BUDŻET UNII EUROPEJSKIEJ
Czym jest budżet UE i kiedy powstał
Budżet Unii Europejskiej jest aktem prawnym zawierającym zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków na dany rok. Pozwala on na finansowanie wszystkich działań wspólnotowych. System finansowy Wspólnoty Europejskiej składa się z budżetu ogólnego obejmującego środki pieniężne zgromadzone w samym budżecie oraz finansowania pozabudżetowego pochodzącego z takich źródeł jak: Europejski Fundusz Rozwoju, operacje pożyczkowo-kredytowe realizowane przez Komisję Europejską, Europejski Bank Inwestycyjny, i Europejski Bank Centralny.
Początkowo każda ze Wspólnot dysponowała oddzielnymi budżetami, przez co do roku 1967 funkcjonowało ich aż pięć:
budżet administracyjny EWWiS
budżet operacyjny EWWiS;
budżet administracyjny EWEA;
budżet badań i inwestycji EWEA;
budżet EWG
Wejście w życie Traktatu ustanawiającego Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich w 1967 roku doprowadziło do połączenia w 1968 wspólnotowych budżetów administracyjnych, a w 1971 do włączenia budżetu badań i inwestycji EWEA do budżetu EWG. W 1971r. Wprowadzono system środków własnych Wspólnot składający się z ceł i opłat rolnych. Osiem lat później wprowadzono kolejny składnik oparty na niewielkiej części VAT-u. Kolejnym etapem kształtowania budżetu Wspólnoty było wprowadzenie w 1984 r. rabatu brytyjskiego, czyli zwolnienia Wielkiej Brytanii z części wpłat do wspólnej kasy. Największą reformę budżetu w ostatnich latach przeprowadzono w 1988 roku w ramach tzw. Pakietu Delors'a. Wprowadzono wtedy limity środków własnych, wieloletnie plany finansowe (perspektywy finansowe) z limitami wydatków w poszczególnych kategoriach i kolejny instrument stanowiący źródło dochodu, czyli wpłaty narodowe oparte o procent Dochodu Narodowego Brutto.
Funkcje Budżetu
Budżet Unii Europejskiej różni się od budżetów narodowych tym, że nie spełnia roli narzędzia polityki makroekonomicznej, ponieważ jego bieżące dochody i wydatki muszą się równoważyć. Budżet ten nie może więc pełnić jakiejkolwiek funkcji stabilizowania gospodarki z uwagi na niemożliwość wykorzystania deficytu. Zmiany w finansach Wspólnoty mogą być dokonane jedynie w przypadku jednomyślnej zgody krajów członkowskich, co zmniejsza elastyczność dostosowań. Relatywnie niewielkie rozmiary budżetu ogólnego oznaczają również, że nie może on odgrywać jakiejś znaczącej roli w oddziaływaniu na gospodarkę Unii Europejskiej jako całości. Jego znaczenie dla gospodarek krajów członkowskich wynika z zakresu wspólnie realizowanych przedsięwzięć, w tym w szczególności w ramach Wspólnej Polityki Rolnej.
Zakończenie
Finansowanie działalności Unii Europejskiej należy do najczęściej dyskutowanych i wzbudzających wiele kontrowersji problemów, a coroczne uchwalenie budżetu jest jednym z najważniejszych wydarzeń w roku. Budżet Unii Europejskiej, mimo swoich niewielkich rozmiarów (do 1,27% DNB), ma istotny aspekt polityczny ze względu na konieczność dokonywania politycznych wyborów w kwestii alokacji i podziału rzadkich zasobów pomiędzy poszczególne kraje członkowskie, regiony oraz grupy społeczne w tych krajach. Planowane rozszerzenie Unii o kraje Europy Wschodniej i Środkowej stawia kwestie finansowe w samym centrum dyskusji o przyszłości UE, stąd poznanie mechanizmów funkcjonowania wspólnego budżetu staje się potrzebą bardzo pilną w nowych krajach członkowskich, które w momencie akcesji zostaną jednocześnie włączone do wspólnego systemu finansowego Unii.
Bez konkretnego planu związanego z finansowaniem i wydatkowaniem środków pieniężnych, żadna instytucja, państwo czy w omawianym przypadku Unia Europejska nie jest wstanie sprawnie funkcjonować.
Co to jest pozycja netto?
Pozycją netto kraju wobec budżetu Wspólnoty określa się różnicę
między wpłatami kraju członkowskiego UE do budżetu Wspólnot Europejskich, a transferami z tego budżetu na rzecz danego kraju.
Z reguły kraje bogate są płatnikami netto, to znaczy, że wpłacają do
unijnego budżetu więcej niż z niego otrzymują, a kraje biedne są
beneficjentami netto - czyli otrzymują więcej niż wpłacają. Wynika to
z kryteriów rozdziału unijnych środków. Biedne regiony korzystają w
większym stopniu z transferów w ramach polityki strukturalnej. Kraje o
dużym udziale rolnictwa w gospodarce w większym stopniu korzystają z
wypłat z tytułu Wspólnej Polityki Rolnej.
Nierówność we wpłatach i dochodach z budżetu UE ilustruje przykład
Niemiec, które od lat są płatnikiem netto. Płacą wysoką składkę
członkowską, ponieważ ich udział w Dochodzie Narodowym Brutto
Wspólnot jest wysoki. Z drugiej zaś strony jako kraj bogaty z relatywnie małym sektorem rolniczym, w małym stopniu korzystają z funduszy strukturalnych i środków na WPR.
Płatnicy netto: Austria, Dania, Finlandia , Francja , Holandia, Niemcy, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy
Beneficjenci : Belgia, Bułgaria ,Cypr ,Czechy , Estonia, Grecja, Hiszpania, Irlandia , Litwa, Luksemburg , Łotwa , Malta, Polska , Portugalia Rumunia Słowacja Słowenia Węgry
Procedura uchwalania budżetu Unijnego
Finansowanie działalności Unii Europejskiej należy do najczęściej dyskutowanych i wzbudzających wiele kontrowersji problemów, a coroczne uchwalenie budżetu jest jednym z najważniejszych wydarzeń w roku. Budżet Unii Europejskiej, mimo swoich niewielkich rozmiarów (do 1,27% PNB), ma istotny aspekt polityczny ze względu na konieczność dokonywania politycznych wyborów w kwestii alokacji i podziału rzadkich zasobów pomiędzy poszczególne kraje członkowskie, regiony oraz grupy społeczne w tych krajach. Planowane rozszerzenie Unii o kraje Europy Wschodniej i Środkowej stawia kwestie finansowe w samym centrum dyskusji o przyszłości UE, stąd poznanie mechanizmów funkcjonowania wspólnego budżetu staje się potrzebą bardzo pilna w nowych krajach członkowskich, które w momencie akcesji zostaną jednocześnie włączone do wspólnego systemu finansowego Unii.
Budżet Unii Europejskiej podlega generalnym zasadom pochodzącym z Traktatu oraz regulaminu finansowego. Prawo budżetowe Unii opiera się na zasadach podobnych do tych, które występują w narodowym prawie budżetowym. Do zasad, na których opiera się budżet Unii, należą: reguła jedności, uniwersalności, jednoroczności, specjalizacji oraz równowagi.
Zasada jedności - wszystkie dochody i wydatki Wspólnoty powinny być ujęte w budżecie ogólnym, stanowiącym jednolity dokument
Zasada uniwersalności - zakłada, że wszystkie wpływy służą do finansowania wszystkich wydatków. W związku z tym państwa członkowskie nie mogą wpłacać do budżetu kwot netto (tj. jedynie różnicy między zobowiązanymi wobec Unii a sumą, który dany kraj otrzyma ze wspólnego budżetu). Regulamin finansowy przewiduje kilka wyjątków od tej zasady.
Zasada jednoroczności - mówi, że wszystkie operacje budżetowe są wykonywane w ciągu jednego roku obrachunkowego, który obejmuje okres od 1 stycznia do 31 grudnia. Dlatego w budżecie muszą być zapisane wszystkie wydatki i dochody przewidziane na dany rok. Jednakże, podobnie jak w przypadku krajów członkowskich, w Unii trzeba również zezwalać na operacje, które obejmują kilka lat obrachunkowych. Dlatego pojawia się rozróżnienie pomiędzy zobowiązaniami bieżącymi a przyszłymi. Te ostatnie obejmują całość zobowiązań związanych z operacjami, których realizacja rozciąga się na kilka lat. Decyzja o systemie zasobów własnych z roku 1998 określa górna granicę przyszłych zobowiązań.
Zasada specjalizacji - budżet Unii Europejskiej, mimo że jest jednym dokumentem, wyraźnie określa rodzaj wydatków i klasyfikuje je według ich charakteru i przeznaczenia. Oddzielnie zapisane są wydatki Parlamentu, Rady, Komisji, Trybunału Sprawiedliwości. Taki podział jest zgodny z zasadą specjalizacji. Procedura dokonywania przelewów pozwala jednak na pewną elastyczność. Zarówno Parlament jak i Rada mogą przesuwać środki w ramach jednego działu i pomiędzy działami. Mniejsze pole manewru ma Trybunał Sprawiedliwości (przesunięcia w ramach jednego działu pod warunkiem poinformowania Komisji i władzy budżetowej) oraz Komisja (przesunięcia w zasadzie tylko w ramach selekcji).
Zasada równowagi - oznacza, że unijny budżet musi być zrównoważony, tzn. że wydatki muszą być równe dochodom. Nie przewiduje się zaciągania pożyczek w celu zrównoważenia budżetu. Suma dochodów do budżetu jest zdeterminowana przez zatwierdzone wydatki. Dlatego budżet Unii jest określony mianem budżetu wydatków.
Procedura uchwalania budżetu UE jest dość skomplikowana i czasochłonna. O tym, na co będą wydawane pieniądze ze wspólnego budżetu, decydują trzy najważniejsze instytucje unijne: Komisja Europejska, Rada UE i Parlament Europejski. Wstępny projekt budżetu przygotowywany jest przez Komisję, jednak w ostateczności to Parlament decyduje o przyjęciu lub odrzuceniu budżetu. Parlament ma też "ostatnie słowo" w kwestii wydatków nieobligatoryjnych, zaś o wydatkach obligatoryjnych, czyli wynikających z obowiązków, jakie na instytucje europejskie nakłada Traktat o UE, decyduje Rada.
Uchwalanie corocznego budżetu UE jest procedurą trwającą około roku. Składa się z kilku etapów:
• Komisja Europejska przygotowuje projekt budżetu, który uwzględnia- w ramach perspektywy finansowej na dany okres - przewidywane wpływy i wydatki związane z realizowaniem przez UE jej polityk Wspólnotowych oraz koszty funkcjonowania instytucji Wspólnotowych.
• Projekt ten jest przedkładany Radzie Europejskiej, która po wniesieniu poprawek zatwierdza go kwalifikowaną większością głosów.
• Następnie Rada przekazuje projekt budżetu do rozpatrzenia Parlamentowi Europejskiemu.
• Po zatwierdzeniu przez PE budżet uważa się za ostatecznie przyjęty.
• Parlament Europejski może jednak zaproponować Radzie modyfikację wydatków „obligatoryjnych” oraz większością głosów wnieść poprawki dotyczące wydatków „nieobligatoryjnych”.
• Jeżeli PE wniesie poprawki, to projekt wraca do Rady, która może je zatwierdzić i wtedy budżet w takim poprawionym kształcie uważa się za przyjęty.
• Jeżeli natomiast Rada zmodyfikuje poprawki Parlamentu lub je odrzuci, to projekt budżetu wraca do ponownego rozpatrzenia przez PE. Zmiany wniesione przez Radę wymagają przyjęcia zwykłą większością głosów.
• Jeżeli budżet nie zostanie przyjęty przez początkiem nowego roku, do czasu jego uchwalenia gospodarka finansowa Unii opiera się na upoważnieniu do ponoszenia miesięcznie wydatków w wysokości nie większej niż 1/12 wydatków roku poprzedniego.
2. Wydatki
Wydatki dzielą się na obligatoryjne i nieobligatoryjne. Obligatoryjne muszą być poniesione w danym roku budżetowym na określone cele. Zaliczamy do nich wydatki:
Na wspólną politykę rolną
Wynikające z umów międzynarodowych
Uczestnictwa w międzynarodowych organizacjach
Na wykonanie usług
Wynagrodzenia, szkody, rekompensaty
Rezerwa monetarna
Rezerwa na pomoc natychmiastową
Wszystkie pozostałe należą do grupy wydatków nieobligatoryjnych. Możemy również wyróżnić wydatki operacyjne, które stanowią największą część budżetu. W ich skład wchodzą:
Wspólna polityka rolna (fundusze strukturalne, Fundusz Spójności)
Rozwój regionalny
Edukacja, kultura, informacja, działania o charakterze socjalnym
Energia, bezpieczeństwo nuklearne i środowisko
Ochrona konsumenta, rynek wewnętrzny
Badania i rozwój
Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
Gwarancje i rezerwy
Na co przeznaczane są pieniądze?
Środki z budżetu UE służą wielu celom: są przeznaczane na szkolenia, na zachęty dla firm do wprowadzania innowacji i tworzenia nowych miejsc pracy, na ochronę środowiska naturalnego i poprawę jakości życia poprzez inwestycje w rozwój obszarów wiejskich i rozwój regionalny, na budowę dróg, kolei, mostów, sieci elektroenergetycznych i gazociągów, które łączą najodleglejsze zakątki UE, na wspieranie różnorodności kulturowej i współpracy w dziedzinie edukacji oraz na pomoc doraźną w sytuacjach kryzysowych, takich jak powodzie czy trzęsienia ziemi.
Zasada solidarności odgrywa ogromną rolę nie tylko przy gospodarowaniu sporą częścią środków budżetowych, ale przyświeca UE również wtedy, gdy wydaje ona pieniądze poza swoim terytorium: co roku są to wydatki rzędu ponad 7 mld euro. Jako potęga gospodarcza i polityczna UE bierze na siebie odpowiedzialność za propagowanie rozwoju ekonomicznego i społecznego, utrzymywanie pokoju oraz niesienie pomocy ofiarom klęsk żywiołowych, głodu i wojen na całym świecie.
UE współpracuje szczególnie aktywnie z trzema grupami państw. Są to: kraje rozwijające się, które łączą z Europą silne więzi historyczne, czyli kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku (tzw. kraje AKP), rozwijające się kraje sąsiadujące z UE od wschodu oraz kraje położone w rejonie Morza Śródziemnego, a także kraje, które pewnego dnia mają nadzieję zostać członkami Unii.
Dokąd trafia największa część budżetu?
Największa część budżetu UE - w 2009 r. było to 45 proc. wszystkich wydatków - przeznaczana jest na zwiększenie konkurencyjności europejskiej gospodarki i przyśpieszenie jej rozwoju oraz na zapewnienie spójności w obrębie UE, czyli zmniejszenie nierówności pomiędzy bogatszymi i uboższymi państwami członkowskimi.
Kolejnym obszarem działalności, na który przeznaczane są duże kwoty, jest rolnictwo. To druga największa pula wydatków UE: prawie 43 mld euro w 2009 r. Pieniądze te służą zabezpieczeniu dostaw bezpiecznej żywności po rozsądnych cenach i o wysokiej jakości oraz zapewnieniu 19 milionom unijnych rolników godziwych dochodów. Kolejne 11 proc. budżetu przeznaczone jest na wspieranie rozwoju obszarów wiejskich, a 10 proc. na ochronę środowiska naturalnego.
Wspólne zasoby
Ogólnie mówiąc, UE rozporządza pieniędzmi jedynie w przypadkach, w których najkorzystniejszym rozwiązaniem jest połączenie sił poszczególnych państw członkowskich. Istotną część środków budżetowych pochłaniają programy badań naukowych. Pozwolą one UE wzmocnić konkurencyjność jej gospodarki na arenie światowej. Wydatki w tej dziedzinie przeznaczane są przede wszystkim na ogólnoeuropejskie projekty badawcze, które umożliwiają połączenie wysiłków i wiedzy naukowców pracujących w różnych państwach członkowskich i uzyskanie korzyści skali. Unijne pieniądze trafiają do wielu obszarów badań naukowych, m.in. dotyczących zdrowia, żywności, biotechnologii, technologii informacyjnych i komunikacyjnych, nanotechnologii, energii, środowiska, transportu, bezpieczeństwa i przestrzeni kosmicznej.
Ile kosztuje Unia Europejska?
Cześć budżetu przeznaczona na administracyjne koszty funkcjonowania UE stanowi zaledwie 6 proc. łącznych wydatków i obejmuje koszty funkcjonowania wszystkich instytucji (mianowicie Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Rady Ministrów) oraz tłumaczeń pisemnych i ustnych na 23 języki urzędowe UE.
Wydatki budżetu
Środki z budżetu UE są przeznaczane na: wprowadzanie innowacji i tworzenie miejsc pracy, rozwój obszarów wiejskich i rozwój regionalny, a co za tym idzie poprawę jakości życia, ochronę środowiska, budowę dróg, wspieranie współpracy w dziedzinie edukacji oraz pomoc doraźną w sytuacjach kryzysowych.
Największa część budżetu jest przeznaczana na zwiększenie konkurencyjności europejskiej gospodarki, przyspieszenie jej rozwoju oraz zmniejszenie nierówności pomiędzy państwami członkowskimi czyli zapewnienie spójności w obrębie UE.
Na drugim miejscu pod względem wydatkowania jest rolnictwo. Środki te są przeznaczone na zapewnienie dostaw bezpiecznej i dobrej jakościowo żywności po dogodnych cenach z jednoczesnym zapewnieniem unijnym rolnikom godziwych dochodów.
Kolejne pod względem wielkości wydatki, to te na wspieranie rozwoju obszarów wiejskich oraz ochronę środowiska.
Następnym obszarem wydatkowania z budżetu są działania UE na arenie międzynarodowej, m.in. propagowanie rozwoju ekonomicznego i społecznego, utrzymywanie pokoju, niesienie pomocy ofiarom głodu i wojen na całym świecie oraz współpraca z krajami sąsiadującymi, a także z krajami chcącymi przystąpić do UE.
Poza wymienionymi już grupami na które wydatkowane są środki z budżetu UE, budżet ten finansuje też administrację Unii, czyli koszty finkcjonowania jej wszystkich instytucji.
Wydatki i dochody budżetu UE muszą się równoważyć. Budzet ten jest relatywnie niewielki, nie może on więc odgrywać znaczącej roli w oddziaływaniu na gospodarkę UE jako całości.
Wydatki budżetu UE można podzielić na obligatoryjne i nieobligatoryjne.
Do wydatków obligatoryjnych należą:
Na wspólną politykę rolną
Wynikające z umów międzynarodowych
Uczestnictwa w międzynarodowych organizacjach
Na wykonanie usług
Wynagrodzenia, szkody, rekompensaty
Rezerwa monetarna
Rezerwa na pomoc natychmiastową
Z kolei do nieobligatoryjnych należą:
Wspólna polityka rolna (fundusze strukturalne, Fundusz Spójności)
Rozwój regionalny
Edukacja, kultura, informacja, działania o charakterze socjalnym
Energia, bezpieczeństwo nuklearne i środowisko
Ochrona konsumenta, rynek wewnętrzny
Badania i rozwój
Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
Gwarancje i rezerwy
Najważniejsze dla poziomu wydatków jest dyscyplinowanie wydatków obligatoryjnych, gdyż mogą wymusić podniesienie poziomu wydatków ogółem. Nie oznacza to jednak, że wydatki nieobligatoryjne są mniej ważne, gdyż w ich ramach można szukać oszczędności oraz również spodziewać się zagrożeń przy realizowaniu budżetu.
Budżet Unii jest z zasady jednoroczny, jednak istnieją zobowiązania długoterminowe. Dlatego musi on zawierać wydatki zarówno bieżące jak i wydatki przyszłe, których górna granica jest ściśle określona.
Na lata 2007- 2013 uchwalono, że wydatki na Konkurencyjność na Rzecz wzrostu i Zatrudnienia to 74,1 mld Euro, Spójność na Rzecz Wzrostu i Zatrudnienia to 308 mld Euro, Ochrona i Zarządzanie Zasobami Naturalnymi to 371, 3 mld Euro, Obywatelstwo, Śprawiedliwość, Wolność i Obywatelstwo to 10,8 mld Euro, UE jako Partner Globalny to 49, 5 mld Euro oraz Administracja to 50, 6 mld Euro. Daje to łączną sumę 864, 3 mld Euro wydatków zaplanowanych na lata 2007-2013.
7