Wybrane zagadnienia z filozofii

1. Filozofia i jej działy: metafizyka (kosmologia, psychologia, teologia), epistemologia, aksjologia (etyka, estetyka), logika.

kosmos - wyłonił się z chaosu

logos - rozum

Kosmologia - to filozofia przyrody, to również współczesność, świat powstał w wyniku wielkiego wybuchu.

Psychologia - psyche (dusza) logos (rozum); rozważania o duszy.

Teologia - filozofia Boga, rozważania o Bogu, próba zdefiniowania istoty Boga i próba racjonalnego uzasadnienia dogmatów i prawd wiary.

Epistemologia - episteme (wiedza) - to ogólna teoria poznania, rozważania skąd pochodzi nasza wiedza, w jaki sposób człowiek zdobywa wiedzę.

Aksjologia - aksjos (godny, cenny) to ogólna teoria wartości, to rozważania o wartościach.

subdyscypliny: etyka i estetyka

Etyka - to rozważanie o moralności, to rodzaj refleksji, której przedmiot stanowi moralność

Estetyka - rozważania o pięknie, ale także o sztuce, twórczości artystycznej; rozważania o wartościach tj. piękno, tragizm, komizm.

Logika - to nauka o samym myśleniu, gdzie nie popadamy sami ze sobą w sprzeczności.

2. Metafizyka (ontologia): monizm, dualizm, pluralizm, idealizm, realizm, spirytualizm, materializm.

Metafizyka - to tyle, co ontologia, czyli ogólna teoria bytu.

Monizm - to pogląd głoszący, że byt ma jednorodną naturę.

Dualizm - to pogląd, że byt ma dwoistą naturę.

Pluralizm - to pogląd, że byt ma wieloraką naturę.

Idealizm - to stanowisko zakładające, iż idea jest pierwotna w stosunku do zjawisk. Przykładem jest filozofia Platona „Alegoria Jaskini”

Realizm - to pogląd głoszący, iż przy pomocy zmysłów docieramy do jedynej istniejącej rzeczywistości; filozofia Arystotelesa.

Spirytualizm - to pogląd głoszący, iż byt ma duchową jednorodną naturę; spiryt (duch).

Materializm - to pogląd, iż byt ma jednorodną materialną naturę.

3. Filozofia starożytna: presokratycy (Tales, Heraklit, Parmenides i Zenon, Demokryt, Pitagoras),

Sokrates, idealizm obiektywny Platona i realizm umiarkowany Arystotelesa: cyrenaicy, cynicy, stoicyzm, epikureizm.

Tales - wg., którego pierwszą przyczyną była woda, twierdził, iż „wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa”

Heraklit - to filozof ognia, który głosił wariawilizm (teoria głosząca powszechną zmienność), uważał, że ogień jest podstawowym elementem, a wszystko, co istnieje jest przekształceniem ognia („panta rhei - wszystko płynie”)

Parmenides i Zenon - głosili, że byt jest niezmienny, ponieważ nie ma początku ani końca a ruch jest pozorem.

Zenon stworzył metodę dialektyczną, za pomocą której bronił swoich tez, sprowadzając teorię przeciwnika do absurdu.

Demokryt - twórca atomizmu, systemu deterministycznego, uważał szczęście za cel życia i utożsamiał je z przyjemnością duszy.

Determinizm - to pogląd głoszący, iż każde zdarzenie warunkowane jest przez zdarzenia wcześniejsze. To pogląd głoszący, iż wszystko w świecie ma swoją przyczynę.

Pitagoras uważał, iż pierwszą zasadą jest liczba. Świat zbudowany jest w oparciu o stosunki liczbowe.

Sokrates - twórca intelektualizmu etycznego, zwrócił refleksje filozoficzną ku człowiekowi. Stwierdza, iż człowiek to dusza, która powinna zabiegać o cnotę.

Cnota to tyle co wiedza. Wszelkie zło pochodzi z niewiedzy. „Wiem, że nic nie wiem” Człowiek musi w sposób krytyczny podejść do posiadanej wiedzy.

Etyka Sokratesa to intelektualizm etyczny.

• Idealizm obiektywny Platona - rzeczywistość w swej istocie jest natury duchowej, ale więcej, byt duchowy istnieje niezależnie od naszej świadomości. „Alegorie Jaskini”

Pierwotne - byty poza jaskinią

Wtórne - cienie na ścianie jaskini

Człowiek musi kierować się rozumem i intuicją.

Anamneza - przypomina sobie, tego czego nauczyliśmy się wcześniej.

Arystoteles - realizm Arystotelesa jest umiarkowany, wg. Arystotelesa wszystko co istnieje jest substancją będącą złożeniem materii i formy.

Materia to ciało, wszystko to co poza nią wykracza

Forma to dusza - przyczyna i cel wszystkiego co istnieje

Ludzka dusza ma trzy poziomy i jest nieśmiertelna:

- duszę roślinną

- duszę zwierzęcą

- duszę myślącą

• Cyreneicy - głosili hedonizm czyli głosili, że człowiek powinien osiągnąć maksymalną ilość przyjemności. Celem w życiu człowieka powinna być przyjemność. Odrzucali konwenanse, zasady, normy.

• Cynicy - cnoty jest abnegacja, Diogenes - mieszkał w beczce

• Stoicy - głosili ,że cnotą jest apatia, iż człowiek powinien triumfować wolę nad namiętnościami, skłonnościami. Triumf woli to samobójstwo.

• Epikurejczycy - celem w życiu człowieka powinno być szczęście. Szczęście to brak odczuwania przykrości. Cnota, asceza to środek do zdobycia szczęścia.

4. Wolność: w. zewnętrzna (fizyczna) w w. duchowa (I.Kant), w. pozytywna a w. negatywna; determinizm, epikureizm.

Indeterminizm - pogląd głoszący wolność człowieka (przeciwieństwo determinizmu), posiada wolną wolę, może kierować sobą.

Wolność zewnętrzna to np. wolność swobodnego przemieszczania się; wolność polityczna, słowa, wyznania, ekonomiczna.

Wolność wewnętrzna to wolność duchowa; możemy realizować swoje pragnienia ulegając skłonnościom - wolność stoika.

Wolność pozytywna - to wolność od nakazów, zakazów, przeszkód, manipulacji

Wolność negatywna - to wolność od samo stosowania jednostki o sobie

5. Prawda: def. klasyczna, def. koherencyjna, def. pragmatystyczna, def. relatywistyczna.

KLASYCZNA to zgodność faktów z rzeczywistością

KOHERENCYJNA - to zgodność zdania z pozostałymi przyjętymi zdaniami

PRAGMATYSTYCZNA - zdania czy teorii to tyle, co ich użyteczność i skuteczność w zastosowaniu do działania

6. Dialektyka (Heraklit, Platon, Arystoteles, Hegel, Marks)

Heraklit to ojciec dialektycznego ujmowania rzeczywistości. Przeciwieństwa nieustannie walczą i ścierają się.

Platon, Arystoteles - dialektyka to sztuka dyskutowania, dialog - to taka rozmowa, gdzie zderzamy nasze poglądy z poglądami innych ludzi.

Hegel i Marks - tak samo rozwijają się instytucje tworzone przez świat w sposób dialektyczny.

7. Filozofia polityczna: sofistyka, demokracja (bezpośrednia i przedstawicielska), ideał egalitaryzmu, materializm historyczny K. Marksa, „obywatelskie nieposłuszeństwo:, umowa społeczna (T. Hobbes, J. Locke, J. Rawls).

Sofistyka to instytucja powstała V w.p.n.e., wrażliwa na demokracje. Demokracja miała charakter bezpośredni; demokracja to władza ludu. Sofiści to pierwsi w Europie płatni nauczyciele, którzy przygotowywali młodzież do polityki. Zajęli się sztuką prowadzenia sporów. Sztuka szermierki na słowa. Wg. sofistów prawda absolutna w ogóle nie istnieje, prawo stoi po stronie silniejszego.

Demokracja - władza ludu, jest to system polityczny, w którym zap0ewnione jest prawo do powszechnego głosowania, bez żadnego przymusu

demokracjabezpośrednia - niewielka grupa obywateli, zorientowana w polityce

demokracja parlamentarna -wybór naszych przedstawicieli

Egalitaryzm - pogląd, że wszyscy ludzie są równi, powinno się walczyć o równość wszystkich ludzi.

Obywatelskie nieposłuszeństwo musi mieć zawsze pokojowy charakter.

Umowa społeczna

wg. Hobbes - umowa społeczna była konieczna aby można było zaradzić pernamentnemu zagrożeniu, oddanie władzy w ręce króla - król jest lepszy od stanu natury

„Bellum omnium contra omnes - wojna wszystkich przeciw wszystkim”

„Homo Domini lapus est - człowiek człowiekowi wilkiem jest”

J. Locke - ludzie potrafią żyć pacyfistycznie, stworzyli władzę ustawodawczą, wykonawczą

Umowa społeczna będzie sprawiedliwa jeśli zbudujemy ją za wachlarzem wiedzy.

8. Dogmatyzm teologiczny (św. Augustyn, św. Anzelm, św. Tomasz).

Teologia - rozważanie o Bogu

Prologia objawiona

Prologia racjonalna

Dogmatyzm wg św. Augustyna

Najważniejszy jest porządek serca, chrześcijanin powinien kochać Boga bezinteresownie „pragnę poznać tylko Boga nic więcej”., porzucić to co materialne, przemijające, za każdym pytaniem bez odpowiedzi stoi Bóg.

twierdzą, że boga będziemy kochać mocniej im go lepiej poznamy, chrześcijanin powinien kierować się sercem i rozumem. (Dogmatyzm trójcy świętej)

dowód św. Anzelma psychologiczno-autologiczny

zaczyna od analizy ludzkiego umysłu, od najmłodszych lat wyryta jest idea Boga, byt musi istnieć realnie, gdyby nie istniał realnie nie mógłby być doskonały

św. Tomasz

dokonał klasyfikacje bytów (drabinę bytów): na górze znajduje się Bóg, potem aniołowie, , potem człowiek, zwierzęta, rośliny i byty nieograniczone

5 dowodów na ruch:

- z ruchu - wszelki ruch jest niesamoistny, na początku musi stać Bóg i przykłada rękę do istnienia świata

- przyczynowość - wszystko co istnieje w świecie ma swoją przyczynę, musi istnieć pierwsza przyczyna czyli Bóg

- przypadkowość rzeczy - jeśli wszystko jest przypadkowe, musi być poza nim istota konieczna - Bóg

- z różnic doskonałości - wszystko co nas otacza jest w różnym stopniu doskonałe, ale istnieje istota najdoskonalsza - Bóg

- z celowości - musi istnieć Bóg, który wyznaczył cel, ważny jest porządek rozumu

dogmatyk - w Boga powinniśmy wierzyć

scholastyk - powinniśmy poznać Boga

iluminacja - ma charakter irracjonalny czyli nierozumny

scholastyka - budowanie dowodów na istnienie Boga

9. „Zakład” B. Pascala.

B. Pascal

Starał się przekonać ludzi nie wierząc, że warto żyć boskimi przykazaniami, każdy z nas zmuszony jest do „hazardu” że Bóg jest albo go nie ma.

Wiara w to że Bóg istnieje jest wg Pascala bardziej opłacalne.

10. „Antropologia zamiast teologii” (L. Feuerbach).

Krytykiem teologii był Feuerbach

Religia przyczynia się złu, Bóg jest alienacją człowieka.

Idea Boga - to wyidealizowany człowiek - ludzie przypisują bogu wszystkie cechy ludzkie, został stworzony na obraz człowieka. Zwalczał idee nieśmiertelności i nadprzyrodności. „Myśl z bytu a nie byt z myśli”, podkreślał materialność człowieka „Człowiek jest tym co zje”.

Stwórca jest lepszy od świata który stworzył, dobro powinniśmy czynić ze względu na innych.

11. Empiryzm genetyczny (J. Locke).

Empiryzm - L. Locke

Rodzimy się jako czysta, niezapisaną tablica, to kim się stajemy zależy od czynników zewetrznych, wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia

- świat zewnętrzny - poznajemy do dzięki zmysłom

- świat wewnętrzny - poznajemy go dzięki refleksji, tyczące się głównie aktów myślenia

Trzy poziomy wiedzy wg. Locke:

- intuicyjna

- demonstratywna

- zmysłowa

refleksja inaczej introspekcja

psychologia subiektywna - wszystko pochodzi z doświadczenia

12. Empiryzm metodologiczny (F. Bacon).

empiryzm normatywny wg Bacona

Bacon stwierdził, że nauka aby mogła służyć człowiekowi musi być zbudowana na mocnych fundamentach, musi być poprzedzona eksperymentem,

Eksperyment - powtarzające się obserwacje

Umysł ludzki, naukowo zanieczyszczany jest złudzeniami tzw. teoria idoli:

- złudzenia plemienne - człowiek poznając świat szuka samego siebie, zwierzętom, rośliną przypisują cechy ludzkie, wszystko pokazują na własny wzór, należą do nich:

- złudzenia jaskini - łączą się z wychowaniem, nie ma obiektywnego spojrzenia na świat

- złudzenia rynku - związane z językiem mowy, niewłaściwy dobór słów pozostawia niejasności, naukowiec w sposób precyzyjny powinien posługiwać się słownictwem

- zjawisko desygnacji - wskazanie jednego przedmiotu

- zjawisko denotacji - wskazanie całego zbioru podmiotowości odniesienia

- zjawisko konotacji - nadbudowują się na pierwszym

- złudzenia teatru - szkoła filozoficzna np. filozofia Arystotelesa, pogląd utrzymywał się bardzo długo, nie ważne jest to co zostało powiedziane, ale przez kogo, autorytet taki zmuszał ludzi przez lata do takiego myślenia

antropocentryzm - polega na stawianiu człowieka w centrum świata

antropomorfizm - przypisywanie cech ludzkich zwierzętom i rośliną

13. Natywizm i aprioryzm (Kartezjusz).

ojcem natywizmu był Kartezjusz

starał się stworzyć fundament dla nauki, aby była wolna, zaczął od sceptycyzmu (ktoś wątpiący)

- odrzucił wiarę w doświadczenia - zmysły nas zawodzą, wątpić można we wszystko

- problemem było w jaki sposób doprowadzili do wiary w zmysły, bóg jest najdoskonalszy, nie może nas wprowadzić w błąd

„Myślę więc jestem” - Cogito ergo sum

natywizm - empiryzm genetyczny (racjonalizm)

aprioryzm - empiryzm normatywny (metodologizm)

14. Estetyka transcendentalna (epistemologia) I. Kanta.

człowiek poznaje w świecie, tylko tyle ile sam stworzył, przyroda powinna udzielać odpowiedzi

zacząć od racjonalizmu do empiryzmu

empiryzm - ogólna teoria poznania

a priori - złuda

sądy a priori (z góry) - mają swe źródło w umyśle, niezależnie od doświadczenia

sądy a posteriori - można wywieść z doświadczenia

sądy analityczny a priori - w orzeczeniu o podmiocie nie pojawia się nic więcej co zawiera definicja

sądy analityczny a posteriori - w orzeczeniu o podmiocie pojawia się coś więcej niż zawiera definicja

sądy syntetyczne a priori - pojawia się coś więcej przed doświadczeniem

sądy syntetyczne a posteriori - pochodzą z doświadczenia

sądy syntetyczno-analityczne

15. Nauka: indukcja enumeracyjna i eliminacyjna, dedukcja, „naiwny pogląd na metodykę naukową” i jego krytyka, falsyfikacjonizm (K. Popper).

Falsyfikacjonizm - pozwala odróżnić teorię naukową od obserwacji

Każdy naukowiec powinien zaczynać od hipotez

indukcja empiryczna - rodzaj wnioskowania od obserwacji do pojedynczych przypadków (od szczegółu do ogółu)

indukcja eliminacyjna - wychodzimy od dwóch przypadków

dedukcja - ogólna teoria, przykładamy do jednostkowego przypadku (od ogółu do szczegółu)

16. Relatywizm etyczny a absolutyzm etyczny.

Relatywizm etyczny - to, co jest moralnie zakazane w jednym społeczeństwie, może być dozwolone w innym

Absolutyzm etyczny - pewne czyny nie są tylko złe, ale ich zło nie może zostać zrównoważone przez jakiekolwiek korzystne konsekwencje

17. Utylitaryzm a absolutyzm etyczny, utylitaryzm a utylitaryzm negatywny.

Absolutyzm - konsekwencjalizm (kłamstwo dobre)

Dla chrześcijanina ważne są nakazy i obowiązki, kłamstwo jest złe

Utylitaryzm - „pożyteczne czyli to co może dostarczać najwięcej szczęścia” powinno być zasada naszego działania - szczęście ogółu jest dobrem ogółu

Utylitaryzm użyteczny - to teoria moralności, głosząca iż byt moralny to taki który sprzyja maksymalizacji, sprzyja szczęściu i dobru ogółu, interesy nie są ze sobą sprzeczne

Utylitaryzm negatywny - minimalizacja nieszczęścia i cierpienia

18. Etyka Kanta (imperatyw kategoryczny a imperatyw hipotetyczny).

Kant - stwarzał teorię moralności, nie tylko dla osób chrześcijańskich, również dla ateistów, odwoływał się do rozumu, każdy człowiek zaakceptuje jako słuszny „postępuj według zasady co do której mógłbyś chcieć, aby stało się prawem powszechnie obowiązującym”, należy się zastanowić czy każdy na moim miejscu postąpił by trak samo

Imperatyw hipotetyczny

Człowieczeństwo każdego jest takie samo „innych ludzi traktuj jako cele same w sobie, nigdy jako środki do zdobycia”.

przykład absolutyzmu etycznego

postępuj tylko według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym prawem

Sokrates twierdził, że człowiek jest skazany na wolność, dobro, sprawiedliwość są niezmienne.

19. Chrześcijańska teoria moralności.

Dla chrześcijanina ważne są nakazy i obowiązki, moralność wiąże się z życiem zgodnym ze wskazówkami pochodzącymi od Boga, postrzegane jest jako źródło wszelkiego dobra, przestrzeganie 10 przykazań ma charakter absolutnym bezwarunkowy, kłamstwo jest złe.

Koneskwencjonalizm - istotne są konsekwencje naszego działania

20. Teoria cnót (na przykładzie etyki złotego środka Arystotelesa).

Celem do którego dążą wszyscy ludzie, jest szczęście. Szczęście wg Arystotelesa polega na tym, iż człowiek jako istota racjonalna i myśląca powinien szukać szczęścia w działaniu zgodnym z rozumem, to bowiem właśnie działanie rozumne stanowi fundament doskonałego życia.

21. Intelektualizm etyczny (Sokrates).

Cnota jest dobrem bezwzględnym
Sokrates wskazał na zalety, które są jedne dla całego rodu ludzkiego: sprawiedliwość, odwaga. Zalety te nazwał "cnotami", to specjalne zalety moralne spośród zalet człowieka. Prawa dotyczące cnoty moralnej wywodzą się z samej natury rzeczy, a nie z ustanowienia ludzkiego. Cechą cnoty jest jej powszechność. Człowiek powinien zabiegać o dobro najwyższe, dla dóbr moralnych powinien poświęcić dobro niższe.
Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem
Czyn ludzki jest niezawodnie dobry, gdy wypływa z niego pożytek. Szczęście jest również związane z cnotą; szczęśliwy jest bowiem ten, kto posiada największe dobra, a największym dobrem jest cnota.
Cnota jest wiedzą
Wszelkie zło pochodzi z nieświadomości. Wiedza jest warunkiem dostatecznym cnoty - jest tym samym co cnota. Można się jej nauczyć, gdyż jest wiedzą. Wielkie dobro, jakim jest cnota, nie jest wrodzone, można je nabyć - od nas więc zależy, czy to dobro posiadamy.

22. Antropologia filozoficzna - najważniejsze teorie i perspektywy.

Antropologia - filozofia człowieka

Monizm - materialistyczne spojrzenie na człowieka

Dualizm - pogląd głoszący iż byt ma dwoista naturę

Człowiek powinien zmierzać ku Bogu

Perspektywa - człowiek jako twórca kultury, jako istota posługująca się językiem

22. Psychoanaliza: S. Freud - teoria osobowości, sublimacja; psychologia analityczna: C.G. Jung - teoria osobowości, archetyp; psychologia indywidualna: A. Adler - kompensacja, poczucie niższości, kompleks Napoleona.

Psychoanaliza - to szkoła Z. Fronda

Człowiek to nie tylko świadomość, to co było analizą do tej pory to wierzchołek góry lodowej

Eros - popęd seksualny

Tanatosa - popęd śmierci (autodestrukcja)

Id (ono) - kieruje się zasadą przyjemności (biologiczne)

Ego (ja) - to co świadome we mnie, dział w rzeczywistym świecie (psychiczne)

Super ego - to co z zewnątrz (sumienie, stereotypy), człowiek będący niewolnikiem własnych popędów może je sublimować (społeczne)

Sublimacja - to proces przeniesienia zaspokojenia popędu z poziomu bezpośredniego na poziom wyższy

Jung

Wyróżnił nieświadomość, człowiek nie rodzi się z czystą kartą, ale korzysta z doświadczeń przodków.

Nieświadomość zbiorowa

Archetyp - wzorce zachowań łączące wszystkich ludzi, nie zależnie jak i kiedy się wychował reagował będzie tak samo

Adler

Każdy człowiek jest pomiędzy poczuciem niższości a wyższości. Zamiast o kompleksie Edypa powinno się mówić o kompleksie Napoleona.

23. Filozofia języka: funkcje języka, denotacja, desygnacja, konotacja.

Podstawowe funkcje języka

- estetyczna - komunikat samozwrotny

- refleksyjna - komunikat denotuje (wskazuje) jakieś obiekty

- emotywna - wywołuje reakcję uczuciową

- imperatywna - komunikat ma charakter nakazu

- faktyczna - kontaktowa - potwierdzenie komunikacji

- metajęzykowa - sytuacja, że w języku mówimy o języku

denotacja - zakres znaczenia nazwy, zbiór przedmiotów lub myśli odpowiadających nazwie

desygnacja - powołanie kogoś na stanowisko

konotacja - zbiór minimum cech, jakie musi posiadać każdy z przedmiotów, by mogła ona być do niego stosowana

24. Feminizm: krytyka patriarchatu, sex i gender (Silone de Beauvoir).

patriarchat - kultura zdominowana przez mężczyzn

matriarchat - kultura zdominowana przez kobiety

sex - biologiczna

gender - kulturowa

25. Postmodernizm : globalizacja, pluralizm, „koniec historii”, „kres wielkich metanarracji”, „świat symulakrów”, dekonstrukcjonizm (f. Fukuyama, J. Baudrillard, J. Derrida, J.F. Lyotard). 

modernizm - nowożytność kierujaca się wiarą,

postmodernizm - cechująca się sceptycyzmem,

globalizacja - świat rozwija się za pomocą Internetu, mediów, stajemy się globalną wioską

świat symulaków - świat fikcji

dekonstrukcjonizm - polega na demontażu tekstów filozoficznych kultury

1

---