RODZAJE JĘZYKÓW

I PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA GENEZĘ I CHARAKTER JĘZYKA

1. Język naturalny (inaczej język etniczny):

- język, który powstaje spontanicznie w trakcie komunikacji między ludzkiej;

- charakteryzuje go dynamizm, tzn. podlega nieustannym zmianom. Zmieniają się w nim znaki, jak i reguły użycia znaku.

2. Język sztuczny:

- język, który jest przeciwieństwem języka naturalnego;

- nie powstaje spontanicznie, lecz jest tworzony celowo na użytek konkretnego działania;

- jest to język statyczny, tzn. ma stały słownik oraz reguły używania znaków, np. arytmetyki;

3. Język mieszany:

- posiada elementy (cechy) języka naturalnego i języka sztucznego, np. język polski;

II PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA STOPNIE JĘZYKA, FUNKCJĘ SEMANTYCZNĄ)

1. Język przedmiotowy (inaczej język pierwszego stopnia): język, którego wyrażenia oznaczają rzeczywistość pozajęzykową lub służą do opisu rzeczywistości pozajęzykowej.

2. Język metaprzedmiotowy (nazywamy metajęzykiem lub językiem drugiego stopnia): język, którego wyrażenia oznaczają inny język lub służą do opisu innego języka.

III PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA RODZAJ FUNKTORÓW, KTÓRE WYSTĘPUJĄ W DANYM JĘZYKU:

1.Język zakresowy (inaczej język ekstensjonalny) ------- FUNKTOR

2. Język treściowy (inaczej język intencjonalny) ------ FUNKTOR

KATEGORIE WYRAŻENIOWE

(PODSTAWOWE WYRAŻENIA JĘZYKOWE)

KATEGORIE WYRAŻENIOWE - to podstawowa jednostka wyrażeniowa, z której składa się język. Jest to elementarna część języka.

W logice ze względu na funkcję syntaktyczną języka wyróżniamy TRZY podstawowe kategorie wyrażeniowe:

1. zdanie - podstawowa kategoria wyrażeń, ponieważ pozostałe wyrażenia nie definiuje się przez odwołanie do kategorii zdania.

2. nazwa

3. funktor

DEFINIJA ZDANIA W SENSIE LOGICZNYM:

Zdanie jest to wyrażenie, któremu przysługuje wartość logiczna, tzn. prawda albo fałsz.

W gramatyce zdaniom w sensie logicznym odpowiadają zdania oznajmujące, natomiast pozostałe rodzaje zdań w sensie logicznym, np. zdania pytające, rozkazujące w logice zaliczamy do tzw. zdań praktycznych, a nie do zdań w sensie logicznym.

KLASYCZNA/KORESPONDENCYJNA DEFINICJA PRAWDY:

Prawda jest to własność zdania, która polega na zgodności między sensem zdania a fragmentem rzeczywistości, o którym to zdanie orzeka.

KLASYCZNA/KORESPONDENCYJNA DEFINICJA FAŁSZU:

Fałsz jest to własność zdania, która polega na niezgodności między sensem zdania a fragmentem rzeczywistości, o którym to zdanie orzeka.

STRUKTURA SEMIOTYCCZNA ZDANIA SKŁADA SIĘ Z TRZECH ELEMENTÓW

1. Substrat materialny zdania

2. Znaczenie zdania (sens lub sąd)

3. Moment asercji (inaczej: moment twierdzenia/stwierdzania w zdaniu, że rzeczywistość jest „jakaś”)

RODZAJE ZDAŃ

I ODRÓZNIENIE ZE WZGLĘDU NA BUDOWĘ ZDANIA:

1. zdanie proste - jest zbudowane za pomocą funktora zdaniotwórczego od argumentów nazwowych, np. „Dzisiaj jest środa” jest funktor

2. zdanie złożone - zdania, które są zbudowane za pomocą funktora zdaniotwórczego od argumentów zdaniowych.

a) zdanie wyraźnie złożone: spójnik międzyzdaniowy łączy ze sobą dwa zdania

b) zdanie ukrycie złożone: zdanie, które strukturalnie jest proste, natomiast daje się przekształcić na zdanie wyraźnie złożone, ponieważ zawiera więcej niż jeden sąd (jedną informację)

PODZIAŁ ZDAŃ

I PODZIAŁ ZDAŃ PROSTYCH ZE WZGLĘDU NA PODMIOT ZDANIA

1. zdanie jednostkowe - zdanie, którego podmiot jest nazwą jednostkową tzn. oznacza jeden przedmiot np. „mleko jest w lodówce.” Inaczej uogólnienie. Uogólnieniami są prawa naukowe.

2. zdanie ogólne - zdanie, którego podmiot jest nazwą ogólną, tzn. oznacza jeden przedmiot np. „mleko jest pokarmem dla wszystkich ssaków”

II PODZIAŁ ZDAŃ PROSTYCH ZE WZGLĘDU NA TO, CO ZDANIE STWIERDZA

1. zdania egzystencjalne - zdanie, które stwierdza istnienie czegoś, np. „Bóg istnieje,” „krasnoludki nie istnieją”

2. zdania atrybutywne - zdanie, które stwierdza, że przedmioty mają określone cechy, np. „Warszawa jest stolicą Polski”

3. zdania relacyjne - zdanie, które stwierdza zachodzenie określonej relacji, np. „Piotr jest ojcem Pawła”

III PODZIAŁ ZDAŃ PROSTYCH ZE WZGLĘDU NA BUDOWĘ

1. zdania podmiotowo-orzeczeniowe - zdania, które są zbudowane z podmiotu i orzeczenia zwykłego, np. „wiatr wieje,” „kaloryfer grzeje”

2. zdania podmiotowo-orzecznikowe - zdania, które są zbudowane z podmiotu, łącznika i orzecznika, zdanie o strukturze S jest P (S- podmiot, P - orzecznik). Psychologia jest nauką,

Zdania kategoryczne - zdania, które tworzą kwadrat logiczny.

1. SaP (każde S jest P) - zdania ogólnotwierdzące

2. SeP (żadne S nie jest P) - zdania ogólnoprzeczące

3. SiP (niektóre S są P) - zdania szczegółowotwierdzące

4. SoP (niektóre S nie są P) - zdania szczegółowoprzeczące

PRZYKŁAD KWADRATU LOGICZNEGO:

Jeśli zdanie SaP jest prawdziwe to:

SeP jest fałszywe,

SiP jest prawdziwe,

SoP jest fałszywe

KWADRAT LOGICZNY jest to figura geometryczna, która symbolizuje relacje między czterema rodzajami zdań. Chodzi tu o relacje formalne, tzn. takie, które pozwalają na ustalanie wartości logicznej pozostałych zdań kwadratu logicznego na podstawie znajomości wartości logicznej jednej z tych zdań.

Żeby ustalić wartość tych zdań nie trzeba odwoływać się do ich treści, a jedynie do struktury relacji z innymi zdaniami:

1. SaP i SeP - relacja przeciwieństwa, tzn. obydwa zdania nie mogą być zarazem prawdziwe, ale mogą być zarazem fałszywe;

2. SiP i SoP - relacja przeciwieństwa, zdanie przeciwne, tzn. obydwa zdania nie mogą być zarazem fałszywe, ale mogą być zarazem prawdziwe

3. SaP i SiP oraz SeP i SoP - relacja porządkowania - relacja nadrzędności: zdanie SaP jest nadrzędne wobec SiP natomiast zdanie SiP jest podrzędne wobec SaP. SeP jest nadrzędne wobec SoP a SoP jest podrzędne wobec SeP, tzn. jeśli zdanie nadrzędne jest prawdziwe, to zdanie podrzędne też musi być prawdziwe, natomiast jeśli zdanie podrzędne jest fałszywe to zdanie nadrzędne wobec niego też musi być fałszywe.

4. Sap i SoP oraz SeP i SiP - relacja sprzeczności, tzn. obydwa zdania nie mogą być zarazem prawdziwe i nie mogą być zarazem fałszywe.

IV PODZIAŁ ZDAŃ ZE WZGLĘDU NA MOC TWIERDZENIA W ZDANIU

1. zdanie asertoryczne - zdanie, które stwierdza w sposób zwykły, występuje w nim niezmodyfikowana asercja, np. „Warszawa jest stolicą Polski”

2. zdanie modalne - zdanie, w którym występuje zmodyfikowana asercja, tzn wzmocniona (zdanie apodyktyczne) albo osłabiona asercja (zdanie problematyczne).

a) zdanie apodyktyczne - takie, które jest budowane za pomocą wyrażeń wskazujących na konieczność („jest konieczne,” „jest niemożliwe,” „musi,” „nie może” itd.), np. „Jest konieczne, aby Warszawa była stolicą Polski.”

b) zdanie problematyczne - zdanie, które jest zbudowane przy pomocy wyrażeń wskazujących na możliwość („jest możliwe,” „może,” itp.), np. „Warszawa może być stolicą Polski.”

V PODZIAŁ ZDAŃ PROSTYCH ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB UZNAWANIA ZDAŃ ZA PRAWDZIWE (ROZSTRZYGANIE O WARTOŚCI LOGICZNEJ ZDANIA)

1. zdanie analityczne - zdanie, o wartości logicznej którego rozstrzyga się niezależnie od doświadczenia, np. na podstawie znaczeń słów wchodzących w jego skład: „każde koło jest okrągłe,” „x=x,” „każdy kawaler jest mężczyzną nieżonatym,”

2. zdanie syntetyczne (empiryczne) - zdanie, w którym o wartości logicznej rozstrzyga się na podstawie doświadczenia, np. „na dworze robi się ciemno”

RODZAJE ZDAŃ ZŁOŻONYCH

I PODZIAŁ ZDAŃ ZŁOŻONYCH ZE WZGLĘDU NA RODZAJ FUNKTORA (WYRAŻENIA) BUDUJĄCEGO DANE ZDANIE

1. ~ negacja: wyrażenia powiązane: „nieprawda, że…”

2. ^ koniunkcja: wyrażenia powiązane: „i” np. „dzisiaj jest środa i jutro jest czwartek”

3. v alternatywa: wyrażenia powiązane: „lub” np. „dzisiaj jest środa lub piątek”

4. implikacja: wyrażenia powiązane: „jeżeli, to” np. „jeżeli temperatura spada poniżej 0 to woda zamarza”

5. = równoważność: wyrażenia powiązane: „jest równoważne z” np. x+y = y+x

II PODZIAŁ ZDAŃ ZŁOŻONYCH ZE WZGLĘDU NA FUNKCJE W SYSTEMIE WIEDZY

1. Twierdzenia pierwotne (aksjomaty) - zdanie, które nie ma dowodu w danym systemie oraz nie jest uzasadnione empirycznie, lecz służy jako podstawa uzasadnienia pozostałych zdań w systemie wiedzy.

2. Twierdzenia pochodne (twierdzenia wtórne) - zdania, które są uzasadnione na podstawie aksjomatów, mają dowód w danym systemie wiedzy.

ZDANIA PRAKTYCZNE - są odróżniane od zdań w sensie logicznym, ponieważ pierwszorzędnie nie pełnią one funkcji poznawczej, lecz jakiś rodzaj funkcji bodźcowej (skłanianie kogoś do określonych działań), np.:

1. zdania wartościujące (oceniające)

2. zdania normatywne (normy)

3. rozkazy

4. pytania

5. życzenia

6. obietnice

7. prośby

8. modlitwy, itp.

ZDANIA WARTOŚCIUJĄCE (OCENY)

Ocena - jest to wyrażenie, które pierwszorzędnie pełni funkcję estymatywną, tzn. skłania odbiorcę do zajęcia określonej postawy pozytywnej lub negatywnej wobec danej rzeczywistości LUB jest to wyrażenie które przypisuje przedmiotom określoną wartość.

JAK ROZPOZNAĆ OCENĘ:

1. na podstawie słów (orzeczników) wartościujących wchodzących w jej skład: dobry, zły, mądry, głupi, itd.

2. na podstawie analizy wypowiedzi w określonym kontekście sytuacyjnym, np. „Donald Tusk,” „liberał”

CHARAKTERYSTYKA NORM

NORMY - zdania normatywne/reguły/dyrektywy.

NORMA - wyrażenie, które pierwszorzędnie pełni funkcję bodźcową, tzn. skłania do określonego zachowania lub działania. Jest to wyrażenie wskazujące jak należy postępować, by osiągnąć wyznaczony cel działania.

JAK ROZPOZNAĆ NORMĘ?

1. przy użyciu funktorów wskazujących powinność (funktorów deontycznych), np. słowa: powinien, należy, nie wolno, itp.

2. za pomocą tryby rozkazującego

3. przy użyciu zdań warunkowych (jeżeli….. to….)

4. na podstawie analizy wypowiedzi i jej kontekstu sytuacyjnego

RODZAJE NORM

I ZE WZGLĘDU NA JAKOŚĆ:

a) normy pozytywne (nakazy) - wyrażenia wskazujące co należy robić

b) normy negatywne (zakazy) - wyrażenia wskazujące czego nie należy robić

II ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB UZASADNIANIA OBOWIĄZYWALNOŚCI NORMY

1. normy aksjologiczne

2. normy utylitarne

3. normy tetyczne

NORMY AKSOJOLOGICZNE

1. moralne (np. nie wolno zabijać)

2. poznawcze (np. nie wolno przyjmować nic bez uzasadnienia)

3. estetyczne

UTYLITARNE - obowiązywalność jest uzasadniona przez skutki działania

TETYCZNE - obowiązywalność uzasadniona jest przez ustanowienie jej przez prawomocną władzę (tzn. taką, której podlega adresat normy), np. przepisy podatkowe.

PROBLEM WARTOŚCI LOGICZNEJ ZDAŃ PRAKTYCZNYCH - pytanie czy zdaniom praktycznym - szczególnie ocenom i normom - przysługuje prawdziwość lub fałszywość.

KOGNITYWIZM - zdaniom praktycznym przysługuje wartość logiczna: można je kwalifikować jako prawda lub fałsz.

ATOGNITYWIZM - zdaniom praktycznym nie przysługuje wartość logiczna. Są one co najwyżej wyrazem indywidualnych lub społecznych postaw wobec pewnej rzeczywistości: są subiektywne.

NAZWA

DEFINICJA SYNTAKTYCZNA NAZWY - wyrażenie, które może być podmiotem lub orzecznikiem zdań o strukturze S jest P.

DEFINICJA SEMANTYCZNA NAZWY - wyrażenie, które pełni funkcję oznaczania.

SEMIOTYCZNA STRUKTURA NAZWY:

1. substrat materialny nazwy - część nazwy będąca dostępna zmysłowo

2. znaczenie nazwy - sens, pojęcie

a) Zakres: denotacja, ekstensja

b) Treść: konotacja, intensja

ZAKRES NAZWY - zbiór przedmiotów oznaczonych przez daną nazwę przy określonym jej znaczeniu. Przedmioty oznaczone przez nazwę nazywa się DESYGNATAMI NAZWY.

TREŚĆ - zbiór cech przysługujących wspólnie desygnatom danej nazwy przy określonym jej znaczeniu.

FUNKCJE SEMANTYCZNE NAZW:

1. oznaczanie - jest to funkcja polegająca a tym, że nazwa wskazuje na pewien zakres rzeczywistości i to wskazywanie odbywa się za pośrednictwem zbioru cech charakterystycznych dla tego fragmentu rzeczywistości.

2. nazywanie - polega na wskazywaniu na pewien fragment rzeczywistości bez pośrednictwa zbioru cech charakterystycznych dla tej rzeczywistości (np. imiona własne).

3. Denotowanie - nazwa denotuje, tzn. wskazuje na swój zakres, oznacza swój zakres. Jest to odmiana oznaczania.

4. Desygnowanie - nazwa desygnuje wówczas, gdy wskazuje na konkretny przedmiot ze swojego zakresu - desygnat.

5. Konotowanie - współoznaczanie. Nazwa konotuje tzn. wskazuje swoją treść, współoznacza zbiór cech charakterystycznych przysługujących jej desygnatom.

RODZAJE NAZW

I ZE WZGLĘDU NA STRUKTURE

1. nazwy proste (np. zima)

2. nazwy złożone (np. mroźna zima)

II ZE WZGLĘDU NA ILOŚĆ DESYGNATÓW

1. nazwy puste (brak desygnatów)

2. nazwy niepuste (występują desygnaty):

1. nazwy jednostkowe (1 desygnat)

2. nazwy ogólne (wiele desygnatów)

III ZE WZGLĘDU NA RODZAJ PRZEDMIOTÓW OZNACZONYCH

1. nazwy konkretne (osoby lub rzeczy) - np. człowiek, drzewo, itp.

2. nazwy abstrakcyjne (przedmioty niesamodzielne zapodmiotowane w czymś innym np. cechy, stany, itp.)

IV ZE WZGLĘDU NA RODZAJ PRZEDMIOTÓW OZNACZONYCH

1. nazwy obserwacyjne - przedmioty obserwowalne (np. kolory)

2. nazwy teoretyczne - przedmioty nie dające się zaobserwować (np. osobowość)

3. nazwy dyspozycyjne - oznaczają pełną abstrakcyjną zdolność do czegoś, którą sama nie jest empirycznie dana, lecz można zaobserwować jej konkretne realizacje (np. rozpuszczalność, kłótliwość, itp.)

---