Ćwiczenia 11 22.02.2008
TRYBY ZMIANY KOSNTYTUCJI
Konstytucje przewidują różne tryby zmiany.
Utrudnienia zmiany konstytucji
kwalifikowana większość głosów - tak jest w Polsce, dość powszechnie także na świecie
referendum - często występujący element
zakaz zmiany konstytucji w pewnych okresach (stany nadzwyczajne)
w państwach federacyjnych - najpierw zmiana musi być uchwalona przez parlamenty stanowe a dopiero potem możliwa jest zmiana ogólna (szczegóły na następnych zajęciach)
inny podmiot stanowiący
musiała być akceptacja monarchy (posiadał prawo absolutnego weta)
obowiązek współdziałania parlamentów dwóch kolejnych kadencji - np. Hiszpania (po uchwaleniu zmiany w Konstytucji Parlament jest rozwiązywany i następny musi to zaakceptować i dopiero jeśli zaakceptuje zmiana wchodzi w życie.)
wydłużenie procedur
Tryb zmiany Konstytucji Marcowej
Konstytucja marcowa przewidywała trzy tryby zmiany Konstytucji. Inicjatywę ustawodawczą w tej kwestii posiadała ¼ ustawowej liczby posłów.
Tryb I - standardowy
Wniosek ¼ ustawowej liczby posłów, zapowiedziany z 15 dniowym wyprzedzeniem. Zmianę Konstytucji uchwala się większością 2/3 głosów w Sejmie i Senacie, w obecności ½ ustawowej liczby posłów.
Tryb II- jednorazowy nadzwyczajny
Drugi raz z rzędu wybrany na zasadach tej Konstytucji Sejm może dokonać rewizji ustawy konstytucyjnej większością 3/5 głosów posłów. Można z tego trybu skorzystać tylko jeden raz, kolejne Sejmy nie mogą wtedy tego powtórzyć. Z trybu zmiany Konstytucji był wykluczony Senat dlatego, że podczas prac nad Konstytucją rozważano sens jego istnienia i dlatego ten tryb został wprowadzony, aby istniała możliwość wykluczenia Senatu z Konstytucji. Z tej procedury nigdy nie skorzystano.
Tryb III - rewizja
Co 25 lat (termin zaczerpnięty z Konstytucji 3-go maja) od uchwalenia Konstytucja Marcowa może być zmieniona przez połączone izby parlamentu (Zgromadzenie Narodowe) zwykłą większością głosów. Była to konstytucja sztywna ale co 25 lat stawała się elastyczna. Niestety nie przetrwała 25 lat. Tryb ten nie jest zbyt rozsądny a niesie za sobą spore zagrożenia.
Tryb III jest dowodem na to, że nie zawsze można zaklasyfikować konstytucje jako sztywne lub elastyczne.
Tryb zmiany Konstytucji Kwietniowej
Tryb zmiany Konstytucji Kwietniowej był uzależniony od tego, który podmiot zgłosił projekt.
Prezydent
Wniosek mógł być głosowany tylko w całości przez obie izby parlamentu ale obradujące osobno, chyba, że rząd w imieniu prezydenta wyrazi zgodę na głosowanie przez Zgromadzenie Narodowe. Taki projekt był przyjmowany zwykłą większością głosów jak każda ustawa. Dla tego trybu Konstytucja Kwietniowa była elastyczna.
Rząd lub ¼ ustawowej liczby posłów
Ustawa przyjmowana większością absolutną czyli przez ustawową liczbę posłów tj. ponad ½ posłów i senatorów.
W tym trybie Konstytucja była ultrasztywna gdyż po uchwaleniu jej zmiany przez Sejm Prezydent mógł w ciągu 30 dni zwrócić ją do Sejmu w celu ponownego rozpatrzenia, które mogło jednak nastąpić dopiero w następnej kadencji Sejmu. Jeśli Sejm następnej kadencji ponownie ją uchwalił, Prezydent mógł albo zarządzić nowe wybory albo podpisać ustawę i zarządzić jej ogłoszenie.
Konstytucja jest kolejnym przykładem trudności podziału na konstytucje sztywne i elastyczne.
Tryb zmiany w państwach federacyjnych
Poszczególne części kraju muszą zaakceptować zmianę Konstytucji.
USA
27 zmian w Konstytucji USA. ¾ wszystkich stanów musi zaakceptować zmiany w ciągu 3 lat.
Dwa sposoby:
Kongres proponuje poprawkę a potem przegłosowuje.
Kongres musi zwołać konwencję jeśli zażąda tego 2/3 stanów.
Szwajcaria
Korzysta z formy referendum, konstytucja jest bardzo sztywna. Parlament bezpośrednie nie występuje z inicjatywą ale może to zrobić 100 tys. wyborców, wtedy przeprowadza się referendum tylko w tej jednej sprawie. Najpierw liczy się głosy wszystkich mieszkańców kraju, a następnie głosy w poszczególnych kantonach i musi się ich zgodzić przynajmniej 7. Jeśli wynik referendum będzie pozytywny to Parlament jest zobowiązany do przegłosowania zmiany, jeśli tego nie zrobi…
Tryb zmiany Konstytucji PRL
Zmiany dokonuje Sejm większością 2/3 głosów. Była to Konstytucja teoretycznie sztywna w praktyce jednak bardzo łatwa do zmiany ze względu na podporządkowanie parlamentu partii.
Tryb zmiany obowiązującej Konstytucji
Inicjatywa ustawodawczą posiada
- Prezydent
- Senat
- 1/5 ustawowej liczby posłów
Tryb zmiany konstytucji wskazuje, że jest ona sztywna. Zmiany dokonuje się w formie tzw. ustawy konstytucyjnej, która musi być uchwalona w jednakowym brzmieniu przez Sejm i Senat. Prezydent nie dysponuje prawe veta ustawodawczego.
Zmiana dotyczy rozdziałów oprócz I, II, XII
I czytanie odbywa się nie wcześniej niż 30 dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy
Sejm uchwala ustawę o zmianie konstytucji większością 2/3 głosów w obecności co najmniej ½ ustawowej liczby posłów. Następnie Senat musi w ciągu 60 dni przyjąć ustawę bez możliwości wnoszenia poprawek (w jednakowym brzmieniu) bezwzględną większością głosów. Jeśli Senat zaakceptuje ustawę wędruje ona od Prezydenta. Jeśli Senat powie nie, to jest to weto nie do obalenia.
Zmiana dotyczy I (podstawy ustroju), II (prawa i wolności) lub XII rozdziału (tryb zmiany Konstytucji)
I czytanie odbywa się nie wcześniej niż 60 dnia od przedłożenia Sejmowi projektu ustawy
Możliwe jest przeprowadzenie referendum, ma ono jednak charakter fakultatywny. W ciągu 45 dni od przyjęcia ustawy o zmianie konstytucji przez Senat dowolny podmiot mający inicjatywę ustrojodawczą może zgłosić wniosek o przeprowadzenie referendum (a więc referendum jest fakultatywne) do Marszałka Sejmu, który ma obowiązek zarządzić referendum w terminie 60 dni od daty złożenia wniosku, w którym frekwencja nie musi przekraczać 50%. Jeśli ustawa o zmianie konstytucji zostanie przyjęta w drodze referendum Prezydent podpisuje ją w ciągu 21 dni od przedłożenia mu jej i zarządza jej ogłoszenie je w dzienniku ustaw. Prezydent nie dysponuje prawe veta ustawodawczego.
Jeżeli Prezydent odmówiłby podpisania złamałby Konstytucję i zostałby postawiony przed Trybunałem Stanu decyzją Zgromadzenia Narodowego większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego a więc 373 głosów. W Sejmie do przegłosowania Konstytucji potrzeba mniej głosów a wiec mogłoby się zdarzyć, że nie wystarczyłoby głosów do postawienia Prezydenta przed Trybunałem Stanu. Gdyby Prezydenta postawiono przed Trybunałem zastępuje go Marszałek Sejmu, który podpisuje ustawę o zmianie konstytucji, bo przejmuje pełnię kompetencji Prezydenta.
Gdyby Prezydent nie chciał podpisać ustawy może np. „z powodu choroby” przekazać swoje uprawnienia Marszałkowi, który ustawowo go zastępuje.
Szczególna moc prawna konstytucji
Konstytucja jest aktem o najwyższej mocy prawnej w państwie.
Aspekty szczególnej mocy prawnej Konstytucji
pozytywny - obowiązek nałożony przez parlament konkretyzacji konstytucji w drodze ustawodawstwa zwykłego - pewnie nakaz na nałożony na parlament wydania określonej ustawy. Parlamentarzyści nie zawsze stosują się do tego nakazu, nie zawsze spieszą się z jego wykonywaniem.
negatywny - sprowadza się do obowiązkowej zgodności aktów niższego rzędu z konstytucją. Normy prawne wszelkiego rodzaju muszą być zgodne z konstytucją.
Trzy rodzaje sprzeczności z Konstytucją
materialna - występuje niemożność równoczesnego wykorzystywania normy z ustawą - treści są sprzeczne
proceduralna - norma została wydana w niewłaściwej procedurze - bo Konstytucja określa pewne zasady proceduralne np. obowiązek quorum.
kompetencyjna - norma została ustanowiona przez nieuprawniony podmiot - bo Konstytucja określa podmioty które mogą akty wydawać
kontrola konstytucyjności prawa
Kontrola parlamentarna
Parlament zwraca uwagę, czy prawo stanowione w państwie nie narusza konstytucji.
Postacie kontroli parlamentarnej
zinstytucjonalizowana - w obrębie parlamentu kontrolę sprawują specjalne organy np. komisja specjalna albo organ prezydialny
niezinstytucjonalizowana - przez wszystkich parlamentarzystów w toku stanowienia prawa
Forma kontroli parlamentarnej
samokontrola - z czasem uznano, że jest to rozwiązanie zawodne i niewystarczające stąd pojawienie się kontroli pozaparlamentarnej.
Kontrola pozaparlamentarna
Rodzaje kontroli pozaparlamentarnej
polityczna
głowa państwa - art. 126 ust. 2 - Prezydent posiada instrument weta ustawodawczego - wetując ustawę zawsze podaje uzasadnienie (często Prezydenci powołują się na wątpliwości prawne)
inny organ ochrony niż sądowy ale uprawniony do sprawowania takiej kontroli np. we Francji Rada Konstytucyjna
sądowa
skoncentrowana - w krajach, w których powoływany jest do życia organ do prowadzenia takiej kontroli. Taki model funkcjonuje w Polsce a takim organem jest Trybunał Konstytucyjny. Pierwszy trybunał konstytucyjny powstał w 1920r w Czechosłowacji a potem w Austrii. Ten model rozwinął się w Europie dopiero po II Wojnie Światowej.
zdekoncentrowana - kompetencje w tym zakresie posiadają sądy powszechne (wiele podmiotów, które mogą w tym zakresie sprawować kontrolę).
Kontrola konkretna i abstrakcyjna
kontrola konkretna - odbywa się w toku konkretnej sprawy - USA
kontrola abstrakcyjna - bez związku z tym, czy norma została zastosowana czy nie - dominuje w Europie
Formy kontroli konkretnej w Polsce:
pytania prawne
skarga konstytucyjna
Kontrola uprzednia i następcza
uprzednia - prewencyjna
następcza - represyjna - polega na tym, że można badać tylko akty prawne obowiązujące - tak jest właśnie w USA.
W Polsce obowiązują obie formy. Następcza bada normy, które już obowiązują a uprzednia Prezydent przed podpisaniem ustawy kieruje ją do Trybunału Konstytucyjnego.
Kontrola uniwersalna i ograniczona
uniwersalna - występuje w USA - może być jej poddany każdy rodzaj aktu prawnego, bez względu na rangę i rodzaj
ograniczona - są pewne rodzaje aktów, które takiej kontroli nie podlegają np. akty prawa miejscowego są wyłączone spod badania przez Trybunał Konstytucyjny podobnie jak wtórne (???) normy prawa europejskiego. Kontrolę taką wykonuje Sąd Administracyjny.
Kontrola ze skutkiem względnym i bezwzględnym
skutek względny - USA - gdy sąd stwierdzi, że akt jest niezgodny z konstytucją nie wiąże innych sądów. Inny sąd może wydać odrębne rozstrzygnięcie. W USA dopiero orzeczenie Sądu Najwyższego Federalnego będzie skuteczne w tym sensie, że sądy niższej instancji kierują się postanowieniami Sądu Najwyższego
skutek bezwzględny - Europa - gdy Trybunał wyda orzeczenie o niezgodności z konstytucją wiąże i sam Trybunał i jest powszechnie obowiązujące czyli wiąże wszystkich
Norma prawna a uznanie jej niekonstytucyjności
Polska - norma prawna jeśli zostanie uznana za sprzeczną z Konstytucją traci moc obowiązującą.
USA - norma prawna jeśli zostanie przez Sąd Najwyższy uznana za niekonstytucyjną nie traci mocy obowiązującej a jedynie przestaje być stosowana. Dopiero na skutek długiego jej niestosowania traci moc obowiązującą.
Kontrola obligatoryjna i fakultatywna
obligatoryjna - badaniu powinien być poddany każdy akt prawny - praktycznie nie występuje
fakultatywna - badaniu podlegają tylko niektóre akty prawne, te, co do których wpłyną wnioski
P.D.
Ustawy konstytucyjne
Małe Konstytucje, co to są
Ustawy zwykłe
Rozporządzenie z mocą ustawy - historia rozporządzeń (jak to było w Polskich Konstytucjach)
art. 234 - poddać krytycznej lekturze (6 kontrowersyjnych rzeczy znaleźć)