Chrześcijaństwo nowożytne
Wykład z dnia: 15.03.2007
Kursywa oznacza materiał, który nie pojawił się na wykładzie.
(prócz tytułów książek i innego typu woluminów, które też pisane są kursywą)
Zawartość:
Pierwsza reformacja - zwinglianizm, kalwinizm, anglikanizm, reformacja w Skandynawii, w Czechach i na Węgrzech.
Zwinglianizm
Jako wyodrębnienie się miejskiego ruchu reformacyjnego. Zorganizuje się on w autonomiczną miejską formę kościelnej organizacji, która stanie się charakterystyczna dla szwajcarskiej reformy protestanckiej (Daniel Olszewski, Dzieje Chrześcijaństwa w zarysie, s. 200).
Ruch wśród protestanckiej reformacji, któremu początek dał
Ulryk Zwingli (1484-1531).
- urodzony w Kantonie, Szwajcaria
- kapłaństwo uzyskuje w 1506 r.
- wykształcony, studia na kilku uniwersytetach
- działał w Zurychu
Występuje w tym samym czasie co Luter, ale działa niezależne od niego; choć wnioski do jakich obaj doszli były podobne. Wystąpienie Lutra dodaje mu otuchy do działania.
Poruszane kwestie:
- piętnuje on oszustwa rzymskie (sprawy fiskalne), odpusty;
- potępia posty, celibat, kult świętych, msze św. jako ofiary, średniowieczne formy pobożności;
- radom miejskim chce przyznać prerogatywy w decydowaniu o sprawach kościelnych;
Specyfika Szwajcarii: duże miasta o dużej autonomii, rada miejska ma tam dużo władzy, wobec czego jest ona ważna; program Zwinglego i teren na którym działa sprzyjają demokracji;
Doniosła rola w reformacji, jaką odegrały miasta - możemy tu mówić o „rewolucji miast” (za Dawsonem).
1527 - utworzono „Chrześcijański Związek Miejski”, a następnie „Unię Chrześcijańską” - przygotowanie areny dla wojen religijnych (Olszewski).
Zwingle działa inaczej niż Luter - ten dowartościował władzę książąt, sprzyjanie władzy absolutnej; specyfika Niemiec - podział na księstwa.
Zwingli zginął w walce ze szwajcarskimi katolikami w trakcie bitwy pod Kappel, 1531 r. Z powodu tej wczesnej śmierci, myśl jego odchodzi na plan dalszy (ale typ miasta-Kościoła przetrwał swojego założyciela). Potem zaś zwinglianizm wtapia się w kalwinizm.
Zwingle zostawił po sobie liczne dzieła, ale nie zostały one tak rozpowszechnione jak dzieła Kalwina.
Inne źródła:
Zurychu poprzez swoje działanie i wysunięty program reform próbował wprowadzić teokracje. Jego interpretacja Eucharystii, ze jest to tylko zupełnie symboliczna obecność, doprowadziła do bezowocnej dysputy z Marcinem Lutrem (1483-1546) w Marburgu w roku 1529. Zwingli na nowo zwrócił uwagę chrześcijan, ze Eucharystia jest także wspólnotowym posiłkiem.
Kalwinizm
Francja
Silna władza królewska - sprawowana w interesie Kościoła katolickiego. Konkordat z 1516 r. daje królowi szerokie uprawnienia kościelne, np. Prawo nominacji na różne urzędy kościelne, prawo używania własności Kościoła do wynagradzania swoich ministrów i urzędników - król francuski ma zatem liczne korzyści, które inni uzyskali dopiero w wyniku przewrotu religijnego.
Król jest w zamian zobowiązany do obrony Kościoła katolickiego i udzielenia mu pomocy przeciw heretykom.
Króla nie kusi reformacja i wydaje się, że ta nie będzie mieć miejsca we Francji.
Jan Kalwin
1509-1564 = 55 lat życia
Urodzony na północy Francji, na pograniczu z Belgią (miasto Noyon, siedziba biskupia; ojciec Kalwina pracował na dworze biskupim). Umiera w Genewie.
Ksiądz katolicki
Młody Kalwin otrzymał staranne wykształcenie w środowisku młodzieży z miejscowej szlachty. Z tego powodu wyróżniał sie nie tylko wiedza, lecz również doskonałymi manierami, w przeciwieństwie do Marcina Lutra.
W wieku 14 lat Kalwin rozpoczął studia na Uniwersytecie Paryskim (w College de Montaigu), które w zamyśle jego ojca miały zapewnić błyskotliwą karierę duchowna. Jednak Uniwersytet był w tym czasie miejscem gdzie ścierał sie stary scholastyczny i katolicki model nauczania z nowymi renesansowymi prądami epoki, bardzo atrakcyjnymi dla młodego Kalwina.
Pojawiły sie również żądania reform w Kościele. Przywódca reformatorów Jacques Lefevre d'Etaples (1455-1536) miał wielu zwolenników wśród studentów - bliskich przyjaciół Kalwina. Ponadto w kręgach uniwersyteckich były popularne pisma Lutra. Wszystko to przyczyniło sie do oddalenia Kalwina od katolicyzmu. Dodatkowo wzmocnił to nastawienie konflikt ojca Kalwina z dostojnikami kościelnymi z Noyon, co zniweczyło szanse na duchowna karierę Kalwina.
W 1528, po otrzymaniu tytułu magistra sztuk, ojciec kazał Kalwinowi porzucić studiowanie teologii i poświęcić sie studiom prawniczym. Posłuszny ojcu, Kalwin wyjechał do Orleanu, gdzie zapisał sie na tamtejszy renomowany wydział prawa. Kalwin okazał sie najlepszym studentem i często prowadził zajęcia w zastępstwie profesorów. Po upływie 3 lat i studiach w Bourges i Paryżu, Kalwin uzyskał doktorat z prawa oraz aplikanturę. Poznał również gruntownie starożytną grekę i łacinę. Przyjaźnił sie ze studentami, których cechowało niechętne nastawienie do katolicyzmu.
Śmierć ojca w 1531 dala Kalwinowi możliwość decydowania o własnym losie. Powrócił wtedy do ośrodka życia intelektualnego - Paryża.
Kalwin wystąpił z protestem wobec Kościała w takim kształcie w jakim go znał. Zrywa z Kościołem w 1934 r. Uchodzi z ojczyzny do Szwajcarii. Pisze Institutio Religionis Christianae, wydanie łacińskie 1535 (Nauka religii chrześcijańskiej, tzw. `summa teologiczna Kalwina`). W 1536 jest zmuszony porzucić Francję i przenosi się do Genewy (francuska część Szwajcarii).
Genewa w tym czasie: mieszkańcy po wpływem idei reformacyjnych wypędzili biskupa i ustanowili w niezależnym mieście wolny ustrój republikański.
W Genewie dokonuje on rewolucji przeciw tamtejszemu biskupowi katolickiemu. Kalwin ma duże pole działania. Jest już wtedy znanym teologiem katolickim, zostaje zatem chętnie przyjęły. Ma możliwość i prawo głosić swoje kazania, wykładać swoją teologię.
Ma on także udział w administrowaniu miastem, w efekcie czego, właściwie wprowadza on rządy teokratyczne (ma on faktyczną władzę)
Swoją naukę dotyczącą postępowania w sprawach kościelnych i w sprawach państwowych wykłada w dziele O ustroju Kościoła z 1536 roku. Rok później, w 1537 r. pisze Katechizm (wykład teologii).
Głosi poglądy radykalne. Ma przeciwników, musi zatem opuścić Genewę. Udaje sie w kierunku Niemiec, ale ostatecznie w 1541 roku wraca do Genewy. Zostaje tam wezwany by spacyfikować konflikty religijne (ma duży autorytet). Od tego czasu będzie juz na stałe przebywał w Genewie, aż do śmierci w 1564 r. Umiera schorowany i wyniszczony ascezą.
Kalwin był osobą która, posiadała faktyczną władzę nad Genewą - choć nie było żadnych świeckich, administracyjnych podstaw tej władzy.
Dokonuje reformy ustroju Genewy. Wydaje w 1542 r. Ordonans Ecclesiastic
Wprowadza trzy urzędy: pasterzy, doktorów, urząd starszych.
1. Pasterze - ich zadaniem jest nauczanie wiernych, duchowe kierownictwo (jakby moralizatorzy z urzędu), udzielanie sakramentów.
Wszystko jest podporządkowane religii (np. Zostaje uśmiercony inny działacz rel.)
2. Doktorzy - nauczanie w szkołach (jest to nauczanie religijne).
3. Starsi - oni sprawują faktyczną władzę, czuwają nad życiem każdego obywatele, mają oni „powściągać moralnie upadłych”. Każda dziedzina życia miała stars ego, który nad nią czuwał.
Rada starszych tworzy konsystorz. Był to rodzaj tribune inkwizycyjnego, wymierzającego kary tak za przewinienia natury świeckiej, jak i religijnej.
Kalwinizm wywierał duży wpływ na życie. Była on reakcja na zeświecczenie Kościoła (zwanego tu `feudałem opływającym w dobra'. Promuje sie surową ascezę, piętnuje radość. Konsystorz reguluje kwestie obyczajowe.
Kalwinizm wywarł wieli wpływ na sferę cywilizacji. Świetny tego przykład daje Weber w pracy: Etyka protestancka a duch kapitalizmu (1905). Według Webera kalwinizm wykształcił pewne postawy, bez których rozwój kapitalizm byłby niemożliwy.
Istotna jest tu nauka o predestynacji, którą głosi Kalwin. Reakcją na nią było wytworzenie się lęku u człowieka, lęk czy należy on do grona wybranych i czy zostanie zbawiony. Człowiek żyje w ciągłym zagrożeniu.
Jeżeli jednak człowiek jest predestynowany do zbawienia, to Bóg swoją mocą sprawia także, że takiemu człowiekowi dobrze sie dzieje i w życiu doczesnym. A sam człowiek chce sobie udowodnić, że jest on wśród wybranych. Itd.(myśl at jest nam wszystkim dobrze znana więc nie potrzeba wdawać się w szczegóły)
Ewentualnie w necie, np:
Kalwinizm rozwija się głównie w dużych miastach Europy Zachodniej (Szwajcaria, Holandia, zwłaszcza północna jej część, Wyspy Brytyjskie, Francja - hugenoci). Rozwój w środowisku miejskim.
Rygoryzm w sferze obyczajowej. Człowiek pracuje i zarabia, ale nie powinien on być rozrzutny. Przeciw konsumpcji zarobionych pieniędzy. Zalecana jest akumulacja kapitału.
Tazbir: teza że w Rzeczpospolitej Polskiej tej tezy o predestynacji nie było.
Szlachcic to człowiek który posada ziemię i z tej żyje - a więc jest to człowiek uzależniony od przyrody, natury. Nie ma tu miejsca na przedsiębiorczość, jak to jest w miastach, gdzie dochód czerpie się z innych niż ziemia źródeł.
Ogólnie: Polska - temat niedopracowany. Nie wiadomo dokładnie jak to było i jaki wpływ (i placebo) wywarła doktryna. Sama „Etyka…” Webera też ukaże się w Polsce nadzwyczaj późno, bo dopiero w 1994 r.
Są także odmiany kalwinizmu na Zachodzie, które odrzuciły nauke o predestynacji z przyczyn teologicznych. ???? Kto ???: arminiani?????
Dwa główne odłamy reformacji. luteranizm i kalwinizm odnosiły się inaczej do stosunków władzy. Pierwszy był raczej wspornikiem absolutyzmu: władca miał prawo orzekać nie tylko w sprawach świeckich, ale także religijnych; predestynacja nie była tu eksponowania, ale z drugiej strony, luteranie podważali też ideę dobrych uczynków. Kalwinizm, przeciwnie, działał jakby oddolnie - nie opanowywał państw, ale w sposób demokratyczny przyjmował się w społeczeństwach.
Kalwinizm wywarł duży wpływ w południowej Francji - mamy tam do czynienia z hugenotami. Zadomawia się także w Holandii, Anglii I Szkocji (duża rola w Szkocji - John Knox)?????????
Kalwinizm oddziaływał też na anglikanizm - choć to było wyznaniem o zupełnie innej genezie (kwestia małżeństwa króla).
Kalwinizm rozprzestrzenia się także na Węgry (nie można mówić, że je opanowuje, ale raczej, że powstają tam 'wyspy' kalwinizmu); duży wpływ w Siedmiogrodzie.
W Polsce też zaznacza się napływ kalwinizmu; oddziałuje on głównie na ludzi światłych.
Jeśli chodzi o geograficzne rozłożenie sie kalwinizmu w Europie to nie tworzy on zwartego terytorium, lecz pozostaje w rozproszeniu Tylko w Szkocji przyjmuje go cały naród - tam kalwinizm wyraźnie się odciska. Niektórzy wysuwają nawet pogląd, że kalwinizm tworzy charakter narodowy Szkotów i kształtujące ten charakter czynniki.
Główną praca Kalwina jeśli chodzi o teologię kalwińską jest Nauka religii chrześcijańskiej (pierwsze wydanie 1536, Bazylea, drukarnia Oparyna), dzieło epokowe, przyrównywane do Summy teologicznej Tomasza z Akwinu . Nauka… była zadedykowana Franciszkowi I, królowi Francji. Kalwin zamierza mu uzasadnić słuszność swojego stanowiska, ale nie odnosi skutków, powoduje oburzenie króla.
Dzieło to miało wiele wydań, 9 już za życia Kalwina. Z edycji na edycję ewaluowało, kolejne wydania były poszerzane, ale główna wymowa dzieła się nie zmieniała. Wraz ze zwiększaniem szczegółowości skromny podręcznik urósł do wielkiego, ciężkiego traktatu historyczno-dogmatycznego, stracił też wtedy swoją wcześniejszą poczytność. Po łacińskim wydaniu, tłumaczony także na francuski i niemiecki
Rozdziały z wydania trzeciego, np: O poznawaniu Boga, o poznawaniu człowieka, o pokucie, o wolnej woli, o prawie, itd.
Jakie były źródła dla Kalwina? - trudno stwierdzić. Były to na pewno różne pozycje z teologii chrześcijańskiej, Stary i Nowy Testament, pisma Ojców Kościaoła. Nawiązywał też do pism Lutra i Zwinglego (tego ostatniego: O Opatrzności Bożej, Komentarz o prawdziwej I błędnej religii, Mowy końcowe); ślady znajomości Husa.
Kalwin nazywany jest Akwinitą protestanckim. podjął on próbą podręcznikowego opracowania teologii chrześcijańskich podstaw. Jego system teologiczny był mocna uzależniony od Biblii (twierdzenie, że objawienie kończy się na ostatnim apostole = po śmierci Jana ewangelisty nikt nie mógł się juz odwoływać do działania Ducha Świętego). Postuluje powrót do źródeł, odrzucenie tradycji. Biblia stanowi jedyny autorytet. To, co jest poza Pismem Świętym jest zbędne.
Co do papieży, twierdził Kalwin, byli nimi także ludzie niegodni, gwałtem sięgający po godności. Zatem, konkluduje reformator, struktura Kościoła Katolickiego jest nie do przyjęcia.
Kalwin odchodzi od tradycji znacznie dalej niż Kalwin, a zatem odrzuca Sobór Trydencki, będący legalizacją tradycji.
Anglikanizm
Upadek katolicyzmu w Anglii i ukonstytuowanie się anglikanizmu były wynikiem nie przekonań religijnych, jak to było na kontynencie, ale polityki (i życia prywatnego) króla Anglii Henryka VIII.
Henryk VIII (1509-1547)- skłania się ku absolutyzmowi, cezaropapizmowi - czyli władzy państwa w Kościele. Ale zarazem przeciwstawia się luteranizmowi, za co otrzymuje od papieża Leona ???? Tytuł `obrońcy wiary'.
Kluczowa dla rozwoju anglikanizmu jest sprawa królewskiego małżeństwa z Katarzyną Aragońską (ciotka cesarza, córką………, wcześniej - żona brata Henryka - chorowitego Artura). Król nie miał męskiego potomka - dziedzica. Co prawda Katarzyna urodziła mu piętkę dzieci, ale przeżyła tylko córka - Marta.
Henryk żąda unieważnienia małżeństwa z Katarzyną, gdyż spodobała mu się jedna z pań dworu Anna Boleyn (chociaż i ta, druga żona Henryka, została ostatecznie ścięta na rozkaz króla). Żądając unieważnienia małżeństwa, Henryk VIII powołuje się na Pismo Święte, które zabrania pojmowania za żonę wdowy po bracie.
Gdy papież Klemens VII zwleka z załatwieniem sprawy (chce on utrzymać dobre stosunki z Hiszpanią) Jeden z doradców króla Tomasz Cromwell (Oxford), radzi Henrykowi by odwołał się do luteranizmu. Twierdzi Cromwell, że wobec takiego zachowania Rzymu sprawę należy przedłożyć do rozpatrzenia uniwersytetom, tak katolickim, jak i protestanckim. (dopuszczenie do głosu innowierców!!) Tym samym protestanci zostają wprowadzenie na obszar Anglii.
Narzędzie dla Henryka: ustawa angielska ograniczająca władzę papieża i Kościoła, tzw. Status Praemunire z 1396 r. ustawa uznawała za przestępcę każdego, kto chciałby zaprowadzić w kraju jakąś obcą władzę i stworzyć przez to imperium in imperio. Na te uchwałę powoła się po raz pierwszy Henryk w 1529 roku. - wystąpienie przeciw kardynałowi Wolseyowi - ten miał załatwić sprawę unieważnienia małżeństwa króla, ale działał nieskutecznie; wielu nie podoba się także sposób w jaki prowadzi on politykę zagraniczną.
Powołanie się na Praemunire - możność obrony przed zakusami biskupa Canterbury. Pokazać, że władza króla jest nieograniczona, a wiec nie mogą jej ograniczać także żadne przywileje Kościoła; trafienie na podatny grunt - powszechny antyklerykalizm; dążenie do wzmocnienia władzy świeckiej.
Dymisja Wolseya w 1529 r. (zastąpił go Tomasz Moore) - utorowanie drogi dla dwóch nowych postaci: Tomasz Cromwell i Tomasz Cranmer.
1533 r. Cromwell zostaje głównym ministrem króla (prawnik).
Cranmer - wykładowca: Cambridge, Oxford, Trinity Cellege; pomysł na rozwiązanie problemów małżeńskich króla - nie szukać w prawie ale w teologii, zwrócenie się o pomoc do uniwersytetów (chodziło o to, czy papież może udzielić dyspensy od prawa spisanego w Księdze Kapłańskiej, według którego mężczyźnie nie wolno było poślubić żony zmarłego brata). Cranmer sprowadzony do Londynu - twierdzi, że papież nie może udzielić nikomu dyspensy od prawa Bożego. Król zwraca się do uniwersytetów europejskich o wyrażenie zdania. Cranmer objeżdżają Europę kontynentalną w sprawie zasięgnięcia opinii uniwersytetów - Spokane z teologią luterańską, ta wywiera na niego coraz większy wpływ. W czasie pobytu w Niemczech Cranmer żeni się, mimo iż był kapłanem. Po powrocie do kraju utrzymuje małżeństwo w ścisłej tajemnicy.
Cranmer mianowany biskupem Canterbury -1533 r..
Rozpoczyna się budowanie kościała narodowego (kościoła dla danego narodu)
1531 r. - Henryk poleca parlamentowi ogłosić się najwyższym zwierzchnikiem Kościoła w Anglii, z klauzulą „jak dalece prawo chrześcijańskie na to pozwala”. Episkopat angielski nie sprzeciwia się tym poczynaniom króla (za wyjątkiem jednego biskupa).
Poprzez te działania Henryk chce wyprzeć nacisk na papieża by ten załatwił sprawę jego małżeństwa. Papież jednak nie ustępuje. Król, w dalszych krokach, zatrzymuje odsyłanie annat (opłat rocznych) do Rzymu. Nie odsyła do Rzymu także spraw związanych z innymi małżeństwami zawartymi w Anglii.
1532 r. - Król podczas posiedzenia parlamentu podnosi kwestię immunitetu prawnego duchowieństwa - chodziło o tekst przysięgi na posłuszeństwo składanej papieżowi w czasie konsekracji - król pyta się czyimi poddanymi są ci, którzy taką przysięgę składają - bo jeśli są poddanymi króla to tylko połowicznie. Fiasko duchowieństwa. W The Submission of the Clergy ustalono: w przyszłości tylko król będzie mógł zwołać synod, uchwały synodu będą wymagać zgody króla, a uchwały już obowiązujące zostaną zbadane przez komisję królewską.
1533 r. nie ma wątpliwości że Anna Boleyn jest w ciąży. Samo małżeństwo króla zostaje ogłoszone za nieważne. Henryk żeni się z Anną Boleyn (Cranmer). Przyznanie Annie tytułu królowej = jej dziecko staje sie dziedzicem tronu.
. Ma miejsce drugi akt supremacyjny, tym razem już bez klauzuli. Król zrywa stosunki z papiestwem, sam staje na czele Kocioła, podlegają mu teraz biskupi (król mianuje backup), zaprzestaje wysyłania opłat do Rzymu, król udziela odpustów, dyspens itp. - to za co wcześniej odpowiedzialny był papież.
Choć Henryk zrywa z Rzymem nie jest przechylanie się w stronę luteranizmu. Zadowala się on początkowo legalizacją drugiego małżeństwa, konfiskowaniem majątków kleru (te są oddawane dostojnikom świeckim); prześladowanie przeciwników.
1539 r. ogłoszono, że król jest właścicielem majątków kościelnych (aneks korony).
Potwierdzeniem, iż król nie skłania się ku luteranizmowi może być fakt wydania przez króla sześciu artykułów krwawych - dogmatycznie/teologicznie wiernych nauce katolickiej.
1. Wiara w rzeczywistą obecność Chrystusa w eucharystii.
2. Komunia pod jedną postacią.
3. Celibat duchowieństwa.
4. Msze za zmarłych.
5. Ważność ślubów zakonnych.
6. Spowiedź uszna.
Wszystkie one maja być zachowane w Kościele luterańskim.
Henryk VIII umiera w 1547 r. Jego następcą jest Edward VI - ten jest małoletni, zatem jest to czas regencji, podczas którego Cromwell ujawnia swoje luterańskie przekonania. Z kontynentu zaczęto sprowadzać teologów - reformatorów (w tym z Polski - Jan Łaski). Następują zmiany w Kościele:
zniesienie sześciu artykułów krwawych;
Pismo Święte jako jedyna podstawa wiary;
komunia pod dwiema postaciami;
brak rzeczywistej obecności Chrystusa w eucharystii (bez transsubstancjacji);
nowy katechizm i księgi liturgiczne;
zamiast modlitw z brewiarza wprowadzono księgę wspólnej modlitwy;
wyznaczenie wizytatorów królewskich, którzy mają dopilnować zmian.
Widać wyraźnie, że pojawia się tu wiele wątków luterańskich. Później zaznacza swój wpływ także kalwinizm.
Po Edwardzie VI władze obejmuje Maria tzw. Katolicka lub Krwawa, córka Katarzyny Aragońskiej. Rządzi krótko - 5 lat. Podejmuje ona próbę nawrotu do katolicyzmu, ale bez sukcesów. Jest to pasmo represji - życie traci Cromwell i 250 innych osób.
Potem na tronie zasiada Elżbieta I (długie rządy: 1558-1603), niezamężna, córka Anny Boleyn. Z punktu widzenia papiestwa była to córka z nieprawego łoża. Za panowania Marii stała sie katoliczką, ale papież jej nie uznaje, więc w swoich rządach oparła się na protestantach, bo ci uznali jej prawo do tronu.
Epoka protestantyzmu: zniesienie zarządzeń Marii, rewizja zagadnień religijnych.
1563 r. Nowe Wyznanie, czyli 39 artykułów, jako zrąb wyznania (obowiązują one do dziś).
Oparcie się głównie na kalwinizmie, ale przy zachowaniu wielu elementów katolickich:
Pismo Święte jedynym źródłem wiary (ale tradycja cieszy się pełnym szacunkiem).
Odrzucenie prymatu papieża, celibatu kleru, kultu świętych i obrazów, mszy św. w formie ofiary.
Z sakramentów zachowano dwa: chrzest i sakrament wieczerzy pańskiej, w wydaniu kalwińskim.
Zachowanie episkopalizm = hierarchii kościelnej: prymas, biskupi itp. (możliwość podporządkowania sobie zhierarchizowanego Kościoła).
Zarząd zad Kościołem sprawuje Rada Naczelna, ta zaś czerpie swój urząd z króla (król ma pod sobą całą hierarchię).
Wojny domowe w Anglia - zwalczanie episkopalizmu
Kościół Anglii - po Kościele prawosławnym jest on najbliższy katolicyzmowi.
Cechy tego nurtu reformacji:
Nie jedna postać, ale wielu działaczy duchownych i świeckich.
Ewolucja przekonań, a nie jasne, wyraźne decyzje.
Dodatkowe informacje
Przedsionek do reformaci:
William Tyndale - przekład Nowego Testamentu na j. angielski; krąży on po kraju począwszy od 1526 r.; jej posiadacze są prześladowani, ale - o ironio - wydana później, w 1539 r. pod egidą Tomasza Cromwella „Wielka Biblia” była właściwie tłumaczeniem autorstwa Tyndala.
Przekład ten - wpływ na angielski język i kulturę.
Tyndale, choć sam nie darzy miłością Henryka VIII, pisze także książkę „O posłuszeństwie chrześcijanina„, której myślą przewodnią jest cezaropapizm (a każda rzeczywista władza jest za ustanowioną przez Boga) - król przyjmuje tę książkę z wielkim entuzjazmem.
Działania lollardów w Anglia - wiara w jakąś religię nie podlegającą hierarchii, rządzoną przez świeckich i pozbawioną sakramentów. Dostatecznie silne by nie zostać potem wchłoniętym przez główne nurty protestantyzmu; przekształca się w kongregacjonizm.
Do Anglii docierają nauki Lutra, prześladowania; początkowo głównie jako domena nielicznych intelektualistów
Skandynawia
Tutaj, podobnie jak w Anglii, zwyciężają interesy królów i spawy materialne.
Szwecja - odłącza się od Danii, początek dynastii Wazów. Skarb jest biedny. Żeby go zaopatrzyć w środki - sięga po dobra kościelne.
Wprowadzenie reformacji bo królom są potrzebne włościa kościelne.
Pacyfikowanie tych, którzy trzymają się katolicyzmu, choć zewnętrznie - zachowanie form chrześcijaństwa w wydaniu katolickim.
Dania - król ogłasza nastanie luteranizmu, uwięzienie backupów, nakaz przejścia na luteranizm. Katolikom odebrano prawo spadkobrania, sprawowania urzędów, zaś katoliccy księża pod karą utraty życia mają opuścić kraj.
Norwegia ??? Biskup Tranheim wprowadza luteranizm
Islandia - pod władzą Danii
Finlandia - część Szwecji
Czechy
Szerzy się tam w XV w. husytyzm. Tkwi on jeszcze w społeczeństwie; główna forma - bracia czescy - jako modyfikacja husytyzmu. W połowie XV w. pojawia się w Polsce, w Lesznie (oddziaływanie do czasu wojen szwedzkich).
Przywódca - Łukasz z Pragi, układa on nowy katechizmu i księgi liturgiczne.
Ok 50% ludności Czech i Moraw w czasie reformacji.
Przyjmują oni potem szereg elementów kalwińskich - koniec XVI i XVII wiek.
Węgry
Duże wyspy kalwińskie: Siedmiogród i ziemie na wschód od Cisy.
Luteranizm - ten przyjmuje głównie szlachta (przeciwnie niż w Polsce)
Pojawia sie także zwingliznizm.
Węgry na początku XVI wieku padają łupem Turków, panowanie Habsburgów.
Układ na przeżycie Jagiellonowie - Habsburgowie; która dynastia wcześniej wymrze, druga ją zastąpi; ginie Ludwik Jagiellończyk. Władza Habsburgów na Węgrzech - ta się wielu nie podia -rozłam w kraju:
Habsburgowie zachowują jedynie zachodnie pogranicze Węgier, od Słowacji do Chorwacji; środek kraju zajmują Turcy (Jezioro Balaton tutaj); w Siedmiogrodzie zaś urzęduje miejscowa dynastia, lenna w stosunku do Turków.
Docieranie islamu na Węgry, meczety w Budapeszcie. Kolonizacja turecka - do czasu bitwy pod Wiedniem - wyzwolenie Węgier.
Obejrzeć mapę poreformacyjnego rozkładu wyznań w Europie w: ks. Daniel Olszewski, Dzieje chrześcijaństwa w zarysie.
Uwaga!! - mapa ta do znalezienia tylko w pierwszym wydaniu tej książki.