1. Specyfika psychologii społ. jako nauki

Psychologia społeczna jest subdyscypliną psychologii (psyche - dusza, logos - nauka) Psychologia bada procesy psychiczne i zachowania się ludzi. Procesy psychiczne to grupa procesów poznawczych, takich jak uwaga, pamięć, spostrzeganie, procesy emocjonalno - motywacyjne. Są one wyrażane przez zachowania werbalne, niewerbalne i motoryczne.

Definicja psychologii społecznej wg Miki:

Psychologia społeczna bada procesy psychiczne i zachowania ludzi w sytuacjach społecznych (te sytuacje, w których występują ludzie.

Definicja psychologii społecznej wg Aronsona:

Naukowe badanie sposobu, w jaki rzeczywista bądź wyobrażona obecność innych ludzi wywiera wpływ na ludzkie myślenie, odczuwanie i zachowanie.

Definicja wg Caldiniego:

Naukowe badanie tego, jak ludzie wpływają na myśli, uczucia i zachowania innych ludzi.

Dwa okresy w rozwoju psychologii społecznej:

1. okres przednaukowy - od starożytności do XIX wieku, wszystko jest filozofią, luźne rozważania;

2. okres naukowy - 1879 rok Wilhelm Wundt zakłada w Lipsku pierwsze laboratorium psychologiczne. Zainteresowanie psychologią tłumu - Le Bon, Tarde. 1903 pojawia się pierwszy podręcznik do psychologii społecznej - w. McDougall „Wprowadzenie do psychologii społecznej” oraz E. Ross „Psychologia społeczna”.

2. Psychologiczny i socjologiczny wariant psychologii społecznej

Wariant psychologiczny - McDougall twierdzi, że zachowanie determinują czynniki wewnętrzne, czyli instynkty. Jest to koncepcja związana z darwinizmem społecznym. Wymienia on np. instynkt stadny, rodzicielski, ciekawości, zabawy. Instynkty te mogą się łączyć. Liczba form życia społecznego zależy od liczby instynktów.

Z=f(S*O), gdzie Z - zachowanie, S - sytuacja, O - osobowość, * - interakcje.

Wariant socjologiczny - Ross mówi, że psychologia społeczna bada zjawiska zachodzące w społeczeństwie (nastroje, moda, stereotypy). Zachowanie determinują sytuacje.

3. Teoretyczne perspektywy psychologii społecznej

• Perspektywa poznawcza:

• Zachowanie i emocje zależą od sposobu rozumienia sytuacji

• Sposób rozumienia sytuacji wyznaczony jest przez posiadana władzę

• Zachowanie, emocje i sądy zależą od mechanizmów funkcjonowania umysłu

• Dziedziny zastosowania: wszystkie dziedziny psychologii społecznej

• Perspektywa motywacyjna:

• Zachowanie człowieka służy maksymalizacji własnych zysków

• Zachowanie jest ukierunkowane na cele

• Cele podporządkowane są ograniczonej licznie motywów

• Dziedziny zastosowania: sposób pojmowania własnej osoby, wpływ społeczny, reakcje społeczne

• Perspektywa teorii uczenia się:

• Zachowanie jest wynikiem uczenia się (przez konsekwencje własnych zachowań albo przez obserwację), wynikają z doświadczeń jednostki dotyczących kar i nagród

• Nagradzane reakcje są automatycznie wykonywanymi nawykami

• Duży nacisk na niepowtarzalne doświadczenia jednostki w konkretnej strukturze społecznej

• Zastosowanie: socjalizacja, wpływ społeczny, agresja, zachowania prospołeczne

• Perspektywa społeczno - kulturowa:

• Zachowanie i psychika człowieka zależy od treści kulturowych określonych wartości, norm i wzorów

• Ludzka psychika i zachowanie odmiennie przedstawiają się w różnych kulturach

• Bardzo ważna rola norm społecznych, czyli reguł dotyczących akceptowalnych zachowań

• Centralne miejsce w tej teorii zajmuje kultura - wierzenia, zwyczaje, przekonania i język, wspólne dla grupy ludzi żyjących w określonym miejscu i czasie

• Zastosowanie: socjalizacja, wartości i normy społeczne, sposób pojmowania własnej osoby, zróżnicowanie płci

• Perspektywa ewolucjonistyczna:

• Zachowanie i wzorce przebiegu procesów psychicznych służą przetrwaniu

• Zachowania i wzorce przebiegu procesów psychicznych służą maksymalizacji sukcesu reprodukcji

• Głównym pojęciem teorii jest dobór naturalny - założenie, że zwierzęta mające cechy, które pomagają im przeżyć i rozmnażać się, przekazują te cechy swojemu potomstwu

• Zastosowanie: relacje heteroseksualne, zróżnicowanie płci, relacje społeczne.

4. Główne obszary badań i zastosowania psychologii społecznej

• Wiedza człowieka o świecie społecznym - różna interpretacja tych samych informacji, organizowanie i wykorzystywanie wiedzy, stereotypy

• Postrzeganie ludzi - wzajemne ocenianie i wnioskowanie o człowieku, trafność sądów o innych

• Ja i wizerunek własnej osoby - samoocena, poczucie własnej wartości

• Postawy - ich pochodzenie i wpływ na rozumienie świata, postępowanie zgodne z postawami

• Komunikacje i perswazje - skuteczność środków komunikacyjnych

• Normy i wartości - hierarchia, organizacje i wpływ

• Wywieranie wpływu - uleganie wpływowi, techniki manipulacji

• Atrakcyjność i miłość - uczucie i ich przyczyny

• Prospołeczność - wyjaśnienie niesienia pomocy

• Agresje - jej przyczyny, możliwość redukcji

• Konflikty - przyczyny,. Rozwiązywanie

• Grupy społeczne - działanie, wpływ na jednostki, skuteczność

• Przywództwo - źródło, skuteczność

• Relacje międzygrupowe - czynniki decydujące, konflikty

• Płeć - psychologia, różnice

• Psychologia stosowana - tematy społeczne użyteczne, zastosowanie psychologii

5. Związki psychologii społecznej z innymi dyscyplinami

• Psychologia społeczna a mądrość ludowa: o zachowaniu społecznym można wiele się dowiedzieć od opiniodawców, przysłów ludowych, jednakże odwoływanie się do tych źródeł wiąże się z pewną trudnością: stosunkowo często nie zgadzają się między sobą i niej jest łatwo określić, które z nich są prawdziwe.

• Psychologia społeczna a filozofia: W historii psychologii filozofia stanowiła istotne źródło wglądu w ludzka naturę, jest wielu filozofów, którzy dołączyli do psychologów. Jednak, aby uzyskać jednoznaczne ustalenia psychologowie społeczni usiłują rozstrzygać zadawane pytania naukowo, za pomocą zaprojektowania wystarczająco wyrafinowanego eksperymentu.

• Psychologia społeczna a inne nauki społeczne (socjologia, ekonomia, nauki polityczne): każda z tych dziedzin zajmuje się wpływem czynników społecznych i socjalnych na ludzkie zachowanie. Jednak występują różnice ze względu na analizę tych samych zjawisk na różnych poziomach. Psychologia społeczna jest częścią psychologii i jej zainteresowania koncentrują się na poszczególnych jednostkach, kładąc nacisk na przebiegające problemy w sercu i umyśle. Inne nauki społeczne są bardziej skoncentrowane na czynnikach socjalnych, ekonomicznych, politycznych, historycznych, które wpływają na ludzkie zachowanie. Np. socjologia koncentruje się na skali makro, dotyczącej całego społeczeństwa, a psychologia społeczna koncentruje się na jednostce. Różnica także odnosi się do celu: celem psychologii społecznej jest określenie uniwersalnych właściwości natury ludzkiej, które powodują ze każdy jest podatny na wpływ społeczny.

• Psychologia społeczna a psychologia osobowości: psychologia osobowości koncentruje swoją uwagę na różnicach indywidualnych jako wyjaśnienia zachowania społecznego. Psychologowie społeczni sądzą, że takie podejście wzbogaca nieco naszą wiedzę o zachowaniu człowieka, jednak próba wyjaśnienia głównie w terminach czynników osobowościowych prowadzi do niedocenieni roli głównego źródła zachowania ludzkiego - wpływu społecznego.

• Psychologia społeczna a psychologia rozwoju: psychologia rozwoju rozważa kwestię, w jaki sposób doświadczenia życiowe w połączeniu z wrodzonymi predyspozycjami oraz wpływami biologicznymi we wczesnym okresie życia determinują uczucia, myśli i działania osoby dorosłej. Psycholodzy rozwojowi badają m. In. Sposób, w jaki niemowlęta przywiązują się do swoich rodziców i jak wczesne doświadczenia wpływają na późniejsze związki miłosne w dorosłym życiu

• Psychologia społeczna a psychologia środowiskowa: psychologia środowiskowa bada interakcje pomiędzy ludźmi a ich środowiskiem fizycznym i społecznym. Badają wiele istotnych zagadnień związanych ze środowiskiem, np., dlaczego ludzie niszczą swoje środowisko fizyczne albo jak reagują na gorąco, tłok lub środowisko miejskie.

• Psychologia społeczna a psychologia kliniczna: psychologia kliniczna bada zaburzenia zachowania i sposoby ich leczenia. Badania te są kluczowe dla zrozumienia depresji, samotności czy sposobów radzenia sobie z dyskomfortem psychicznym

• Psychologia społeczna a psychologia poznawcza: psychologia poznawcza bada procesy umysłowe (patrz: perspektywa poznawcza pyt. 3)

• Psychologia społeczna a psychofizjologia: psychofizjologia bada wpływ procesów biochemicznych i struktur neuronowych na zachowanie.

6. Metody badań psychologii społecznej

• Obserwacja - służy opisowi zjawiska, wyjaśnia jego naturę, badacz obserwuje ludzi i mierzy ich zachowanie, ma miejsce w sytuacjach naturalnych (zastanych). Rodzaje obserwacji:

• Obserwacja systematyczna - badacz przystępuje do odpowiedzi na pytanie odnoszące się do określonego zjawiska społecznego, obserwując je i kodując je zgodnie z wcześniej przygotowanym zbiorem kryteriów; badacz tworzy listę zachowań.

• Obserwacja uczestnicząca - forma obserwacji systematycznej, w której obserwator wchodzi w interakcję z obserwowanymi ludźmi, ale stara się nie wpływać na sytuację; badacz ryzykuje, ze wyniki będą miały charakter mtefaktów badawczych (sztucznych wyników), co wynika z nałożenia się perspektywy zewnętrznej (obiektywnej) i wewnętrznej (subiektywnej).

• Analiza archiwalna - forma obserwacji systemowej, w której badacz obserwuje zachowanie społeczeństwa przez badanie dokumentów i archiwaliów. Zalecana przy śledzeniu zmian pewnych postaw i zachowań.

• Sondaż ankietowy - technika obserwacji przez zadawanie pytań bezpośrednio lub pośrednio; zwraca się tu uwagę na wymóg reprezentatywności próby (granica błędu - 3%)

Obserwacja jest doskonałym źródłem hipotez, które weryfikujemy eksperymentalnie. Np. badania Darleya i Latane, którzy udowodnili że im więcej świadków, tym mniejsza szansa na pomoc (rozproszenie odpowiedzialności, kumulacja ignorancji)

• Metoda korelacyjna - przewidywanie na podstawie czynnika x czynnika y. Mierzy się tutaj dwie lub więcej zmiennych i szacuje się relacje miedzy nimi, a więc w jakim stopniu można jeden określić na podstawie drugiego. Siłę związku określa czynnik korelacji (od -1 do +1):

• Korelacja +1 oznacza zależność proporcjonalną - wraz ze wzrostem x rośnie y

• Korelacja - 1 oznacza zależność odwrotnie proporcjonalną - wraz ze wzrostem x maleje y

• Korelacja 0 wskazuje brak związków między zmiennymi

Metoda ta nie bada związków przyczynowo- skutkowych miedzy czynnikami, a jedynie ich współwystępowanie

• Eksperyment - bada przyczynowość, odpowiada na pytanie czy zmienna x jest przyczyną zmiennej y. Badacz manipuluje poziomem zmiennej niezależnej (zmienna, którą badacz zmienia albo różnicuje, aby stwierdzić, czy ma ona wpływ na jakąś inna zmienną; badacz oczekuje, że ta właśnie zmienna będzie powodowała zmiany jakiejś innej zmiennej) i bada jej wpływ zmiennej zależnej (zmienna, którą badacz mierzy po to, by stwierdzić, czy na nią wpływa zmienna niezależna; badacz stawia hipotezę, że zmienna zależna zależy od poziomu zmiennej niezależnej). Eksperymenty różnią się trafnością, czyli dokładnością, z jaką eksperymentator bada, to co ma badać:

• Trafność wewnętrzna - jest wysoka, gdy badacz ma pewność, że tylko zmienna niezależna wpływa na zmienną zależną. Badacz musi wylosować ludzi do eksperymentu - randomizacja (losowe przydzielanie do sytuacji) - przydzielanie ludzi do różnych grup porównywanych w eksperymencie w ten sposób, że każdy z nich ma równe szanse znalezienia się w każdej grupie.

• Trafność zewnętrzna - stopień, z jakim wyniki mogą być generalizowane, tj. przenoszone na innych ludzi.

Rodzaje eksperymentów:

• Laboratoryjny - dokonywany w sztucznych sytuacjach i przy pełnej kontroli; spada trafność zewnętrzna, a rośnie trafność wewnętrzna

• Naturalny - ludzie zachowują się naturalnie; spada trafność wewnętrzna, rośnie trafność zewnętrzna. Ma miejsce duże zaangażowanie.

7. Sposoby zwiększania trafności pomiaru psychologicznego

• Realizm sytuacyjny - podobieństwo sytuacji badania do sytuacji codziennych

• Realizm psychologiczny - na ile procesy psychologiczne umiejscowione w czasie eksperymentu są podobne do procesów psychologicznych w życiu codziennym. Realizm psychologiczny może być wysoki pomimo niskiego realizmu sytuacyjnego

• Losowy dobór grupy (randomizacja), jednak zawsze istnieje możliwość nierównomiernego rozłożenia cech osobowościowych w grupach. Dlatego poziom ufności (wartość p) - liczba wyliczona za pomocą technik statystycznych, która informuje badacza o tym, jakie jest prawdopodobieństwo, że wyniki jego eksperymentu są dziełem przepadku (spowodowane są niepowodzeniem w randomizacji), a nie są efektem działania zmiennej niezależnej lub zmiennych niezależnych. Standardowo w nauce przyjmuje się, że wyniki mogą być dziełem czynników losowych, a nie badanych zmiennych niezależnych, wynosi mniej niż pięć setnych.

• Powtarzanie eksperymentów na różnych grupach i w różnych sytuacjach.

8. Etyka w badaniach psychologicznych

W trakcie poszukiwania i tworzenia realistycznych i trakcyjnych sytuacji, które będą mogły uchwycić istotę badanych procesów, psychologowie społeczni często stają wobec dylematów etycznych. Z jednej strony jest chęć jak najbardziej realistycznego odtworzenia sytuacji, z drugiej strony nie chcą narażać badanych osób na nadmierny i niepotrzebny stres czy przykrości. Dylemat ten zostałby rozwiązany poprzez przyzwolenie badanego na badanie. Przyzwolenie, czyli wyjaśnienie uczestnikom badania natury eksperymentu, zanim on się rozpocznie, i uzyskanie ich zgodny na udział w eksperymencie. Jednak część eksperymentów nie miałaby charakteru naukowego, gdyby badani wiedzieli, jaki dokładnie jest cel badania. Istotą eksperymentu jest to, że uczestnicy doświadczają stworzonych dla nich sytuacji tak, jak gdyby te sytuacje były realne. Jest to tzw. Maskowanie eksperymentu, czyli wprowadzanie w błąd uczestników eksperymentu lub zatajenie przed nimi prawdziwego celu badań albo też wydarzeń, które w rzeczywistości istnieją. Jeżeli badacze używali maskowania, są oni zobowiązani do zorganizowania sesji wyjaśniającej - wyjawienie uczestnikom badań po zakończeniu eksperymentu jego celu oraz dokładne objaśnienie tego, co się wydarzyło.

Stowarzyszenie Psychologów Amerykańskich opublikowało listę zasad etycznych:

• Psycholog musi zrobić wszystko, by nie szkodzić uczestnikom swoich badań

• Gdy psycholog planuje badania, musi określić ich dopuszczalność z punktu widzenia etyki. Są zobowiązani do zasięgnięcia opinii innych osób w tym Komisji ds. Rewizji

• Badacz powinien tak dokładnie, jak to tylko jest możliwe, opisać badanym procedurę zanim wezmą udział w badaniu i uzyskać pozwolenie na piśmie udziału w badaniach

• Maskowanie można zastosować jedynie wtedy, gdy nie ma żadnego innego sposobu sprawdzenia podstawowej hipotezy

• Wszystkie osoby badane muszą być poinformowane, że w każdej chwili mogą zrezygnować z udziału w eksperymencie

• Wszystkie informacje uzyskane w trakcie badań od ich uczestników muszą być utrzymane w ścisłej tajemnicy, jeżeli badany nie zgodzi się na ich publikację.

9. Motywacja społeczna

MOTYWY - stany wewnętrzne, które pobudzają, organizują i ukierunkowują zachowanie człowieka, bliskoznaczna jest potrzeba.

Motywy dzielimy na:

1. Biologiczne [głód, potrzeba optymalnej temperatury, seksu, stymulacja neurofizjologiczna]

2. Społeczne, motywy wzbudzane i zaspokajane przez czynniki psychologiczne i społeczne, zależą od uczenia się (różnią nas interpersonalnie), [motyw osiągnięć, aprobaty społecznej, dominacji, zależności, niezależności]

Motyw sprawstwa - Jeśli czuję, że dużo zależy ode mnie to głosuję bo mogę coś zmienić, jeśli nie głosuję to dlatego że wiem że to nic nie zmieni

Motywacja kompetencji - Człowiek zmierza do poszerzania kompetencji (wg. Whita), np. uczenie się. Jest to instrument, dzięki któremu bardziej wpływamy na rzeczywistość, im więcej kompetencji tym większa niezależność. Dzięki temu uzyskujemy wzmocnienia pozytywne lub negatywne.

Pojęcie wzmocnienia - efekty naszych zachowań

1. pozytywne - nagrody, zwiększamy prawdopodobieństwo powtórzenia zachowań pożądanych [wewnętrzne - pochodzące od nas samych, poczucie samozadowolenia, lekkość, zgodność; zewnętrzne - pochodzące od innych ludzi, premie, pochwały]

2. negatywne - kary, ma prowadzić do wygaszania zachowań nie pożądanych [wewnętrzne - wyrzuty sumienia, samopotępienie, wstyd, niezadowolenia zewnętrzne - więzienie, kary, śmierć]

Koncepcja oczekiwania skutecznego działania (A. Bandura) - Jest to przekazanie jednostki, że potrafi wykonać czynności niezbędne dla uzyskania pożądanego przez siebie wyniku

1. to przekonanie decyduje o tym czy podmiot w ogóle podejmie działanie ukierunkowane na jakiś cel

2. Decyduje o wielkości wysiłku

3. Wpływa na upór i wytrwałość w dążeniu do celu w sytuacji przeszkód

Koncepcja pana i pionka (R. Decharms) - Wyższość sprawstwa nad brakiem sprawstwa. Człowieka cechuje chęć sprawowania efektywnej kontroli nad otoczeniem, chce być panem sytuacji

1. Pan - jest przeświadczony, że jego zachowanie jest zdeterminowane przez jego decyzje (pełna kontrola), [wysoka motywacja osiągnięć, optymizm, zaufanie do własnych możliwości]

2. Pionek - Sądzi, że jego zachowanie jest zdeterminowane przez siły niezależne od niego [Los, innych ludzi, Boga, brak wiary, pesymizm]

Co decyduje o przynależności do w/w ? - Wewnętrzne predyspozycje jako suma doświadczeń (jak ktoś była panem to dalej chce nim być), bardzo ważna jest sytuacja

1. rodzaj wykonywanego zadania - jeśli jest ciekawe, traktujemy jako wyzwanie to wtedy rola Pana, jeżeli nie to rola Pionka

2. swoboda wyboru działania - te, które wybieramy dają nam rolę Pana, te, które są narzucone dają rolę Pionka

3. natężenie zewnętrznych wzmocnień - obecność silnych wzmocnień zewnętrznych to czujemy się Pionkiem.

Badani Rottera - koncepcja lokalizacji poczucia kontroli

Założenia:

- człowiek zaspokaja swoje potrzeby przez zachowania instrumentalne wobec potrzeb

- wzmocnienia, które następują w określonym zachowaniu > oczekiwania, że w przyszłości sytuacja się powtórzy, to znaczy, że ta sama reakcja doprowadzi do tego samego stanu

(Potrzeba osiągnięć) -> (Zachowanie instrumentalne wobec tej potrzeby) -> (wzmocnienie „+”)-> (oczekujemy, że zachowując się tak samo zostaniemy tak samo wynagrodzeni)

Przedmiot badań Rottera - Gdzie tkwią przyczyny uzyskiwanych przez ludzi wzmocnień? (wg. Niego jest to cecha osobowości)

1. Wewnętrzna lokalizacja kontroli wzmocnień, jeśli osoba uważa, że przyczyną wzmocnień jest jej własne działanie (Jestem sprawcą działań)

2. Zewnętrzna lokalizacja kontroli wzmocnień, jeśli osoba uważa, że przyczyną wzmocnień jest działanie, na które nie ma wpływu

Inne cechy Kategorii Sprawstwa:

1. Geneza

a) Sposób wychowywania dziecka (sprawcze są dzieci wcześnie uczone niezależności)

b) Spójność dyscypliny wychowawczej i wymagań (brak spójności, zewnątrz sterowność)

c) Kolejność urodzin (Najbardziej sprawcze są osoby najstarsze)

d) Status socjoekonomiczny (pozycja społeczne itd.)

2. Czy ta cecha podlega zmianie?

a) Zmiana wieku (dzieci PKZ, dorosłość PKW, starość znowu PKZ)

b) wydarzenia społeczno-polityczne, np. wielki kryzys - alienacja

c) Programy, treningi ukierunkowane na motywy - 4 cele:

1. trzeba rozwijać pojęcie „jak”

2. Rozwijanie motywacji osiągnięć

3. stawianie realistycznych celów

4. uczenie koncepcji pana i pionka

3. W jaki sposób ta cecha wpływa na nasze sytuacje zewnętrzne (wyniki)

1. osoby z poczuciem kontroli wewnętrznej są bardziej odporne na wpływ społeczny, niż PKZ, są mnie podległe manipulacji społecznej

2. Trudniej zmieniają swoje postawy, zasady, a jeśli to czyni to pod wpływem….

3. Dotyczące zachowań prospołecznych - chętniej pomagają osoby sprawcze

4. Osoby ze średnim stopniem sprawstwa są najbardziej aktywne politycznie.

---