Tyflopedagogika

Nauka o wychowaniu i kształceniu jednostek z wadami wzroku.

W zależności od stopnia utraty wzroku wyróżnia się:

• Jednostki niewidome

• Jednostki z resztkami widzenia

• Jednostki niedowidzące

Niewidomy

Pojęcie nadrzędne, obejmujące całą grupę osób dotkniętych niepełnosprawnością wzroku

Terminologia

• Niewidomy całkowicie lub częściowo

• Niedowidzący (słabo widzący)

• Niewidomi z resztkami widzenia (szczątkowo widzący)

• Ociemniali

Niewidomy

• To człowiek, którego analizator wzrokowy nie funkcjonuje zupełnie albo z tak dużymi zaburzeniami, że nie ma praktycznego zastosowania w poznawaniu świata i orientacji
  w otoczeniu

• Osoby całkowicie niewidome to takie, które nie reagują na żadne bodźce wzrokowe. Wyjątek w tej grupie stanowią osoby, które zachowały poczucie światła. Potrafią one jedynie rozróżniać dzień i noc lub zapalone światło wieczorem w pomieszczeniu. Struktura poznania u niewidomych ma więc głównie charakter dotykowo-słuchowy. (Majewski 2001, s. 22)

• Według Światowej Organizacji Zdrowia osobą niewidomą jest osoba z ostrością widzenia mniejszą niż 3/60 (lub równowartością 0,05) w lepszym oku z najlepszą korekcją, lub ma pole widzenia w obu oczach ograniczone do 10 stopni
  od punktu fiksacji

Niedowidzący

• Człowiek z wadą wzroku, który za pomocą szkieł optycznych osiągnie taki stopień widzenia, że może posługiwać się wzrokiem przy pisaniu i czytaniu, pracach ręcznych.

• Według WHO z 1989r.: słabo widzący to osoby o ostrości wzroku równej lub większej niż 3/60 (0,05) i mniejszej niż 6/18 (0,3) lub o polu widzenia ograniczonym do obszaru 20°

Słabowzroczność

• to taki poziom widzenia, który mimo standardowej korekcji szkłami utrudnia planowanie lub wykonywanie czynności, ale który umożliwia poprawę widzenia funkcjonalnego poprzez zastosowanie pomocy optycznych i nieoptycznych oraz modyfikację środowiska i technik wykorzystania dostępnych informacji wzrokowych

Niewidomi z resztkami wzroku

• Osoby, których widzenie jest tak ograniczone, że przy użyciu szkieł widzą z odległości 1 m to, co widzący widzą z odległości 25m.

• Praktycznie te resztki wzroku nie mają dla nich znaczenia w życiu codziennym

Ociemniały

• Człowiek, który utracił wzrok

Ociemniali:

• Stopniowo

• Nagle

Określenie ślepoty

• Zupełny brak wzroku

• Ostrość wzroku nie przekraczającą 1/20 normalnej ostrości widzenia w lepszym oku przy zastosowaniu szkieł optycznych wyrównujących wadę wzroku

• Ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w 20%

Ślepota

• Całkowita

- stan zupełnego braku działalności analizatora wzrokowego

- Brak zdolności postrzegania nie tylko kształtów, ale i brak możliwości postrzegania światła

• uszkodzenia:

• Widzenia centralnego - obniżenie ostrości wzroku (badania tablicami Snellena, badania komputerowe)

• Widzenia obwodowego - ograniczenia lub ubytki pola widzenia

Zaburzenia widzenia centralnego

• Tablice Snellena zawierają odpowiednie znaki graficzne, tak dobrane, aby oko o normalnej ostrości wzroku rozróżniało je z określonej odległości

• Ostrość wzroku to stosunek odległości z jakiej widzimy znak do odległości z jakiej powinniśmy go widzieć

Np. jeśli osoba widzi z 5 m na tablicy znak przewidziany dla tej odległości - jej ostrość wzroku V=5/5=1

Jeśli z odległości 5m widzi dopiero znak przewidziany dla 50m - V=5/50=0,1

Widzenie obwodowe

Normalne pole widzenia dla każdego oka:

• w płaszczyźnie poziomej ok. 150°

• w płaszczyźnie pionowej ok. 130°

• pełne pole widzenia człowieka w płaszczyźnie poziomej wynosi ok. 200°

Zaburzenia widzenia obwodowego

1. Koncentryczne (równomierne) ograniczenie pola widzenia:

• Niewielkie - średnica pola 60° - 120°

• Umiarkowane - 20° - 60°

• Znaczne - 5° - 20°

• Głębokie - poniżej 5°

• Widzenie lunetowe - widzenie małą częścią siatkówki

widzenie połowiczne - wypada połowa pola widzenia po prawej lub lewej stronie

inne uszkodzenia - ubytki wysepkowe w postaci mroczków

Inne uszkodzenia

• Monochromatyzm - widzenie tylko barwy białej, czarnej i różnych odcieni szarości

• Dichromatyzm - ślepota lub zaburzenie (gorsze widzenie) w obrębie pewnej części widma, może to dotyczyć widzenia barwy czerwonej, zielonej lub niebieskiej

• Zaburzenia widzenia stereoskopowego - np. zez

• Ślepota zmierzchowa

• W Polsce żyje ponad 500 000 osób z dysfunkcją wzroku

• 161 milionów ludzi na świecie to osoby z niepełnosprawnością wzrokową.

• Z tego 37 milionów to ludzie niewidomi.

• 1.5 miliona stanowią dzieci (od urodzenia do 15 r. ż.).

• Ponad 90% dzieci z dysfunkcją wzroku żyje w Afryce, Azji Wschodniej, Południowej Ameryce, Azji Zachodniej i Wyspach Pacyfiku.

• 90% niewidomych dzieci z krajów rozwijających się nie ma dostępu do edukacji.

• 80% dorosłych niewidomych pozostaje bez pracy i możliwości jej znalezienia.

Etiologia uszkodzenia wzroku

1. czynniki dziedziczne i wrodzone, nabyte w życiu płodowym

2. czynniki działające podczas porodu

3. czynniki działające w ciągu późniejszego życia

Wrodzone tzn. nabyte w życiu płodowym, uszkodzenia analizatora wzroku spowodowane są:

• nieprawidłowościami w rozwoju genów

• czynnikami fizycznymi

• czynnikami chemicznymi związanymi z przemianą materii lub wpływem ustroju matki

• czynnikami hormonalnymi

• niedoborami w pożywieniu matki

• infekcjami

Czynniki działające podczas porodu:

• niedotlenienie

• nieudana interwencja (poród kleszczowy)

• przedawkowanie tlenu u wcześniaków

W najwcześniejszym dzieciństwie przyczyną uszkodzenia wzroku mogą być:

• zapalenie mózgu, opon mózgowych

• choroby zakaźne, np. jak: dur brzuszny, szkarlatyna

• zatrucia (np. grzybami, jadem kiełbasianym itp.)

• urazy mechaniczne (np. zabawa z niewypałami, z procą itp., zranienie nożem

Zjawiska występujące u dzieci niewidomych

• Dziecko nie wykonuje pewnych czynności

• Później przyjmuje pozycję siedzącą czy stojącą, później chodzi, jest mniej aktywne

• Utrudniona nauka jedzenia, higieny, zabawy, koordynacji ruchów

• Zaburzenia snu i łaknienia

• Przedłużony okres zabawy destrukcyjnej

• Wolniejsza nauka mowy

• Kontakt zmysłowy z otoczeniem:

dotyk-słuch-smak-wzrok

Blindyzmy

• odruchy automatyczne, świadome lub nie,

• dające dziecku odprężenie,

• pozwalające odreagować napięcia nerwowe wywołane stresem ślepoty i ograniczeniem zaspokojenia potrzeb.

• Rodzaje:

• kołysanie w tył i przód lub z prawa w lewo, potrząsanie głową (zaprzeczające), kołysanie się z jednej nogi na drugą, kręcenie się w kółko - to forma wyładowania energii nie zużytej wskutek braku normalnej aktywności ruchowej

• chód na sztywnych nogach, brak gestykulacji i mimiki przy mówieniu. I i II rodzaj tików wynika z niemożności spontanicznego naśladownictwa ruchów naturalnych

Rodzaje blindyzmów c.d.

• odruchy obronne zmierzające do spostrzeżenia przeszkody, ominięcia jej: chodzenie na rozstawionych palcach nóg, podnoszenie nóg, badanie terenu stopą, odchylanie tułowia, by chronić twarz, wyciąganie przed siebie ramion lub przyciskanie ich do boków, by chronić łokcie

• miny i pozy będące ochronną reakcją na cierpienie - mrużenie oczu, przecieranie ich, odwracanie od światła, opuszczanie głowy

Problemy wynikające z braku wzroku:

• Orientacja przestrzenna i poruszanie się

• Poznawanie rzeczywistości (bardzo dużych i bardzo małych przedmiotów)

• Poznawanie zjawisk

• Rozumienie pojęć

• Wykonywanie czynności dnia codziennego

• Czynności dnia codziennego:

• Zawierają w sobie umiejętności związane z toaletą i samoobsługą, etykietowaniem, komunikacją, itp.

• Wymagają profesjonalnego treningu

• sfera emocjonalna

• funkcjonowanie społeczne

Brak kontroli wzrokowej otoczenia

Lęk

Brak poczucia bezpieczeństwa

Brak samodzielnej aktywności Oczekiwanie pomocy

ZALEŻNOŚĆ OD INNYCH

Dziecko niewidome i słabo widzące:

• bez pomocy wzroku nie jest w stanie zauważać efektów swoich działań

• nie może doświadczać poczucia skuteczności
  i kontroli nad otoczeniem

• przejawia bardzo słabą aktywność poznawczą
  i społeczną

• informacje docierające z pozostałych zmysłów są często niekompletne i trudne do interpretacji

• koordynacja słuchowo - dotykowa jest bez pomocy wzroku znacznie opóźniona

(M. Orkan-Łęcka)

Rewalidacja

Posiada swoją zróżnicowaną specyfikę w zależności od:

• wieku,

• płci,

• wielkości wady wzroku,

• przyczyn utraty wzroku,

• skutków

Rewalidacja

• proces przygotowania niewidomego do samodzielnego i niezależnego życia osobistego, rodzinnego, społecznego, zawodowego (szkolnego)

• w zależności od potrzeb i możliwości osób z uszkodzonym wzrokiem obejmuje między innymi:

• rehabilitację wzroku,

• diagnozę funkcjonalną,

• usprawnianie widzenia

• dobór pomocy optycznych,
  nieoptycznych, elektronicznych

• opanowanie podstawowych
  czynności życia codziennego

Rewalidacja

• Doprowadzenie organizmu niewidomego do sprawności fizycznej, podniesienie stanu zdrowotnego i higienicznego

• Psychiczna adaptacja do nowych warunków i sytuacji bez wzroku

• Opanowanie umiejętności samodzielnego poruszania się

• Opanowanie umiejętności czytania i pisania systemem punktowym

Rewalidacja

• Zapoznanie i wypracowanie umiejętności korzystania z różnych powszechnie używanych pomocy technicznych

• Przygotowanie do aktywnego udziału w życiu społecznym ludzi niewidomych i widzących

• Zorientowanie się w możliwościach niewidomego, przeprowadzenie szkolenia zawodowego oraz zatrudnienia w odpowiednich warunkach

• Przygotowanie środowiska, do którego ma być skierowany niewidomy po zakończeniu rehabilitacji

Kompensacja zmysłów

- inne zmysły

- organizacja uwagi zwróconej na określony przedmiot

- wybór odpowiednich, zewnętrznych warunków do odbioru

- uprzednia ogólna znajomość cech danego przedmiotu, a więc posiadanie już pewnego jego schematu

Zmysł przeszkód

• Sygnalizuje niewidomemu zbliżanie się do przedmiotów większych rozmiarów

• Jeden z elementów ułatwiających orientację przestrzenną

• Rodzaj poznawczych stereotypów dynamicznych

Struktura zmysłu przeszkód

• Człon czuciowy

• Człon intelektualny

• Człon emocjonalny

• Reakcja ruchowa osobnika

Wyobrażenia surogatowe

• Wyobrażenia zastępcze

• Substytuty psychiczne tych treści poglądowych, które ludziom niewidomym w zupełności lub częściowo są niedostępne a odgrywają ważną rolę w kształtowaniu ich świata wyobrażeń i pojęć

• Pod względem treści wyróżnia się 2 rodzaje:

• Dotyczące stosunków przestrzennych, których niewidomy nie może w sposób adekwatny ująć lub ujmuje z wielkim trudem (przedmioty za duże, za małe, zbyt odległe lub nie nadające się do dotykowego ujęcia np.: ludzkie twarze, delikatne lub ostre przedmioty)

• Dotyczące światła i barwy

• 80% informacji odbieranych jest za pośrednictwem wzroku

• 11% informacji za pośrednictwem słuchu

• 1%-3,5% inne zmysły (np.dotyk, ruch, węch)

Specyficzne metody komunikacji niewidomych

Alfabet Moona

• Punkt wyjścia: proste kształty siedmiu liter, zmiana ich pozycji

• Trzy rodzaje znaków:

• duże litery zwykłego alfabetu łacińskiego

• opuszczone niektóre części liter

• umowne kropki i linie

System Louisa Braille'a

• 63 znaki

• Logiczne serie

• Możliwość zapisu dokładnie wszystkiego

• Odmiany systemu dostosowane do wszystkich języków świata

Pismo Braille'a

• Pismo ortograficzne

• Mieści się pod opuszkami palców (nie są potrzebne dodatkowe ruchy rąk)

• W brajlu można zapisać skomplikowaną notację matematyczną, muzyczną, itp.

---