Abolicjonizm - ruch społeczny domagający się zniesienia jakiegoś prawa.
Anomia - stan zaniku lub załamania norm społecznych regulujących działania społeczne. Do socjologii pojęcie zostało wprowadzone przez Emila Durkheima, który wskazał że anomia występuje w okresie zmian społecznych spowodowanych przez narastający w społeczeństwie podział pracy i wzrost specjalizacji.
Definicja sytuacji - sposób postrzegania i oceniania rzeczywistości społecznej przez jednostkę lub grupę, wyznaczający podejmowanie działania.
Dewiacja - zachowanie odbiegające od normy. Może przybierać dwie formy: negatywną i pozytywną
Dyfuzja - rozprzestrzenianie się wytworów kulturowych z jednej zbiorowości do innej.
Dyfuzja odpowiedzialności - proces rozproszenia poczucia odpowiedzialności występujący w obrębie zbiorowości społecznej skupionej przestrzennie, którego rezultatem jest brak udzielenia pomocy osobie znajdującej się w potrzebie
Efekt bumerangowy - rezultat działań społecznych przeciwny do zamierzonego. Dotyczy to zwłaszcza wszelkich działań modernizacyjnych i reformatorskich podejmowanych w obrębie organizacji lub w skali makrospołecznej.
Efekt uodpornienia - przeciwdziałanie zmianie postaw przez uczenie sposobów obrony przed argumentacją strony przeciwnej
Efekt usypiania - zanikanie zmian wywołanych w postawach społecznych i stopniowy powrót do postawy pierwotnej
Emergentyzm - stanowisko głoszące iż własności zjawisk nie mogą być wywiedzione na podstawie znajomości cech ich składników.
Fikcjonizm - społeczeństwo, grupa istnieje realnie dla jednostek ale jest ono fikcją (modalizm gentyczny)
Grupowe myślenie - specyficzne właściwości procesu podejmowania decyzji przez grupę społeczną. Postanowienia podejmowane grupowo są mniej korzystne niż gdyby decyzje podejmowane były przez indywidualnych członków tych grup.
Holizm - całościowe ujmowanie zjawisk społecznych. W całości występują wzajemne powiązania, oddziaływania i zależności między elementami (przeciw. Indywidualizm metodologiczny)
Idiografizm - orientacja uznająca indywidualny i niepowtarzalny charakter wszystkich zjawisk społeczno-kulturowych i postulująca taki sposób uprawiania humanistyki, który tę okoliczność będzie uwzględniał (Nometzm)
Indywidualizm metodologiczny - wszelkie zjawiska i procesy społeczne wyjaśniane są przez odwołanie do cech i zachowań jednostkowych. (przeciw. Holizm)
Instytucja - jest narzędziem służącym zaspokajaniu potrzeb, realizuje istotne funkcje społeczne, działa w sposób uregulowany, powtarzający się
Interakcja - wzajemne oddziaływanie jednostek na siebie
Internalizacja - proces przyswojenia przez jednostkę określonych norm i wartości społecznych. Jest to także rezultat tego procesu oznaczający silne wewnętrzne przekonanie o konieczności przestrzegania pewnych norm społecznych.
Klasy społeczne - wielkie zbiorowości charakteryzujące się zróżnicowanym dostępem do bogactw, władzy i wiedzy. Najczęściej wskazuje się kryteria ekonomiczne, społeczne i świadomościowe. Stanisław Ossowski wyodrębnił trzy zasadnicze typy ujęć:
Ujęcia dychotomiczne - wyodrębnia się w nich dwie przeciwstawne klasy
Schemat gradacji - wyodrębnia się przynajmniej trzy klasy: dwie biegunowe i pośrednią.
Ujęcie funkcjonalne - kładące nacisk na komplementarność klas - klasy oprócz interesów przeciwnych mają także interesy wspólne.
Włodzimierz Wesołowski wyróżnia następujące klasy: robotniczą, chłopską, drobną burżuazję, inteligencję i specjalistów, klasy uprzywilejowane dzięki własności i edukacji.
Koncepcja dekompozycji - jeden ze sposobów analizy i opisu przekształceń struktury społecznej. Dekompozycja odnosi się do cech położenia społecznego członków jakiejś zbiorowości. Zasadniczą własnością przemian struktury społecznej jest zacieranie się różnic klasowych, zanikanie podziałów, przeciwieństw i sprzeczności interesów
Konflikt społeczny - proces wzajemnego oddziaływania na siebie podmiotów, w którym występuje świadomość faktycznej lub wyimaginowanej niezgodności celów i interesów, zmierzający do wymuszenia zmiany podjętych lub zamierzonych działań drugiej strony oraz do zaszkodzenia przeciwnikowi.
Konformizm - podporządkowanie jednostkowych zachowań i opinii rzeczywistym lub wyobrażonym naciskom wywieranym przez grupę społeczną.
Modalizm genetyczny - człowiek jako jedyny realny podmiot życia społecznego (fikcjonizm)
Model zmiany postaw - model operacyjny proponujący kolejne etapy postępowania i dostarczający ogólnych dyrektyw
Nomotetyzm - orientacja uznająca że głównym celem poznania oraz wyjaśniania jest odkrywanie prawidłowości w otaczającym świecie i formułowanie na tej podstawie praw nauki. (Idiografizm)
Nominalizm - nie istnieje społeczeństwo istnieją ludzie. Cechy społeczeństwa można zredukować do cech jednostek (realizm)
Podklasa - „sfery deprawacji, wykolejenia i krańcowego ubóstwa”. Głównymi cechami charakterystycznymi podklasy są: brak kwalifikacji, bezrobocie, zamieszkiwanie w szczególnych rejonach miast i zależności od opieki społecznej.
Porządek społeczny - ład społeczny, forma organizacji życia społecznego, zapewniająca koordynację działań indywidualnych i zbiorowych. Najczęściej wyróżnia się dwa typy porządku społecznego:
monocentryczny - działania wyznaczane są przez jedno centrum decyzyjne
policentryczny (pluralistyczny) - występuje wielość ośrodków decyzji i działania zależne są od indywidualnych wyborów członków zbiorowości.
Realizm - społeczeństwo stanowi jedność i całość, ma charakter nadrzędny w stosunku do jednostek (nominalizm)
Redukcjonizm - dane obiekty i procesy złożone mogą być sprowadzone do podstawowych zjawisk i w ten sposób otrzymać ostateczne wyjaśnienie
Ruchliwość społeczna (mobilność) - zmiana pozycji jednostki lub grupy w obrębie społeczeństwa zróżnicowanego strukturalnie
Samo spełniające się przepowiednie - prognozy, przepowiednie lub proroctwa na temat przyszłych zdarzeń, stając się elementem świadomości członków jakiejś zbiorowości, wpływają na podejmowane przez poszczególne jednostki działania, a przez to przyczyniają się do urzeczywistnienia tej prognozy, nawet gdy pierwotnie była ona błędna.
Socjalizacja - proces przyswajania przez jednostkę wiedzy, umiejętności i dyspozycji, czyniący ją zdolną do życia w społeczeństwie. Socjalizacja to nie tylko zamierzone oddziaływania środowiska na jednostkę lecz wszelkie wpływy, w tym również negatywne.
Socjologia - termin wprowadzony przez Augusta Comte,a na określenie nauki o społeczeństwie. Emil Durkheim określał ją jako naukę o faktach społecznych, inni jako naukę o formach, nauką o instytucjach. Socjologię traktować można jako formę samowiedzy - poznania tego co społeczne, przez członków społeczeństwa.
Nurt pozytywistyczny - zmierza do uzyskania wiedzy pewnej, ścisłej, wolnej od założeń metafizycznych
Nurt humanistyczny - w wyjaśnianiu zjawisk należy uwzględnić cele, motywy, dążenia i wartości działających podmiotów.
Stosunek społeczny - system wzajemnych oddziaływań dwóch podmiotów postępujących zgodnie z zaakceptowanymi normami.
Stratyfikacja społeczna - układ warstw i klas społecznych w danym społeczeństwie
Struktura społeczna - układ różnorodnych elementów i relacji występujących między nimi
Warstwa społeczna - zbiór jednostek o podobnej sytuacji gospodarczej i zbliżonym poziomie kultury
Więź społeczna - ogół relacji i wzajemnych oddziaływań międzyosobowych i międzygrupowych w obrębię zbiorowości, świadomość identyfikacji i łączności