Społeczne Systemy Oparcia w środowisku chorego psychicznie A. Axer

Społeczny system oparcia (Social Support System)

Co to jest oparcie??

1. mianem systemu oparcia określa się niekiedy rozmaite instytucje lub sieć instytucji, które udzielają ludziom pomocy (psychologicznej, medycznej lub społecznej). Nazywane sitak również te spośród profesjonalnych programów pomocy, które zaspokajają potrzeby swych klientów głównie poprzez zasoby ich naturalnego otoczenia społecznego

2. różne laickie organizacje pomocy, niekiedy inspirowane przez profesjonalistów (np. lekarzy) albo powstające spontanicznie, czasem nawet w opozycji do oficjalnego systemu medycznego. Nieprofesjonalne systemy oparcia pełnią wiele funkcji: a) okazja do wymiany doświadczeń, b) dostarczają konkretnej, realnej pomocy, c) służyć mogą także wywieraniu presji na opinię publiczną w celu ochrony interesów danej kategorii, czy grupy

3. są to osoby z najbliższego otoczenia danej jednostki, których uczucia postawy i zachowania mogą wywierać korzystny wpływ na jej zdrowie zarówno psychiczne jak i fizyczne. Punktem odniesienia jest konkretna osoba.

Społeczne systemy oparcia w świetle badań empirycznych

Otoczenie społeczne chorego stanowi nie tylko źródło ewentualnych wpływów patogennych, lecz zawiera również swoisty potencjał leczniczy. Brak lub zubożenie systemu oparcia szczególnie zagrażają zdrowiu osób starych, prowadząc do pojawienia się u nich zaburzeń psychicznych i to nie tylko czynnościowych ale również organicznych.

Otoczenie społeczne człowieka nie zamyka się bowiem w granicach rodziny.

W sposób najbardziej ogólny badania na systemami oparcia dałoby się zaliczyć do dwu podstawowych grup.

1. Badania nad leczniczymi właściwościami systemów oparcia

2. Systemów oparcia jako źródła szeroko rozumianej pomocy

Społeczne systemy oparcia a zdrowie ludzkie:

Brak lub utrata pewnych form oparcia społecznego uznawane są przez część badaczy za podstawowy czynnik w patogenezie niektórych chorób.

Różnicami naturalnego otoczenia społecznego można również tłumaczyć zależność między wskaźnikiem rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych a takimi zmiennymi makrospołecznymi, jak klasa społeczna, czy poziom dezorganizacji społecznej.

Zjawisko koncentracji chorób psychicznych w rejonach społecznie zdezintegrowanych wynikać może z ubóstwa naturalnego systemu oparcia o słabych i często ulegających rozbiciu więzach społecznych.

Większość związków ludzi zdrowych stanowić może źródło pomocy.

Sieć niskiej gęstości narażać może na osłabienie lub nawet zerwanie podtrzymujących więzi społecznych. Nie wiadomo, czy układ związków w obrębie naturalnego otoczenia jest czynnikiem rzeczywiście pierwotnym czy wtórnym. Być może sieć społeczna ubożeje w miarę trwania choroby i jej leczenia.

Społeczny system oparcia może być także traktowany jako bufor obniżający ryzyko powikłań zdrowotnych, psychologicznych i fizycznych, w efekcie wyzwalających stres zmian życiowych. Nuckolls stwierdził mniej powikłań po ciąży u kobiet z silnym oparciem społecznym.

Naturalny system oparcia zdolny jest zapobiec szkodliwym dla zdrowia psychicznego konsekwencjom trudności rodzinnych i zawodowych, stresów wywołanych przez chorobę kogoś bliskiego lub nieszczęśliwy wypadek. Dla badanych kobiet najlepszym zabezpieczeniem przed skutkami codziennych stresów jest posiadanie bliskiej, zaufanej osoby.

Według jednych autorów ludzie z lepszym oparciem odczuwają mniej napięć pomimo trudnych emocjonalnie zdarzeń życiowych. Inni natomiast przypuszczają, że system oparcia nie redukuje samych napięć, tylko wzmacnia odporność jednostki na stres.

Społeczne systemy oparcia jako pierwotne źródło pomocy:

Najbardziej trwałym i niezawodnym systemem oparcia w dzisiejszych społeczeństwach przemysłowych jest rozbudowany system pokrewieństwa (krewni z rodziny nuklearnej, ale również przyjaciele, znajomi, sąsiedzi).

Związki z krewnymi, sąsiadami i przyjaciółmi stanowią odmianę więzi o charakterze pierwotnym. Oparcie ze strony przyjaciół ma charakter pośredni. Nie jest tak trwałe jak oparcie ze strony krewnych i nie tak doraźne jak oparcie ze strony sąsiadów. Przyjaciele oceniani są najwyżej w zadaniach, które wymagają zaangażowania od jednego do kilku tygodni.

Im bardziej przyjaciele zbliżeni wiekiem do osób badanych, tym więcej związków towarzyskich; im młodsi są sąsiedzi, tym więcej dają wsparcia instrumentalnego.

Związki z osobami dostarczającymi oparcia mają charakter pierwotnych więzi społecznych. Ludzie skłonni są raczej korzystać z pomocy swego najbliższego otoczenia (pierwotne źródło pomocy) niż zwracając Siudo fachowców i instytucji (wtórne źródło).

Istnieje związek między gęstością sieci związków w naturalnym otoczeniu społecznym w korzystaniem z poradni rodzinnych.

Laicki system skierowań, złożony z wielu osób o wartościach niezgodnych z wartościami systemu medycznego prowadzi do odrzucenia pomocy instytucjonalnej.

Nie wiadomo dlaczego krewnie stanowić mają źródło oparcia, a przyjaciele - źródło informacji. Kobiety mają większe naturalne sieci społeczne i częściej korzystają z ich pomocy.

Przegląd koncepcji teoretycznych:

Zgodnie z definicją Caplana, systemy oparcia to takie naturalne układy, poprzez które człowiek zdobywa informacje o rzeczywistości spoza swego najbliższego otoczenia, a także wiedzę o samym sobie. Ludzi, z którymi łączą daną osobę tego rodzaju związki, określa Caplan mianem „znaczących innych”. Funkcje „znaczących innych” polegają na:

1. mobilizacji psychologicznych zasobów jednostki i przeciwdziałanie obciążeniom emocjonalnym

2. dzieleniu zadań jednostki

3. zaopatrywaniu jednostki w dodatkowe zasoby (środki materialne, umiejętności, rady)

System ten jest zdaniem Caplana buforem chroniącym przed chorobą (może być trwały lub mobilizowany zależnie od potrzeb jednostki)

Podstawowym i najbardziej trwałym systemem oparcia jest zdaniem Deana i Lina grupa pierwotna taka jak rodzina. Pełni ona zarówno funkcje ekspresyjne (zaspokajanie psychologicznych potrzeb jednostki i podtrzymywanie solidarności grupowej) jak też funkcje instrumentalne (realizacja konkretnych zadań). Dean i Lin uważają, że wzajemna zależność między obiema tymi funkcjami decyduje o buforowych właściwościach systemu oparcia.

Cobb jest zdania, że system nie tyle łagodzi przykre doznania związane ze stresem, ile zwiększa wydolność jednostki w radzeniu sobie z trudną sytuacją, przy odczuwalnym silnym dystresie. Pojęcie oparcia odnosi się zawsze do przekazywania specyficznych informacji a nie do przekazywania dóbr i doświadczeń.

Kluczowe znaczenie mają trzy kategorie informacji:

1. informacje pozwalające jednostce wierzyć, że jest otoczona miłością i opieką przez innych (podtrzymywanie emocjonalne)

2. informacje pozwalające jednostce czuć się cenioną i poważaną przez innych (podtrzymanie samooceny)

3. informacje pozwalające jednostce czuć się włączoną do sieci komunikacji i zobowiązań

Jeszcze inna koncepcja teoretyczna ma swoje źródła w założeniu, że dopiero posiadanie bliskiej, zaufanej osoby zabezpiecza w pełni jednostkę przed szkodliwymi skutkami stresu.

Według Hendersona - System oparcia składa się w tym ujęciu zawsze z kilku co najwyżej osób, z którymi łączą jednostkę związki o charakterze powierniczym.

Funkcje tych związków dzieli Weiss na sześć kategorii:

1. intymności

2. podzielenia wspólnych trosk

3. opieki

4. poczucia rzetelnego przymierza

5. poczucia stabilności związku

6. możliwość uzyskania porady

Lpata na przykład istotę systemu oparcia sprowadza do dostarczenia i przyjmowania dóbr., świadczeń i podtrzymania emocjonalnego. Autorka dokonuje podziału rodzajów oparcia na:

1. ekonomiczne (materialne)

2. usługowe (konkretna pomoc)

3. społeczne (towarzysko afiliacyjne)

4. psychologiczne (podtrzymanie emocjonalne)

La Gaipa opiera model systemu na analizie potrzeb człowieka:

1. potrzeba pomocy instrumentalnej

2. afiliacji

3. ekspresji (bycia zrozumianym przez innych)

4. potrzebę głębokiego uczucia (miłości)

5. potrzebę zachowania własnej tożsamości (potwierdzenie własnego „ja”)

Realizacja każdej potrzeby zależy od tego, czy i ważkim stopni otoczenie zaopatruje jednostkę w odpowiednie zasoby. Gaipa uważa, że warunkiem trwałości systemu oparcia jest obustronna wymiana uczuć, dóbr i świadczeń między partnerami interakcji.

La Gaipa wyróżnia także dwa podsystemy oparcia. Jeden to narzucony człowiekowi, trwały z natury podsystem pokrewieństwa, a drugi to podsystem przyjaciół oparty na spontanicznym, wolnym wyborze.

Pojęcie SIECI SPOŁECZNEJ bywa używane w dwu znaczeniach:

1. Pole relacji społecznych określane przez więzi pokrewieństwa, przyjaźń, współpracę ekonomiczną, związki religijne (sieć totalna)

2. Sieć kontaktów utrzymanych przez konkretną osobę (sieć egocentryczna)

Wedlug Hirscha do czynników oparcia społecznego należało by zaliczyć:

1. udzielanie rad, wskazówek

2. otwarte wyrażenie uznania

3. pochwały

4. realna pomoc

5. organizowanie czasu wolnego

6. podtrzymanie emocjonalne (na duchu)

Sieć społeczna nie jest z założenia ani dobra, ani zła, lecz jedynie albo mała, albo duża, albo gęsta, albo rozproszona, złożona z wieloletnich powiązań, albo z nowych związków itp.

---