I Wojna Światowa
I Wojna Światowa rozpoczęła się w 1914. Venizelos był zwolennikiem czynnego zaangażowania po stronie aliantów. Przeciwnikiem takiego rozwiązania był Król Konstantyn I mocno związany z niemieckim cesarzem Wilhelmem II, którego siostra Zofia była żoną króla. Konstantyn I był zwolennikiem utrzymania pełnej neutralności kraju. Venizelos rozpoczął organizowanie ruchu na rzecz przystąpienia do wojny. Venizelos przedstawił królowi plan udziału Greckiej floty i armii w planowanej w 1915 roku inwazji na Turcję w cieśninach Dardaneli. Król przy namowie szefa Sztabu Generalnego gen. Ioannisa Metaxasa odrzucił plan Venizelosa i gotów był dalej utrzymać neutralność Grecji. Venizelos podał się do Dymisji i rozpisano nowe wybory parlamentarne. Wygrywa je ponownie Partia Venizelosa a on sam obejmuje po raz kolejny urząd premiera. Sytuacja komplikuje się gdy w Bułgarii ogłoszono powszechną mobilizację. Venizelos apeluje do państw Antanty o pomoc przeciwko domniemanej agresji Bułgarii w Macedonii. 150 tys. Korpus Anlo-francuski ląduje w Thessalonikach. Alianci czynią to miasto swą główną bazą wojskową na Bałkanach (głównie jako bazę do ataku na Bułgarię). Alianci aktywnie wspierają wysiłki Elefteriosa Venizelosa i jego sojuszników. W 1916 Venizelos udaje się do Thessalonik i tworzy tam opozycyjny rząd, który wkrótce uznają Anglia i Francja. Rząd ten deklaruje wojnę z Niemcami i Bułgarią. 29 czerwca 1917 Grecja przystępuje do wojny po stronie Antanty. W czerwcu1917 król Konstantyn I abdykuje na rzecz swojego drugiego syna Aleksandra I. W 1918 roku połączone siły angielsko- francusko - grecko -serbskie uderzają z Thessalonik. Siły greckie liczą 8 dywizji zorganizowanych w 3 korpusach. 15 września wojska sojusznicze dowodzone przez francuskiego gen. Franchet d'Esperey rozpoczęły ofensywę na odcinku Wardar - Crna w kierunku na Negotino. Wkrótce przełamano opór Bułgarów zajmując Veles a 29 września Skopje. 30 września wojska bułgarskie kapitulują, podpisując zawieszenie broni w Thessalonikach. Część armii Antanty wyzwoliła Trację zajmując Adrianopol, kierując się dalej na Konstantynopol. 30 października zawarto rozejm z Turcją a wkrótce - 11 Listopada kończy się też I wojna światowa. Traktat Wersalski przyznaje Grecji rozległe i strategiczne terytoria. Od Bułgarii Grecja uzyskała tereny Zachodniej Tracji, od Turcji Wschodnią Trację, część wysp morza Egejskiego w tym dwie wyspy u wejścia do Dardaneli i część Azji Mniejszej ze Smyrną (obecnie Izmir). W czasie wojny ginie ponad 15000 żołnierzy greckich a ponad 85000 odnosi rany.
W 1920 umiera król Aleksander I a na tron powraca Konstantyn. Z inspiracji króla wzmocniona armia grecka wkracza na tureckie tereny Azji Mniejszej uderzając w czerwcu 1920 w kierunku Ankary. Po uporczywej bitwie obronnej na rzeką Sakarya (23 sierpnia - 13 września 1921) Turcy pod wodzą Kemala Paszy - Atatürka zdołali powstrzymać i znacznie osłabić siły armii greckiej. W tym czasie Francja i Włochy uznają rząd Atatürka i wycofują swe wojska z Azji. W 1922 po zreorganizowaniu i wzmocnieniu armii Turcy przechodzą do kontrofensywy w rejonie Afyon Karahisar i Yapuldag, W przełomowej bitwie pod Dumlupunar (30 sierpnia) Turcy rozbili armię grecką zmuszając ją do desperackiego odwrotu. Armia Turecka zdobywa Smyrnę (Izmir) i wzdłuż wybrzeża maszeruje na Konstantynopol. 11 października 1922 roku podpisano w Mudanyi układ pokojowy między Francją , Anglią, Włochami i Turcją (13 października podpisała go również Grecja) unieważniający niekorzystny dla Turcji układ z Sevres. W wyniku tego traktatu Grecja musiała wycofać się z terenów Azji Mniejszej.
Układ o wymianie ludności
Po zakończeniu wojny Grecko - Tureckiej (1921-1922), wojskowe oddziały greckie opuściły Azję Mniejszą. Wielu Greków uciekło z Anatolii wraz z wycofującą się armią grecką. Pozostali Grecy, zamieszkujący licznie tereny Azji Mniejszej żyli w ciągłej niepewności. Wojska tureckie dokonywały licznych pogromów ludności greckiej. Najtragiczniejszym z nich były podpalenie i rzeź Smyrny (dzisiejszy Izmir) 8 września 1922 czy też eksterminacja 300 tys. Greków z Pontu. Problem mniejszości narodowych został rozwiązany w traktacie zawartym w 1923 w Lozannie. Za jedyny wyznacznik kwalifikujący do wymiany (co oznaczało w rzeczywistości opuszczenie dotychczasowych miejsc życia) przyjęto kryterium wyznawanej religii. Wymienieni mieli zostać tylko wyznawcy Ortodoksyjnego Kościoła Prawosławnego (Do Grecji) i Muzułmanie - Sunnici (do Turcji). Nie podlegali wymianie Grecy wyznania Rzymsko - Katolickiego czy też Protestanci. Do Grecy zostali także deportowani turkojęzyczni lecz wyznający prawosławie Cylicyjczycy czy też Karamandliczyjczycy (Turcy wyznania prawosławnego). Do Turcji wyjechali grekojęzyczni muzułmanie z Krety. Do 1928 roku około 850.000 Anatolijskich Greków zostało przetransportowanych do Grecji. Oprócz anatoliczyjków, z tureckiej Tracji przybyło dalszych, ponad 300.000 ludzi. Z drugiej strony z Grecji deportowano ponad 400.000 Turków. Według traktatu około 200.000 Greków nadal pozostawało w Turcji. Dotyczyło to Greków zamieszkałych w Stambule i Zachodniej Tracji.
Ioannis Metaxas
Ioannis Metaxas urodził 12 kwietnia 1871 roku na wyspie Itaka. Wstępuje do armii i szybko pnie się po szczeblach hierarchii wojskowej, W 1897 roku bierze udział w kampanii tessalskiej walcząc przeciwko Turkom. W późniejszych latach jako członek a potem szef Sztabu Generalnego reorganizuje armię grecką przyczyniając się walnie do zwycięstw w wojnach Bałkańskich (1912-1913). W polityce Metaxas był zwolennikiem króla Konstantyna I i jego pro niemieckiej polityki. Po dymisji króla i objęciu władzy przez siły skupione przy premierze Venizelosie, Metaxas zostaje odsunięty od władzy i wpływów. W 1922 na tron wstępuje Jerzy II syn Konstantyna I. Metaxas rozpoczyna swą działalność na niwie politycznej zakładając rojalistyczną partię - Partię Wolnej Opinii. W 1924 Grecja zostaje republiką jednakże Metaxas nie zawiesza działalności swej partii. Kryzys ekonomiczny i polityczny jaki ogarnął Grecję w latach 30-ch spowodował wzrost niezadowolenia społecznego a także wzrost nastrojów rojalistycznych. Po rezygnacji premiera Panajosa Tsaldarisa i krótkiej kadencji zwolennika Venizelosa - Georgiosa Kondylisa napięcie społeczne znacznie wzrosło. W wyniku powszechnego plebiscytu, w 1935 na tron powraca król Jerzy II. Wybory parlamentarne nie były w stanie wyłonić zwycięzcy. Partia Ludowa Tsaladarisa i Liberalna Sofoulisa posiadały mniej więcej równe siły w Parlamencie. Jednocześnie nastąpił znaczny wzrost poparcia i aktywności Komunistycznej Partii Grecji. W kwietniu 1936 roku król Jerzy II powołuje rząd Ocalenia Narodowego z Ioannisem Metaxasem na czele. W sierpniu tego samego roku za zgodą króla Metaxas rozwiązuje Parlament i obejmuje dyktatorskie rządy. Zawieszeniu ulega także większość praw obywatelskich zawartych w Konstytucji Grecji. Metaxas w swych rządach propaguje ideę Trzeciej Cywilizacji Helleńskiej (po antycznej i bizantyjskiej). Mimo wyraźnych sympatii pro faszystowskich (nacjonalizm, antykomunizm, ograniczenie swobód obywatelskich, faszystowska retoryka) Metaxas prowadził niezależną i neutralną politykę zagraniczną. Metaxas czynił także starania aby opanować niezwykle trudną sytuacje ekonomiczną państwa. W 1938 faszystowskie Włochy Benito Mussoliniego zajęły terytorium Albanii i zagroziły neutralności Grecji. Metaxas zaproponował pakt obronny Anglii lecz propozycja ta nie znalazła zrozumienia w Londynie. Po wybuchu II wojny światowej Metaxas zdołał zachować neutralność kraju mimo coraz bardziej skomplikowanej sytuacji politycznej na Bałkanach. Kulminacyjnym punktem prowokacji włoskich było storpedowanie krążownika "ELLI" w porcie Tinos 15 sierpnia 1940 (w dniu święta Narodowego i religijnego!!). Mimo oczywistych dowodów (szczątki włoskiej torpedy) Grecja nie zareagowała na prowokację. Wkrótce Włochy przedstawiły Grecji ultimatum, które w swej istocie pozbawiało niepodległości państwo greckie (m.in. postulat swobodnego przemarszu wojsk włoskich przez terytorium Grecji). 25 października 1940 w odpowiedzi na włoskie ultimatum Metaxas wypowiada najsłynniejsze słowa w nowoczesnej historii Grecji słowa a właściwie słowo brzmi "Ochi" czyli "Nie". Odrzucenie ultimatum oznaczało przystąpienie do wojny z Włochami. Naprędce zorganizowana włoska ofensywa po taktycznym odwrocie armii greckiej w góry Epiru zakończyła się sromotną klęską Włochów. Wciągnięta w pułapkę armia włoska poniosła w czasie zimowej kontrofensywy greckiej poważne straty i uległa całkowitemu rozbiciu. Grecy opanowali treny Północnego Epiru zamieszkałego przez znaczną mniejszość grecką. Porażka Włochów była policzkiem nie tylko dla Mussoliniego ale i dla Hitlera. Niemcy, Włochy i Bułgaria zaczynają koncentrować na Bałkanach znaczne siły. 29 stycznia 1941 Ioannis Metaxas umiera w Atenach.
6 kwietnia 1941 wojska osi uderzają na Jugosławię i Grecję. Przewaga wroga jest przygniatająca. Mimo bohaterskiej obrony wzięci w kleszcze (uderzenie z Terenu Albanii I Bułgarii) Grecy ponoszą klęskę. Na wieść o tym pełniący funkcję premiera Aleksandros Koryzis popełnia samobójstwo a dowodzący armią grecką Tsolakoglou podpisuje akt kapitualacji....
Wojna Domowa 1944 - 1949
Najtragiczniejszy wątek nowoczesnej historii Grecji, najbardziej traumatyczne doświadczenie narodowe - Wojna Domowa - toczyła się w dwóch etapach; grudzień 1944 - styczeń 1945 i późniejszym w latach 1946 -1949.
Pierwszy etap wojny domowej rozpoczął się tuż po zakończeniu okupacji niemieckiej w listopadzie 1944. W czasie prawie czteroletniej okupacji Ruch Oporu skupiał się wokół dwóch organizacji:
- kontrolowanej przez komunistów -
EAM-ELAS (Ethnikón Apeleftherotikón Métopon-Ethnikós Laikós Apeleftherotikós Strátos Front Wyzwolenia Narodowego - Ludowa Armia Narodowo Wyzwoleńcza ) - dowódca gen S.Serafis oraz
- EDES (Ellínikos Dímokratikos Ethnikón Strátos - Narodowo Demokratyczna Armia Grecji) - dowódca płk. N. Zervas które niekiedy współdziałały w walce z wrogiem.
Po wyeliminowaniu pomniejszych organizacji wojskowych EAM-ELAS na początku 1944 rozpoczęła operację wyzwolenia północnej i środkowej Grecji a w roku 1945 sformowała w górskich rejonach Grecji rząd tymczasowy. EDES pozostawała podporządkowana oficjalnym władzom Grecji: działającemu na wygnaniu (w Londynie)
Królowi oraz rządowi. Po wycofaniu Niemców w Grecji wylądowały wojska brytyjskie. W Atenach utworzono koalicyjny rząd, który rozpadł się jednak po kilku miesiącach. Powodem było wyjście z niego komunistów nie godzących się na rozbrojenie swego zbrojnego ramienia - ELAS. 3 grudnia 1944 wybuchły walki w Atenach zapoczątkowując pierwszy etap wojny domowej. Wojska Brytyjskie zdołały z wielkim trudem opanować sytuację w kraju. Komuniści musieli pogodzić się z porażką i w lutym 1945 przystąpili do rokowań.
Na mocy porozumienia z 12 II 1945 zawartego w Warkizie ELAS została rozwiązana a w kraju przeprowadzono wybory powszechne (marzec 1946). Komuniści i ich sprzymierzeńcy zbojkotowali wybory, które zakończyły się sukcesem sił rojalistycznych (reprezentowanych przez partię Populistyczną). Premierem zostaje lider tej partii Konstantyn Tsaldaris (bratanek Panajotisa Tsalaradisa). 1 września 1946 w wyniku ogólnonarodowego plebiscytu zapada decyzja o restauracji monarchii, 27 września 1946 roku król powraca na tron... Pół roku później w kwietniu 1947 król Jerzy II umiera a jego następcą zostaje syn Paweł.
Komuniści przechodzą do podziemia a wojna domowa wybucha ponownie z całą siłą. Powstaje nowa armia komunistyczna (Armia Demokratyczna - dowódca gen. Markos Vafiadis), która w 1948 roku liczyła ponad 35 000 żołnierzy zorganizowanych w 9 dywizjach i mniejszych jednostkach. Armia rządowa została zorganizowana i uzbrojona przez Brytyjczyków. Od 1947 zadania zaopatrywania armii rządowej przejęli amerykanie działający w myśl doktryny Trumana.
Armia rządowa szybko zaczęła rosnąć w siłę osiągając stan ponad 200.00 żołnierzy. Pod koniec 1947 komuniści panujący nad północnymi terenami Grecji formują tam ponownie rząd tymczasowy. Silniejsza i lepiej uzbrojona armia rządowa (lotnictwo, artyleria) zaczęła odnosić sukcesy wypierając komunistyczną partyzantkę w coraz bardziej w górzyste tereny. Po odcięciu dróg zaopatrzenia wiodących z Jugosławii (po "schizmie" Tito) komuniści musieli skapitulować. Wielu z nich udało się na emigrację, wywieziono też wiele małych dzieci. Wielu z emigrantów osiedliło się w Polsce, która w czasie wojny domowej wspierała komunistów greckich. W wyniku bardzo okrutnej wojny zginęło ponad 100 000 żołnierzy i ludności cywilnej. M.in. straty armii rządowej wyniosły 12 777 zabitych (w tym 1032 oficerów), 4527 zaginionych, 27 000 rannych.
