Temat: Rośliny przemysłowe

Rozróżniamy trzy zasadnicze grupy roślin przemysłowych:

• Rośliny oleiste, takie jak rzepak ozimy i jary, rzepik ozimy i jary, gorczyca biała, słonecznik oleisty i len oleisty. Nasiona tych roślin zawierają dużo tłuszczu (28 - 50%). Są one surowcem dla przemysłu tłuszczowego, dostarczających olejów jadalnych i olejów technicznych.

• Rośliny włókniste, jak len włóknisty z rodziny lnowatych i konopie, zawierają w łodygach znaczne ilości włókna. Są one cennym surowcem dla przemysłu włókienniczego do wyrobu nici, tkanin, sznurów, lin, worków.

• Rośliny specjalne są uprawiane ze względu na to, że zawierają różne specjalne substancje, jak nikotyna (tytoń), kwasy i substancje aromatyczne (chmiel).

Temat: Rzepak ozimy

1. Budowa rzepaku

• korzeń palowy sięgający do 2 m w głąb gleby, z licznymi korzeniami bocznymi.

• łodyga jest sztywna, wysoka (do 1,5 m) i tworzy liczne rozgałęzienia zakończone kwiatostanami (gronami).

• Liście rzepaku mają różny kształt w zależności od położenia na łodydze i są pokryte nalotem woskowym.

• Kwiaty rzepaku są żółte, obcopylne (zapylane głównie przez pszczoły).

• Owo­cem jest łuszczyna, w której znajdują się niewielkie, kuliste, ciemnobrunatne nasiona.

2. Fazy wzrostu i rozwój

• kiełkowanie, bardzo szybko

• wschody, pojawiają się po 7 dniach, pierwsze na powierzchni gleby ukazują się dwa sercowate liście, a potem liście właściwe.

• stadium rozety, rzepak powinien rozwinąć przed zimą 8 - 10 liści ułożonych w rozetę. Liście są osadzone na skróconym pędzie, a pączek wierzchołkowy powinien znajdować się możliwie blisko powierzchni ziemi (do 3 cm), co chroni go przed przemarznięciem. W okresie zimy rośliny ulegają jarowizacji i przechodzą w fazę rozwoju generatywnego.

• wydłużanie pędów, wiosną pęd kwiatostanowy zaczyna się szybko wydłużać

• pąkowanie

• kwitnienie, najpierw zakwita grono na pędzie głównym, a następnie na pędach bocznych. Okres kwitnienia rzepaku jest długi i trwa ok. 40 - 45 dni.

• rozwój łaszczyn

• dojrzewanie

Okres od siewu do zbioru rzepaku ozimego trwa 10-11 miesięcy.

3. Wymagania glebowo - klimatyczne

Wymaga gleb żyznych, o przepuszczalnym podłożu, zasobnych w próchnicę i składniki pokarmowe, o pH powyżej 6, w dobrej kulturze. Najodpowiedniejsze są gleby należące do kompleksów pszennego bardzo dobrego i dobrego oraz żytniego bardzo dobrego. Nieodpowiednie są gleby piaskowe, podmokłe oraz torfy i gleby o odczynie kwaśnym.

Wymagania wodne rzepaku są wysokie, szczególnie w okresie kwitnienia zawiązywania nasion.

Zimotrwałość rzepaku jest większa niż jęczmienia ozimego, ale mniejsza niż pszenicy i żyta. Zależy ona w dużym stopniu od ukształtowania rośliny przed zimą i jej zahartowania. Zarówno zbyt słabo rozwinięte, jak i nadmiernie wybujałe rośliny łatwo giną. Rośliny wytrzymują temp. do -15°C bez okrywy śnieżnej i do -25°C pod śniegiem, jeżeli były dobrze zahartowane jesienią, co ma miejsce w warunkach stopniowego spadku temperatury.

Rzepak wrażliwy jest na okresowe ocieplenia i ochłodzenia następujące po sobie w okresie zimy lub przedwiośnia. Rośliny wówczas ulegają rozhartowaniu i łatwo przemarzają, a przy silnych wiatrach ulegają wysmalaniu. Silne dobowe wahania temperatury, wywołujące ruchy wierzchniej warstwy gleby powodują rozrywanie korzeni.

Umiarkowane temperatury w okresie kwitnienia i dojrzewania dodatnio wpływają na plon nasion, jak również na zawartość tłuszczu.

4. Odmiany rzepaku ozimego

• odmiany podwójnie ulepszone (dwuzerowe), czyli bezerukowe

• o znacznie obniżonej zawartości glukozynolanów, tj. gorzkich związków siarkowych pogarszających jakość pastewną śruty poekst­rakcyjnej.

5. Uprawa roli

Odpowiednimi przedplonami dla rzepaku ozimego są rośliny wcześnie scho­dzące z pola, np. ziemniaki wczesne, udany wczesny groch lub mieszanki strączkowych na zielonkę. Dobrymi przedplonami są też mieszanki traw z lucerną, koniczyna czerwona zaorana po I pokosie, mieszanki zbożowo - strączkowe i zboża wcześnie schodzące z pola. Należy unikać uprawy rzepaku ozimego po rzepaku oraz po innych roślinach krzyżowych.

Uprawa roli.

• Po zbożach i motylkowych wcześnie schodzących z pola (początek lipca) wykonuje się podorywkę z bronowaniem lub wałem kolczatką. Jeżeli mamy zaplanowane nawożenie obornikiem, to można wywieść go na ściernis­ko i przykryć głębszą podorywką.

• trzy tygodnie przed siewem należy wykonać orkę siewną na głębokość 20 cm. Opóźniona orka siewna wymaga zagregatowania pługa z wałem Campbella.

• Przed siewem glebę doprawia się przy użyciu brony lub agregatu do uprawy przedsiewnej (kultywator + wal strunowy).

• Po ziemniakach wczesnych wystarczy zastosować kultywatorowanie (lub na glebach ciężkich wykonać orkę siewną z przedpłużkiem), a następnie przed siewem — agregat uprawowy lub, jeśli wystarczy, samą bronę.

• Po przedplonach późno schodzących z pola wykonuje się tylko orkę siewną, a przed siewem stosuje się agregat uprawowy.

• Powierzchnia pola przed siewem musi być starannie wyrównana, a miąższość wierzchniej, spulchnionej warstwy roli nie powinna przekraczać 5 cm, gdyż rzepak sieje się płytko.

6. Nawożenie

• Nawożenie obornikiem nie jest konieczne, lecz wskazane w słabszych stanowiskach, np. po zbożach, na glebach o gorszej strukturze. Przeciętna dawka obornika wynosi ok. 20 t na 1 ha. Wprowadza się ją zwykle pod podorywkę lub pod orkę siewną.

• Nawozy fosforowe i potasowe stosuje się pod orkę siewną lub przed siewem przed zastosowaniem agregatu uprawowego.

• fosfor 40 - 100 kg/ha (przy nawożeniu obornikiem)

50 - 110 kg/ha (bez nawożenia obornikiem)

• potas: 80 - 120 kg/ha (przy nawożeniu obornikiem)

100 - 160 kg/ha (bez nawożenia obornikiem)

• Nawożenie azotem stosuje się w dwóch lub trzech ter­minach, zależnie od dawki i stanowiska, a mianowicie:

• jesienią przed siewem rzepaku stosujemy 20 - 30 kg azotu w dowolnej formie

• wiosenną dawkę nawozów stosuje się w formie saletry amonowej lub mocznika i z reguły dzieli się ją na dwie części: połowę lub ²/₃ stosuje się na początku ruszenia wegetacji, pozostałą część tuż przed pakowaniem lub w okresie pakowania roślin

• Wapnowanie, jeśli gleba ma niższe pH niż 6,5. Nawozy wapniowe najlepiej stosować pod rośliny przedplonowe lub na ścierń przed podorywką (1 - 1,5 t CaO na 1 ha).

7. Siew rzepaku ozimego

Do siewu używać tylko nasion zaprawionych przez producenta, o dużej wartości użytkowej. Zaprawianie nasion chroni młode rośliny rzepaku przed szkodnikami oraz przed chorobami.

Optymalny termin siewu zależy od rejonu uprawy i wypada między 15 i 25 sierpnia w większości rejonów Polski. Rzepak wysiany za wcześnie rozwija się przed zimą zbyt bujnie, co zwiększa niebezpieczeństwo jego wymarznięcia. Natomiast opóźnienie siewu powoduje, że rośliny nie zdążą się jesienią dobrze ukorzenić, wytworzyć silnej rozety i zahartować.

Ilość wysiewu na dobrze uprawionych glebach o wysokiej kulturze 4 - 4,5 kg nasion na 1 ha, co zapewni obsadę 80 - 90 roślin na 1 m² jesienią i 60 - 70 roślin przed zbiorem.

Rzepak wysiewa się na głębokość l - 2 cm, bardzo starannie ustawionym siewnikiem zbożowym, w rzędy o rozstawie 30 - 40 cm lub 15 - 25 cm.

8. Pielęgnacja i ochrona rzepaku

Pielęgnowanie ma na celu zwalczanie chwastów i samosiewów zbóż powodują­cych znaczne obniżki plonów rzepaku.

W rzepaku uprawianym w szerokie rzędy stosuje się system mechaniczny lub mechaniczno-chemiczny pielęgnacji, polegający na wykonaniu jesienią jedno- lub dwukrotnego opielania, po wyrzędowaniu się rzepaku, gdy rzepak wytworzy dwie pary liści. Wiosną zaraz po nawożeniu pogłównym w okresie ruszenia wegetacji bronuje się pole broną lekką i następnie stosuje się opielanie mechaniczne.

Chemiczną ochronę rzepaku należy rozpocząć jeszcze przed siewem, stosując zaprawianie nasion. Równie ważną metodą ochrony rzepaku przed chorobami grzybowymi jest stosowanie zabiegów opryskiwania w trakcie okresu wegetacyjnego. Stosując ochronę fungicydową możemy wykonać zarówno zabieg zapobiegawczy, lub już po stwierdzeniu choroby na plantacji.

9. Zbiór rzepaku

Zbiór rzepaku może być jedno- lub dwuetapowy.

Zbiór dwuetapowy Przystępuje się do niego w fazie dojrzałości technicznej, gdy ponad 60% nasion wykazuje brunatne zabar­wienie. Łan kosi się kosiarką pokosową, zostawiając wysoką ścierń. Po przeschnięciu na wysokiej ścierni dokonuje się omłotu kombajnem wyposażo­nym w podbieracz pokosów. Gdy między koszeniem a omłotem jest dobra pogoda, to takie nasiona nie wymagają dosuszania.

Zbiór jednoetapowy stosuje się na dużych plantacjach lub przy wylegnięciu rzepaku. Do zbioru jednoetapowego przystępuje się w fazie pełnej dojrzałości, gdy nasiona na pędzie głównym są twarde i ciemne. Zbiór ten może być poprzedzony desykacją łanu i jest wykonywany kombajnem. Desykacja polega na zastosowaniu preparatów( 10 dni przed zbiorem) typu regulatory wzrostu lub herbicydy, które przyspieszają dojrzewanie nasion, zapobiegają pękaniu łuszczyn i powodują zasychanie części wegetatywnych oraz łuszczyn

10. Choroby rzepaku

Zgorzel siewek, objawy to brunatne plamy na korzeniach i szyjkach korzeniowych, z czasem obejmujące cały ich obwód (powstają charakterystyczne przewężenia). Silne porażenie powoduje więdnięcie, a w ostateczności zamieranie roślin. Najskuteczniejszym i zarazem najtańszym sposobem zapobiegania tej chorobie jest przedsiewne zaprawianie nasion. Źródłem infekcji jest gleba i materiał siewny.

Sucha zgnilizna kapustnych, objawy na wszystkich częściach nadziemnych rośliny to charakterystyczne żółtawe lub jasno szare plamy z widocznymi na ich powierzchni piknidiami w postaci czarnych kropeczek, w których znajduje się masa zarodników konidialnych. W miarę rozwoju rośliny plamy te powiększają się i pogłębiają, mogąc doprowadzić do przedwczesnego dojrzewania, a nawet wylęgania roślin (jeśli wystąpią na łodydze). Źródłem infekcji są resztki pożniwne i materiał siewny.

Czerń krzyżowych, może powodować zmniejszenie plonu do 30%, zwłaszcza gdy wystąpi na łuszczynach, powodując ich przedwczesne dojrzewanie i osypywanie się nasion. Na liściach i łodygach tworzą się strofowane plamy, na przemian jasne i ciemne pierścienie, lub ciemne (często czarne) nieregularne plamy. Na łuszczynach są to zazwyczaj czarne, początkowo małe, okrągłe plamki, które w miarę upływu czasu mogą zająć całą powierzchnię łuszczyny. Źródłem infekcji jest materiał siewny oraz resztki pożniwne pozostające w glebie.

Zgnilizna Twardzikowi, rozwojowi choroby sprzyja wysoka wilgotność i opadające płatki kwiatowe, pozostające w rozwidleniach łodyg rzepaku lub u nasady liści, gdzie tworzy się odpowiednie środowisko dla rozwoju grzyba. Na łodygach choroba powoduje jasne plamy z nalotem białej, puszystej grzybni (przy wilgotnej pogodzie), z biegiem czasu obejmujące cały jej obwód, a w środku zniszczonej łodygi tworzą się czarne skleroty, stanowiące organy przetrwalnikowe grzyba. Przy dużym nasileniu choroby rośliny rzepaku zamierają.

Cylindrosporioza, objawy choroby na liściach występują w postaci bardzo charakterystycznych jasnych (oszronionych), spękanych, nieregularnych plam, natomiast na łodygach plamy są wydłużone i mają ciemną obwódkę. Porażone łuszczyny ulegają zniekształceniu i przedwcześnie dojrzewają. Źródłem infekcji są resztki pożniwne i nasiona, a rozwojowi choroby sprzyja zmienna temperatura i wysoka wilgotność.

Szara pleśń obawy na liściach, łodygach, pąkach i strąkach to szarobrązowy nalot grzybni. Porażone części rośliny zamierają, a w przypadku zaatakowania młodych roślin rzepaku może dojść do całkowitego ich zamierania. Dla rozwoju choroby zasadnicze znaczenie mają okresy zimnej i mokrej pogody oraz uszkodzenia roślin powstałe na skutek mrozów lub innych czynników raniących (np. szkodniki). Źródłem infekcji są porażone resztki pożniwne różnych roślin, które wcześniej znajdowały się na danym polu.

11. Szkodniki

Pchełka rzepakowa Wylęgłe z jaj larwy wgryzają się do ogonków liściowych oraz do łodygi. Często spotyka się larwy pchełki również w liściach sercowych, co jest szczególnie niebezpieczne. Liście zwijają się, gniją i za­mierają. Zaatakowany rzepak gorzej zimuje i łatwiej wymarza. Często przyczyną stanu plantacji po zimie jest żerowanie larw pcheł­ki, a nie wymarzanie. Zwalczanie przepro­wadza się poprzez zaprawianie nasion.

Chowacz brukwiaczek Samice składają jaja od momentu powstawania pąków do momentu kwitnienia rzepaku. Samica wygryza otworek w pędzie tuż pod pąkami. W jednym pędzie może żerować nawet kilkadziesiąt larw. Szkody wywołu­ją larwy, które żerują w łodygach rze­paku wygryzając rozległe przestrzenie, pozostawiając puste przestrzenie. W efek­cie, wzrost roślin ulega spowolnieniu, a łody­gi stają się kruche i łatwo ulegają złamaniu. Kwiatostany ulegają deformacji, nierówno kwitną, a liczba łuszczyn ulega zmniejsze­niu i dojrzewają one w różnych terminach. Zwalczanie przeprowadza się w momencie nalotu chrząszczy na pole rzepaku.

Chowacz galasówek Objawy żerowania tego szkod­nika są trudno zauważalne. Pewne zmiany można zauważyć dopiero po wyrwaniu rośli­ny rzepaku - na szyjce korzeniowej widać narośl, wybrzuszenie o średnicy ok. 1,5 mm. Wewnątrz tej narośli znajduje się biała larwa. Wylęga się ona z jaja, które składa samica chowacza we wrześniu wgryzając się do szyjki korzeniowej. Zwalczanie przeprowadza się poprzez zaprawianie nasion.

Gnatarz rzepakowiec w końcu lata na młodych roślinach rze­paku spotyka się larwy drugiego pokole­nia, które praktycznie są w stanie zniszczyć całą roślinę rzepaku, pozostawiając jedynie grubsze fragmenty łodygi. Larwy mają cha­rakterystyczne ciemnozielone lub czarne zabarwienie. Podobnie, jak gąsienice tant­nisia, zeskrobują tkankę liściową, ale mogą żerować na wszystkich częściach rośliny.

Słodyszek rzepakowy i chowacz czterozębny Larwy chowacza czte­rozębnego uszkadzają ogonki liściowe, a następnie przemieszczają się do łodyg, gdzie drążą kanały w rdzeniu. W efekcie liście rzepaku żółkną i obłamują się, wzrost roślin ulega zahamowaniu, a osłabione pędy często ulegają złamaniu. Zaatako­wana plantacja nierównomiernie dojrzewa.. Chrząszcze słodyszka rzepako­wego uszkadzają formujące się pąki, pylniki i słupek. Nalot słodyszka może następo­wać przez długi okres - od końca marca do połowy maja. Zależy to przede wszystkim od temperatury (powyżej 15°C).

---