające w szpitalach psychiatrycznych nawet do końca życia.

CYKLOFRENIA

• choroba afektywna o przebiegu cyklicznym, jedno- i dwubiegunowa, kiedyś przyjmowano hipotetycznie ich jednolitość etiologiczną, teraz coraz więcej przemawia za tym, że są to dwie różne choroby.

• zarówno w chorobie jedno-, jak i dwubiegunowej występują niemal identyczne fazy depresyjne.

• dziedziczność zdaje się tu odgrywać znaczącą rolę. Prawdopodobieństwo zachorowania 0,4%. Wydaje się, że są to choroby częstsze niż schizofrenia

• prawdopodobieństwo zachorowania, gdy choruje ktoś w rodzinie, podobne jak w schizofrenii. Przy chorobie afektywnej dwubiegunowej nawet większe

• pokrewieństwo schizofrenii z chorobami afektywnymi, zwłaszcza z dwubiegunową, uwidacznia się w fakcie, że przy obciążeniu schizofrenią u potomstwa pojawiają się przypadki choroby afektywnej dwubiegunowej, ale też jednobiegunowej i odwrotnie

• opisywana już w starożytności

• częstsza jest choroba afektywna jednobiegunowa. Przypadki zachorowań częstsze u K niż u M (2:1, nawet 3:1).

• choroba przewlekła i nieuleczalna

• jako podstawowy proces jest bezobjawowa – że ktoś na nią choruje, wiemy, że gdy pojawiła się faza depresyjna lub maniakalna, należy spodziewać się pojawiania kolejnych faz

• istotą tej choroby jest skłonność do okresowego pojawiania się faz depresyjnych, maniakalnych lub na zmianę.

• kłopoty diagnostyczne z określeniem, czy jest to choroba jedno- czy dwubiegunowa, gdyż fazy depresyjne są niemal identyczne. Gdy pojawia się depresja, nie wiemy, czy kolejne fazy będą depresyjne czy maniakalne. Gdy kolejne trzy fazy są depresyjne, zmniejsza się prawdopodobieństwo, że następne fazy będą maniakalne i jest to prawdopodobnie choroba jednobiegunowa. Gdy pojawia się faza maniakalna, lub wahnięcia w stronę nastroju hipomaniakalnego, jest to choroba dwubiegunowa.

• Zaburzenia przemiany amin biogennych w mózgu - katecholaminy: noradrenalina, dopamina i pochodne, oraz serotonina. Leki przeciwdepresyjne wpływają na ich poziom w mózgu. Nie wiemy, co powoduje te okresowe zaburzenia przemiany amin - nagle się pojawiają, a potem znikają.

Przebieg:

• fazy depresyjne w chorobie afektywnej trwają przeciętnie 6-9 miesięcy, musi trwać co najmniej 1 miesiąc, aby uznać za fazę

• Także czas trwania faz maniakalnych liczy się w miesiącach, zwykle 3-6 miesięcy, ale mogą być też krótkie, mogą być parodniowymi wahaniami

• Choroba jednobiegunowa - druga faza statystycznie może pojawiać się po 6-10 latach. Po drugiej fazie czas remisji krótszy o połowę, po trzeciej również, po czwartej rytm fazowy stabilizuje się U tego samego chorego czas trwania faz zbliżony - można przewidywać, jak długo będzie trwała faza. Leczenie lekami przeciwdepresyjnymi powoduje zawieszenie objawów choroby, nie likwiduje jej, biegnie ona swoim endogennym rytmem. Mimo zaniku objawów leczenie powinno być kontynuowane

• 1. faza pojawia się ok. 25 r. ż. , sporo przypadków w i po okresie przekwitania, większość - 25 - 40 r. ż.

• Choroba dwubiegunowa - rytm fazowy częstszy, nieregularny, nie można przewidzieć, jaka będzie następna faza. Okresy remisji są krótsze. Pojawia się wcześniej niż jednobiegunowa, 1. faza około 20 r. ż. Stąd można przypuszczać, że jeśli depresja pojawi się ok. 20 r. ż., to prawdopodobnie jest to dwubiegunowa.

• Choroba afektywna ciężko destabilizuje życie chorego, w fazie depresji bardzo duże jego cierpienie, w fazie maniakalnej dużo działań uciążliwych dla otoczenia.

Choroba afektywna jednobiegunowa:

Tylko Faza depresyjna:

Jest to depresja endogenna, zalegający nastrój przygnębienia rzutuje na całe życie chorego. Objawy:

• zmniejszenie życia popędowego

• zaburzenia snu, np. wczesne wybudzanie się, po 1-3 h snu

• obniżenie popędu płciowego - niechęć do współżycia u K, utrata potencji u M

• obniżenie łaknienia - w związku z tym utrata wagi

• obniżenie popędu samozachowawczego - utrata radości życia, świat wydaje się szary, beznadziejny, myśli samobójcze lub pragnienie, żeby świat się skończył, skrywane w trosce o skuteczność zamiary i próby samobójcze. Bardzo duże zagrożenie zamachem samobójczym. Mimo leczenia psychiatrycznego znaczna ilość chorych ginie śmiercią samobójczą, nawet w szpitalu, chorzy potrafią zmylić nawet wzmożoną czujność personelu.

• obniżenie napędu psychoruchowego - zmniejsza się aktywność psychoruchowa chorych, praca staje się trudna, podejmowanie decyzji staje się bardzo trudne, poczucie gorszej sprawności umysłowej, pamięciowej, utrudnione kojarzenie (bradyphrenia), bradykineza, trudności w mobilizowaniu się do działań. To obniżenie napędu wydaje się niektórym gorszym objawem niż zaleganie nastroju przygnębienia

• lęk - jest to podstawowy objaw wg Bilikiewicza. Lęk prekordialny - umiejscawiany w okolicach serca. Lęk bezprzedmiotowy, ale ze skłonnością do wtórnego uprzedmiotowiania się. Chory wyprowadza ten lęk z zagrożenia śmiercią - paradoks: myśli samobójcze i poczucie zagrożenia śmiercią. Często urojenia hipochondryczne, np. serce mi stanie

• w depresji endogennej dość charakterystyczny jest rytm dobowy, jeśli chodzi o objawy. Nawet jeśli chory zasypia bez trudu, to obserwujemy wczesne wybudzanie, choć bywają przypadki z wzmożoną potrzebą snu. Po nieprzespanej nocy chorzy rano wstają ze wzmożonymi objawami, czują się najgorzej w godzinach rannych. W godzinach popołudniowych chorzy mogą się czuć całkiem nieźle, możliwy brak objawów

• poczucie winy - objaw różnicujący depresję endogenną od innych rodzajów depresji. To poczucie winy spowodowane niemożnością mobilizacji do działania może nasilać chęć próby samobójczej

• depresję endogenną trzeba leczyć w warunkach klinicznych! Reszta depresji to depresje o przebiegu nie bardzo typowym, kompletnym

• Fazy depresyjne w przebiegu choroby afektywnej jedno- lub częściej dwubiegunowej mogą ulegać schizofrenizacji, ściślej katatonizacji. Zdarza się to rzadko, ale mogą też wtedy dojść objawy katatoniczne

• Depresja endogenna jest zespołem z kręgu choroby afektywnej

• Depresja endogenna może wyrastać na innym, nieswoistym podłożu, np. schizofrenii. Trzeba umieć różnicować depresję endogenną od innych postaci depresji. Znamy całe ich spektrum i endogenne są tylko częścią z nich.

• Depresje, które mogą być podobne do endogennej, mogą się pojawiać na podłożu organicznym. Depresje mogą się pojawiać także w przebiegu leczenia niektórymi lekami, np. w leczeniu hormonalnym lub też leki na nadciśnienie. Czasami jest trudno rozpoznać, czy dana depresja jest endogenna czy reaktywna

• Chorzy na depresję endogenną eksponują pewne czynniki sprawcze, należy sprawdzić, czy tak jest w istocie, czy też tylko chory przypisuje im sprawstwo. Zdarza się jednak, że czynniki zewnętrzne mogą sprowokować wystąpienie depresji endoreaktywnej.

• w depresji reaktywnej obserwujemy największe nasilenie objawów bezpośrednio po zadziałaniu czynnika reaktywnego. W tej depresji chorzy mają poczucie krzywdy, a nie winy. Ogłaszają to, że skrzywdził ich jakiś człowiek albo los. W tej depresji nie ma rytmu dobowego. Trudności w zasypianiu, a nie w budzeniu się. Nie ma spowolnienia, bezradności. Może być depresja z wyczerpania, nerwicowa, itd.

• ważna dla występowania depresji jest też pora roku. Najwięcej depresji endogennych obserwujemy późną jesienią, wczesną wiosną, nawet w nietypowych objawach depresji obserwujemy objawy zwiastunowe w tych porach roku. Pora roku ma największe znaczenie w chorobie jednobiegunowej, w dwubiegunowej nie ma takiego wpływu, może wystąpić nawet w środku lata

• elementarną zasadą w postępowaniu z chorymi jest, aby ich nie mobilizować na siłę, nie oczekiwać od nich współpracy, nie mówić, że coś od nich zależy. Trzeba ich usprawiedliwiać, mówić, że ich stan jest zależny od choroby, ale że są coraz lepsze metody leczenia

• stosuje się trójcykliczne leki przeciwdepresyjne. Depresja wynika z zaburzenia przemiany amin biogennych noradrenaliny i serotoniny, rozwój psychiatrii jest skierowany na wpływanie na te przemiany. Depresję leczyło się też wstrząsami elektrycznymi, najskuteczniej bez osłony skolimowej - bez znieczulenia. Po 3-5 sesjach depresja mijała prawie w całości, potem kończyło się terapię lekami. Teraz, z osłoną skolimową, trzeba więcej wstrząsów.

Choroba afektywna dwubiegunowa

• najprawdopodobniej jest to inna choroba niż choroba afektywna jednobiegunowa

• pojawia się wcześniej - ok. 20 r. ż.

• nie ma prawidłowości, że okresy remisji skracają się w 4 pierwszych fazach

• okresy remisji zazwyczaj krótsze niż w chorobie jednobiegunowej

• Obraz fazy depresyjnej jest niemal identyczny, ale objawy depresji rozwijają się szybciej. Obecne są wszystkie objawy typowe dla fazy depresyjnej choroby jednobiegunowej. Choroba periodyczna, ale obok faz depresyjnych obecne też fazy maniakalne. Jest to periodyczność nieregularna - nie można przewidzieć, jaka będzie następna faza choroby, rzadko zdarza się naprzemienność faz. Po przeminięciu fazy zwykle okresy remisji. W szczególnie ciężkich przypadkach fazy przechodzą jedna w drugą i to może następować z dnia na dzień.

Fazy maniakalne: trwają krócej niż fazy depresyjne. Objawy:

• zaleganie wzmożonego nastroju z elementami ekspansji

• wzmożenie całego życia popędowego - radość życia, istnienia, mniej to widać w zakresie innych popędów, chorym szkoda czasu na spanie, nie objadają się, ale nie ma zaniku łaknienia, chętnie sięgają po używki

• wzmożony popęd psychoruchowy, wzmożona aktywność, potrzeba działania

• łatwo zmieniają się upodobania, chorzy stają się wielomówni, pełni optymizmu, towarzyscy, syntoniczni - ten dobry nastrój udziela się otoczeniu

• jeśli napęd psychoruchowy jest umiarkowanie wzmożony, łatwo zdobywają znajomych, łatwo uruchamiają swoje zdolności, talenty i potrafią je dobrze wykorzystać

• w miarę narastania tego pobudzenia psychoruchowego myślenie staje się coraz płytsze, powierzchowne, zainteresowania coraz bardziej zmienne, narasta niecierpliwość, chwiejność afektywna, rozdrażnienie. Lekkomyślnie trwonią wszystkie dobra, jakimi dysponują. Rozwijają aktywność seksualną, dużo piją, sięgają po używki, żyją "pełnią życia". Drażliwość, wybuchowość, co może skutkować wykroczeniami.

• zdają sobie sprawę z nienaturalności swojego stanu, ale trudno się godzą na leczenie psychiatryczne, bo ten stan jest subiektywnie przyjemny. Nie są oni niebezpieczni ani dla siebie, ani dla otoczenia, chyba że w szczególnych przypadkach - stany szałowe

• gdy stan maniakalny trwa miesiącami, chory może zrujnować siebie, finanse rodziny, jej opinię

• stan maniakalny trwa 0,5 - 1 miesiąca, nieleczony - 3-6 miesięcy, może też trwać latami. Brak specyficznych leków na stan maniakalny, stosuje się leki neuroleptyczne, uspokajające, zmniejszające napęd psychoruchowy.

• istnieje pewne możliwość zapobiegania nawrotom choroby: sole litu i karbamazepina, przyjmowane codziennie przez lata zapobiegają nawrotom lub łagodzą przebieg nawrotu

• zdarza się, że choroba afektywna dwubiegunowa przebiega jednofazowo: występują tylko fazy maniakalne przedzielone okresami remisji. Fazy maniakalne również były leczone wstrząsami, ale obecnie to ostateczność.

PARANOJA (OBŁĘD)

Choroba psychiczna, choć nie jest przez wszystkich traktowana jako choroba, lecz jako zespół. Jest to rzadka choroba, pojawia się z przyczyn endogennych, które nie są znane. Paranoja jako choroba nazywa się paranoia vera - paranoja prawdziwa albo przewlekła. Obok paranoi rozpoznajemy zespoły paranoiczne, które nie mają żadnego związku z paranoią prawdziwą - jest to inna sytuacja niż zespoły w schizofrenii lub cyklofrenii. Paranoia prawdziwa ma objawy inne niż zespoły paranoiczne.

Paranoja prawdziwa ma dwie postaci:

● paranoJa kusobna (paranoia sensitiva)

● obłęd prześladowczy (paranoia persecutoria)

• wszystkie postaci obłędu zawierają urojenia, opierające się na błędnej interpretacji rzeczywistych spostrzeżeń

• przeróbka spostrzeżeń jest pod względem formalno-logicznym prawidłowa, błędne jest tylko założenie urojeniowe. W każdym obłędzie urojenia tworzą zwartą, usystematyzowaną całość, są logiczne pod względem formalnym. Chorzy dążą do uzasadnienia swoich przekonań

• brak rozpadu struktur osobowości i zaburzeń kontaktu emocjonalnego

• urojeniom towarzyszy właściwy wydźwięk afektywny

• w obłędzie prześladowczym: afekt napięty, lęk, działania obronne.

• w paranoi kusobnej obecne urojenia kusobne

• obłęd prześladowczy różni się tylko przekonaniem, że ktoś chce go zniszczyć i angażuje do tego różne środki, różnych ludzi. Chory może podejmować jakieś działania obronne, atakować zagrażających mu ludzi, broniąc się, może dokonać zabójstwa. Chory może w sposób niespodziewany, skryty, zmieniać miejsce zamieszkania, ale to nie przynosi poprawy.

• Myślano, że paranoia prawdziwa, w odróżnieniu od zespołów paranoicznych, podlega leczeniu neuroleptycznemu. Ale paranoja nie poddaje się leczeniu farmakologicznemu. Chory trwa w swoich przekonaniach do końca życia, może się zmieniać, łagodnieć jego stosunek emocjonalny do urojeń.

ZESPOŁY PARANOICZNE

• wyrastają z przyczyn reaktywnych, z tym, że czynniki te padają na człowieka z pewnymi zaburzeniami osobowości, choć jeszcze w granicach normy

• ta osobowość nieprawidłowa może mieć charakter homilopatyczny, czyli wynikać z kalectwa, niedowidzenia, itd. czy innych czynników ograniczających rozwój osobowości, np. organiczne uszkodzenie OUN

• mogą wyrastać na podłożu schizofrenicznym lub na podłożu choroby afektywnej jedno- lub dwubiegunowej.

• istotą każdego zespołu paranoicznego są urojenia, podobnie jak w paranoi prawdziwej.

Nazwy zespołów tworzymy od treści urojeń:

• Większość obłędów jest nieuleczalna.

• Obłęd pieniaczy (p. querulatoria)

• Obłęd udzielony (p. sugesta) - rzadki, zdarza się, że tym urojeniowym przekonaniom ulega osoba blisko związana z chorym i angażuje się razem z nim w dochodzenie racji głoszonych przez chorego

• Obłęd zazdrości (zespół Otella) - przekonanie, że współmałżonek zdradza chorego, początek może być związany z jakimś zdarzeniem. Zazdrość jest naturalnym uczuciem, ale w tym obłędzie przybiera rozmiary karykaturalne.

• Obłęd erotyczny - prawie wyłącznie u K., głębokie przekonanie, że zakochał się w danej osobie jakiś m.

• Obłęd genealogiczny (p. originaria)

• Obłęd urojonej choroby

• Obłęd pasożytniczy

• Obłęd sytuacyjny (p. situativa) - zdarza się u skazańców, bardzo długo przebywających w więzieniu, przekonanie o ułaskawieniu, które jeszcze nie dotarło do władz więziennych.

PARAFRENIA

• Istnieje parafrenia jako choroba endogenna (tak uznaje się w Gdańsku), sensu stricte

• obok niej istnieją zespoły parafreniczne. Struktura objawów, zarówno w parafrenii, jak i w zespołach parafrenicznych, jest taka sama

• zespoły parafreniczne - zazwyczaj w starszym wieku.

• Podłożem strukturalnym zespołów parafrenicznych jest organiczne uszkodzenie mózgu

• Zdarza się jednak zespół parafreniczny u ludzi młodszych, u których nie ma uszkodzenia mózgu. Stąd przyjęło się uznawać parafrenię jako chorobę

• Parafrenia występuje rzadko, częściej zespoły.

• Parafrenia - obłęd z omamami, czyli urojenia i omamy, tak jak w zespole paranoidalnym, ale tu bez rozpadu struktury osobowości

• zespół parafreniczny – (podobnie jak w zespole paranoicznym) urojenia tworzą zwarty system, z tym, że obok złudzeń występują omamy

• w zespole parafrenicznym występują wszystkie omamy oprócz wzrokowych, również psychiczne, tak też w parafrenii.

• omamy inicjują przekonania urojeniowe, że chory jest obiektem zainteresowania, obserwacji, ale też wrogich poczynań, zazwyczaj dla uzyskania dóbr, mających doprowadzić do śmierci chorego

• chorzy są o tym głęboko przekonani, gdyż docierają do nich głosy grupy osób, które omawiają, planują sposoby spowodowania śmierci, dokuczenia, szykanowania chorego

• do chorego docierają też inne odgłosy, które mają zagłuszać tamte głosy. Słowa nie są skierowane do chorego.

• chorzy są tak przekonani o zagrożeniu, że zwracają się do urzędów, policji z prośbą o pomoc

• zazwyczaj są to osoby samotne

• często są przekonani, że są zatruwani, dostrzegają zmieniony smak produktów, które sami kupują - sprzedają im specjalnie spreparowane produkty. Bywa, że chorzy darzą zaufaniem tylko 1 sklep i 1 sprzedawcę.

• psychoza ta ma charakter przewlekły i praktycznie nieuleczalny, można jedynie złagodzić lęk, niepokój, poczucie zagrożenia

• Szczególną odmianą takiego zespołu parafrenicznego o przebiegu ostrym, epizodycznym, przemijającym jest ostra omamica alkoholowa (hallucinosis acuta potatorum). U niektórych przewlekłych alkoholików pojawia się ona zamiast majaczenia, omamy wszystkie oprócz wzrokowych. Przekonanie o zagrożeniu ze strony mniejszej lub większej ilości ludzi, bardzo duże zagrożenie, skłaniające do panicznej ucieczki. Nie ma zaburzeń jakościowych świadomości. Jest to psychoza krótkotrwała, przemijająca. Pamięć przeżyć pozostaje.

• Podobna psychoza zdarza się też u farmakomanów, narkomanów, ale szczególnie u tych pierwszych, którzy przez dłuższy czas zażywali uzależniające leki uspokajające, euforyzujące, przeciwlękowe.

• Leki uspokajające, nasenne, przepisywane chorym, mają działanie euforyzujące i coraz większe dawki prowadzą do uzależnień

• Halucynoza pojawia się przy próbie odstawienia leków, podobna do halucynozy alkoholowej, urojenia, omamy, zagrożenie. Trwa do kilkudziesięciu minut. Brak zaburzeń świadomości.

ZESPOŁY PSYCHOORGANICZNE

Zespół psychoorganiczny - trwałe odchylenia w stanie psychicznym, spowodowane organicznym uszkodzeniem struktur mózgu.

To uszkodzenie może być spowodowane wielorakimi przyczynami:

1. uraz mózgu, który może być przyczyną wstrząśnienia mózgu, zranienia mózgu, stany zapalne opon mózgowych - po ich przeminięciu mogą pozostać objawy zesp. psychoorg.,

2. bakteryjne lub wirusowe stany zapalne,

3. różnej natury guzy mózgu

4. czynniki naczyniowe, choroby serca - np. migotanie przedsionków, zmiany w kręgach szyjnych powodujące niedokrwienie mózgu, zmiany miażdżycowe w naczyniach mózgowych,

5. zmiany zwyrodnieniowe w mózgu,

6. zatrucia substancjami toksycznymi, np. długotrwałe nadużywanie alkoholu, narkotyków, niektórych leków psychotropowych,

7. choroby zakaźne, zwłaszcza te przebiegające z gorączką,

8. stany śmierci klinicznej;

9. niedoczynność trzustki, nerek, wątroby - również mogą wpływać na OUN,

10. naturalne zmiany inwolucyjne w mózgu następujące w wieku podeszłym.

• z. ps-org występują zasadniczo u ludzi dorosłych

• we wcześniejszych okresach życia takie zmiany prowadzą do zatrzymania rozwoju umysłowego.

• objawy mogą być bardzo łagodne, nawet tak, że można mieć problemy z diagnozą - należy przeprowadzić dokładny wywiad lekarski, bardzo ważne jest badanie neurologiczne, gdyż te zmiany, które spowodowały zmiany w stanie psychicznym, mogły też spowodować odchylenia w stanie neurologicznym. Pomocne badania psychologiczne.

Sposoby badania mózgu:

1. pneumoencefalografia – metoda inwazyjna: zdjęcie przeglądowe czaszki oraz jej zdjęcie po usunięciu płynu mózgowo - rdzeniowego i wtłoczeniu powietrza;

2. arteriografia – metoda inwazyjna: do tętnicy szyjnej podaje się środek kontrastowy, który przedostaje się do coraz drobniejszych naczyń, przy czym wykonuje się serię zdjęć;

3. elektroencefalografia - mniej inwazyjna forma, badanie prądów bioelektrycznych w mózgu;

4. echoencefalografia - badanie z użyciem ultradźwięków;

5. scydygrafia mózgowa;

6. tomografia komputerowa - uwidacznia komory mózgowe, struktury wewnątrzmózgowe, powierzchnię mózgu, b. dokładny obraz;

7. rezonans magnetyczny - sposób jeszcze dokładniejszy, uzyskujemy barwne obrazy struktur mózgu.

Obraz kliniczny Zespołów Psychoorganicznych:

Bez względu na przyczyny jest on podobny, stąd nie można wnioskować o przyczynach na podstawie objawów.

Dwie postaci ZP:

1. Przeważają odchylenia sfery intelektualnej - postać otępienna, obecne też objawy charakteropatyczne

2. Przeważają odchylenia życia uczuciowego i w konsekwencji charakteru - postać charakteropatyczna, obecne też objawy otępienne.

1. Otępienie

• spadek sprawności w zakresie funkcji poznawczych

• najczulsza wydaje się sprawność pamięciowa - najwcześniej obniżenie sprawności zapamiętywania

• chory może zdawać sobie z tego sprawę, nie ufa swojej pamięci i pomaga sobie robiąc notatki. Jeżeli narastają trudności z zapamiętywaniem, chory gubi się w tych zapiskach

• Informacje starsze są lepiej pamiętane

• z tych trudności wynika luka pamięciowa

• nie są zapamiętywane czynności bieżące, ulegają zniszczeniu zasoby pamięciowe świeższej daty

• jeżeli otępienie głębsze, mogą wypadać z pamięci całe obszary życia, zostaje pamięć dzieciństwa, obrazy z dzieciństwa niezwykle szczegółowe, w tych obrazach nadczynność pamięci

• następstwem zaburzeń zapamiętywania i przechowywania są trwałe zaburzenia orientacji

• myślenie ogólnie mniej sprawne, wolniejszy przebieg wykonywania operacji umysłowych, obliczeń, zwolnienie toku myślenia, obniżenie sprawności skojarzeń

• na dość wysokim poziomie pozostają te sprawności, które były wykorzystywane w pracy zawodowej. Głównie cierpi zdolność myślenia syntetycznego, wypowiedzi chorego rozwlekłe, gubienie się w szczegółach.

• głębsze otępienie powoduje męczliwość, zaburzenie zdolności pojmowania

• na dobrym poziomie zachowuje się zasób słów i pojęć, język, chory używa go w sposób właściwy - różni się od niedorozwoju. Chory głęboko otępiały, z zaburzeniami orientacji nawet we wszystkich kierunkach, może prowadzić rozmowę na stosunkowo wysokim poziomie, używając bogatego słownictwa i może nas mylić sprawnością językową.

• w otępieniu nigdy nie spada sprawność intelektualna do poziomu niedorozwoju. Ta sprawność kształtuje się różnie, w zależności od tego, jakie obszary mózgu zostały uszkodzone. Mniej cierpi zdolność przypominania. Może być zaburzona, gdy uszkodzone odpowiadające za to obszary mózgu.

2. Charakteropatia

• wyraża się zaburzeniami w sferze życia uczuciowego - wszystkich 3 poziomów

• uczuciowość popędowa najmniej wrażliwa na uszkodzenia, najbardziej - uczuciowość wyższa

• uczuciowość wyższa nie sprawuje kontroli nad niższymi poziomami

• brak kontroli nad popędami może też wynikać z obniżenia sprawności umysłowej, stępienie życia uczuciowego

• typowe zaburzenie - afekt chwiejny (affect labilitas) - rozrzewnianie się, łatwe przechodzenie w błogostan, euforię - chory nie dostrzega obniżonej sprawności intelektualnej

• z reguły przeważa dysforia - obniżenie nastroju i rozdrażnienie. Łatwe przechodzenie od euforii do dysforii. W euforii brak ekspansywności jak u chorych w stanie maniakalnym, pewne jej elementy - chory żartobliwy, krotochwilny

• MORIA - wzmożenie nastroju z elementami ekspansji. Wybuchowość, brak kontroli, zaleganie afektu, nietrzymanie afektu, rozdrażnienie, lepkość afektywna.

• Podobne objawy obserwujemy też w niedorozwoju - jest to głównie zaburzenie sprawności intelektualnej, ale towarzyszą temu objawy charakteropatyczne. W niedorozwoju uczuciowość wyższa nie rozwinęła się w pełni. W charakteropatii obserwujemy bądź euforię, bądź dysforię. W niedorozwoju - np. w zespole Downa przeważa euforia, nastrój pogodny, w innych formach - dysforia, rozdrażnienie, lepkość afektu. Niedorozwój jest szczególną postacią ZP. Zahamowanie rozwoju intelektualnego i rozwoju uczuciowego.

Niektóre objawy występujące w ZP i niedorozwoju występują też w innych zespołach:

• np. stan pomroczny - zaburzenia orientacji, gorsza sprawność intelektualna, stępienie życia uczuciowego. Podobieństwo - stan pomroczny jest też uwarunkowany organicznie, ale jest to stan psychotyczny, czynnościowy, przemijający

• stan maniakalny - podobnie opisujemy w nim zaburzenia życia uczuciowego - wybuchowość, nietrzymanie afektu, drażliwość.

Te same czynniki, które doprowadzają do ZP, mogą być przyczyną stanów psychotycznych, przemijających: stan pomroczny, splątanie, ostra omamica, lecz zespół psychoorganiczny jest stanem trwałym, ma trwałe następstwa.

PSYCHOGENNE ZABURZENIA SPRAWNOŚCI PSYCHICZNEJ

Istnieją dwie grupy takich zaburzeń: psychozy reaktywne i nerwice

Czynniki psychogenne mogą przyczynić się do zaostrzenia lub pojawienia się schorzeń psychicznych, które z natury są uwarunkowane biologicznie. Czynniki psychogenne mogą też spowodować rozwinięcie się schorzeń natury organicznej.

PSYCHOZY REAKTYWNE

• spowodowane czynnikami reaktywnymi, które godzą w sferę emocjonalną człowieka i mogą doprowadzić do odchyleń w stanie psychicznym, do zaburzeń natury

• czynniki reaktywne - sytuacje, w których chory przeżywa zagrożenie utraty jakichś wartości lub też doszło do utraty wartości subiektywnie ważnych. W zagrożeniu liczy się wymiar subiektywny

• wartości najbardziej cenione: życie, zdrowie wolność osobista osoby bliskie, bliskie zwierzęta, dobra materialne, poczucie prestiżu społecznego, poczucie wiedzy, honor, ojczyzna

• zagrożenia tych wartości godzą w sferę emocjonalną człowieka i mogą doprowadzić do psychoz, które mogą być podobne do psychoz endogennych, np. depresja reaktywna może być podobna do depresji endogennej

• te zjawiska nie mają tak jednorodnej struktury i doświadczony psychiatra je odróżnia

• psychozy reaktywne mogą też ocierać się o symulację, np. w sytuacji zagrożenia wolności osoby skazane próbują uciekać w chorobę psychiczną, najczęściej otępienie, lecz robią to nieudolnie

• w zespole reaktywnym obserwujemy często paniczną ucieczkę, stany niepamięci, czasami stany znieruchomienia, omdlenia. Obraz kliniczny tych psychoz jest bardzo zróżnicowany osobniczo

• Mutyzm psychogenny ma charakter wybiórczy, dziecko nie mówi w obecności osób obcych. Kiedyś był częsty mutyzm afektywny. Psychiatrzy zasięgają rady psychologów wtedy, gdy czynnik reaktywny nakłada się na czynnik endogenny i trzeba odróżnić wpływy obydwu.

NERWICE

• odchylenia w stanie psychicznym, ale też odchylenia wyrażające się różnymi objawami somatycznymi, powstałe na drodze psychogennej, są to odchylenia ilościowe

• charakter ilościowy oznacza, że to co jest w nerwicy, występuje też w normalnym życiu. Odchylanie natury ilościowej dotyczą bardziej czasu trwania, utrzymują się u chorego, u którego rozpoznajemy nerwicę, przez jakiś czas, gdy my znamy je jako zjawiska epizodyczne

• Każdemu zdarzają się sytuacje trudne, kiedy ulega zakłóceniu - przyspieszeniu czynność zdrowego serca, nie mająca sensu biologicznego, funkcje somatyczne i psychiczne ulegają zakłóceniu w następstwie przeżywanych emocji. W nerwicach są zupełnie podobne objawy. Często przeżywamy coś bardziej dramatycznie, ale nie chodzi o nasilenie, gdyż po ustąpieniu sytuacji objawy ustępują, zaś w stanie nerwicowym nie znikają mimo zakończenia sytuacji trudnej.

• Kępiński wskazał, że te emocje pojawiają się w stanach zagrażających. Na sytuacje zagrażające zawsze reagujemy lękiem. Lęk jest emocją, czynnikiem sprawczym i jądrem każdego stanu nerwicowego, dlatego Kępiński poświęcił mu szczególną uwagę.

• Sens biologiczny lęku - jest sygnałem zagrożenia. Podłożem strukturalnym całego życia emocjonalnego jest układ wegetatywny na szczeblu OUN. Pracuje poniżej progu świadomości. Układ wegetatywny koordynuje wszystkie funkcje życiowe naszego organizmu, żeby skierować uwagę na otoczenie, gdyż tam tkwią środki do zaspokojenia potrzeb biologicznych. Nie ma rozważań, czy zagrożenie jest rzeczywiste. Jeśli powstało poczucie zagrożenia, powstał i lęk i to on jest sygnałem mobilizującym układ wegetatywny do radzenia sobie z zagrożeniem. Istnieją tylko 3 możliwości radzenia sobie:

1. walka

2. ucieczka (1. i 2. związane z mobilizacją organizmu, objawy sercowo-naczyniowe, neurohormony)

3. udawanie martwego przedmiotu - nie wymaga mobilizacji.

• te formy występują w całym świecie zwierzęcym, lęk podtrzymuje życie, jest konieczny do zachowania równowagi.

• objawy lęku są osobniczo zróżnicowane. Funkcja każdego narządu może być zaburzona pod wpływem lęku

• układ mięśniowy też ma sterownik wegetatywny. W stanach nerwicowych obserwujemy najróżniejsze dolegliwości dotyczące funkcji różnych narządów.

Kępiński - podział lęku ze względu na 4 źródła zagrożenia:

1. lęk biologiczny zagrożenie biologiczne

2. lęk społeczny

3. lęk moralny 2,3 i 4 wynikają z lęku biologicznego

4. lęk dezintegracyjny

Lęk biologiczny - wynika z I i II prawa biologicznego

I prawo - prawo zachowania życia osobniczego, II - prawo zachowania życia gatunku

• zagrożenie dotyczące I prawa - zewnętrzne lub wewnętrzne. Zagrożenia zewn. mogą mieć wpływ mobilizujący, ale też wpływ destrukcyjny, nabierają szczególnego znaczenia w warunkach katastrof, wojny, itd.

• inaczej te zagrożenia przeżywamy w obliczu bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia, inaczej wtedy, gdy chcemy uniknąć sytuacji, która do takiego zagrożenia może prowadzi (szczególne znaczenie dla ludzi wcielonych do wojska).

• Wielu ludzi reaguje lękiem prowadzącym do objawów nerwicowych. Ale np. w czasie wojny, bombardowań lęk często mobilizował do zachowań bohaterskich

• lęk może doprowadzić do psychoz reaktywnych lub nerwic (forma podświadomej ucieczki).

• szczególne znaczenie w praktyce lekarskiej ma lęk wynikający z zagrożenia wewn. - schorzenia somatyczne

• istotny jest subiektywny wymiar zagrożenia. Żyjemy w czasach hipochondryzacji całych społeczeństw, która jest skutkiem ubocznym idei profilaktyki lekarskiej. W profilaktyce mowa o wczesnych symptomach, mało specyficznych, które każdy może u siebie znaleźć. Ludzie ze wzmożonym popędem samozachowawczym uczęszczają na badania, są zmorą lekarzy.

• Z biegiem czasu zmieniają się objawy stanów nerwicowych i przedmioty lęku. Obecnie lęk przed drobnoustrojami, skutkujący nadmiernym myciem rąk w nerwicy, lęk przed tłumami, solą, węglowodanami.

II prawo biologiczne - zawiera zachętę do jego przestrzegania. Niestosowanie prowadzi do napięcia, ale samo współżycie (zwłaszcza dla K) nie zapewnia gratyfikacji. Często zatem lęk, niepokój u K prowadzi do nerwic - histeria. Tą nerwicę wiązano z anatomią kobiety (histeron - macica).

Lęk społeczny

• wynika z zagrożeń społecznych, które aktualnie odgrywają szczególną rolę i powoduje zagęszczenie w szpitalach psychiatrycznych. Obecnie środki do życia czerpiemy z pełnienia ról społecznych i z przygotowywania się do ich pełnienia. Z tym wiąże się wiele zagrożeń

Lęk moralny

• wiedza, czy człowiek postępuje właściwie w swoim życiu, pochodzi nie tylko z otoczenia, ale także sam człowiek zdaje sobie z tego sprawę. Pod wpływem wychowania, oddziaływań środowiskowych każdy ma ukształtowany wzorzec moralny. Każdy od niego trochę odbiega, ale jeśli ta różnica znaczna, powoduje napięcie i lęk moralny

Lęk dezintegracyjny

• każda żywa istota musi dbać o integrację ze swoim środowiskiem

• w tej integracji biologicznie jest zawarta potrzeba szukania, penetracji. Lęk dezintegracyjny pojawia się u ludzi w dwóch biegunowo różnych sytuacjach:

1. ludzie żyjący dostatnio, bezpiecznie, bez problemów, w dobrze zorganizowanych warunkach - u nich nerwice wynikają z poczucia uprzedmiotowienia, z braku poczucia aktywności, współtworzenia, penetrowania. Pojawiają się u nich pytania egzystencjalne, osamotnienie.

2. ludzie, w których otoczeniu pojawiają się rzeczy, zdarzenia przekraczające ich możliwości adaptacyjne, gdy nie potrafią ich zrozumieć, przystosować się, np. ludzie w czasie wojny, ludzie rzuceni w odległe rejony świata. Ten rodzaj lęku może być odpowiedzialny za psychozy reaktywne, częściej jest odpowiedzialny za nerwice, a najczęściej za poczucie braku, niepokój.

Inne czynniki odpowiedzialne za nerwice:

• różnice w odporności psychicznej czy wrażliwości emocjonalnej

• każda choroba somatyczna może sprzyjać nadbudowie nerwicowej czynnościowej, każda choroba zmniejsza odporność psychiczną

• do rozwijania się zwłaszcza cięższych stanów nerwicowych przyczyniają się zmiany w OUN, do których doszło w dzieciństwie, w życiu płodowym czy też zmiany okołoporodowe

• to, co czynnościowe, może powodować też zmiany organiczne, np. rozszerzenie naczyń krwionośnych w mózgu pod wpływem emocji powoduje bóle głowy, zwiększenie ciśnienia śródczaszkowego. Powstają zmiany wieńcowe. Wtedy mówimy o chorobie psychosomatycznej.

Zagrożenie  lęk  mobilizacja AUN. Układ wegetatywny - nie tylko ośrodki podkorowe, ale też dociera do struktur korowych.

Nerwice - jest to stan permanentnej mobilizacji układu wegetatywnego na szczeblu OUN, a objawy wyrażają się zakłóceniem funkcjonowania różnych narządów. Każda nerwica jest psychogenna.

Objawy osiowe nerwicy bez względu na inne objawy:

1. Egocentryzm

• przekonanie chorego, że nie ma ludzi bardziej cierpiących i nieszczęśliwych niż on, skłonność do eksponowania swego cierpienia, zamknięcie się w kokonie urazów

• ten objaw zawiera w sobie niechęć do samego siebie, do losu, który skazał na dane cierpienie, gdy inni są tacy szczęśliwi. Chory nie dostrzega, że inni są też jakoś obciążeni. Klimat wewn. danego człowieka wpływa na jego stosunki z otoczeniem. Egocentryk jest wrogiem samego siebie i ten klimat roztacza na innych. Powstaje:

Błędne koło

• egocentryk woła o pomoc, a otoczenie się odsuwa. Im większa próżnia, tym głośniejsze wołanie, a im ono głośniejsze, tym większa próżnia.

Lęk

• o nerwicy mówimy, gdy uwaga chorego odsuwa się od pierwotnego źródła lęku, zaś zostaje skoncentrowana na objawach, na funkcjonowaniu własnego ciała

• chory odsuwa się od otoczenia. Działanie organizmu budzi niepokój. Ważne staje się wtórne źródło zagrożenia. To wszystko, co odbywa się poniżej progu świadomości w normalnej sytuacji, w nerwicy przesuwa się do świadomości. Im bardziej chory boi się o swoje serce, tym gorzej ono działa. Błędne koło nerwicowe, obejmujące cały organizm

• te objawy są rzeczywiste, nie są symulowane. Stałe napięcie AUN powoduje stałe napięcie mięśniowe, stałe zmęczenie. Bóle, też wynikające z napięcia układu mięśniowego. Samoczynne napędzanie się objawów, nieustająca dysfunkcja różnych układów. Totalna dysfunkcja układu wegetatywnego, stałe zmęczenie, napięcie, hipochondryzacja, ześrodkowanie uwagi na stanie własnego organizmu

41