Definicja rozwoju.
Rozwój oznacza ciąg zmian o określonym ukierunkowaniu niezależne od tego, czy ich kierunek oceniany jest pozytywnie czy nie. Postęp oznacza zmiany prowadzące od stanów prostszych do stanów wyższych.
Czynniki rozwoju psychicznego (cztery).
- czynniki wrodzone
- środowisko (na środowisko składa się szereg czynników: znaczący inni, socjalizacja - pierwotna i wtórna, środowisko naturalne, środowisko społeczne, geopolityka)
- wychowanie i nauczanie
- aktywność i działalność jednostki
Stany behawioralne dziecka w ostatnich tygodniach ciąży.
Stan behawioralny jest wyrazem aktywności i zintegrowanego działania układu nerwowego. Stanowi fizjologiczne podłoże rozwoju życia psychicznego.
Na stan behawioralny składa się określona kombinacja fizjologicznych i behawioralnych zmiennych.
Cztery stany (wdł. J.G. Nijhuis`a): głęboki sen, regularny sen, aktywny sen, spokojne czuwanie.
Każdy stan wyznaczają trzy czynniki: rytm pracy serca, ruchy ciała, obecność lub brak ruchów gałek ocznych.
Rozwój i funkcjonowanie zmysłów dziecka w ostatnim trymestrze ciąży.
Rozwój zmysłów jest wzajemnie od siebie zależny (zjawisko intersensoryczności). Narządy zmysłów rozpoczynają funkcjonowanie w następującej kolejności: dotyk, równowaga, węch, smak, słuch, wzrok.
Zmysł dotyku: dziecko dotyka ścian macicy, łożyska, pępowiny, siebie - zgłasza swojej twarzy, która jest szczególnie wrażliwa na dotyk.
Zmysł węchu i smaku: komórki nerwowe wychwytujące substancje chemiczne niosące informacje o zapachach są już od dawna czynne. Dziecko odróżnia smaki. Słodki smak wód płodowych zachęca je do picia.
Zmysł słuchu: Narząd słuchowy i ośrodki słuchowe wykazują aktywność. Dziecko początkowo jest wrażliwe na wibracje, potem na silne, pojedyncze dźwięki, następnie na coraz bardziej subtelne dźwięki.
Zmysł wzroku: Dziecko rozróżnia cienie (jasne i ciemniejsze). Od 26 tygodnia życia na nagłe oświetlenie brzucha reaguje wzmożeniem ruchów i zmianą rytmu serca. Siatkówka tworzy własne sygnały bez światła i wysyła je do mózgu, dzięki temu tworzą się wzrokowe obwody mózgu i następuje proces uczenia się zasad operacyjnych i spostrzegania wzrokowego.
Zmysł bólu: Neurofizjologiczne podłoże odczuwania bólu oraz neurochemiczne systemy związane z bólem są aktywne przed urodzeniem. Reakcja dziecka na ból jest wyraźna.
Różnice w rozwoju płodu wynikające z różnic płci.
W pewnych aspektach dziewczynki przed urodzeniem rozwijają się szybciej niż chłopcy, np. w zakresie rozwoju kostnego, zdolności słuchowych. U chłopców zaś szybciej przebiega proces wzrostu (przy urodzeniu odznaczają się o 2-3% większym wzrostem i o 4% większą masą ciała oraz mają większy obwód głowy i klatki piersiowej). Natomiast są o wiele bardziej podatni na działanie czynników szkodliwych dlatego w ich przypadku częściej dochodzi do poronień, śmierci wewnątrzmacicznej, chorób i wad wrodzonych oraz zachorowalności po urodzeniu.
Komunikacja neurohormonalna w okresie prenatalnym:
Razem z krwią matki docierają hormony, które łączą psychikę matki z tworzącą się psychiką dziecka. Hormony wywołują zmiany w zakresie pracy poszczególnych układów (np. przyśpieszenie tętna), w jego zachowaniu (np. wzmożenie ruchów) oraz w realizacji genetycznie zaprogramowanych zmian morfologicznych układu nerwowego i normalnych, na danym etapie rozwoju, procesów fizjologicznych zachodzących w tym układzie.
Komunikacja behawioralna w okresie prenatalnym:
Negatywne przeżycia emocjonalne w okresie ciąży mogą być źródłem przemocy wobec dziecka. Szczególnie niebezpieczna jest przemoc fizyczna (uderzanie brzuch, krępowanie brzucha) oraz podejmowanie działań, które są niedojrzałymi sposobami radzenia sobie z sytuacją trudną (np. palenie papierosów, picie alkoholu). Każdy rodzaj używek ma działanie toksyczne i może prowadzić do niedotlenienia.
Komunikacja psychiczna w okresie prenatalnym:
Dotyczy ona sfery myśli i wyobrażeń matki, jej doświadczeń życiowych, które mają wpływ na przebieg ciąży, porodu, połogu i laktacji oraz rozwoju prenatalnego dziecka.
Właściwości płodu z okresu prenatalnego stanowiące podstawę do prognozowania jego funkcjonowania po urodzeniu.
Czynniki zaburzające rozwój prenatalny.
Są to czynniki genetyczne, paragenetyczne (zależne od tzw. Regulatora matczynego) i pozagenetyczne (wirusy, pasożyty, bakterie, promieniowanie, toksyny [papierosy, alkohol, narkotyki, leki, antybiotyki], niedotlenienie, stany niedoborowe ilościowe [niedożywienie], stany niedoborowe ilościowe [niedobór witaminy A, B2], komplikacje ciążowe, stres matki, choroby matki, zabiegi położnicze, powikłania.
Wczesne dzieciństwo
granice wiekowe: do 3 roku życia
fazy: - wiek niemowlęcy (1 r. ż.)
- wiek poniemowlęcy (od 2 do 3 r. ż.)
charakterystyka sylwetki:
- pierwotna kifoza
- lordoza szyjna
- lordoza lędźwiowa
charakterystyka postawy:
charakterystyka lokomocji
odruchy
rytm aktywności
zmysły
zmiany rozwojowe
(rozwój fizjologiczny, poznawczy, emocjonalny i społeczny)
uczuciowość dziecka
formy komunikacji z otoczeniem.
Warunki niezbędne do prawidłowego rozwoju niemowlęcia:
Ważna jest bliskość z rodzicami.
Należy zapewnić dziecku odpowiednia ilość snu przeplataną z okresami czuwania(początkowo niemowlęta powinny 16 godzin spać i 8 godzin na dobę czuwać)
Ogromne znaczenie ma pewna ustalona kolejność czynności. Prawidłowa kolejność jest następująca: sen, następnie karmienie , wreszcie czuwanie.
Trzeba dbać o odpowiednią ilość bodźców zewnętrznych, które trzeba dostosować do wieku
Dziecku trzeba zapewnić dogodne warunki do zmiany pozycji ciała. Kontakt z przedmiotami odpowiedni do wieku niemowlęcia.
Przejawy kształtowania się poczucia własnego „JA” w fazie wieku poniemowlęcego.
W okresie poniemowlęcym następuje rozwój odrębności psychicznej i poczucia własnego „Ja”.
(Pierwsze przejawy poczucia „Ja to rozpoznawanie siebie w lustrze. Tworzące się poczucie „Ja” wyraża się u używaniu słowa „ja” w tzw. Pędzie posiadania oraz w dziecięcym negatywizmie. W późniejszym rozwoju poczucie „ja” staje się podstawą do budowania wiedzy o sobie.
Wiek przedszkolny
ramy wiekowe: od 4 do 6 r. ż.
rozwój fizyczny -
rozwój poznawczy -
aktywność ruchowa -
orientacja w czasie i przestrzeni -
rozwój pamięci i uwagi -
podstawowe czynności myślowe
rozwój sprawności językowych i komunikacyjnych
rozwój emocjonalny i społeczny
typy przywiązania
rozwój moralności i osobowości
Zadania rozwojowe wg Havighursta:
W okresie niemowlęctwa wczesnego dzieciństwa:
- Uczenie się chodzenia
- Uczenie się przyjmowania stałego pokarmu
- Uczenie się mówienia
- Uczenie się kontroli nad wydalaniem
- Uczenie się różnic płci i skromności seksualnej
- Tworzenie pojęć i uczenie się mowy do opisu rzeczywistości społecznej i fizycznej
- Nabywanie gotowości do czytania
W okresie średniego dzieciństwa :
- Uczenie się sprawności fizycznych potrzebnych w codziennych zabawach
- Wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego organizmu
- Uczenie się przebywania z rówieśnikami
- Uczenie się właściwych ról męskich i kobiecych
- Rozwijanie podstawowych umiejętności czytania, pisania i liczenia
- Rozwijanie pojęć potocznych przydatnych w życiu codziennym
- Rozwijanie świadomości, moralności i skali wartości
- Osiąganie niezależności osobistej
- Rozwijanie postaw wobec grup społecznych i instytucji
Późne dzieciństwo
granice wiekowe: od 7 do 10-12 r.ż.
Ogólna charakterystyka zmian:
1. Przekształcanie aktywności z głównie zabawy i spontaniczności w działania sterowane, stałe obowiązki zadania i normy.
2. Dalszy rozwój funkcji psychicznych i ich integracja.
3. Trwałe wejście w nowe środowisko poza bezpośrednim wpływem rodziców.
4. Podjęcie nowej roli społecznej - roli ucznia.
Nowe zadania rozwojowe:
- wzbogacanie i uporządkowanie wiedzy o świecie i samym sobie
- opanowanie umiejętności potrzebnych do nabywania i organizowania wiedzy oraz do posługiwania się nią
- opanowanie czytania i pisania
- wejście w grupę rówieśniczą i znalezienie swojego miejsca
Rozwój procesów poznawczych
Uwaga ma podstawowe znaczenie dla rozwoju procesów poznawczych (pozwala skupić się na przedmiocie percepcji). Dzięki uwadze możliwe jest zarówno uzyskiwanie potrzebnych informacji jak i przetwarzanie i zapamiętywanie ich. Dokonuje się to za pośrednictwem:
- ukierunkowanego przeglądu (scanningu) eksponowanych bodźców
- eliminacji bodźców zbędnych lub nieadekwatnych do oczekiwań.
- zahamowania działań impulsywnych
- selekcji i kontroli reakcji właściwych.
Do 5 r. ż. Uwaga dziecka ma charakter mimowolny. Zmiana pojawia się w okresie 5-7 r. ż. Dzieci mogą różnić się stopniem koncentracji uwagi i umiejętnością skupiania uwagi dowolnej. Stopień umiejętności dowolnego skupiania uwagi ma bezpośrednie odzwierciedlenie w postępach w nauce.
W okresie późnego dzieciństwa dalszy rozwój pamięci. Pamięć mechaniczna zmienia się w pamięć logiczną.
Pod koniec młodszego wieku szkolnego dzieci nie tylko dysponują osobistą wiedzą na temat pamięci i skutecznego zapamiętywania (tzw. Metapamięć), ale stosują ją w sposób zróżnicowany.
W późnym dzieciństwie następuje przejście z myślenia przedoperacyjnego do stadium operacji konkretnych (nabywanie i przetwarzanie informacji o świecie). Myślenie logiczne pozwala na przeprowadzenie wnioskowania o charakterze przyczynowo skutkowym. Decentracja poznawcza - umiejętność ujmowania cech rzeczywistości z różnych punktów widzenia oraz na integrowaniu ich w bardziej wielostronny i obiektywny obraz
Rozwój rozumowania moralnego (stadia rozwoju Piageta)
Dzieci chodząc do szkoły są najpierw w stadium realizmu moralnego (5-7 r. ż.) (moralność heteronomiczna) a później w stanie relatywizmu moralnego. Konsekwencją moralności heteronomicznej jest wiara w immanentną sprawiedliwość - złamaniu zasady (nawet jeżeli nikt o tym nie wie) zawsze towarzyszy kara.
Odpowiedzialność obiektywna - uzależnienie moralnej oceny sytuacji od jej fizycznych i obiektywnych skutków.
W stadium moralnego relatywizmu - reguły stopniowo traktowane jako umowy, stworzone dla określonych celów społecznych (prawo, bezpieczeństwo). Reguły mogą się zmieniać.
Ok. 10-11 r. ż. Coraz częściej przejawiają moralność autonomiczną - liczy się duch reguły, a nie litera.
Moralny pryncypializm - satysfakcja z postępowania zgodnie z normą przez siebie wyznaczoną.
Rozwój rozumowania moralnego (stadia rozwoju L. Kolberga)
Stadium I
- Dzieci poniżej 9 r. ż. Przejawiają moralność przedkonwencjonalną (przyjmowanie przez podmiot egocentrycznej perspektywy).
Stadium II
- za słuszne uważa się zachowanie, które odpowiada własnym potrzebom i interesom, a jednocześnie zapewnia wzajemną korzyść w interakcjach z innymi
Stadium III
- moralność konwencjonalna - dziecko potrafi przyjąć punkt widzenia członka grupy społecznej, z którą pozostaje ono w bezpośrednich interakcjach
Stadium IV
- dominuje perspektywa „prawa i porządku społecznego”
Podstawowe sfery działalności:
Życie dziecka koncentruje się wokół trzech sfer aktywności:
- nauki szkolnej
- codziennych zajęć domowych
- zabawy
Dziecko zaczyna internalizować standardy dotyczące wykonywania zadań typowych dla miejsca, w którym funkcjonuje.
Działania podejmowane w tym okresie mają wszechstronne znaczenie i są treningiem sprawności i kompetencji
Późne dzieciństwo to okres przygotowania do samodzielnego zmagania się z wymaganiami zadań oraz stawiania sobie celów i ich realizacji. Nabywanie nawyków związanych z pracą i obowiązkowością. Czas identyfikacji z przyszłymi rolami zawodowymi.
Rozwój społecznych relacji z innymi (grupa rówieśnicza, umiejętności społeczne, akceptacja)
W okresie późnego dzieciństwa wzrasta znaczenie i atrakcyjność kontaktów z rówieśnikami
Wpływ wywierany przez angażowanie się w relacje społeczne:
1. społeczne podporządkowanie się (zmiana w sposobie akceptowania przez dziecko autorytetu)
2. Społeczna akomodacja
3. Rozróżnienie osób będących źródłem autorytetu porównywanie ich między sobą
Coraz większe podporządkowanie opinii rówieśników. Rówieśnicy stają się modelami wzorów myślenia, spostrzegania, oceniania, reagowania. Dzięki wchodzeniu w liczne sieci kontaktów, dziecko rozwija umiejętności zarówno interpersonalne jak i związane z własnym funkcjonowaniem.
Grupa odgrywa ważną rolę w przyswajaniu przez dziecko norm społecznych dotyczących funkcjonowania w układach wzajemnej zależności
Ważna staje się pozycja zajmowana w klasie
Ujemne skutki bycia odrzuconym lub poczucia braku akceptacji
Otoczenie społeczne oddziałuje na dziecko przez system kar i nagród oraz mechanizmy wpływu społecznego
Rozwój kompetencji społecznych w okresie późnego dzieciństwa obejmuje:
- lepsze rozumienie sytuacji społecznych
- poszerzanie wiedzy o ludziach i zjawiskach społecznych
- rozwój w zakresie wnioskowania społecznego
- poznawanie i trening zachowań oraz ról
Rozwój osobowości:
Kształtuje się świadomość siebie oraz obraz samego siebie (jaźń odzwierciedlona).
Dziecko uczy się integrować wiedzę o sobie z różnych punktów widzenia: perspektywy sprawcy, obserwatora, uczestnika, wiedząc, że jest stale tą samą osobą.
Rozwój uczuciowości wyższej
Większa świadomość własnych stanów emocjonalnych i ich wpływu na zachowanie (doskonali się samokontrola)
Kształtuje się umiejętność wyrażania emocji zgodnie z oczekiwaniem społecznym
Dziecko potrafi ukrywać swoje przeżycia przed otoczeniem oraz aktywnie przeciwstawiać się wpływom silnych emocji i pragnień na swoje zachowanie.
Wzbogacenie sfery emocjonalnej
Późne dzieciństwo to okres kształtowania się zainteresowań. Zainteresowania w powiązaniu z możliwościami poznawczymi pozwalają na dalsze poznawanie odnoszące się do siebie i świata.
Tendencja do dziecięcej samosocjalizacji.
Dzieci poszukują informacji same na interesujący je temat
Rozwój rozumowania moralnego podstawą do internalizacji norm.
Środki masowego przekazu lansują obowiązujące wzory wyglądu i zachowania (mogą być szkodliwe).
Zaczyna kształtować się system postaw przekonań.
Pojęcia:
Somity - segmentalne jednostki przyosiowej mezodermy grzbietowej zarodków kręgowców, rozwijające się w procesie somitogenezy symetrycznie po obu stronach cewy nerwowej i struny grzbietowej.
Lanugo - meszek płodowy pokrywający w 4 miesiącu ciąży całą skórę płodu ludzkiego, znikający w 8 miesiącu ciąży, odpowiednik sierści (futra) zwierząt.
Organogeneza - proces biologiczny polegający na tworzeniu się i rozwoju narządów w okresie zarodkowym. (u ludzi 2 miesiąc)
Mielinizacja - tworzenie się otoczki tłuszczowej wzdłuż włókien nerwowych w rdzeniu kręgowym.
rytm naprzemiennej aktywności- zostaje ukształtowany przed urodzeniem. Dziecko wypracowuje swój rytm naprzemiennej aktywności na wzór swojej matki w zależności od jej trybu życia, stopnia rytmiczności i stałości pewnych form aktywności (jedzenie, sen, odpoczynek, ruch).
zjawisko habituacji - zjawisko neurologiczne. Odpowiedź układu na wielokrotne powtarzanie się tego samego bodźca nie niosącego żadnej istotnej informacji coraz mniejsza (dziecko się do niego przyzwyczaja).
komunikacja ostensywna - zwracanie uwagi na obiekty w otoczeniu przez ich wskazywanie. Wyróżnia się dwa rodzaje gestów w tej komunikacji:
- protoimperatywy: wpływanie na interlokutora w celu uzyskania wskazanego obiektu (6-7 miesiąc)
- protodeklaratywy: sposób komentowania aktualnego stanu rzeczy i wywieranie wpływu na uwagę odbiorcy (8-10 miesiąc)
czynności eksploracyjne - występują w kontakcie z nową sytuacja lub bodźcem, pozwalają zaspokoić poznawcze potrzeby dziecka, przybierają różne formy - aktywacji receptorów, przybliżania się do obiektu, manipulacji, stawiania pytań i przypuszczeń.
dojrzałość szkolna - gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki w szkole.
Dziecko gotowe do nauki szkolnej, to takie, które:
- jest dostatecznie rozwinięte psychicznie i ruchowo (precyzja)
- dobra orientacja w otoczeniu i określony zasób wiedzy ogólny o świecie
- rozwinięte zdolności komunikacyjne (zrozumiały dla rozmówcy)
- potrafi działać intencjonalnie
- uspołeczniony, przyjaźnie i zgodnie współdziała, wykonuje polecenia
- dojrzałe emocjonalnie do rozstania z matką na czas szkoły.
medialny „wzór zachowania A” - reprezentuje tendencję do ekstremalnego zaangażowania podmiotu w panowanie nad sytuacją, osiąganie najlepszych wyników i rywalizację. Psychologiczne przejawy: nieustanna gotowość psychofizyczna, nadmierna aktywność, impulsywność i szybkość działań.
rozwój cefalokaudalny - rozwój postępuje od części głowowej przez tułów do części nożnej
rozwój proksymodystalny - oznacza, że zmiany następują od osi podłużnej ciała (kręgosłup) na boki.
Rozwój łokciowo-promieniowy - rozwój w osi poprzecznej przebiega od piątego małego palca dłoni do kciuka.
okres manipulacji specyficznej -
naśladowanie -
zabawa symboliczna -
dziecięce teorie umysłu -
agresja instrumentalna -
agresja wroga -
moralność heteronomiczna -
funkcja symboliczna -
decentracja poznawcza -