Filozofia przyrody - opracowanie zagadnień
1. Wyjaśnij termin arche (podaj 3 aspekty znaczeniowe)
Odp.: Arche to:
-praprzyczyny wszystkich bytów
-pierwotna zasada kierująca Wszechświatem
-najbardziej zasadnicze, pierwotne tworzywo z którego wywodzi się wszystko inne, lub też element, zjawisko, które leży u podstaw Wszechświata (dla Talesa woda, dla Pitagorasa liczba, u Arystotelesa żywioły [ogień, woda, ziemia, powietrze, eter])
-pytanie o arche to pytanie o zasadę kierującą Wszechświatem, o początek bytu
2. Jaki jest zakres problemowy epistemologii?
Odp.: Jest to dział filozofii zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością; epistemologia rozważa naturę takich pojęć jak: prawda, sąd, przekonanie, spostrzeżenie, wiedza, uzasadnienie. Można wyróżnić 4 główne grupy problemów w epistemologii:
-teoria wiedzy (definicja wiedzy, badanie sposoby jej zdobywania - racjonalistyczny i empiryczny)
-teoria prawdy (definicja prawdy i jej kryteria; pytanie, czy prawda istnieje i czy jest możliwa do poznania)
-problem psychofizyczny (relacja między duchem a materią; pytanie, czy materia i duch istnieją osobno, czy też są jednym tworem)
-problem percepcji (analiza percepcji, jej przedmiotu i wiarygodności, relacji między percepcją a wiedzą)
3. Jaki jest zakres problemowy ontologii?
Odp.: Ontologia, zwana też metafizyką (w uproszczeniu: rozróżnienie ze względu na tradycję, dziedzinę tą nazywa się metafizyką w przypadku filozofów związanych z chrześcijańską myślą filozoficzną odwołującą się do Arystotelesa, a ontologią w przypadku filozofii analitycznej) jest dziedziną filozofii, próbującą wyjaśnić byt jako taki, badać strukturę rzeczywistości; zajmuje się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia, przyczynowości, czasu, przestrzeni, możliwości, konieczności itp.
4. Wyjaśnij termin „apeiron”
Odp.: Coś, co nie posiada granic; bezkres. W filozofii Anaksymandera apeiron jest uznawany za arche.
5. Jakich argumentów używał Anaksymander z Miletu, uzasadniając istnienie bezkresu?
Odp.: Anaksymander uważał, iż wszystko jest zdefiniowane przez zasady lub się z nich wywodzi; bezkres nie ma żadnych ograniczających go zasad, zatem sam jest zasadą (arche). Uzasadniał, iż pojęcie nieskończoności, definiujące bezkres, można wysnuć z natury czasu, gdyż jest on nieskończony.
6. Objaśnij Newtonowską koncepcję czasu
Odp.: W koncepcji Newtona czas jest kategorią absolutną; jest on pochodną II drugiej zasady termodynamiki; jest obiektywny, wszechobecny, jednakowy dla całego Wszechświata; konsekwencją absolutności czasu jest unieruchomienie rzeczywistości.
7. Jaki jest związek drugiej zasady termodynamiki i czasu ?Odp.: Druga zasada termodynamiki mówi o entropii oraz o istnieniu w układzie termodynamicznym (zamkniętym) funkcji, która z biegiem czasu nie maleje. Można zatem dojść do wniosku, iż Wszechświat dąży do stanu równowagi, w którym zaistnieje równowaga termiczna (temperatura każdego punktu w dowolnym miejscu Wszechświata będzie identyczna) - zatem czas musi być w następstwie tej reguły absolutny i wszechobecny, by ją spełnić (jej prawdziwość zaświadcza obserwacja lokalna doświadczeń).
8. Wyjaśnij termin „początkowa osobliwość”
Odp.: Początkowa osobliwość jest fundamentem istnienia Wszechświata, momentem w którym z niebytu formuje się byt.
9. Czy czas w świetle ogólnej teorii względności może się zacząć lub
skończyć, czy musi płynąć wiecznie?
Odp.: Ogólna teoria względności Einsteina wiąże czas i przestrzeń w czterowymiarowy byt czasoprzestrzeni, zatem czas nie jest wiecznym i odrębnym zjawiskiem, lecz płynie od początkowej osobliwości (jako powiązany z przestrzenią, nie może istnieć bez niej).
10. Czy we współczesnej nauce przyjmowana jest Newtonowska
koncepcja czasu?
Odp.: Nie, ponieważ jest sprzeczna z koncepcją Einsteina, będącą podstawą współczesnej nauki. Ogólna teoria względności zakłada, iż w studni grawitacyjnej albo przy wielkich prędkościach równych ułamkowi c następuje dylatacja czasu, zatem czas nie jest uniwersalny (bo płynie w różnym tempie); chociaż jednostka jest stała, jednak odległość w czasie między dwoma zdarzeniami jest zależna od siły grawitacji w ich otoczeniu. Dokładniej objaśnione na http://czas.org/czym-jest.php
11. Jaką metodologię stosował Parmenides?Odp.: Metodologia Parminedesa cechowała się:
-odrzuceniem wszelkich przesłanek empirycznych jako wewnętrznie niespójnych (zmysły są niewiarygodnymi świadkami, ze względu na kształtowanie w określony sposób postrzegania empirycznego już od dnia narodzin)
-techniczne spojrzenie na narządy zmysłów - przekonanie, iż gdyby zastąpić narządy poznania empirycznego, np. oczy, ich bardziej precyzyjnymi odpowiednikami, wówczas postrzegany świat byłby zupełnie inny.
-analityczne spojrzenie na świat - aksjomat musi być zdaniem prawdziwym, którego prawdziwość wynika z definicji słów i ich składni; nie posiada dowodu, definicji; może odnosić się do świata poznawanego empirycznie, jednak nie ma takiej potrzeby
12. Jakie było podstawowe założenie filozofii Parmenidesa?
Odp.: Byt istnieje, a niebyt nie istnieje.
13. Co to są zdania analityczne?
Odp.: Są to zdania, w których
-treść orzecznika zawarta jest w treści podmiotu (nie rozszerzają wiedzy o znanym świecie, jedynie ją analizują)
-prawdziwość treści gwarantowana jest przez przyjętą konwencję terminologiczno-językową (opierają się na definicjach słów i zbudowanych z nich konstrukcji składniowych, prawdziwych dla danego języka)
14. Na jakiej podstawie dokonuje się wartościowania logicznego zdań analitycznych?
Odp.: Na podstawie analizy logicznej zamieszczonych w nim wyrażeń, które są prawdziwe, jeśli nie można im zaprzeczyć nie wychodząc poza reguły przyjęte w danym języku.
15. Na jakiej podstawie Parmenides stwierdził, że byt istnieje a niebyt nie istnieje?
Odp.: Myśl, gdy nie jest w błędzie, jest w zgodzie z tym, co rzeczywiście istnieje (dlatego niebytu nie ma, bo o nim nie da się pomyśleć).
16. Na jakiej podstawie Parmenides stwierdził, że byt jest jeden, jednorodny?
Odp.: Byt musi być jeden, gdyż gdyby istniało więcej bytów, musiałyby być oddzielone niebytem, a to prowadzi do sprzeczności
17. Na jakiej podstawie Parmenides stwierdził, że byt nie ma początku ani końca?
Odp.: Ponieważ byt nie mógł powstać z niebytu (ze względu na paradoks tego stwierdzenia - niebyt nie istnieje, zatem byt nie mógł z niego powstać - nie mógł wziąć się z czegoś, czego nie ma), musi być odwieczny.
18. Na jakiej podstawie Parmenides stwierdził, że nie zachodzą żadne zmiany?
Odp.: Zmiany nie mogą zachodzić, ponieważ byt mógłby się zmienić jedynie w niebyt (a niebyt nie istnieje).
19. Co to jest wariabilizm?
Odp.: Jest to pogląd filozoficzny zapoczątkowany przez Heraklita z Efezu, przeciwstawny do teorii Parmenidesa, głoszący iż rzeczywistość jest zmienna, a byt polega na nieustannym powstawaniu i przemijaniu (panta rhei - wszystko płynie)
20. Omów trwałe elementy w opisie rzeczywistości Heraklita.
Odp.: Trwałym elementem w opisie Heraklita jest logos - niezmienna jest sama zmiana oraz reguły nią kierujące.
21. Wyjaśnij znaczenie terminu logos w kontekście filozofii Heraklita
Odp.: Logos to „rozum wszechświata”, główna zasada kierująca nim i zespalająca go (jest jednym prawem dosięgającym wszystkiego).
22. Jaki jest status ontologicznych praw przyrody?
Odp.: Prawa przyrody są ukryte przed poznaniem empirycznym, można doświadczyć jedynie ich skutków; umysł barbarzyńcy (człowieka niezdolnego do zrozumienia logosu, dostrzegającego jedynie chaos i zmienność) nie jest w stanie ich rozpoznać.
23. Czy w świetle współczesnej nauki uzasadniona jest teza, iż prawa przyrody są zmienne?
Odp.: Nie, gdyż wszelkie zmiany zachodzące lokalnie są możliwe do wyjaśnienia przez prawa obowiązujące globalnie (tj. miejscowe zmiany są możliwe do wytłumaczenia przez bardziej ogólny model).
24. Wyjaśnij najważniejsze elementy Platońskiej metafory jaskini.
Odp.:
-cień - wrażenie rzeczywistości (cień widziany na ścianie, postrzegany jako rzeczywistość, jest jedynie projekcją, namiastką, cieniem realnego świata idei)
-kajdany - metafora przywiązania, niemal niemożliwego do zmieniania, świata przez ludzi. Symbolizują ograniczenie się człowieka do postrzegania wyłącznie tego, co jest w stanie poznać empirycznie, nie będąc w stanie wyjść poza własny schemat obserwacji i zaakceptować możliwość istnienia tego, czego nie może sam dojrzeć (brak umiejętności kwestionowania, zadawania pytań)
-ognisko - specyficzne źródło światła, spreparowany przez człowieka żywioł; sposób na przyzwyczajenie wzroku do wyjścia na świat zewnętrzny (tj. otwarcie się na rzeczywistość świata idei)
-jaskinia - bezpośrednie otoczenia człowieka
25. Jaki jest status ontologiczny świata według Platona?
Odp.: Według Platona istnieje świat idei (doskonały), a rzeczywistość znana ludziom jest jej projekcją, cieniem na ścianie jaskini (jest wewnętrznie sprzeczny, gdyż doskonałość idei zostaje zamieniona na ich mętny, niewyraźny cień)
26. Co to jest denotacja?
Odp.: Jest to zakres danej nazwy (to jest zakres obiektów, które mogą zostać poprawnie zdefiniowane danym pojęciem)
27. Co to jest konotacja i jaki jest sens tej kategorii w epistemologii i ontologii Platona?
Odp.: Konotacja - cechy współoznaczane łącznie przez nazwę, tworzące jej treść, sens; (współ)oznaczenie zespołu cech wyrazu, kojarzących się wtórnie z jego głównym znaczeniem; tworzy warstwę skojarzeniową słowa; w kontekście filozofii Platona można odnieść konotację do poznawania świata doskonałego idei poprzez skojarzenia, oraz do łączenia pewnych kategorii w idee. [tego nie jestem do końca pewien - jakby ktoś miał notatki na ten temat, byłbym BARDZO wdzięczny, na razie palić kadzidełka w intencji żeby o to nie pytał]
28. Dlaczego Platon przywiązywał duże znaczenie do nauczania matematyki?
Odp.: Ponieważ dla Platona matematyka stanowiła „ognisko” - sposób na przygotowanie człowieka na świat idei; ponadto, dobra znajomość matematyki wiązała się z dojrzałością i samodyscypliną, kluczowymi elementami koniecznymi do poznawania świata idei.
29. Zrekonstruuj w paradygmacie przyrodniczym i metafizycznym wyjaśnienie Platona, dlaczego Sokrates znalazł się w więzieniu.
Odp.: Platon wyjaśnia, że Sokrates znalazł się w więzieniu (nieco pokrętnie) ze względu, iż mógł się tam znaleźć oraz nie chciał porzucić głoszenia swoich idei, oraz kierował się w życiu praworządnością (ideą prawa, dobra) (zatem przyjął wyrok wydany zgodnie z prawem). [przydałoby się uzupełnić, ponownie proszę o notatki]
30. Jakie są dwie podstawowe zasady logiki i myślenia według Arystotelesa ?
Odp.:
-zasada niesprzeczności (~(p^~p))
-zasada wyłączonego środka (pṽ~p; alternatywa wykluczająca)
31. Jakie jest wartościowanie zdań z alternatywą zwykłą, a jakie z rozłączną?
Odp.: Alternatywa zwykła dopuszcza prawdziwość zdania, jeżeli obydwa człony są prawdziwe, natomiast by alternatywa rozłączna (wykluczająca) była prawdziwa, ZAWSZE jeden musi być prawdziwy, a drugi fałszywy.
32. Jakie jest podstawowe źródło wiedzy według Arystotelesa ?Odp.: Doświadczenie empiryczne, nabywane za pomocą zmysłów.
33. Omów 4 rodzaje przyczyn według Platona.
Odp.:
1. materialna (materia) - podstawowa (rzecz powstaje z materii)
2. formalna (forma) - powstaje przez ukształtowanie materii przez formę
3. sprawcza - powstanie rzeczy musi być określone przez czynnik działający uprzednio (coś musi sprawić, by rzecz powstała
4. celowa (celowość) - powstała rzecz musi służyć jakiemuś celowi
34. Co to jest materia według Arystotelesa ?
Odp.: Materia to możność, potencjalność (zawiera w sobie potencjał do stworzenia czegoś) (materią jest np. drzewo zawierające w sobie potencjał do stworzenia deski, deska zawierająca potencjał do stworzenia krzesła itp.)
35. Co to jest forma według Arystotelesa ?
Odp.: Forma odpowiada za przejście z możności, potencjalności do rzeczywistości, kształtowanie materii w byty rzeczywiste.
36. Co to jest substancja według Arystotelesa?
Odp.:
-substancja jest podmiotem (możemy określić różne jej cechy, lecz ona sama nie określa niczego - samoistność)
-substancja nie jest bytem materialnym, a jedynie jego podłożem
-substancja jest bytem złożonym
37. Czy materia według Arystotelesa jest poznawalna empirycznie ?
Odp.: Tak, ponieważ w przeciwieństwie do substancji jest bytem materialnym, zatem możliwym do poznania zmysłami (a jej potencjał można odkryć przez formowanie jej w umyśle)
38. Czy według Arystotelesa substancja jest poznawalna w
doświadczeniu empirycznym ?Odp.: Nie, ponieważ jest bytem niematerialnym, jedynie jego podłożem, zatem nie można poznać jej bezpośrednio w sposób empiryczny - można w ten sposób poznać jedynie jej skutek.
39. Co to jest materia pierwsza według Arystotelesa ?
Odp.: Jest to materia, której zakres możliwości ukształtowania przez formę jest maksymalny (ALE NIE NIEOGRANICZONY! Zatem według Arystotelesa byt-Wszechświat jest ukształtowany ze skończoną liczbą możliwości, ponieważ potencjał materii pierwszej, za jaką może być uznany, jest skończony)
40. Co oznacza stwierdzenie Einsteina mówiące, że najbardziej niezrozumiałe jest to, że możemy cokolwiek zrozumieć.Odp.: Einstein zauważył, idąc za Kantem, iż podstawowym problemem poznania empirycznego jest niemożliwość zrozumienia w sposób empiryczny własnego aparatu zmysłowego (gdyż byłoby to definiowanie czegoś przez obiekt definiowany) i sposobu, w jaki dostarczane przez niego do mózgu surowe dane zostają przetworzone na możliwy do zrozumienia obraz świata.
41. Co to są zdanie syntetyczne a priori ?Odp.: Są to zdania, w których podmiot nie jest tożsamy z orzeczeniem (zatem rozszerzają poznanie je formułującego), dokonane przed doświadczeniem (a priori - opierające się na wiedzy teoretycznej, dostępnej bez angażowanie aparatu empirycznego; ich istnienie budzi wątpliwość, wg Kanta istnieją).
42. Co to są zdanie syntetyczne a posteriori ?Odp.: Są to zdania, w których podmiot nie jest tożsamy z orzeczeniem, sformułowane na podstawie dokonanego doświadczenia lub obserwacji.
43. Co to są zdania analityczne a priori ?Odp.: Są to zdania, w których podmiot jest tożsamy z orzeczeniem (zatem nie rozszerzają wiedzy definiującego je badacza, lecz tylko dokonują jej analizy), dokonane przed doświadczeniem.
Według Kanta sądy a priori istnieją w naukach matematycznych i przyrodniczych.
44. Co tą są formy naoczności ?Odp.: Są to formy konieczne jako baza dla poznania empirycznego (tj. leżące u jego podstawy, wbudowane w aparat poznawczy, których nie sposób usunąć z myśli ani wyobrazić sobie świata bez nich). Dla Kanta są to: przestrzeń i czas
45. Proszę przedstawić Kantowską koncepcję czasu.Odp.:
-czas jest dany a priori
-czas nie jest możliwy do zbadania empirycznego
-czas jest konieczny do jakiegokolwiek poznania empirycznego
-czas jest formalnym warunkiem a priori wszelkich zjawisk w ogóle (pośrednim dla zewnętrznych, bezpośrednim dla wewnętrznych)
-czas można określić zarówno subiektywnie jak i obiektywnie
-czas jest formalnym warunkiem wszystkich powiązań
Dość obszerny artykuł o koncepcji czasu Kanta, polecam przeczytać: http://www.us.szc.pl/main.php/archiwumesse/?xml=load_page&st=11689&ar=1&id=5918&gs=&pid=14070
46. Czy według Kanta przestrzeń jest przedmiotem doświadczenia ?
Odp.: Nie, ponieważ przestrzeń nie należy do świata materialnego, lecz jest formą poznania
47. Czy według Kanta czas jest przedmiotem doświadczenia ?Odp.: Nie, z powodów analogicznych jak wyżej
48. Jakie są według Kanta warunki umożliwiające myślenie ?Odp.:
-zdolność tworzenia pojęć (rozsądek)
-zdolność wyciągania wniosków (rozum)
49. Wymień kilka przykładowych kategorii intelektu
Odp.:
-Ilość (jedność->wielość->ogół)
-Jakość (realność->przeczucie->ograniczenie)
-Stosunek (przysługiwanie czemuś->bycie podmiotem czegoś)
-Przyczynowość i zależność
-Modalność (możliwość i niemożliwość, istnienie i nieistnienie, konieczność i przypadkowość)
50. Co to jest „ja” transcendentalne (logiczne) ?
Odp.: Jest to świadomość własnego myślenia (ja myślę, że myślę).