Rynek finansowy
Rynek finansowy jest częścią wielkiego systemu, składającego się z licznych elementów, w tym wielu rynków. Można je systematyzować według rozmaitych kryteriów. Z wielu względów najbardziej czytelnym jest podział przedmiotowy, czyli według tego, czym się handluje; towarem lub pieniądzem; stąd też najbardziej syntetyczny podział rynku to;
rzeczowe
finansowe
ISTOTA - W gospodarce rynkowej opartej na podziale pracy i pieniądzu podmioty gospodarcze można podzielić na deficytowe i nadwyżkowe. Podmioty deficytowe do szczególnie sektor publiczny i sektor przedsiębiorstw, natomiast sektor gospodarstw domowych jako całość występuje jako sektor nadwyżkowy. Instytucje i rynki finansowe są pośrednikami finansowymi pomiędzy podmiotami deficytowymi i nadwyżkowymi:
Podstawowe określenia
Warunkiem wzrostu gospodarki jest inwestowanie. Aby inwestował niezbędne są środki finansowe. Ich źródłem mogą być niewykorzystane środki finansowe zwane oszczędnościami. Istnieje więc potrzeba wystąpienia mechanizmu pozwalającego na przesunięcie czasowo wolnych środków od oszczędzających do inwestujących. Aby mechanizm taki mógł funkcjonować potrzebni są:
1. inwestor rzeczowy - inwestujący w maszyny, czynniki produkcji, itp. w celu wytwarzania dóbr, głównie dóbr inwestycyjnych,
2. inwestor finansowy - użyczający kapitału inwestorowi rzeczowemu w zamian za wynagrodzenie,
3. pośrednik.
Inwestor rzeczowy na własną inwestycję potrzebuje odpowiedniej wielkości kapitału na odpowiedni czas i za odpowiednią cenę. Źródłem tego kapitału może być posiadający oszczędności, czyli inwestor finansowy. Jednakże "zgranie" powyższych cech kapitału indywidualnego inwestora finansowego i rzeczowego w praktyce jest trudne.
W tej sytuacji wygodniej posłużył się pośrednikiem, który będzie transformował kapitały inwestora indywidualnego na formę użyteczną dla inwestora rzeczowego. W celu transformacji kapitału pośrednik (dowolna instytucja finansowa) korzysta z odpowiednich instrumentów. Tym co dokonuje "dopasowania" strumienia oszczędności przekształconego w kapitał inwestora finansowego i strumienia kapitału inwestora rzeczowego przy pomocy odpowiednich instrumentów jest rynek finansowy. Rynek finansowy jest pojęciem abstrakcyjnym i nie oznacza konkretnego miejsca, lecz procesy kupna sprzedaży kapitału za koszt/wynagrodzenie, którym jest procent.
Rynek finansowy jest więc abstrakcyjnym miejscem na którym dochodzi nieustannie do zawierania i wykonywania transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe.
W zależności od terminu zwrotu kapitału rynek finansowy dzieli się na dwa główne segmenty:
rynek pieniężny - na którym dokonywane są operacje finansowe krótkoterminowe, a przedmiotem obrotu jest kapitał o nieprzekraczalnym terminie zwrotu 1 rok obejmujący min.: rynek lokat międzybankowych, rynek krótkoterminowych papierów wartościowych i kredyty krótkoterminowe.
rynek kapitałowy - na którym przedmiotem obrotu jest kapitał o terminie zwrotu w zasadzie przekraczającym 1 rok, obejmujący m.in. rynek średnio i długoterminowych papierów wartościowych oraz średnio- i długoterminowych kredytów.
Na rynku finansowym tak pieniężnym jak i kapitałowym duże znaczenie mają dzisiaj
operacje walutowe i w ich kontekście możemy mówić o rynku walutowym. Rynek ten obejmuje operacje finansowe walutowe - wymiany jednej waluty na inne oraz kształtowanie kursów walutowych. Rynek walutowy jest rynkiem międzynarodowym. Umożliwia m.in. przepływ kapitału na różne rynki regionalne i poszczególnych państw.
Integralną częścią rynku finansowego jest rynek papierów wartościowych, definiowanych zwykle jako dokument reprezentujący prawa majątkowe, które z racji jego posiadania przysługuje posiadaczowi.
Istotną kwestią w kontekście rozpatrywania procesu transformacji kapitału na rynku finansowym, jest rozróżnienie między rynkiem pierwotnym i wtórnym.
Na rynku pierwotnym przedmiotem transakcji są rzeczywiste kapitały, rynek wtórny pozwala natomiast na zamianę posiadacza określonych praw majątkowych, powstałych na rynku pierwotnym. Rynek pierwotny tworzy więc prawa majątkowe, które mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym. Na rynku pierwotnym emitent zbiera kapitał sprzedając nowe, emitowane papiery wartościowe inwestorom, którzy ocenili, że inwestycja jest korzystną lokatą oszczędności. Cena nabycia papierów wartościowych na rynku pierwotnym to cena emisyjna, stała do końca okresu subskrypcyjnego (emisji).
Na rynku wtórnym obrót odbywa się pomiędzy inwestorami, bez udziału emitenta. Tak więc na rynku tym emitent nie zwiększa wielkości swojego kapitału. Istnienie rynku wtórnego jest bardzo ważne m.in. dlatego, że pozwala na dostęp do rynku podmiotów, które nie miały dostępu do rynku pierwotnego, koncentruje małe kapitały oraz weryfikuje wartości praw majątkowych - realnie oceniając wartości oferowanych kapitałów. Dla emitenta rynek wtórny jest natomiast ważnym Źródłem informacji niezbędnych dla podejmowania decyzji o rozwoju firmy, wielkości i cenie emisji nowych akcji, obligacji, itp.
FUNKCJE RYNKU FINANSOWEGO:
- alokacja, rozmieszczenie zasobów
- koncentracja i transformacja w czasie
- elastyczne kształtowanie czasowej struktury konsumpcji i inwestycji
- minimalizacja ryzyka
Rynek finansowy obudowany jest szeregiem instytucji (rynek sformalizowany)
Struktura instytucjonalna rynku finansowego podlega procesowi ciągłej ewolucji. Jego dzisiejsza postać jest efektem długiego procesu przeobrażeń w całym systemie gospodarczym. Wiele czynników decyduje o tym jaką konkretną postać przybiera struktura instytucjonalna można do nich zaliczyć; postęp techniczny (informatyzacja), liberalizacja (globalizacja), czynniki kulturowe (tradycja, przyzwyczajenia, religia)
Instytucje rynku finansowego.
pośredniczące banki różnego typu, fundusze inwestycyjne, SKOK, towarzystwa emerytalne Inni pośrednicy finansowi (kredytowi, pożyczkodawcy)
nadzoru i ochrony inwestorów na określonych segmentach rynku finansowego
NBP, BFG, KPWiG KS KOK, Nadzór nad funduszami inwestycyjnymi i inne
Zabezpieczające KIR S.A.KDPW S.A. biura maklerskie itp
Struktura rynków finansowych.
Struktura rynków finansowych jest układem zmiennym (dynamicznym), a nie statycznym. Podlega zmianą, które wywołuje cały szereg czynników np; nomatywnych (zmiany prawa ), rynkowych, itp.
Przykładowy podział rynków finansowych. Poniższy podział zorientowany jest na normatywne rozwiązania istniejące w Polsce.
Rynek finansowy;
papierów wartościowych
1a. Rynek regulowany (publiczny) papierów wartościowych (rynek podlegający rygorom ustawy „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi)
1b. Rynek prywatny ( nie podlegający rygorom wymienionej wyżej ustawy)
1c. Rynek Skarbowych Papierów Wartościowych SPW ( rynek papierów wartościowych mających swoją specyfikę ze względu na emitenta, którym jest Skarb Państwa)
depozytowo - kredytowy (pozostałych instrumentów finansowych, nie będących papierami wartościowymi)
2a. Rynek bankowy (rynek lokat i kredytów bankowych)
2b. Rynek parabankowy (rynek instytucji niebankowych, nie podlegających nadzorowi ze strony NBP, świadczących jednak podobne usługi jak banki, np. Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo - Kredytowe,)
2c. Rynek dobrowolnych ubezpieczeń emerytalno - rentowych. (dobrowolne polisy emerytalno - rentowe)
funduszy inwestycyjnych (fundusze wspólnego inwestowania, działające w oparciu o ustawę Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. „O funduszach inwestycyjnych”)
Rynek bankowy
Historia - Polski system bankowy
Początek bankowości w Polsce to druga połowa XVI wieku, kiedy to powstały pierwsze banki publiczne, a Sejm w roku 1588 uregulował prawo hipoteczne. Następne dziesięciolecia to powstawanie coraz większej ilości banków, zwłaszcza prywatnych i dalszy rozwój prawodawstwa z tego zakresu.
Niestety, pod koniec XVIII wieku wraz z upadkiem Rzeczypospolitej i rozbiorami załamał się także powstały system bankowy. Dopasowanie działalności do wymogów zaborców przetrwało zaledwie kilkanaście bankowych spółek akcyjnych, domów bankowych oraz nieco większa ilość banków spółdzielczych pod zaborem pruskim zrzeszonych w Banku Związku Spółek Zarobkowych.
Odzyskanie niepodległości w listopadzie 1918 r. to także początek nowego etapu dla bankowości. Jeszcze w grudniu tego samego roku dekretem Naczelnika Państwa powstaje Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa pełniąca funkcję banku emisyjnego, przekształcona w 1924r. w Bank Polski SA - bank akcyjny z udziałem skarbu państwa. Okres międzywojenny to także wzrost liczby instytucji bankowych do blisko dwustu i zmiany statusowe domów bankowych na bankowe spółki akcyjne.
W 1938 roku, obok nowoczesnego Banku Polskiego, spełniającego funkcję banku centralnego oraz banku banków cieszącego się dużym prestiżem w kraju i za granicą, działały wielkie banki państwowe (Bank Gospodarstwa Krajowego, Państwowy Bank Rolny oraz Pocztowa Kasa Oszczędności), 27 banków prywatnych w formie spółek akcyjnych (w tym cztery zagraniczne), 28 domów bankowych, 19 towarzystw kredytowych, 333 komunalne kasy oszczędności, 975 gminnych kas pożyczkowe - oszczędnościowych oraz 5597 spółdzielni kredytowych.
Bezpośrednio po wojnie rozpoczęto likwidację banków prywatnych oraz dostosowywanie struktury bankowości do nowych warunków ustrojowych. Wiele banków rozwiązano, inne połączyły się, nastąpiło wyeliminowanie konkurencji między bankami. Aparat bankowy został w pełni podporządkowany Ministerstwu Finansów.
W 1945 r, powołano do życia Narodowy Bank Polski łączący w sobie funkcje centralnej instytucji emisyjnej państwa i banku komercyjnego. W miarę upływu czasu NBP wchłaniał coraz to nowe banki i proces ten trwał nieprzerwanie aż do połowy lat siedemdziesiątych. Ostatnie wielkie integracje to włączenie do NBP Banku Inwestycyjnego w 1971 r. oraz Powszechnej Kasy Oszczędności w 1975 r.
Lata osiemdziesiąte to czas gruntownych przemian w polskiej bankowości i działań zmierzających do przemodelowania systemu bankowego na wolnorynkowy. 31 stycznia 1989 roku Sejm uchwalił nowe prawo bankowe i ustawę o Narodowym Banku Polskim, na mocy których 1 lutego 1989 roku z Narodowego Banku Polskiego wydzielonych zostało 9 państwowych banków komercyjnych, które przejęły od NBP prowadzenie działalności depozytowo-kredytowej. Były to:
- Państwowy Bank Kredytowy w Warszawie (obecnie Powszechny Bank Kredytowy S.A.) - Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie,
- Bank Śląski w Katowicach,
- Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu,
- Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie,
- Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie,
- Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi, - Bank Gdański w Gdańsku,
- Bank Zachodni we Wrocławiu.
Wolność inicjatyw gospodarczych i nowe prawo bankowe stworzyły możliwość powstania na początku lat dziewięćdziesiątych ponad 80 banków, w tym ponad 30 z większościowym udziałem kapitału prywatnego, ponad sto samodzielnych banków spółdzielczych, ponad 1500 banków spółdzielczych zrzeszonych w Banku Gospodarki Żywnościowej oraz na prywatyzację 9 banków wyłonionych ze struktur NBP. Druga połowa lat dziewięćdziesiątych i początek XXI wieku to etap konsolidacji i przejęć na rynku bankowym.
Podział banków
Ogólny podział banków wg NBP
Banki komercyjne:
z przewagą kapitału państwowego:
stanowiące bezpośrednio własność Skarbu Państwa
stanowiące pośrednio własność Skarbu Państwa
będące własnością NBP
z przewagą kapitału prywatnego:
przewagą kapitału polskiego
przewagą kapitału zagranicznego
Wg rodzajów działalności:
- emisyjne (centralne) - stanowią podstawę systemu bankowego w każdym kraju, są jednostkami państwowymi albo podporządkowanymi państwu.
- komercyjne (operacyjne, handlowe, kredytowe, depozytowe) - zajmują się przede wszystkim przyjmowaniem depozytów i kreowaniem wkładów w postaci udzielania kredytów oraz dokonywaniem rozliczeń bezgotówkowych. Tradycyjnie udzielają one przede wszystkim kredytów krótkoterminowych, ale obecnie i średnioterminowych.
- inwestycyjne (rozwojowe) - gromadzą środki o charakterze długoterminowym, emitują papiery wartościowe, a także przyjmują lokaty długoterminowe. Udzielają kredytów długo i średnioterminowych. Współdziałają w tworzeniu nowych przedsiębiorstw lub rozbudowywaniu istniejących.
- oszczędnościowe - gromadzą rozproszone oszczędności indywidualne i najczęściej udzielają na ich podstawie kredytów. Często działają w powiązaniu z urzędami pocztowymi, które dysponują gęstą siecią placówek.
- specjalne (wyspecjalizowane) - finansują wykonywanie specjalnych zadań, wymagających szczególnego rodzaju fachowej obsługi bankowej. Np. banki budownictwa, cukrownictwa itp.
charakteru rynku:
- detaliczne - obsługują drobne przedsiębiorstwa oraz indywidualnych klientów.
- hurtowe - obsługują większe jednostki gospodarcze.
formy własności:
- prywatne
- państwowe
- spółdzielcze - małe (lokalne lub regionalne) samodzielne banki.
- z kapitałem zagranicznym
formy organizacyjnej
- jednoodziałowe
- wieloodziałowe grupy bankowe
obszaru działania:
- lokalne
- regionalne
- krajowe
- międzynarodowe.
Bank centralny -NBP
Podstawowe zadania Banku Centralnego:
utrzymywanie wartości pieniądza krajowego
ochrona stabilności systemu finansowego
podnoszenie efektywności polityki pieniężnej
Funkcje Banku Centralnego:
Centralny Bank Państwa
formułuje i realizuje politykę pieniężną;
organizuje i czuwa nad sprawnym przebiegiem procesów rozliczeń i rozrachunków
w systemie bankowym;
jest współodpowiedzialny za politykę kursu walutowego i politykę dewizową;
prowadzi obsługę kasowo-rozliczeniową instytucji rządowych - kredytuje budżet oraz rejestruje i obsługuje dług rządowy;
zarządza rezerwami dewizowymi Państwa
Bank Emisyjny
wypuszcza w obieg znaki pieniężne;
organizuje obieg pieniężny;
reguluje ilość pieniądza w obiegu rynkowym
„Bank Banków”
oddziaływuje na cały system bankowy w taki sposób aby została zrealizowana polityka pieniężna.
Wypełnianiu tej funkcji służą następujące narzędzia Banku Centralnego:
Stopa Interwencyjna (referencyjna) - minimalna stopa rentowności 28-dniowych papierów wartościowych kupowanych przez Bank Centralny; w praktyce wyznacza dolny pułap stóp na rynku międzybankowym.
Stopa Lombardowa - podstawowa stopa N.B.P. po której Bank Centralny skłonny jest udzielać pożyczek innym Bankom pod zastaw papierów wartościowych. Wyznacza ogólny kierunek zmian polityki pieniężnej i górny pułap kosztów banków przy zdobywaniu środków finansowych.
Stopa Redyskontowa - stopa oprocentowania kredytu redyskontowego, stosowana przez Bank Centralny przy zakupie weksli innych banków i firm.
W. Baka (red. pracy zbiorowej): Transformacja bankowości polskiej w latach 1988- 1995. Studium monograficzne - porównawcze, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1997, s. 21