Tworzenie sieci i grup kooperacyjnych MSP
w Polsce
Grupy i sieci kooperacyjne.
Grupy i sieci kooperacyjne to propozycja współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami wykorzystywana niemal na całym świecie, poczynając od Stanów Zjednoczonych a kończąc na Australii. W Europie, koncepcja ta została szeroko rozpowszechniona i wykorzystana
w takich krajach jak Włochy, Dania i Wielka Brytania. Uczestnictwo w sieci lub grupie kooperacyjnej pozwoliło MSP w tych krajach na obniżenie kosztów, na wdrożenie bardziej wydajnych metod produkcji oraz na prowadzenie wspólnych kampanii promocyjnych. Wspólnie podejmowane działania pozwalają również na bardziej efektywne poszukiwanie
i zdobywanie nowych rynków zbytu na swoje produkty i usługi.
Sieci kooperacyjne tworzą skupiska firm lub inne wyspecjalizowane jednostki, których działanie koordynowane jest mechanizmami rynkowymi, a nie łańcuchem poleceń i nakazów.
Na całym świecie, zarówno w krajach wysoko rozwiniętych, jak i tych których gospodarka przechodzi głębokie procesy restrukturyzacyjne, pojawia się coraz więcej dowodów na to, że sieci i grupy kooperacyjne zwiększają konkurencyjność MSP. Grupy kooperacyjne,
w przeciwieństwie do pojedynczych podmiotów gospodarczych, są w lepszym stopniu przygotowane do przetrwania na konkurencyjnych rynkach, do wzrostu i zapełnienia pojawiających się nisz rynkowych. Mają także lepszy dostęp do rynków eksportowych, grupy przedsiębiorstw oferują lepsze i większe szanse na stworzenie nowych miejsc pracy.
Podstawą koncepcji tworzenia sieci jest rozwinięcie wzajemnych relacji współpracy pomiędzy poszczególnymi firmami, ich dostawcami, podwykonawcami, klientami
i usługodawcami. Współpraca, w połączeniu ze specjalizacją, daje efekty zwiększonej, kolektywnej wydajności i wzrostu umiejętności wdrażania innowacyjnych procesów
i wytwarzania technologicznie zaawansowanych produktów.
Są wyrażane opinie, że koncepcja sieci i grup kooperacyjnych może szkodzić wolnemu rynkowi i konkurencji. Jest całkiem odwrotnie. Dzięki zredukowaniu bądź zlikwidowaniu barier pomiędzy firmami, poziom konkurencyjności znacznie wzrasta. Konkurenci pracują razem nad pokonaniem powszechnie występujących i wspólnych ograniczeń i problemów w infrastrukturze, sieci dostaw i w dostępności do rynków zbytu. To właśnie połączenie konkurencji i współpracy prowadzi do zwiększenia wysiłku nad polepszeniem swoich usług bądź produktów.
W momencie, gdy MŚP łączą się w grupy lub sieci kooperacyjne, uzyskują one pewne wymierne korzyści:
redukcja kosztów transakcji,
wspólna wymiana doświadczeń i nauka,
polepszenie poziomu elastyczności i poziomu reagowania na zmieniające się potrzeby rynku,
lepsze wykorzystanie posiadanych umiejętności, zdolności produkcyjnych, informacji i innowacji technologicznych,
zwiększenie możliwości konkurowania z producentami masowymi.
Grupę można zdefiniować jako zespół przedsiębiorstw zorganizowanych branżowo lub geograficznie. Łatwiej jest tworzyć grupy kooperacyjne, gdy firmy wchodzące w ich skład nie są od siebie zbytnio oddalone. Z drugiej strony należy stwierdzić, iż tworzenie sieci/grup kooperacyjnych nie jest geograficznie uwarunkowane. Kolektywna wydajność może zostać osiągnięta tylko wtedy, gdy firmy współpracują nad rozwiązaniem wspólnie dzielonych problemów i odległość geograficzna nie ma tutaj większego znaczenia.
Czy istniała potrzeba tworzenia sieci kooperacyjnych w Polsce?
W Polsce istnieje znaczny potencjał do tworzenia grup i sieci kooperacyjnych, a dodatkowo wydaje się, że obecnie jest najlepszy czas do rozpoczęcia takich inicjatyw. MSP stają się siłą napędową wzrostu gospodarczego w momencie gwałtownego rozwoju gospodarki rynkowej. Strategie rozwojowe dla wielu regionów Polski uznały duży potencjał MSP, a zawarte w nich inicjatywy mają na celu albo poprawę lokalnych warunków w takim stopniu, aby wesprzeć rozwój MSP lub podjęcie bezpośrednich kroków zmierzających do przyspieszenia ekspansji tego sektora. Strategie te odzwierciedlają zarówno wymagania lokalne, jak i ogólną politykę Unii Europejskiej stymulowania tego sektora. Konkurencyjność na rynkach ciągle wzrasta
i sektor MSP musi na tę sytuację odpowiednio reagować. Sytuacja w Polsce charakteryzuje się obecnie kilkoma pozytywnymi czynnikami, pracującymi na jej korzyść:
niższe koszty siły roboczej i jej duża dostępność,
strategiczna pozycja geograficzna pomiędzy wschodem i zachodem, która
może być wykorzystana,
postawa przedsiębiorczości wśród nowej generacji właścicieli i menadżerów.
Sieci kooperacyjne MSP mogą przyspieszyć tempo swojego rozwoju na kilka różnych sposobów:
polepszenie i rozwijanie łańcucha zaopatrzenia,
dokonywanie zakupów, celem których jest podniesienie jakości wytwarzanych produktów,
asystowanie w rozwijaniu inicjatyw eksportowych,
redukowanie kosztów operacyjnych,
redukowanie bądź spowolnienie stopnia penetracji rynku przez firmy spoza Polski.
Program tworzenia sieci kooperacyjnych, szczególnie duński, wykorzystuje instytucję koordynatora (brokera) sieci. Model ten został z powodzeniem wykorzystany w innych krajach, jak Węgry, które, tak jak Polska, posiadają gospodarkę przejściową. W obu tych krajach, w ostatnich latach dynamicznie rozwijał się sektor prywatny, czego rezultatem było pojawienie się wielu nowych przedsiębiorstw. Rozwijający się handel jest ukierunkowany na kraje zachodnioeuropejskie, co jak zrozumiałe w świetle przyszłego członkostwa Polski
w Unii Europejskiej. Rezultatem tego jest zwiększający się poziom konkurencyjności, jakiemu polskie firmy muszą sprostać zarówno na rynku krajowym, jak i rynkach eksportowych.
Pojawiające się w wyniku przemian gospodarczych problemy, wymagają od polskich przedsiębiorstw strategicznego podejścia co do swojego istnienia i rozwoju. Sieci i grupy kooperacyjne mogą stać się jednym z narzędzi zintegrowanej polityki rozwoju i pomocy MSP w Polsce.
Rola brokera/koordynatora sieci.
Koordynator sieci to osoba najważniejsza przy tworzeniu i rozwijaniu grup kooperacyjnych MSP. Powinien on zbierać razem potencjalnych partnerów, a następnie usprawniać
i koordynować rozwój sieci. Koordynator powinien rozumieć motywy, jakimi kierują się poszczególne przedsiębiorstwa i umieć stworzyć ramę współpracy opartej na ich wspólnym interesie.
Koordynator w oparciu o wiedzę na temat miejscowego przemysłu lub szerszych sektorów przemysłowych, musi być w stanie zidentyfikować poszczególne organizacje nadające się do włączenia w sieć kooperacyjną.
Sprawą zasadniczą jest dokonanie dokładnego oszacowania potencjału danej organizacji i jej możliwości operowania w sieci . Musi to być uzupełnione oceną zgodności tegoż przedsiębiorstwa z pozostałymi potencjalnymi członkami sieci. Koordynator musi zademonstrować wysokie umiejętności w ocenianiu poprzez dokonanie krytycznego osądu różnych organizacji, opanować potencjalne skomplikowane sytuacje oraz ustalić kanały komunikacji i sprawnego prowadzenia dyskusji, czyli ogólnie rzecz ujmując umiejętne zarządzanie wzajemnymi konfliktami. Koordynator dysponuje umiejętnościami interpersonalnymi, posiada dobre zrozumienie podstawowych spraw związanych
z zarządzaniem i produkcją w sektorze MSP i jest dobrym negocjatorem.
Koordynator tworząc potencjalną sieć, powinien skupić swoje działania w tym sektorze gospodarki, w którym zamierza rozwijać daną sieć bądź grupę kooperacyjną. Po zidentyfikowaniu potencjalnych członków grupy bądź sieci, należy wciąż organizować spotkania z szeroką grupą przedsiębiorstw, reprezentujących ten sektor, w którym powstanie sieć. Pozwoli to wszystkim przedsiębiorcom na pełne zrozumienie projektu i zapewni dodatkową liczbę przedsiębiorstw, które chciały uczestniczyć w programie, w jego fazie wstępnej, albo w kolejnych etapach realizacji planu. Koordynator powinien poszukiwać kontaktów z jak największą liczbą organizacji otoczenia biznesu.
4. Clustering - tworzenie regionalnych sieci przedsiębiorstw
Współpraca różnych firm powiązanych ze sobą w ramach sieci - umiejętnie wsparta przez lokalny samorząd - jest kluczem do dynamicznego rozwoju regionów. Rozwoju, który generuje miejsca pracy, przyciąga inwestorów i przynosi dodatkowy dochód dla regionu.
Idea clusteringu, tak popularna na całym świecie, jest niestety w Polsce mało znana. PARP zlecił więc realizację dużego projektu szkoleń promujących clustering. Projekt jest współfinansowany przez Europejski Fundusz Społeczny.
Co sprawia, że inicjatywa firm z danego regionu przekształca się w sprawnie funkcjonujący klaster? Z praktyki działania widać, że rozwój inicjatywy klastrowej pociąga za sobą rozwój regionów na terenie, których przedsiębiorstwa działają. Zdaniem przedstawicieli samorządów, którzy sami inicjują powstawanie klastrów w swoich regionach, to właśnie władze samorządowe powinny tworzyć zalążki inicjatyw prorozwojowych, które mogą stanowić podwaliny inicjatywy klastrowej, a w perspektywie kolejnych lat - doprowadzić do powstania dojrzałego klastra. Agnieszka Dobrogowska, koordynator jednej z inicjatyw klastrowych w ramach Stowarzyszenia Zdrowe Życie, wymienia 15 różnych działań podejmowanymi najczęściej w ramach obserwowanych przez nią inicjatyw klastrowych w Polsce: tworzenie sieci międzyludzkich i tworzenie sieci przedsiębiorstw, promocja innowacji i nowych technologii, tworzenie marki regionu, pomoc w prowadzeniu biznesu, budowa świadomości przedsiębiorców i szkolenia dla zarządzających, ulepszanie procesów produkcyjnych i szkolenia techniczne, tworzenie zachęt dla napływu inwestycji i inkubacja przedsiębiorstw, promowanie rozwoju istniejących firm oraz przyciąganie nowych firm i talentów, wspieranie innowacyjności, dyfuzja nowych technologii, lobbowanie za rozwojem infrastruktury, poprawa regulacji prawnych i podatkowych, koordynacja zakupów, pomoc w pozyskiwaniu funduszy UE, określenie standardów technicznych i jakościowych.
Są już dobre przykłady
Bez wątpienia w dobie wszechogarniającej globalizacji trzeba zauważyć, że fenomen inicjatyw klastrowych i klastrów dojrzałych dotarł i do naszego kraju. W Polsce występuje wiele przykładów wspólnych działań firm wskazujących na ewolucyjne tworzenie się klastrów: Dolina Lotnicza, Plastikowa Dolina, Płytki Ceramiczne w Opocznie, Kotły w Pleszewie, Bursztyn w Gdańsku, Automatyka Przemysłowa w Gdańsku, Pomidor z Ziemi Sandomierskiej, Klaster Kalafiorowo-Brokułowy z Łaszczowa, Dolina Ekologicznej Żywności na Lubelszczyźnie, czy Dolina Ekoprodukcji na Mazowszu. - Reprezentując silną grupę producentów ekologicznej żywności jestem żywo zainteresowany uczestniczeniem w jeszcze szerszych strukturach. Nasza szansą jest funkcjonowanie w ramach jednego z klastrów ekologicznych, które tworzą się dziś na Lubelszczyźnie i na Mazowszu.
Aby zagwarantować sukces inicjatyw klastrowych w Polsce należy przeprowadzić wiele działań mających na celu uświadomienie przedsiębiorcom, władzom samorządowym i jednostkom badawczo-rozwojowym, że współpraca opłaca się wszystkim, że każdy w tym samym stopniu skorzysta z możliwości wspólnego promowania regionu.
Skutki działania inicjatywy klastrowej są rozłożone w czasie. Często rozwiązanie, które w początkowym okresie nie przynosi wymiernych rezultatów może przynieść korzyści w dłuższej perspektywie. Działanie w klastrze wymusza aktywność ludzi, innowacyjności i poszukiwanie nowych rozwiązań. - Przystąpiliśmy do programu, ponieważ mamy ambicje stać się najsilniejsza grupą produkującą chmiel w Polsce - tłumaczy Grzegorz Teresiński, wójt liczącej 5 tysięcy mieszkańców gminy Wilków. - Dziś w naszym rejonie 800 rolników produkuje chmiel. Rolnik to indywidualista, ale jak mu się pokaże korzyści związane z przystąpieniem do grupy, to opór mija - dodaje Teresiński.
PARP promuje clustering
W odpowiedzi na coraz wyraźniejsze tendencje do koncentracji, współpracy i działania w ramach sieci powiązanych firm Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości uruchomiła projekt "Program szkoleń promujących clustering". Program promujący tworzenie sieci powiązanych ze sobą firm i instytucji w regionach wdrażany jest na zlecenie PARP i współfinansowany z budżetu Europejskiego Funduszu Społecznego. Przeznaczono na ten cel 5 759 860 zł, a projekt ma przede wszystkim charakter szkoleniowo-doradczy. Od października 2005 do końca 2007 roku planowane jest przeszkolenie ponad 1300 osób. Zgodnie z zasadami finansowania szkoleń ze środków UE, przedstawiciele mikro, małych i średnich firm pokrywają 20 proc. kosztów szkoleń. Działania podejmowane w całej Polsce w ramach niniejszego projektu mają pomóc w organizowaniu nowych klastrów oraz w rozwoju już inicjatyw istniejących. Program realizowany jest przez firmy doradcze: Doradztwo Gospodarcze DGA i Enterplan oraz Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową. Dziś zainteresowanie projektem wykazuje ponad 20 grup w całej Polsce wspieranych przez przedstawicieli lokalnych samorządów, m.in.: "Pomidor z Ziemi Sandomierskiej", "Epoka Gryczoka!", "Rogal Marciński", "Granit ze Strzegomia", "Klaster Kalafiorowo-Brokułowy", "Bryczki z Biskupiny", "Chmielaki Nadwiślańskie", "Grupa Turystyczna - Łeba" i inne. Więcej informacji na temat projektu, grup zadaniowych, terminów i harmonogramów zajęć szkoleniowo-doradczych oraz możliwości wzięcia udziału w szkoleniach znaleźć można na stronach www.klastry-efs.pl.
Projekt jest inicjatywą wyjątkową na skalę Europy, bo nigdy jeszcze tak wielu przedsiębiorców z jednego kraju nie było objętych jednym, ogólnonarodowym programem promującym rozwój klastrów. Wykonawcy projektu zachęcają przedsiębiorców, przedstawicieli samorządów lokalnych oraz organizacje tworzące klimat niezbędny do rozwoju przedsiębiorczości do uczestnictwa w praktycznej realizacji projektu. - W ramach projektu chcemy budować świadomość na temat clusteringu, zdefiniować obszary potencjalnej współpracy między przedsiębiorstwami oraz pomóc im w podjęciu decyzji o możliwości współpracy w formie klastra - wyjaśnia Andrzej Głowacki, prezes Doradztwo Gospodarcze DGA, team leader projektu poświęconego idei clusteringu.
Przedsiębiorcy zainteresowani tworzeniem klastrów mogą skorzystać ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz ZPORR.