1. Definicja znaku
Znak jest to obserwowalny (postrzegalny) układ rzeczy czy zjawisk spowodowany przez kogoś (nadawcę) ze względu na to, że istnieją zwyczajowo ukształtowane określone reguły nakazujące wiązać z danym układem rzeczy lub zjawisk myśli określonego typu, oraz na to, że nadawca znaku postanowił wywołać tę myśl u odbiorcy znaku.
Np. dym może być znakiem w komunikacji Indian.
Znaki dzieli się na:
· Ikoniczne - które przypominają to co oznaczają, należą do nich np.: mapy, znaki informacyjne, ikony stosowane w komputerach. Znaki ikonicznie nie muszą być obrazami, mogą też mieć formę dźwiękową - np.: słowa dźwiękonaśladowcze.
· Arbitralne zwane też konwencjonalnymi - które w niczym nie przypominają tego, co oznaczają, np. większość słów w języku polskim, symbole liczb w matematyce, itp. Aby wiedzieć co one znaczą trzeba znać konwencję, czyli sposób w jaki przypisuje się im znaczenie.
Znakiem w języku (znakiem językowym) nazywamy wszystko w języku, co posiada swoje znaczenie - wszystkie jednostki języka mające nierozerwalny związek pomiędzy swoją formą oznaczającą a treścią oznaczaną. Związek ten jest związkiem umownym wynikającym z konwencji społecznej. Nie jest to związek naturalny - jedynie w przypadku nielicznych wyrazów możemy mówić o pewnej motywacji formy (zob. np. onomatopeja). Najmniejszym znakiem językowym jest morfem, największym - cały tekst.
2. Podział znaków
znaki naturalne
*obrazy (ikony), np. .fotografie, plany, rysunki, makiety, znaki drogowe
*symptomy (indeksy), np. znaki dymne
znaki konwencjonalne (symbole): znaczą na mocy umowy istniejącej między użytkownikami wspólnoty
3. Język jako system znaków
Język jest systemem dwuklasowym - ze znaków prostych tworzy się znaki złożone.
Język jest systemem, bo występują w nim opozycje: *dźwięczność : brak dźwięczności *r.męski : r.żeński *l.poj : l.mnoga *pod względem przypadku
4. Język naturalny - język powstały w drodze historycznego rozwoju określonych grup etnicznych, narodowych.
5. Znak bilateralny - FORMA znaku (to co widzimy) niesie za sobą TREŚĆ. KSZTAŁT INFORMACJA.
6.Cechy definicyjne języka
dwuklasowość (dwupoziomowość): ze słów budujemy zdania (z mniejszej jednostki - większą)
foniczność
produktywność (generatywność): pozwala tworzyć nowe przekazy, które nie występowały wcześniej w repertuarze danego osobnika; jedno słowo ma wiele znaczeń
arbitralność: związek słowa ze znaczeniem jest umowny (arbitralny)
przemienność ról nadawcy i odbiorcy
autonomiczność (przemieszczanie): mówiąc dokonujemy operacji na czasach, trybach itp.
transmisja kulturowa: przekazywanie kodu językowego przez socjalizację, nauczanie, wychowywanie.
7. System i użycie systemu
8. Okaz a typ.
Typ - twór abstrakcyjny, element systemu.
Okaz - konkretna realizacja w tekście.
9.Tekst
10. Akt mowy i jego składniki
NADAWCA wysyła KOMUNIKAT do ODBIORCY. Każdy komunikat wymaga: KONTEKSTU pozajęzykowego, do którego się odnosi; KODU, w którym jest wyrażany (wspólnego dla nadawcy i odbiorcy) oraz materialnego kanału gwarantującego KONTAKT (fizyczny i psychiczny) miedzy nadawcą a odbiorcą).
11. Typy aktów mowy
asercje: przedstawiają sądy o stanach rzeczy
dyrektywy: wywierają nacisk na odbiorcę, skłaniają go do działania
komisywy: obietnice, zobowiązania
ekspresywy: wyrażają stany psychiczne, emocjonalne (gratulacje, kondolencje)
deklaratywy: wywołują określone stany rzeczy w stosunkach społecznych (mianowania, ogłoszenia)
12. Performatywy
Wypowiedzenie ich zmienia pozajęzykowy stan rzeczywistości. (np. „Tak” podczas ślubu)
13 Funkcje języka
generatywna (tworzenie zrozumiałych komunikatów)
poznawcza (umożliwia poznawanie świata)
14. Funkcje wypowiedzi
- przedstawieniowa — skupia się na treści komunikatu, czyli na kontekście.
- ekspresywna — nadawca skupia się na wyrażeniu swojego stosunku do treści komunikatu.
- impresywna — uwaga mówiącego skupia się na odbiorcy.
- fatyczna — dominuje chęć samego nawiązania kontaktu, np. jak się masz.
- metajęzykowa — skupienie uwagi na kodzie.
- poetycka — gra słów, właściwa tekstom literackim (komunikat).
15. Podsystemy języka
fonologiczny
morfologiczny
leksykalny
składniowy
16. Jednostki tekstu i jednostki języka
Jednostki języka (systemu) |
Jednostki tekstu |
fonem |
głoska |
morfem |
morf |
zdanie |
wypowiedzenie |
17. Zjawiska pograniczne między podsystemami
18. Kryteria podziału na części mowy
a)Semantyczne, które dzieli wyrazy ze względu na ich ogólne znaczenie. b)Gramatyczne, które dzieli leksemy według dwóch kryteriów: składniowego (syntaktycznego) - podział leksemów na części mowy ze względu na ich podstawowe funkcje w zdaniu oraz morfologicznego - podział ze względu na sposób odmiany.
19. Postać jednostki leksykalnej
20. Relacje semantyczne
Synonimia - wyrazy mające identyczne lub zbliżone znaczenie (strona - stronica, głębia - głębina).
Antonimia - wyrazy o przeciwstawnych znaczeniach (wysoki - niski, szeroki - wąski).
Hiponimia - wyraz podrzędny wobec innego wyrażenia (pies - zwierzę).
Hiperonimia - wyraz nadrzędny wobec innego wyrażenia (kwiat - róża)
Komplementarność - wyrazy niestopniowalne, o przeciwstawnych znaczeniach (cywilny - wojskowy)
Konwersja - wyrażenia pokazujące tą samą relację w odwrotny sposób (X jest dzieckiem Y, Y jest rodzicem X)
21. Typy definicji słownikowych
realno-znaczeniowa
strukturalno-znaczeniowa
strukturalna
zakresowa
synonimiczna
gramatyczna
ikonograficzna
przedmiotowa
metajęzykowa
Błędy w definicjach
opisywanie „nieznanego przez nieznane”, np. zielony - mający barwę czwartego pasma widma
błędne koło, np. cierpki - mający kwaskowaty smak kwaskowaty - nieco kwaśny kwaśny - o cierpkim smaku
definicja jest za wąska lub za szeroka
22. Typy słowników
23. Najważniejsze polskie słowniki i ich autorzy
ze względu na liczbę opisywanych języków
jednojęzyczne
przekładowe
ze względu na układ artykułów hasłowych
gniazdowe H. Jadacka, M. Skarżyński „Słownik gniazd słotwórczych współczesnego języka polskiego”
pojęciowe R. Zabiliński „Dobór wyrazów”
alfabetyczne (a fronte, a tergo)
ze względu na zawartość
ogólne (wiele informacji)
polskie M.Bańko, J.Miodek, H.Zgółkowa, W.Doroszewski, M.Szymczak, S.Dubisz
przekładowe
specjalistyczne (opisują jednostkę językową pod jednym kątem)
frazeologiczne S.Bąba, S. Skorupka
poprawnościowe A.Markowski, W.Doroszewski, H.Kurkowska
synonimów A.Dąbrówka, E.Geller, J.Podracki
antonimów A.Dąbrówka, E.Geller
wyrazów bliskoznacznych M.Bańko
gwarowe
skrótów J.Podracki
ortograficzne T. Karpowicz, J.Podracki, A.Markowski, E.Polański
języków pisarzy
wyrazów obcych W.Kopaliński, A.Markowski, R.Pawelec, M.Bańko
etymologiczne A. Bruckner, K.Długosz-Kurbaczowa
staropolskie M.R.Mayenowa, F.Pepłowski „Słownik XVIw.”, S.Urbańczyk, W.Twardzik „Słownik staropolski”
24. Językoznawstwo wewnętrzne i zewnętrzne
Dyscypliny językoznawcze, w których stopień powiązania z naukami empirycznymi jest wyraźny tworzą tzw. językoznawstwo zewnętrzne. Przeciwstawia mu się językoznawstwo wewnętrzne, czyli takie, które bądź sam język, bez powiązania z innymi naukami.
25. Językoznawstwo diachroniczne i synchroniczne
Językoznawstwo diachroniczne (od gr. día 'przez', chrónos 'czas') to dział językoznawstwa zajmujący się badaniem relacji jakie występują między elementami języka w różnych epokach jego rozwoju. Językoznawstwo diachroniczne bada więc zmiany, jakie zachodzą w języku z upływem czasu. Głównym zadaniem językoznawstwa diachronicznego jest opisanie tych zmian i sformułowanie na tej podstawie możliwie ogólnych zasad obowiązujących w ewolucji języków.
Językoznawstwo synchroniczne (od gr. syn 'razem', chronos 'czas') - te działy językoznawstwa, których przedmiotem jest system języka w danym momencie, bez względu na historię tego języka jako całości, jak i na historię poszczególnych jego elementów. Językoznawstwo synchroniczne bada więc wszystkie elementy danego języka (danych języków) współwystępujące w określonym czasie, a także relacje między tymi elementami, abstrahuje natomiast zupełnie od historycznej genezy poszczególnych zjawisk.
26. Działy językoznawstwa
dialektologia
27. Typologia języków jest dziedziną językoznawstwa, która zajmuje się językami ze względu na ich cechy (gramatyczne, fonetyczne, leksykalne).
1. Typologia fonologiczna
ze względu na ilość fonemów:
z ubogim systemem fonologicznym (<30 fonemów)
z umiarkowanie bogatym systemem fonologicznym (30 -45 fonemów, np. angielski, 34 fonemy)
z bogatym systemem fonologicznym (>45 fonemów)
ze względu na stosunek liczby samogłosek do spółgłosek w tekście:
spółgłoskowy
samogłoskowy
ze względu na cechy prozodyczne
prozodyczne - akcent wpływa na znaczenie, np. rosyjski, grecki, japoński
nieprozodyczne, np. polski
ze względu na akcent
dynamiczny, np. francuski, włoski, polski
toniczny, np. japoński
2. Typologia morfologiczna
ze względu na kategorie gramatyczne takie jak:
liczba (brak: japoński, chiński; 2: polski, angielski; 3: słoweński)
rodzaj (brak: węgierski, estoński; 2:chiński, szwedzki; 3:polski, niemiecki)
czas (brak: chiński; 2: języki afrykańskie; 3: polski)
ze względu na struktury morfologiczne
typ izolujący: formy gramatyczne tworzy się przez łączenie wyrazów pełnych (znaczących) i wyrazów pustych (np. chiński)
typ inflektywny: gramatyka wyrażona za pomocą końcówek
języki aglutynacyjne
języki fleksyjne
języki alternacyjne
typ polisyntetyczny
28. Cechy typologiczne polszczyzny
Umiarkowanie bogaty system morfologiczny (37 morfemów).
Język spółgłoskowy, nieprozodyczny, dynamiczny, fleksyjny.
2 liczby, 3 rodzaje, 3 czasy.
29. Strukturalizm jest teorią opartą na przekonaniu, iż język jest strukturą zorganizowanych systemów znaków, będących podstawowym kodem komunikacji międzyludzkiej. Strukturaliści ujmują język jako system relacji. Odrzucają natomiast poglądy młodogramatyków i dążą do tego, by zbliżyć się do metod przyrodniczych (naturalizm biologiczny). Odrzucają psychologizowanie i atomizowanie języka. Nie opisują elementów pozajęzykowych. Prekursorami strukturalizmu (in. lingwistyki strukturalnej) byli Ferdinand de Saussure (językoznawca szwajcarski) i Jan Baudouin de Courtenay (językoznawca polski).