Myślenie równoległe - Technika „Sześciu kapeluszy” Edwarda de Bono (istota, możliwości wykorzystania w klasie szkolnej).
Technika „sześciu kapeluszy” została stworzona przez Edwarda de Bono, twórcę pojęcia „myślenie lateralne”. Nazwa techniki zainspirowana jest angielskim powiedzeniem „włożyć myślową czapkę”, stąd skojarzenie między myśleniem, a nakryciem głowy.
Idea ta pozwala na twórcze podejście do rozwiązywania problemów, wskazuje sześć różnych stron, z jakich można na dany problem spojrzeć. Mamy sześć kolorowych kapeluszy. Każdy kolor odpowiada jednemu typowi myślenia. W każdym kapeluszu myślimy inaczej!
Technika „sześciu kapeluszy” polega na skupianiu się na jednym tylko rodzaju myślenia w danej chwili. Jest ona w gruncie rzeczy narzędziem sterowania uwagą. Zamiast starać się robić wszystko naraz- wkładamy na głowę tylko jeden kapelusz.
Technika „sześciu kapeluszy” umożliwia wygospodarowanie czasu na świadomy wysiłek twórczy w danym momencie, wprowadza pewien porządek tworzenia, przy jednoczesnym braku obaw pominięcia jakiegoś aspektu problemu. Rozwiązywanie problemów tą metodą może stać się grą. Wkładając dany kapelusz, zaczynamy odgrywać rolę określoną przez jego kolor. Jeżeli jakiś pomysł ci się nie podoba, a ktoś poprosi cię o włożenie żółtego kapelusza, musisz zrobić wysiłek i znaleźć jakieś dobre strony tego pomysłu. Technika ta pozwala na całkowicie szczere rozmowy pod pretekstem przybierania kapeluszy. Umożliwia myślicielowi skupienie się w danej chwili tylko na jednej rzeczy np. zamiast zajmować się emocjami, będzie on tworzył nowe idee, podczas gdy na emocje przyjdzie odpowiedni czas. Broni nas również przed monotonnym podejściem do zagadnień. Gdy widzimy, że zbytnio drążymy jeden aspekt, wiemy, że nadszedł czas na zmianę kapelusza, a więc zmianę postrzegania. Sześć kapeluszy zmienia dyskusje ze zwykłego argumentowania i bronienia swoich racji w konstruktywny dialog, cała idea polega na sztucznym przyjęciu określonego stanowiska w danej sprawie.
Rola przypisywana poszczególnym kapeluszom:
KAPELUSZ CZERWONY- emocje.
Czerwony kapelusz jest silnie związany z wyrażaniem emocji. Za najważniejszy aspekt problemu uznaje wrażenia, intuicję, przeczucia. Zakładając ten kapelusz mamy nakaz ich wyrażania i zarazem wolność. W czerwonym pozbywamy się obiektywizmu, wszystko w tym kolorze wyrażamy subiektywnie, coś się podoba lub nie. Decyzje podejmowane w tym kolorze mogą być nawet irracjonalne , przy emocjonalnym podejściu nie ma czasu na racjonalne myślenie, decyzje mogą być szybkie i gwałtowne.
KAPELUSZ BIAŁY- obiektywizm.
Biały kapelusz jest całkowitym przeciwieństwem czerwonego: wskazuje na neutralność i logikę. Zajmuje się faktami i liczbami. Białą rolę można porównać do roli komputera, nie ma uczuć, emocji, jest tylko to, co da się racjonalnie przedstawić. Np., gdy przechodzimy do omawiania problemu niskich płac, najpierw musimy spytać o to, jakie są rzeczywiste płace, wtedy właśnie stosujemy ten kolor. Biały posługuje się konkretnymi zestawami informacji, analizami. Człowiek w białym nie ocenia zdarzeń, tylko wyjawia dane na konkretny temat i komentuje w granicach posiadanych informacji. W białym kapeluszu szukamy odpowiedzi na pytania: Jakie dane już mamy? Jakich brakuje? W jaki sposób je uzupełnić?
KAPELUSZ CZARNY- pesymizm.
Czarny kapelusz to podejście logiczno- pesymistyczne, ma oceniać i ostrzegać przed zagrożeniami. Zadaniem zakładającego czarny kapelusz jest wykazanie wszystkich wad, niedociągnięć, braków i zagrożeń. Czarny kapelusz szuka dziury w całym, sprawdza czy wszystko do tej pory omawiane na pewno jest słuszne. Pokazuje wszystkie konsekwencje, które mogą wyniknąć z przyjętego rozwiązania. Czarny kapelusz docieka prawdy i za wszelką cenę próbuje wykazać, że ktoś może się mylić. W czarnym zadajemy pytania: Czy to prawda? Czy to się sprawdzi w działaniu? Jakie to pociąga za sobą zagrożenia i trudności?
KAPELUSZ ŻÓŁTY- optymizm.
Ubranie żółtego kapelusza to przyjęcie pozytywnej postawy i zmiana myśliciela w przedsiębiorcę. Przedsiębiorca widzi te korzyści, których inni nie spostrzegają. Człowiek w żółtym kapeluszu ma za zadanie wskazać wszystkie, nie tylko te oczywiste korzyści. Może odwoływać się nie tylko do logiki, ale także do marzeń i nadziei. Żółty jest przepełniony wiarą w sukces i powodzenie, koncentruje się tylko i wyłącznie na pozytywnych aspektach. W żółtym zadajemy pytania: Jakie będą z tego korzyści? Dlaczego to może się udać?
KAPELUSZ ZIELONY- możliwości.
Zielony kapelusz jest pełen pomysłów, pełen nowych możliwości. Człowiek w zielonym kapeluszu ma za zadanie pokazać nowe spojrzenie, nowe punkty widzenia rzeczywistości. Zielony nie drąży starych pomysłów, lecz ukazuje nowe drogi. Nie ma obowiązku logicznego postępowania. Stosując zielony kapelusz powinniśmy wystrzegać się myśli będących domeną innych kolorów (szukania zalet, wad) mamy skupić się tylko na poszukiwaniu pomysłów. Zielony szuka alternatywnych rozwiązań.
KAPELUSZ NIEBIESKI- organizacja.
Człowiek w niebieskim kapeluszu to chłodny, bezstronny obserwator. Jego naczelnym zadaniem jest kontrola toku myślenia, to niebieski ma plan- on narzuca dyscyplinę. Zakładając go wyłączamy wszystkie problemy związane z zagadnieniem, nie myślimy o nich na chwilę. Zamiast tego myślimy o tym, co teraz powinniśmy zrobić, jaki włożyć kapelusz? Niebieski nie tylko kontroluje ale także porządkuje, komentuje przebieg dyskusji. Do niego należy określenie wniosków. W tym kapeluszu zajmujemy się następującymi sprawami: W jakim punkcie myślenia jesteśmy? Co dotychczas zrobiliśmy? Jaki ma być następny krok? Jaki mamy program rozwiązywania problemu?