Zapalenie trzustki (łac. pancreatitis) jest wynikiem samostrawienia się trzustki przez uwolnione i zaktywowane w niej enzymy trawienne, a rozległość jej uszkodzenia trudno jest przewidywać w początkowym okresie choroby.
Ostre zapalenie trzustki ma często bardzo dramatyczny przebieg, a jego najczęstszymi objawami, będącymi konsekwencją zarówno procesu zapalnego, jak i działania dostających się do krwioobiegu enzymów trzustkowych, są:
bardzo silne bóle zlokalizowane w środkowej i górnej części brzucha, mogące promieniować do pleców, lub bóle opasujące, nie ustępujące po środkach przeciwbólowych
wymioty - skąpe, nie przynoszące ulgi
wzdęcie brzucha, często zatrzymanie gazów i stolca
silna gorączka, często przekraczająca 40°C, czasem dreszcze
bóle mięśniowe
Choremu ulgę przynosi przyjęcie pozycji siedzącej lub skulonej.
W ciężkich postaciach - spadek ciśnienia krwi, wstrząs, zatrzymanie moczu i ostra niewydolność nerek. W skrajnych przypadkach ostre zapalenie trzustki może nawet kończyć się śmiercią.
Przewlekłe zapalenie trzustki to przewlekła choroba nienowotworowa trzustki, charakteryzująca się postępującym włóknieniem z towarzyszącym zanikiem tkanki gruczołowej, prowadzącym w różnych okresach do upośledzenia czynności zewnątrzwydzielniczej i wewnątrzwydzielniczej trzustki i w następstwie mogąca prowadzić do rozwoju cukrzycy.
Objawy przewlekłego zapalenia trzustki są mniej dramatyczne niż opisane powyżej ostre zapalenie i są w dużej mierze związane z powoli rozwijającą się niewydolnością narządu:
nawracające, uporczywe bóle o zróżnicowanym nasileniu występujące głównie po jedzeniu i zlokalizowane w górnej części brzucha (chorzy opisują je jako piekące, przeszywające, ostre lub ściskające. Ból może trwać kilka dni lub nawet tygodni, rzadko mija po mniej niż 24 godzinach),
postępująca utrata masy ciała,
podwyższony poziom cukru we krwi, stopniowo rozwijająca się cukrzyca
uporczywe biegunki będące wynikiem niepełnego trawienia pokarmów wskutek niedoboru enzymów trzustkowych,
niewielkiego stopnia żółtaczka,
świąd skóry - objawy wymagające dokładnej diagnostyki, gdyż mogą świadczyć o rozwoju raka trzustki.
Przyczyny
Do uszkodzenia trzustki dochodzi najczęściej w wyniku nadużywania alkoholu lub w przypadku zatkania przewodu żółciowego wspólnego przez kamień żółciowy, co powoduje wsteczny odpływ żółci do trzustki i aktywację enzymów trzustkowych. Bardzo rzadko przyczynami ostrego zapalenia trzustki mogą być: uraz jamy brzusznej (na przykład w wyniku wypadku komunikacyjnego), infekcja wirusowa, zaburzenia poziomu tłuszczów we krwi, rak trzustki, niektóre leki, zabiegi operacyjne i diagnostyczne na trzustce i układzie żółciowym. Około 20-30% epizodów ostrego zapalenia trzustki rozpoczyna się bez uchwytnej przyczyny; jest to tak zwana postać idiopatyczna zapalenia trzustki.
Czynniki sprzyjajace zachorowaniu
Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia zapalenia trzustki są:
Nadużywanie alkoholu
Przyjmowanie niektórych leków, na przykład cytostatyków, hydrochlorotiazydu czy sterydów
Przewidywany przebieg choroby
Ostre zapalenie trzustki wymaga intensywnego leczenia w warunkach szpitalnych. Konieczna jest zwykle całkowita głodówka i włączenie żywienia dożylnego, podanie leków przeciwbólowych, dokładna kontrola wszystkich funkcji życiowych, w tym czynności nerek i wydolności układu oddechowego. W przypadku zapalenia trzustki wywołanego zablokowaniem przewodów żółciowych dobre rezultaty, przynoszące natychmiastową poprawę, daje wczesne (w ciągu paru godzin od wystąpienia symptomów) nacięcie zwieracza Oddiego na brodawce Vatera i udrożnienie tych przwodów. Zabiegu tego dokonuje się za pomocą endoskopu. Niektóre postaci ostrego zapalenia trzustki mogą wymagać skoplikowanego leczenia operacyjnego. W około 5 % przypadków, a w ciężkich postaciach w ok.10-40%, mimo prawidłowego leczenia nie udaje się opanować choroby i kończy się ona śmiercią.
Przewlekłe zapalenie trzustki przebiega zwykle z nawracającymi przez długie lata atakami bólowymi i postępującym wyniszczeniem chorego.