Diagnozowanie indywidualnego przypadku.

Procedura diagnozowania indywidualnego przypadku jest skomplikowana i obejmuje poszczególne fazy działania, określone w metodologii pracy z indywidualnym przypadkiem, analizując określone elementy. Opracowywanie diagnozy to nieustanne działania, w którą angażują się pracownik oraz system kliencki podczas całego procesu udzielania pomocy. Pomimo ciągłości, diagnozowanie ulega zmianie w kolejnych fazach. Na etapie rozpoczynania interwencji, służy ona wstępnemu rozpoznaniu sytuacji klienta oraz stwierdzeniu, czy poprosił o pomoc właściwą placówkę. W tym stadium najważniejszą decyzję stanowi dobór właściwego rodzaju pomocy, odpowiadającego problemom klienta, dlatego nie jest przydatne szczegółowe badanie danych diagnostycznych. Najwłaściwsza jest tutaj strategia przesiewu, wymagająca dwóch kluczowych decyzji klienta: zadecydowania, jaki rodzaj problemu chce przerabiać oraz zaakceptowania pomocy placówki. Dopiero po podjęciu powyższych decyzji klient oraz pracownik socjalny mogą zacząć rozpatrywać zgłaszany problem bardziej szczegółowo. Tutaj zaczyna się drugi etap usług, w którym system kliencki i pracownik socjalny gromadzą najwięcej danych na temat bieżącej sytuacji klienta. Informacje te należy zbierać w taki sposób, aby pracownik wraz z klientem mogli podjąć pozostałe istotne decyzje: ustalenie celu usługi oraz planu działania prowadzącego do ich realizacji. Także w późniejszych etapach diagnozowania istotną rzeczą jest monitorowanie zastosowanej strategii oraz jej modyfikacji, gdy zaistnieje taka potrzeba. W końcowej fazie diagnoza staje się szczególnie ważna. Pracownik wraz z klientem oceniają rezultaty swojej pracy. Istotne jest tu również zaplanowanie późniejszego samodzielnego życia podopiecznego, aby zmiany, które zachodziły podczas współpracy pracownika i klienta nie zanikały. Istotę diagnozowania stanowi gromadzenie danych, pracownicy socjalni zdobywają informacje na temat klientów i ich sytuacji w oparciu o bezpośrednie wywiady. Informacje gromadzone przy pomocy więcej niż tylko jednej metody (oraz z większej ilości źródeł) stwarzają większe szanse na uniknięcie zniekształcenia poglądów klienta. Pracownicy socjalni wykorzystują wiele metod gromadzenia informacji: przez wywiady bezpośrednie, tabelki, przy udziale tłumacza (kiedy barierą jest język) oraz listownie, gdy analfabetyzm klienta nie stanowi przeszkody. Pracownicy socjalni powinni, oprócz zbierania informacji werbalnie, być dobrymi obserwatorami. Dane mogą być gromadzone również przy pomocy kwestionariuszy. Najważniejszym źródłem danych zawsze jest system kliencki, gdyż klient będąc ośrodkiem problemów jest jednocześnie głównym źródłem informacji. Klient przekazuje informacje w zniekształconej postaci, a jednym z zadań pracownika socjalnego jest identyfikowanie zniekształceń wymagających kontroli. Ważne źródło informacji stanowią osoby z otoczenia klienta, orientujące się w jego problemach, jak krewni, sąsiedzi, przyjaciele czy współpracownicy. Klient dysponuje prawem do kontrolowania informacji jakie są na jego temat gromadzone i ujawniane. Informacje podzielić można na dwa zasadnicze typy:

• obserwacyjne - reprezentujące świat doświadczeń

• dedukcyjne - reprezentujące subiektywny świat obserwatora

Poprawne informacje dedukcyjne należy wesprzeć dowodami (obserwacja, fakty). Punkt wyjścia do diagnozy jednostki stanowią jej funkcjonowanie oraz problemy społeczne. Aby zrozumieć, jak problemy społeczne uwidaczniają się w życiu danej jednostki trzeba zrozumieć, iż są one produktem dwóch głównych procesów oraz mogą zostać scharakteryzowane jako zmiany zachodzące w jednostce ludzkiej lub jako zmiany miejsc. Jednostka od urodzenia aż do śmierci podlega ciągłym zmianom i na każdym etapie swego życia powinna utrzymywać równowagę pomiędzy nią samą a środowiskiem. W warunkach behawioralnych istnieje kilka modeli rozwojowych wyjaśniających systematyczne zmiany, które maję miejsce podczas rozwoju jednostki, przykładowo: model rozwoju poznawczego dzieci (Piagot), model rozwoju psychologicznego (Freud). Użytecznym sposobem definiowania rozwoju jest nieustający proces zmienności ról społecznych. We wczesnych latach swego życia człowiek uczy się roli syna, córki, siostry lub brata, przyswajając jednocześnie szereg rój organizacyjnych i kulturowych. W późniejszym okresie ujawniają się nowe role, niektóre związane są z płcią przeciwną (narzeczony, sympatia), jednocześnie dotychczasowe ulegają rewizji (rola syna, córki). W okresie wchodzenia w wiek dorosły pojawiają się nowe role: rola rodzica, rola pracownika. W wieku dojrzałym następuje kolejna zmiana ról, jednostka dąży do podnoszenia swojej pozycji głównie w życiu zawodowym. W okresie później dorosłości może nastąpić odwrócenie roli rodzicielstwa, gdy jednostki zaczynają opiekować się swoimi rodzicami. Wiek starczy przynosi kolejna zmianę ról, gdy jednostka traci swoją niezależność bądź staje się bardziej zależna od swoich dorosłych dzieci. Każda zmiana roli życiowej oznacza stres towarzyszący temu procesowi, niektóre zmiany ról, mogą powodować zakłócenia życia społecznego jednostki, gdyż nie zawsze odbywają się bez przeszkód. Powodów zakłóceń może być wiele:

• jednoczesne zmiany zbyt dużej ilości ról

• brak umiejętności w radzeniu sobie z odpowiedzialnością

• za dużo zobowiązań wiążących się z poszczególnymi rolami

Stres występuje nie tylko podczas pojawiających się zmian, ale również podczas kontaktu jednostki z otaczającym ją środowiskiem. Aby jednostka mogła się rozwijać konieczna jest równowaga w trzech głównych rodzajach wymiany:

• potrzeby muszą być równoważone przez zasoby środowiskowe

• aspiracje i pragnienia muszą równoważyć możliwości środowiskowe pozwalające na ich zaspokojenie

• umiejętności i zdolności powinny równoważyć zewnętrzne wymagania i oczekiwania

Diagnoza społeczna lub ekspertyza społeczna - jest to dokument, w którym opisuje się określone sytuacje, zdarzenia i społeczne uwarunkowania danej społeczności.

Opracowanie diagnozy społecznej jest niezbędnym elementem poprawnie zaplanowanego procesu wprowadzania zmian: zarówno, jeśli planowane są całkowicie nowe rozwiązania, jak i gdy konieczność dokonania konkretnych zmian wynika z uciążliwości obecnych warunków.

Bezpośrednim rezultatem przeprowadzenia diagnozy społecznej jest ekspertyza bądź raport, który stanowi podstawę do przeprowadzenia prognoz przyszłych wydarzeń oraz działań ekspertów, np. z zakresu polityki społecznej i oświatowej.

Najważniejsze rodzaje diagnozy społecznej:

• diagnoza historyczno-przyczynowa (wskazuje na przyczyny i mechanizmy pojawienia się problemu społecznego);

• diagnoza twórcza lub kreatywna (podejmuje próbę wskazania czynników społecznych, które mogą stać się zalążkiem pożądanych zmian);

• diagnoza poznawcza (daje w sposób opisowy lub porównawczo-opisowy charakterystykę diagnozowanego fragmentu rzeczywistości w zestawieniu z szerszymi procesami i zjawiskami społecznymi, stanowi podstawę budowania wiedzy teoretycznej o danym problemie społecznym).

Diagnoza społeczna to badania, które odpowiadają na pytania: „jak jest” (w społeczeństwie, instytucji, rodzinie). Są one podejmowane z przesłanek społecznych (zwykle w odpowiedzi na sytuację problemową w życiu społecznym) i mają cele praktyczne (zastosowanie wiedzy naukowej dla skutecznego przekształcania rzeczywistości)

Najważniejsze przedmioty diagnozy społecznej w polityce społecznej:

• poziom (standard) życia - stopień zaspokojenia potrzeb materialnych

• jakość życia - zaspokojenie pozostałych potrzeb (niematerialnych), związanych z zadowoleniem z życia

• typy stosunków społecznych - relacje np.: pracodawca - pracownik (stosunki pracy), mieszkaniec - społeczność lokalna (badania samorządności), obywatel - państwo (zagadnienia bezpieczeństwa socjalnego), bogaci - biedni (nierówności społeczne)

• funkcjonowanie polityki społecznej, w tym jej instytucji,

• sfery życia społecznego, które są ważnym kontekstem dla prowadzenia polityki społecznej, np.: sytuacja ludnościowa, gospodarka i zachodzące w niej procesy, kultura i wartości społeczeństwa i ich przemiany.

Typy diagnozy społecznej w polityce społecznej

• diagnoza klasyfikacyjna - odpowiada na pytanie z jakiego typu problemem mamy do czynienia?

• diagnoza genetyczna - jakie są przyczyny obserwowanych zjawisk?

• diagnoza znaczenia - czy i jakie znaczenie mają dane zjawiska dla funkcjonowania danego przedmiotu?

• diagnoza fazy - na jakim etapie jest dany problem?

Źródło: typologia S. Ziemskiego, za: B. Szatur-Jaworska, Diagnozowanie w polityce społecznej. IPS UW, Warszawa 2002, s. 19

Metody zbierania danych:

• obserwacje i eksperymenty,

• badania sondażowe (ankieta, wywiad kwestionariuszowy),

• wtórna analiza danych (badania na podstawie spisów, dokumentów urzędowych),

• badania jakościowe (analiza dokumentów osobistych, obserwacja uczestnicząca, wywiad swobodny).

ZNACZENIE TERMINU
„DIAGNOZA SPOŁECZNA”:

• W słowniku języka polskiDiaego termin „diagnoza” (gr. diágnōsis) definiowany jest jako „rozpoznanie”.

• Diagnoza społeczna (inaczej ekspertyza społeczna) oznacza natomiast rozpoznanie określonych sytuacji, zdarzeń oraz społecznych uwarunkowań.

DO CZEGO SŁUŻY
DIAGNOZA SPOŁECZNA?:

• Przeprowadzenie diagnozy społecznej stanowi

podstawowy element w procesie wprowadzania zmian - wyeliminowaniu obecnych trudności, jak również wprowadzaniu nowych rozwiązań.

• Końcowym rezultatem przeprowadzenia diagnozy społecznej jest ekspertyza bądź raport, który stanowi podstawę prognozowania przyszłych wydarzeń oraz wyznaczenia kierunków działań w celu zmniejszenia lub zlikwidowania danych problemów społecznych.

KIEDY I JAK PRZEPROWADZIĆ
DIAGNOZĘ SPOŁECZNĄ?:

Diagnoza społeczna to badanie o charakterze naukowym,

ale również praktycznym, odpowiadające na pytanie: „jak jest” (w społeczeństwie, instytucji, rodzinie).

Decyzja o przeprowadzeniu badania wynika z:

• przesłanek o charakterze poznawczym - (tzn. chcemy zaspokoić swoją ciekawość, sprawdzić coś czego nie wiemy, nie znamy);

• przesłanek o charakterze praktycznym - (tzn. na zaistniałą sytuację problemową na obszarze życia społecznego, np. ubóstwo).

ETAPY PROCESU BADAWCZEGO
(DIAGNOZY SPOŁECZNEJ):

I etap - opracowanie koncepcji badawczej:

• określenie problemu badawczego (odpowiadającego na pytanie: Jak? Czy? Dlaczego?);

• określenie przedmiotu badawczego

( to co chcemy badać, m.in. potrzeby ludzkie, typy relacji, zjawiska)

• kto zostanie objęty badaniem

(od kogo chcemy te informacje uzyskać);

• wybór metody, techniki i narzędzia badawczego;

• źródła, z których będą czerpane informacje do badań

(dane wtórne, dane pierwotne);

II etap - realizacja badań

(zbieranie materiału empirycznego)

III etap - opracowanie danych

• uporządkowanie, policzenie;

• interpretacja wyników;

• wnioski z badań.

NAJWAŻNIEJSZE PRZEDMIOTY
DIAGNOZY SPOŁECZNEJ
W POLITYCE SPOŁECZNEJ:

• potrzeby ludzkie - czynniki niezbędne dla funkcjonowania i rozwoju osób, rodzin, środowisk lokalnych, całego społeczeństwa;

• środki zaspokajania potrzeb, np. badanie warunków mieszkaniowych;

• typy stosunków społecznych - relacje np.: pracodawca - pracownik (stosunki pracy), mieszkaniec - społeczność lokalna (badania samorządności), obywatel - państwo (zagadnienia bezpieczeństwa socjalnego), bogaci - biedni (nierówności społeczne);

• funkcjonowanie polityki społecznej, w tym jej instytucji;

• sfery życia społecznego, które są ważnym kontekstem dla prowadzenia polityki społecznej, np.: sytuacja ludnościowa, gospodarka i zachodzące w niej procesy, kultura i wartości społeczeństwa i ich przemiany.

KORZYŚCI WYNIKAJACE
Z PRAWIDŁOWO PRZEPROWADZONEJ
DIAGNOZY SPOŁECZNEJ:

• Identyfikacja problemów społecznych.

• Ustalanie przyczyny problemów społecznych.

• Ustalanie skali i struktury problemów społecznych.

• Możliwość prowadzenia prognoz przyszłych wydarzeń w życiu społecznym.

• Możliwość wyznaczenia kierunków działań, mających na celu rozwiązanie problemów społecznych.

• Możliwość podejmowania działań (obecnie lub w niedalekiej przyszłości) w celu zmniejszenia lub zlikwidowania problemów społecznych.

BARIERY W PRZEPROWADZENIU
DIAGNOZY SPOŁECZNEJ:

• Brak informacji na temat podmiotów, od których można uzyskać dane na interesujący temat (np. organizacji pozarządowe).

• Brak wtórnych danych (np. liczby osób, którym przyznano decyzją świadczenie w podziale na płeć, wiek, etc.).

• Niekompletność danych wynikająca, m.in. z niestaranności w wypełnianiu ankiet, braku wiedzy na dany temat.

• Trudności organizacyjne w prowadzeniu badań w terenie.

---