„Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej” prof. Kazimierza Denka jest książką w której autor zajął się szeroko rozumianą aksjologią czyli „badaniem wartości, ich hierarchii

i systemów". Autor w obszerny sposób zajął się problematyką wartości, a także jego wpływem na edukację szkolną oraz problemami do których prowadzi odrzucanie czy też nieposzanowanie podstawowych wartości jak pisze sam autor we wstępie:

„Niebezpiecznymi zjawiskami dla edukacji są: fundamentalne odrzucanie i kwestionowanie wartości uprawnionych przez tysiąclecia, rozpad tradycyjnie pojmowanej rodziny, akceptacja swobód i odrzucanie zobowiązań, kult pieniądza i konsumpcji, pogarda dla etosu pracy

i autorytetów. Zjawiska te świadczą o rozpadzie więzi społecznych. Kosztami jego są kryminalizacja życia, korupcja władz, rozszerzanie się mafii, agresji, gwałtu, okrucieństwa, narkomanii i lekomanii.”. Pomimo tego że termin „wartość” trudno jest ująć jednoznacznie, ponieważ nie ma zgodności w rozumieniu tego pojęcia w różnych dziedzinach naukowych, autor stara się przedstawić najważniejsze wartości poznawcze i uniwersalne posługując się ujęciem tego tematu przez różnych jego badaczy.

Książka składa się z siedmiu rozdziałów nie licząc przedmowy, wstępu, zakończeniem i bibliografią. Czterech pierwszych rozdziałach autor zajmuje się problematyką wartości i ich rolą w edukacji, rozdział czwarty stanowią natomiast wyniki badań przeprowadzonych

w latach 90 a także wyniki badań które przeprowadził sam autor w 1999 roku dotyczą one hierarchii wartości utworzonej przez uczniów studentów i nauczycieli.

Piąty rozdział w całości poświęcony został Ojczyźnie jako jednej z najważniejszych wartości, rozdział ten nasycony jest walorami humanistycznymi przede wszystkim poezją, podobnie kolejny szósty który poświęcony został „Nośnikowi wartości” czyli językowi. Siódma część książki jest poświęcona edukacji nauczycieli, jest swoistego rodzaju przewodnikiem dla młodych studentów poradnikiem co mają zrobić oni sami by zostać dobrymi nauczycielami

a także co powinny zrobić lub poprawić uniwersytety by ich absolwenci byli dobrze przygotowani do pracy z młodym pokoleniem.

Teraz zajmę się dokładniej omówieniem dwóch pierwszych rozdziałów, które jak wszystkie w tej monografii mają ogromną wartość merytoryczną i metodyczną, oraz postaram się dokonać ich oceny w sposób obiektywny i rzetelny. Postaram się dokonać recenzji rozdziałów: „Istota wartości i ich znaczenie w edukacji szkolnej” oraz „Kategorie wartości”.

W pierwszym rozdziale pt. „Istota wartości i ich znaczenie w edukacji szkolnej” prof. Kazimierz Denek przedstawia czytelnikom czym są wartości i jakie mają znaczenie

w edukacji. Autor przedstawia pojęcie „wartość” w ujęciach różnych dziedzin nauki, gdyż tak jak już wcześniej wspomniałam nie ma jednolitego ujęcia tego terminu, który jest najważniejszy w tej książce. Pierwsze wyjaśnienie przypada filozofii autor posługuje się definicją przedstawioną przez Wincentego Okonia który wartość przedstawia jako „właściwość nadawana przedmiotom przez człowieka w zależności od jego potrzeb uczuć

i woli „ a także wymienia prace innych autorów, którzy zajmowali się problemem wartości

i ich dzieła na ten temat wymienia: G. Kloska: „Pojęcia, teorie i badania wartości w naukach społecznych”, E. Kobyłecka „Rozpoznawanie wartości przez uczniów szkól średnich

w procesie edukacji”. Jak napisał sam autor „Wynika z niech że pojęcie wartości jest bardzo wieloznaczne, nieostre a nawet jednostronne”.

Później autor cytuje T. Frąckowiaka który uważa że stało się to pojęcie tak niejasne dlatego że „ spowodowała to dyferencja rozmaitych nauk.”, a także „ niezbyt imponujące efekty poszukiwań różnych twórców.”.

Moim zdaniem można było przytoczyć jeszcze chociaż jeden przykład definicji „wartość”

w filozofii aby ukazać pełniejszy obraz tego pojęcia w filozofii np. W. Krajewski przedstawia definicję słowa wartość jako to co: „ wszystko cenne, godne pożądania i wyboru; co Stanowice ludzkich dążeń” lub definicję D. Julia: wartość to „wszystko co godne (warte), by o to zabiegać (a nie tylko to czego pragniemy)”.

Następnie autor przedstawia ujęcie terminu wartość w socjologii posługuje się wyjaśnieniem M. Misztala zawartym w „Problematyce wartości w socjologii” oraz

J. Szczepańskiego w „Elementarne pojęcia socjologii”, który określa że „wartość” jest tym wszystkim co człowiek szanuje, czemu przypisuje wartość i do czego stara się dążyć. Moim zdaniem można było dodać jeszcze jedną definicje która wydaje mi się prostsza w odbiorze, jest to definicja K. Olechnickiego i P. Zalęckiego w „Słowniku socjologicznym” gdzie wartość to; „idee zjawiska, materialne i nie materialne, przedmioty, stany, rzeczy, osoby, grupy itp., dodatnio lub ujemnie oceniane lub aprobowane czy odrzucane”. Po socjologicznej definicji prof. Kazimierz Denek przechodzi do definicji wartości obowiązującego w kolejnej nauce jaką jest psychologia tu cytuje kilku badaczy tego terminu takich jak; T. Parson i E. A. Shils, C. Matusiewicz, czy też definicją C. Kluckhohn którą i ja pozwolę sobie zacytować, uważa on że w wartościach chodzi o „preferencje odczuwalną i (lub) ocenianą moralnie lub też przez rozumowe czy też estetyczne osądy”. Moim zdaniem autor dość obszernie wyjaśnił znaczenie pojęcia „wartość” korzystając z kilku źródeł, myślę że te wyjaśnienia wystarczą do tego by czytelnik stworzył sobie jego obraz.

Następnie autor przechodzi do pojmowania terminu „wartość” przez definicję która uwzględnia aspekty psychologiczne, socjologiczne i kulturowe posługuje się swoją interpretacją wyjaśnienia M. Misztal w oparciu o książkę tej autorki „Problematyka wartości w socjologii” która zdaniem profesora K. Denka autorka określa definicję o charakterze psychologicznym wartości jako: „element przekonań jednostki o normatywnym

i nienormatywnym charakterze; przekonaniu innych ludzi na temat stanu psychicznego, fizycznego lub działań jednostki uważanych za godne pożądania: przedmiot, który zaspokaja potrzeby jednostki; obserwowalne zachowanie jednostki”, definicję w charakterze socjologicznym przedstawia jako: przedmioty i przekonania o nienormatywnym charakterze, determinujące względnie podobne przeżycia psychiczne i działania jednostek- członków zbiorowości społecznych, przekonania rozpowszechnione w grupie społecznej, określające godne pożądania cechy poszczególnych grup społecznych lub społeczeństwa jako całości.”, a kulturowe definicje ujmuje jako: „powszechne pożądane w danym społeczeństwie przedmioty o symbolicznym lub nie symbolicznym charakterze; powszechnie akceptowane sądy egzystęcjonalno-normatywne (orientacja wartościująca); rozpowszechnione w danym społeczeństwie przekonania, określające godne pożądania sądy i zachowania członków tego społeczeństwa; przekonania na temat systemu wartości i norm, uważanego za godny pożądania dla danego społeczeństwa”.

Pomimo tego że autor bardzo szczegółowo stara się omówić różne ze względu na nauki

z których pochodzą definicje, jednak pomija definicję wartości w naukach ekonomicznych

w których mówi się „o wartości szczególnie w odniesieniu do czystego zysku w wyniku wymiany danej rzeczy”, Zysk ten bywa „mierzony albo ilością otrzymanych towarów, albo pewnym środkiem wymiany - na ogół pieniędzmi”.Zatem wartość oznacza tu zwykle nic innego jak tylko konkretną korzyść.”.

Pomimo, że ze względów wychowawczych czy też edukacyjnych jest to mało przydatne to moim zdaniem autor dla pełnego zrozumienia terminu jakim są „wartości” powinien wspomnieć także i o tej definicji, na koniec tego podrozdziału autor przytacza słowa

A.Góralski, które stanowią bardzo dobre posumowanie tego co wcześniej zostało

o wartościach powiedziane „To tak jak tęcza i jej wielorakie barwy; każda jest prawdziwa

i jakość różna od pozostałych, wzięte razem tworzą harmonijną całość”.

W następnym podrozdziale autor przedstawia nam rolę wartości w edukacji, na wstępie zaczyna od wyjaśnienia terminu „edukacja” jest to zwięzłe i jasne wyjaśnienie, autor opiera się tu na definicjach E. Kobyłecki w: „Rozpoznawanie wartości przez uczniów szkól średnich w procesie edukacji”, J. Pólturzycki „Dydaktyka dla nauczycieli”, oczywiście wszystkie definicje przedstawione przez prof. K. Denka odnoszą się do edukacji w systemie wartości. Autor przedstawia jak ważną rolę odgrywają wartości w sferze edukacji, autor uważa że sens życia ludzkiego wyraża świat wartości „Są filarami, na których opiera się życie społeczne, osobiste i wspólnotowe”. Następnie autor przedstawia czytelnikowi dlaczego nauczanie wartości jest tak ważne dla młodego człowieka, uważa że dlatego by nie zatracili się

w otaczającej ich rzeczywistości.

Drugi rozdział „Kategorie wartości” jest poświęcony: klasyfikacji, hierarchizacji oraz wartościom uniwersalnym. W podrozdziale pierwszym „Klasyfikacja wartości” autor przedstawia podział wartości w ujęciu dokonanym przez badaczy takich jak: Z. Cackowski, N. Hartman, R. Ingarden, R. Jedliński, K. Kotlowski, S. Ossowski, K. Ostrowska, S. Palka, K. R. Popper, M. Rokeach, M. Sheler, W. Stróżowski, J. Sztumski. Pomimo tego że autor w dość obszerny sposób zajął się klasyfikacją wartości zabraklo mi najstarszego i najbardziej znanego psychologicznego podziału wartości którego dokonał E. Springera który uwzględniał zasadę różnic tematycznych.

Wyróżnił on sześć odmiennych tematycznie wartości:

1) teoretyczne,

2) ekonomiczne,

3) społeczne,

4) estetyczne,

5) polityczne,

6) religijne.

A także klasyfikacji wartości dokonanej przez H. Margenau. Autorka ta wyróżnia dwie podstawowe klasy wartości: faktu i normatywne. Wartości faktu są według autorki obserwowalnymi preferencjami, życzeniami konkretnych ludzi w konkretnym czasie

i miejscu. Nie można o nich mówić w kategoriach „dobro - zło”. Są po prostu obserwowalnymi faktami. Wartości tego typu są wyrazem preferencji biologicznej, praw, jakim podlega człowiek jako istota fizyczna. Druga grupa - wartości normatywne - są uporządkowaniem, „interpretacją przyszłości”, jaką ludzie powinni nadawać i nadają obiektom wartości, czyli uatrakcyjniają je kulturowo.

Podrozdział ujęty został przez autora w bardzo ciekawy sposób są w nim różne klasyfikacje wartości, jak napisał sam K. Denek o wartościach „Mogą one przybierać postać: dóbr, idei, myśli, postaw, koncepcji, przeżyć psychicznych”, zabrakło mi podsumowania gdyż moim zdaniem każda klasyfikacja wartości jest słuszna a jedyną osobą która może poddać je weryfikacji jest sam człowiek który dokonuje własnej klasyfikacji i w sobie te wartości odnajduje.

Następnie autor przedstawia edukacje poznawcze które mają podstawowe znaczenie dla edukacji jak napisał sam autor „U podłoża wartości poznawczych znajduje się prawda. Stąd klasyczna pedagogika przyznawała jej prymat w strukturze wartości…Prawda sama w sobie stanowi cel i istotę poznania. Nic dziwnego, że jest ona w centrum teorii i praktyki edukacji”. Ten cytat stanowi najlepsze podsumowanie dla tego podrozdziału. Moim zdaniem ważniejsze od wartości poznawczych są wartości uniwersale o których jest następny podrozdział, gdyż tymi wartościami są: „…prawo do życia i wolności, podmiotowość

i tożsamość człowieka, swobody obywatelskie, życie wolne od zagrożeń wojną, demokracja, pluralizm, tolerancja, godziwy poziom życia, samorealizacja, rodzina, edukacja, zdrowie

i jego ochrona.”. W dobie komputerów, gier, Internetu, telewizji, globalnego kryzysu ekonomicznego częściej powinno się mówić właśnie o tych wartościach, które pomimo iż są ogólnoludzkie często „…nie są one akceptowane przez wszystkich ludzi w każdej epoce i pod każdą szerokością geograficzną.”, należy o tych wartościach mówić i przypominać gdyż coraz częściej jesteśmy świadkami ich łamania, widzimy to poprzez brak tolerancji dla ludzi innego koloru skóry czy innej religii, gdy widzimy głodne dzieci gdyż ich rodzice nie mogą znaleźć pracy lub zarabiają za mało by zapewnić sobie i rodzinie godziwy poziom życia, gdy widzimy że w szpitalach zamykane są kolejne oddziały i chorzy nie mają się gdzie leczyć a na prywatne kliniki ich nie stać. Dlatego uważam jest to oczywiście mój pogląd że o tych wartościach nie można zapominać nie tylko w życiu codziennym ale również w edukacji młodego pokolenia by nie stali się nieczuli na cierpienie i problemy innych ludzi, jak napisał Kazimierz Denek „…wartości mają sile sprawczą i występują w życiu ludzkim w postaci busoli, która wyznacza kierunek postępowania”, Mieczysław Łobocki „Pozbawienie młodych ludzi tej busoli jest równoznaczne na narażenie ich na dokonywanie i nierzadko moralnie nagannych wyborów. Przynosi więc szkodę zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym.”, te dwa cytaty są najlepszym podsumowaniem dla dwóch omówionych wcześniej przeze mnie rozdziałów.

Uważam, że cala książka nie tylko zrecenzowane przeze mnie rozdziały warta jest przeczytania, gdyż jest znakomitym dziełem, jak napisał prof. Józef Skrzypczak „…jest to dzieło znakomite, o wielkiej wartości merytorycznej, wychodzące swoimi treściami dokładnie naprzeciw najważniejszym, najpilniejszym i największym wyzwaniom reformującej się właśnie polskiej szkoły” i jak napisał w przedmowie prof. Bronisław Siemieniecki że dla szkoły „zawiera dla niej konkretne propozycje treściowe, których pominąć niepodobna.”, tak i dla przyszłych nauczycieli, nauczycieli mianowanych czy wykładowców uniwersyteckich ta książka może być właśnie taką „busolą” czy „kompasem”, który pomoże im stać się dobrymi nauczycielami i mądrzejszymi ludźmi gdyż samo poznanie wartości i ich

klasyfikacji czy hierarchii stanowi duży krok w stronę lepszej szkoły, a przede wszystkim lepszego jutra.

Tak więc z czystym sumieniem polecam tę książkę każdemu kto chce zostać lepszym nauczycielem a co najważniejsze lepszym człowiekiem, a także by pomóc młodemu pokoleniu stać się pełnoprawnym i dobrze wyedukowanym członkiem społeczeństwa.

Z raportu UNESCO

„Edukacja: jest w niej ukryty skarb.”

”E Edukacja jest podstawowym prawem

człowieka oraz uniwersalną wartością. [...]

powinna organizować się wokół czterech

aspektów kształcenia, [...] uczyć się,

aby wiedzieć, tzn. aby zdobyć narzędzia

rozumienia; uczyć się, aby działać, [...]

uczyć się, aby żyć wspólnie, [...]

wreszcie, uczyć się, aby być.”

Kinga Gać

Nr albumu 15834

W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1984, s. 16

K. Denek, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń 2001, s. 14

W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1984, s. 337

K. Denek, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń 2001, s. 20

T. Frąckowiak, Edukacja, demokracja i sumienie. Studium pedagogiczne, Poznań 1998 [w:] K. Denek, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń 2001, s. 25

Słownik pojęć filozoficznych, red. W. Krajewski, Warszawa 1996, s. 207

D. Julia, Słownik filozoficzny, Katowice 1992, s. 319

K. Olechnicki., P. Zalęcki, Słownik socjologiczny, Warszawa 1998, s. 239

C. Kluchhohn, Values and Value Orientation In the Theory of Action, (In:) Toward a general Theory of Action, New York 1951, [ w:] K. Denek, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń 2001, s. 27

M. Misztal, Problematyka wartości w socjologii, Warszawa 1972 [w:] (ibidem), s. 26

A. S. Reber, Słownik psychologii, Warszawa 2000, s. 210

A. Góralski, Być nowatorem, Warszawa 1990,[ w:] K. Denek, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń 2001, s. 30

K. Denek, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń 2001, s. 32

Cz. Matusewicz , Psychologia wartości, Warszawa 1975, s.54

Cz. Matusewicz, Psychologia wartości, Warszawa 1975, s. 58

K. Denek, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń 2001, s.38

T. Lewowicki, Przemiany oświaty, Warszawa 1994, [w:] K. Denek, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń 2001, s.39

B. Sztumska, Nauczyciel wobec wartości ogólnoludzkich, [ w:] Wartości humanistyczne a problemy współczesnego świata, Częstochowa 1993, [ w:] K. Denek, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń 2001, s. 40

K. Denek, Uniwersalne wartości edukacji szkolnej [ w:] Dziecko w świecie rodziny. Szkice o wychowaniu, Kraków 1998, s. 20

M. Łobocki, Teoria wychowania w zarysie, Kraków 2006, s. 103

J. Skrzypczak [w:] K. Denek, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń 2001, s. 14

B. Siemieniecki, Przedmowa [w:] K. Denek, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń 2001, s. 7

2

---