Profesor Maria Jarymowicz wrzesień 2009
Katedra Psychologii Osobowości UW
Rok akademicki 2009/2010 - semestr zimowy
Zarys programu wykładu kursowego
PSYCHOLOGIA EMOCJI i MOTYWACJI
dla Studentów Wydz. Psychologii II roku studiów dziennych i wieczorowych
KALENDARIUM: [środy 17:45-19:15 oraz czwartki 10:15-11:45]
W-1 - 07. i 08. X.
W-2 - 14. i 15.X.
W-3 - 21. i 22. X.
W-4 - 28. i 29. X.
W-5 - 04. i 05. XI.
W czwartek, 12 listopada, odbędzie się wykład pozakursowy
dla wszystkich zainteresowanych Słuchaczy wykładów środowych i czwartkowych,
poświęcony wynikom badań nad emocjami, prowadzonych w Katedrze Psychologii Osobowości naszego Wydziału
W-6 - 18. i 19. XI.
W-7 - 25. i 26. XI.
W-8 - 02. i 03. XII.
W-9 - 09. i 10. XII.
W-10 - 16. i 17. XII.
W-11 - 05. i 06. I/2010.
W-12 - 12. i 13. I/2010.
W-13 - 19. i 20. I/2010.
Termin EGZAMINU: wtorek 26 stycznia 2010, g. 16:00
Forma egzaminu: test z wielokrotnym wyborem
Zakres wymagań: treści wykładów oraz podana poniżej literatura
WYKŁAD 1 - [środa 07. i czwartek 08.X.]
Zakres problematyki WYKŁADÓW:
Źródła i mechanizmy wzbudzania emocji (procesów wartościowania)
i motywacji (procesów ukierunkowania aktywności)
*Reguły organizacji zajęć i ostrzeżenia przed słabościami wykładów (por. „KYŚ”)
*Zróżnicowanie: procesy psychiczne instrumentalne vs procesy ustosunkowania.
*Podstawowe pytania o emocje (m.in. problematyka nieświadomości emocji i motywacji, asymetrii „pozytywno-negatywnej”, relacji afekty - wartości, zdolności samokontroli: panowania nad emocjami).
*Podstawowe pytania o motywacje (m.in. potrzeby a cele, adaptacja i obrona a rozwój, transgresja).
*Główne mity do podważenia - dotyczące dominacji świadomych emocji, rozdzielność emocji i poznania, „symetrii” emocji negatywnych i pozytywnych, nierozerwalności związków przyjemność - dążenie i przykrość - unikanie, czy przywracania równowagi jako wyłącznego mechanizmu motywacyjnego.
*Podstawowe zróżnicowanie reguł wartościowania i funkcjonowania: automatyczne versus refleksyjne
(por. Cykl II - III: Popędy i emocje wzbudzanie automatycznie - Emocje i motywacje myślącego
podmiotu).
CYKL I
cielesność jako podstawa zróżnicowania
właściwości ludzkich emocji i motywacji
WYKŁAD 2- [środa 14 i czwartek 15. X.]
Anatomiczno-fizjologiczne podstawy zróżnicowania emocji - „LEWA / PRAWA”: odmienność funkcji dwóch półkul mózgu a emocje
*Wyzwanie: zależność/niezależność psyche - soma.
* Zróżnicowanie funkcji dwóch półkul mózgowych i jego związki ze zróżnicowaniem emocji
*Prawa i lewa półkula jako podstawa tzw. asymetrii negatywno-pozytywnej i odmiennych reguł
wartościowania (tych samych) zjawisk.
*Przykłady wyników badań nad zróżnicowaniem emocji: znak emocji związanych z procesami prawo-
i lewo-półkulowymi.
*Powiązania półkul z regułami wartościowania: wartościowanie holistyczne i analityczne, automatyczne i
refleksyjne.
WYKŁAD 3 - [środa 21 i czwartek 22. X.]
Anatomiczno-fizjologiczne podstawy zróżnicowania emocji -
„dół / góra”: mechanizmy poDkorowe i korowe
*Lokalizacja ośrodków nerwowych wiązanych z emocjami a kwestia świadomości i kontroli nad emocjami.
*LeDoux (1994/1998): „droga dolna” i „droga górna” impulsów wzbudzających emocje. Znaczenie
synapsy łączącej wzgórze - ciało migdałowate, odkrytej przez LeDoux.
*Natura emocji opartych o procesy podkorowe: afekty pierwotne jako emocje bez świadomości,
wyprzedzające świadome rozpoznawanie.
*Natura emocji opartych o procesy korowe: świadome odczuwanie afektów i afekty wtórne, pochodne od
świadomego przetwarzania informacji.
WYKŁAD 4 - [środa 28 i czwartek 29. X.]
MODELE BIOLOGICZNE EMOCJI A METODY BADANIA EMOCJI NIEŚWIADOMYCH
*Emocje jako reakcje na bodźce nadprogowe poza zakresem uwagi.
-przykłady zastosowań w reklamie
- przykłady badań eksperymentalnych
*Emocje jako reakcje na bodźce podprogowe:
- Paradygmat podprogowego poprzedzania- wersja klasyczna, poprzedzanie obrazowe, poprzedzanie
słowne, utajone efekty odnoszenia bodźców do JA
*Nieświadomość źródeł emocji, jej obecności i ekspresji (Chen i Bargh 1997/1998).
LITERATURA - I
* DAMASIO A. R. (1999). Błąd Kartezjusza. Emocje, rozum i ludzki mózg. Poznań:. Rebis (s. 7-15). W-1
* EYSENCK H. i EYSENCK M. (1996). Podpatrywanie umysłu. Gdańsk: GWP (Podzielony mózg,
s. 133-142). W-2
* Goleman D. (1997). Inteligencja emocjonalna. Poznań: Media Rodzina (Dodatek C Mechanizm
powstawania strachu, s. 454-458). W-3
* LeDOUX J. (1998). Mózgowe reakcje poznawczo-emocjonalne. W: P. Ekman i R. J. Davidson (Red.)
Natura emocji. Gdańsk: GWP (s. 190-197). W-3
* OATLEY K. i JENKINS J. M. (2003). Zrozumieć emocje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
(Podejścia teoretyczne do emocji - s. 6-38 oraz Mózgowe mechanizmy emocji - s. 133-159). W-1
*BIELE C. i SWEKLEJ J. (2007). Psychofizjologiczne metody badania reakcji emocjonalnych.
W: R. K. Ohme (Red.), Nieuświadomiony afekt (s. 261-278). Gdańsk: GWP. W-4
CYKL II
Procesy emocjonalno-motywacyjne automatyczne:
emocje bez świadomości i motywacje przywracania równowagi
WYKŁAD 5 - [środa 04 i czwartek 05. XI.]
POPĘDY I AFEKTy pierwotne. Homeostaza biologiczna JAKO PODŁOŻE MOTYWACJI
*Ograniczenia samowystarczalności organizmu i zapotrzebowania na gratyfikacje z zewnątrz
(potrzeby stymulacji, pokarmu, orientacji, seksualna) - jako podstawa regulacji.
*Początki motywacji: homeostaza biologiczna jako źródło afektów i popędów pierwotnych.
*Instynkt a popęd. Freuda definicja popędu.
*Homeostaza biologiczna wyznaczona przez doświadczenie: uzależnienia jako źródło popędów.
*Kłopoty ze sklasyfikowaniem pierwotnych dyspozycji motywacyjnych (por. listy Cattela i in.).
*Listy afektów pierwotnych; kołowy model Roberta Plutchika (1980).
*Początki poszukiwań cielesnej podstawy odczuć: koncepcja Jamesa-Langego (1884) i Cannona-Barda
*Afekt jako atrybut każdej emocji, pochodny od procesów zachodzących w ośrodkach podkorowych.
WYKŁAD 6 - [środa 18 i czwartek 19. XI.]
emocje bez świadomości: O nieświadomości pierwotnej
*Zjawiska pozaświadome: 1) podprogowe, 2) poza zakresem uwagi, 3) poza zdolnością rozpoznania.
* Nieświadomość 1) źródeł emocji, 2) ich przebiegu, 3) ekspresji, 4) wpływów.
*Efekt samej ekspozycji (Zajonc 1980/1985): zjawisko bezwiednego „przywiązywania się”
do bodźców uprzednio „napotkanych”.
*Badania nad utajonym warunkowaniem klasycznym
*Automatyzmy: bezwiedne reakcje behawioralne (eksperymenty Bargha a zachowania w warunkach
naturalnych)
*Uprzedzenia jako schematy automatycznego reagowania afektywnego.
WYKŁAD 7 - [środa 25 i czwartek 26. XI.]
O wtórnych popędach i afektach oraz ich nieświadomości wtórnej
*Pojęcie homeostazy psychologicznej (Cannon 1927).
*Zakłócenia równowagi - w czym? Popędy wtórne: potrzeby emocjonalne.
*Pojęcie emocji „mieszanych” Plutchika.
*Lista potrzeb „psychogennych” (Murray 1942), a lista „potrzeb typu D” Maslowa.
*Pojęcie „autonomii funkcjonalnej” G. W. Allporta.
*Pojęcie i mechanizm motywacji deprywacyjnych (TU termin:„potrzeba” = konieczność).
*O wyznacznikach równowagi poznawczej i następstwach jej zaburzeń: rola afektu w hamowaniu
tendencji do poszukiwania nowych informacji (tu: pojęcie dogmatyzmu).
*Dysonans, luka, niejasność, wieloznaczność jako źródła motywacji o charakterze deprywacyjnym.
WYKŁAD 8 - [środa 02 i czwartek 03. XII.]
O automatycznym przywracaniu równowagi i pierwotnym mechanizmie wykraczania poza równowagę: zdolność DO reagowania na podniety
*Pojawienie się zdolności wyparcia (Freud 1917); mechanizmy obrony ego (Anna Freud 1936/1997).
*Rozróżnienie pomiędzy mechanizmami obrony ego („obronnymi”) a innymi procesami samooszukiwania
(Greenwald 1986) i zniekształceń poznawczych.
*Aktywacja poza zakłóceniami równowagi - zdolność reagowania na zewnętrzne stymulacje zmysłowe:
podniety jako źródła motywacji nie zaprogramowanych przez doświadczenie.
*Pierwotne mechanizmy hedonistyczne. Koncepcje hedonizmu Arystypa z Cyreny (III wiek p.n.e.).
*Dowody na skłonności hedonistyczne zwierząt - badania Younga (1942).
*Formowanie się potrzeb hedonistycznych. Szerokie ujęcie „hedonizmu” (Epikur - II wiek p. n. e.).
*WAŻNE (!) rozróżnienie mechanizmu motywacyjnego homeostatycznego i hedonistycznego.
LITERATURA - II
* CACIOPPO J., GARDNER W. (2001). Emocje. W: M. Jarymowicz (red.), Pomiędzy afektem a
intelektem. (s. 17 - 44). Warszawa: Wydawnictwo IP PAN. W-6
* DOLIŃSKI D. i ŁUKASZEWSKI W. (2000). Typy motywacji. W: J. Strelau (Red.), Psychologia, t. II.
Gdańsk: GWP (tu: s. 469-475). W-5 do 8
* HILGARD E.R. (1968). Wprowadzenie do psychologii. Warszawa: PWN (Mechanizmy obronne -
s. 755-765). . W-8
* Jarymowicz M. (1997). Dociekania nad naturą emocji: o emocjach bez świadomości i emocjach
bez spontaniczności. Czasopismo Psychologiczne, 3, (TU: s. 153-163). W-5 do 7
* MURPHY, S.T. i ZAJONC, R.B. (1994). Afekt, poznanie i świadomość. Przegl. Psych., 3, 261-299. W-6
* Reykowski J. (1968). Eksperymentalna psychologia emocji. Warszawa: KiW (s. 294-300). W-8
* ZAJONC, R.B.(1980/1985). Uczucia a myślenie: nie trzeba się domyślać, by wiedzieć, co się woli.
Przegląd Psychologiczny, 1, 27-72. W-6
CYKL III
Emocje i motywacje myślącego podmiotu
WYKŁAD 9 [środa 09 i czwartek 10. XII.]
O mechanizmach korowych, roli poznania i myślącego podmiotu
*Początki: korowe koncepcje emocji (Arnold 1960). Procesy korowe jako podstawa wartościowań i
motywacji („droga górna” w terminologii LeDoux): emocje pre- i postpoznawcze.
*Rozwój jako proces „odchodzenia od biologii”? Przypadek GAGE (por. Damasio 1999).
*Poziomy regulacji według Rado.
*Znaczenie poznawczych interpretacji zdarzeń: dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera (1962),
* Rola werbalizacji: badania Lazarusa (1968, 1975).
*O dychotomii „serce - rozum”; rola intelektu i myślenia we wzbudzaniu uczuć i
motywów (Piaget 1966).
WYKŁAD 10 [środa 16 i czwartek 17. XII.]
ocenianie i poznawcze standardy jako podstawa oceniania
*Czym - jeśli nie afektem - kieruje się podmiot w ocenianiu zjawisk?
*Pojęcie oceniania - ocenianie jako rodzaj wartościowania świadomego, opartego o wyartykułowane
przesłanki: standardy oceniania („ewaluacji”).
*Koncepcja standardów ewaluacji Gołąba (1978) i Reykowskiego (1985, 1990)
*Afektywne i intelektualne podstawy oceniania zjawisk
*Standardy organizmalne, społeczne, poznawcze - oparte o doświadczanie bądź zaangażowanie refleksji,
przemyślenia: afektywna bądź intelektualno-poznawcza geneza standardów.
* Standardy Ja-powinnościowego vs a-idealnego. Specyfika standardów aksjologicznych.
* Intelektualne wyznaczniki rozwoju społecznego (Piaget 1967) i moralnego (Kohlberg 1969 -
koncepcja stadiów rozwoju rozumowania moralnego).
WYKŁAD 11 [środa 06 i czwartek 07. I. 2010]
Motywy niezależne od nacisku afektów
*Rozróżnienie Charlotty Bühler (1970): potrzeby a cele.
*Świadomość „rdzenna” i „rozszerzona” (Damasio 2000): Od działań „w afekcie” do celów
długofalowych (Obuchowski 1993), wykraczających poza doświadczenie (Kozielecki 1997).
*Potrzeby typu B w klasyfikacji Maslowa. Przekraczanie status quo: mechanizmy wzrostu i transgresji.
*Idee, wartości i ideały jako wyznaczniki celów.
*Standardy i specyfika mechanizmów samokontroli (Kofta 1978).
*Obok „zasady przyjemności” (przyjemność - dążenie i przykrość - unikanie) - zależność: wartości -
cele. Formuła: motywacje są pochodne od wszelkich typów pozytywnego/negatywnego wartościowania.
WYKŁAD 12 [środa 13 i czwartek 14. I. 2010]
motywacje pozaosobiste: od Egocentryzmu pierwotnego do
motywacji egzocentrycznych
*Egocentryzm pierwotny („dziecięcy”).
*Rozwój intelektu, zdolności decentracji (Piaget) i dostrzegania perspektyw innych niż własna.
*Empatia emocjonalna a empatia poznawcza (Hoffman 1990).
*UWAGA: Empatyczna geneza uprzedzeń.
*Motywy „pseudoprospołeczne” i prospołeczne (Reykowski 1979, 1986).
*W poszukiwaniu „czystego altruizmu”: motywy endo- i egzocentryczne (Karyłowski 1982, Szuster 2005).
* Formy pojęcia MY i zakresy społecznych identyfikacji.
LITERATURA - III
*DOLIŃSKI D. i ŁUKASZEWSKI W. (2000). Typy motywacji. W: J. Strelau (Red.),
Psychologia. Podręcznik akademicki, t. II. Gdańsk: GWP (TU: s. 476-491). W-9, 11
*GOŁĄB A. i REYKOWSKI J. (1985). Studia nad rozwojem standardów ewaluatywnych.
Wrocław: Ossolineum (geneza i rozwój standardów - s. 12-31). W-10
*Jarymowicz M. (1997). Dociekania nad naturą emocji: o emocjach bez świadomości i emocjach
bez spontaniczności. Czasopismo Psychologiczne, 3 (TU: s. 164-170). W-10
*JARYMOWICZ M. (2006). O przejawach faworyzowania swoich względem obcych i rzekomej
nieuchronności zjawiska (s.95-135). Warszawa: Wydawnictwo IP PAN. W-12
*KOFTA, M. (1979). Samokontrola a emocje (s.5-19 i 73-79). Warszawa: PWN. W-11
*REYKOWSKI J. (1986). Motywacja, postawy prospołeczne a osobowość. Warszawa: PWN
(rozdział o empatii). W-12
*SZUSTER A. (2005). W poszukiwaniu źródeł i uwarunkowań ludzkiego altruizmu (s. 51-61). Warszawa:
Wydawnictwo IP PAN. W-12.
PODSUMOWANIA. IMPLIKACJE
WYKŁAD 13 [środa 21 i czwartek 22. I. 2010.]
NIEŚWIADOME (PIERWOTNE I WTÓRNE) vs REFLEKSYJNE EMOCJE I MOTYWACJE A FUNKCJONOWANIE W STRESIE, OSIĄGANIE SZCZĘŚCIA, KONFLIKTY, HARMONIA
* Kategoryzacja mechanizmów wzbudzania emocji i motywacji
* Zalety i wady systemów pierwotnej regulacji automatycznej i regulacji refleksyjnej
* Pojęcie odporności na stres
* Radzenie sobie ze stresem: znaczenie zdolności do wartościowania relatywnego.
* Pojęcie szczęścia „podstawowego” (Czapiński 1992) i uwarunkowania poczucia szczęścia.
* „Konflikty nierozwiązywalne” i psychologiczne warunki ich rozwiązywania
LITERATURA - IV
*CZAPIŃSKI J. (2004- red.). Psychologia pozytywna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
(s. 13-17) W-13
*EYSENCK H. i EYSENCK M. (1996). Podpatrywanie umysłu. Gdańsk: GWP
(Duch ponad materią - s. 235-242). W-13
*JARYMOWICZ M.. OHME R. K. (2002). Homo sapiens czy Homo automaticus?. W: M. Jarymowicz i
R. K. Ohme (red.), Natura automatyzmów. Dyskusje interdyscyplinarne (s. 87-91). Warszawa:
Wyd. IP PAN i SWPS W-13