Terapia logopedyczna
Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek jest m. in. sprawne działanie narządów mowy. Realizacja poszczególnych głosek wymaga różnego układu artykulacyjnego i różnej pracy mięśni. Toteż narządy mowy trzeba tak ćwiczyć, aby wypracować zręczne
i celowe ruchy języka, warg, podniebienia. Dziecko musi mieć wyczucie danego ruchu
i położenia poszczególnych narządów mowy.
W terapii logopedycznej znaczącą rolę odgrywają ćwiczenia oddechowe oraz usprawniające aparat artykulacyjny. Oto propozycje takich ćwiczeń:
Ćwiczenia oddechowe:
Mają na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony a także wydłużenie fazy wydechowej.
wdech przez nos, wydech ustami;
unoszenie rąk w górę podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy wydechu;
wykonanie wdechu i zdmuchiwanie świeczki (powoli, szybko) na wydechu;
wykonywanie wydechu wymawiając "s" z jednakową głośnością;
wykonanie wydechu dmuchając na skrawek papieru;
wykonanie wydechu wymawiając "s" raz ciszej, raz głośniej;
wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę;
zdmuchiwanie płomyka świecy przy zwiększanej stopniowo odległości;
dmuchanie na kłębuszki waty, papierowe kulki, piłeczki;
nadmuchiwanie balonów;
odtajanie zamarzniętej szyby - chuchanie (długie);
chuchanie na ręce, bo zmarzły;
studzenie gorącego mleka w kubku;
zabawa w pociąg - lokomotywa sapie;
naśladowanie odgłosów zwierząt, (np. przeciąganie dźwięku muuuu, kilkakrotne powtórzenie ko-ko-ko-ko);
naśladowanie śmiechu różnych ludzi np. he, he, he, he, (staruszki); ha, ha, ha, ha, (kobiety) ; ho, ho, ho, ho, (mężczyzny) ; hi, hi, hi, hi, (dziewczynki);
leżymy na plecach z książką na brzuchu. Podczas wdechu książka wyraźnie unosi się, podczas wydechu - opada.
leżymy na brzuchu; mocne wdechy i wydechy. W czasie wdechu brzuch naciska na podłoże (nie klatka piersiowa).
oddychamy bardzo szybko i krótko (tak jak robi to zmęczony pies). Brzuch skacze do przodu i do tyłu. Wyrabiamy elastyczność mięśni oddechowych.
chrapanie na wdechu i wydechu.
nadymanie policzków przy ściśniętych wargach tzw. "chomik". Nadęte policzki trzymamy 5 sekund i wypuszczamy powietrze.
wdech nosem - ręce idą w górę (usta zamknięte), wydech ustami (usta ułożone jak przy wymowie głoski "u", tzw. chuchanie) - ręce idą w dół.
wdech nosem, przy wydechu wypowiadanie samogłosek a, o, i, e, u, y.
Ćwiczenia warg:
wymawiamy na przemian 'a' - 'o' lub 'e' - 'o' przy maksymalnym rozwarciu ust;
oddalamy od siebie kąciki ust, jak przy 'i';
zbliżamy do siebie kąciki ust (ściąganie warg) jak przy 'u';
cmokanie i parskanie (wprawianie warg w drganie);
wysuwamy wargi do przodu, ściągamy je (jak przy gwizdaniu) i przesuwamy w kierunku kącików ust: w prawo, w lewo, a następnie wykonujemy nimi ruchy okrężne;
ssanie wargi górnej, a potem dolnej;
masowanie warg zębami (górnymi dolnej wargi i odwrotnie);
zdmuchiwanie z warg papierowych skrawków papieru;
układanie ust, jak przy wymowie samogłosek ustnych, z wyraźną przesadną artykulacją warg, np. w kolejności: a-i-o-u-y, u-a-i-o-y, o-a-y-i-u, y-i-o-a-u, u-i-y-a-o. W następnej fazie łączymy samogłoski w pary: a-i, a-u, i-a, u-o, i-u, o-i, u-i, a-o;
wymawianie samogłosek ustnych z przesadną artykulacją, np. a-i-o-e-n-y, łącząc przy tym w pary samogłoski o skrajnych układach warg i kilkakrotne powtarzając każdą z par: a-i-a-i, a-u-a-u, u-i-n-i, i-a-i-a, j-n-i-n, n-a-u-a;
nadymanie policzków przy zwartych wargach;
nadmuchiwanie gumowych zabawek, baloników;
nadymanie policzków i zatrzymanie powietrza w jamie ustnej na około 4 -5 sekund, następnie oddychanie przez nos bez zmiany położenia warg i policzków;
nadymanie policzków na zmianę - lewy i prawy, przesuwanie powietrza z jednej strony jamy ustnej do drugiej przy zwartych wargach;
wciąganie policzków do jamy ustnej (policzki ściśle przylegają do łuków zębowych, wargi tworzą zajęczy pyszczek);
przy zaciśniętych zębach zwieranie i rozwieranie warg (zwarcie ma być silne, rozwarcie możliwie największe);
zaokrąglanie i rozciąganie (spłaszczanie) warg przy zwartych szczękach; przy zaokrąglaniu wargi wysuwają się do przodu i całkowicie zwierają, przy spłaszczeniu wargi ściśle przylegają do łuków zębowych, zęby dolne i górne powinny być widoczne;
dmuchanie na płomień świecy, skrawki papieru, watkę, pingpongową piłeczkę przy różnym układzie warg: wargi ułożone w kształcie wąskiego lejka (jak przy n), wargi ułożone w kształcie szerokiego lejka (jak przy sz), układ właściwy spółgłosce f;
zaokrąglanie i rozciąganie warg przy zwartych szczękach; przy zaokrąglaniu wargi wysuwają się do przodu i całkowicie zwierają, przy spłaszczeniu wargi są też zwarte, a łuki zębowe są niewidoczne;
przy zwartych szczękach i wargach odciąganie na przemian kącików ust na boki;
cmokanie przy dowolnym układzie warg (powstający szmer przypomina pocałunek); cmokanie przy wysuniętych i zaokrąglonych wargach oraz zwartych szczękach;
wykonywanie ruchów kolistych wysuniętych, zaokrąglonych i zwartych warg. Ruch warg może być wykonywany samodzielnie lub łącznie z ruchami szczęki dolnej;
wymawianie samogłosek ustnych przy zwartych szczękach;
przy zamkniętych szczękach unoszenie wargi górnej (widoczne są tylko zęby górne), a następnie opuszczanie wargi dolnej (widoczne są tylko zęby dolne)
Ćwiczenia języka:
głaskanie podniebienia czubkiem języka - jama ustna szeroko otwarta, lub zlizywanie z podniebienia masy czekoladowej, miodu, dżemu;
oblizywanie dolnej i górnej wargi;
kląskanie w uśmiechu i w trąbce;
dotykanie czubkiem języka na zmianę górnych zębów, a następnie górnej wargi przy maksymalnym opuszczeniu szczęki dolnej;
wąski język wykonuje poziome ruchy wahadłowe od jednego do drugiego kącika ust;
wykonywanie ruchów kolistych języka w prawo i w lewo wewnątrz jamy ustnej;
oblizywanie lub odliczanie zębów i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami;
naśladowanie ssania cukierka;
masowanie języka poprzez nagryzanie czubka języka zębami;
szybkie unoszenie i opuszczanie języka w kierunku dolnych i górnych zębów, przy szeroko otwartych ustach i nieruchomej żuchwie;
wymawianie ttt najpierw wolno, potem coraz szybciej przy szeroko otwartych ustach;
wymawiać ddd najpierw wolno, potem coraz szybciej przy szeroko otwartych ustach;
szybko wymawianie lllll..., a następnie sylaby: la, lo, le, lu;
szybkie, naprzemienne wymawianie głosek t, d (ćwiczenie pomocne przy nauce głoski r);
śpiewanie: najpierw lalala, lalala..., lelele..., lololo..., następnie lala, lata, lada...;
zdmuchiwanie skrawka papieru umieszczonego na czubku języka;
ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i jednoczesne unoszenie czubka do wałka dziąsłowego i opuszczanie;
podnoszenie rozluźnionego języka do podniebienia twardego i lekko dotykanie go;
dmuchanie na czubek języka uniesiony do walka dziąsłowego.
Ćwiczenia podniebienia miękkiego:
wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej;
płukanie gardła ciepłą wodą;
chrapanie na wdechu i wydechu;
głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie i odwrotnie;
wymawianie połączeń - głosek tylnojęzykowych zwartych z samo-głoskami np.: "ga, go, ge, gu, gi, gą, gę..." i to samo z głoską "k".
wypowiadanie sylab: "ak, ok., uk, ek, yk, ik ąk, ęk, aga, ogo, ugu, eke, ygy, iki, ago, ęgę".
nabranie powietrza nosem i zatrzymanie w jamie ustnej, policzki nadęte. Początkowo nadymać policzki z zatkanym nosem, a następnie próbować połykać powietrze.
Bajeczki logopedyczne:
(opowiadamy dziecku przed lustrem)
Języczek wędrowniczek
Język wybrał się na wycieczkę do lasu. Pojechał tam na koniku (kląskanie językiem- naśladowanie konia). Na łące zostawił konia (prrrrr). Następnie rozejrzał się dookoła (język ruchem okrężnym oblizuje wargi: górną i dolną). Potem wszedł do lasu (język chowamy w głąb jamy ustnej). Przeszedł las wzdłuż (język przesuwamy po podniebieniu w głąb jamy gardłowej) i wszerz (przesuwamy językiem za zębami górnymi i dolnymi). A wtedy już przedarł się przez gęstwinę krzewów i drzew (język przeciskamy przez zaciśnięte zęby). Zauważył, że zrobiło się ciemno. Rozejrzał się w prawo, i w lewo, spojrzał w górę i w dół (język przesuwamy z jednego kącika ust do drugiego, potem sięgamy nim nosa i brody). Wsiadł na konia i pojechał do domu (kląskanie językiem).
Porządki
To jest myszka i jej domek. Gdy tylko zaświeciło słońce, myszka wyszła przed domek (wysuń język jak najdalej na brodę), rozejrzała się dookoła (zrób kółka językiem), spojrzała w prawo, a potem w lewo (język dotyka prawego i lewego kącika ust). Postanowiła wrócić do domu i zrobić w nim porządki. Najpierw umyła sufit (język dotyka podniebienia), potem zamiatała podłogę (język wykonuje ruchy na dnie jamy ustnej), wytarła kurze z mebli (język myje wewnętrzną stronę zębów), umyła okna, najpierw jedno, (wypychamy językiem policzek), potem umyła drugie. Na koniec wyciągnęła odkurzacz i odkurzyła dywanik (język zwija się w rurkę). Ponieważ odkurzacz nie wyczyścił dokładnie dywanika, myszka wzięła trzepaczkę i wytrzepała dywanik (mlaskanie językiem). Teraz myszka postanowiła coś zjeść. Nałożyła na miseczkę (język układamy w miseczkę) tik-taka i odpoczęła po ciężkiej pracy.
Bajka o babie
Pewnego dnia baba, która mieszka u każdego w buzi (język), robiła wielkie porządki. Najpierw umyła dokładnie ściany - przesuń język w stronę policzków (ich wewnętrznej powierzchni) i dokładnie umyj jedną, a potem drugą ścianę. Potem umyła sufit - język podnosimy do podniebienia i przesuwamy nim od zębów do gardła i z powrotem. Podłoga też była bardzo brudna, więc umyła ją bardzo dokładnie - opuszczony jak najniżej język myje dolne dziąsła. Okna też musiały zostać umyte. Najpierw umyła ich stronę zewnętrzną, a potem od środka - język wędruje po stronie zewnętrznej zębów, a potem po ich stronie wewnętrznej. Część okien była otwarta - szczerby po wypadniętych zębach - więc ich nie umyła. Kiedy spostrzegła z okna przechodzącą sąsiadkę, pomachała jej ściereczką - język wędruje z jednego kącika ust do drugiego (zwracamy przy tym uwagę, aby usta dziecka były szeroko otwarte). Potem umyła schody w przedsionku - język przesuwa się w stronę dolnej wargi i wysuwa na brodę. Komin też musiał zostać wyczyszczony - język wysuwa się w kierunku wargi górnej i nosa. Na koniec wytrzepała dywany - wyciągnij język, pochyl głowę w dół i nią potrząśnij. W ten sposób dom został wysprzątany.
Zabawy:
Żywe lusterko
Gimnastyka buzi i języka
1