Wykład 6. A M E R Y K A P O Ł U D N I O W A

Ten termin pojawił się w XVIw. W 1522r. Jan Stopnicki w Krakowie wydał mapę gdzie była Ameryka Południowa. Nazwa pochodzi od imienia odkrywcy Amerillo.

Cały kontynent leży na półkuli zachodniej. Jest to fragment Gondwany. Składa się z 2 wielkich tarcz: stare prekambryjskie tarcze: brazylijska i gujańska. Od kambru nie były fałdowane. Były jedynie ruchy pionowe.

Zachodnie krańce stanowią Andy ( Kordyliery ). Powstał w wyniku fałdowania. Ostateczny kształt nadała orogeneza alpejska. SA tam także fragmenty starych gór. Składa się z elementów działalności wulkanicznej.

17,8mln km² - 12% wszystkich lądów, 3,5% pow. ziemi.

28-29 tyś km ma linia brzegowa. 10tyś km z Oceanem Spokojnym.

Jest to kontynent zwarty. W rejonie płd. Chile. Wybrzeża Ekwadoru i w obrębie Morza Karaibskiego są wyspy.

Otaczające wody Amerykę nie mają rozwiniętego szelfu kontynentalnego tak jak w Azji ( łańcuchy wysp ). Jedynie w rejonie Peru jest szelf, w rejonie ujścia Amazonki i wybrzeża Argentyny mają szelf. To wpływa na klimat. Na zach kontynentu jest pustynia Atakami o takiej genezie jak Namib w Afryce.

Pomost z Ameryką Płn jest wąski. Jest to obszar fałdowy czyli łańcuch górski łączący Andy i Kordyliery w jeden łańcuch górski. Te łańcuchy są na powierzchni przerywane. W podłożu jest ciąg fałdowy, ale zniszczony. Dlatego w Ameryce Środkowej nie ma gór.

Geosynklina indyjska uformowała się w prekambrze. Osadzały się osady, były tam intensywne procesy tektoniczne. Linie tektoniczne ( kreda i trzeciorzęd ) posiadają wulkany na całej długości. 6tyś m przekraczają stożki. Są one czynne w większości.

REGIONY:

1. Andy - od Ziemi Ognistej ( Przylądek Horn ) do Chile. Są Andy centralne, północne i południowe.

2. Nizina Orinoko - 2mln km², ujście Orinoko wkracza w dorzecze Amazonki. Aluwialna, płaska równina ze wzniesieniami starych skał.

3. Wyżyna Gujańska - fragment starej platformy prekambryjskiej. Są tutaj samotne stoliwa skalne ( piaskowce, kwarcyty, wapienie mezozoiczne ) o wysokich zboczach. Są pocięte kanionami. Jest tutaj wodospad Skok Anioła, który ma wysokość powyżej 1tyś m.

4. Nizina Amazonki - aluwialna równina położona na równiku, rozcięta gęstą siecią rzeczną. 120m³/ s - ujście wody do Atlantyku. Niekiedy dochodzi do 300tyś m³/s. Ma ujście szerokości 100km, a głębokość ok. 70m, a nawet w niektórych miejscach 200. Tzn., że ujście jest poniżej poziomu morza, wytłumaczeniem jest to, że jest to jedna z najstarszych rzek na świecie. Niekiedy na nizinie są wychodnie starych skał. Główne ujście Amazonki ma kształt lejka. 1000km w głąb lądu są pływy w kierunku lądu z Atlantyku. Jest to tzw. Fala wsteczna w postaci wału wodnego.

5. Wyżyna Brazylijska - położona na tarczy prekambryjskiej. Dzieli się na mniejsze jednostki. Ograniczona jest wyraźnymi, niskimi, aluwialnymi równinami. Na tej wyżynie są zróżnicowane opady. Od 3tyś mm do 600mm. Są tutaj wielkie systemy rzeczne. Są tutaj wysokie progi. Rzeka Świętego Franciszka uchodzi do Atlantyku.

6. Nizina Boliwijska - młoda, napływowa równina, w podłożu której są stare osady. Na nich jest materiał zwietrzelinowy And i Wyżyny Brazylijskiej. Jest to obszar bagnisty zalewany wodami rzek. W krainie Puntanahal corocznie zalewany jest obszar ok. ½ pow. Polski.

7. Nizina La Planty - nieckowate obniżenie wypełnione trzeciorzędowymi osadami pokrytymi lessami. Występują tutaj stare góry. Jest tu lejkowate ujście La Planty.

8. Patagonia - równinna płyta do 1500m npm. Jest tutaj stare krystaliczne podłoże. Silnie zaznacza się wpływ klimatyczny Atlantyku. Jest to wpływ negatywny. Ta równinna powierzchnia otrzymuje niewiele opadów. Są tutaj formacje stepowe.

• GLEBY

W Andach są gleby górskie, gleby pustynne - wybrzeże Oceanu Spokojnego. Gleby laterytowe, żółtoziemy dominują. Na lessach występują czarnoziemy.

OPADY

Największe opady powyżej 2000mm nad Oceanem Atlantyckim - ujście Orinoko i Amazonki, centralna część Amazonki. Na płd Chile opady sięgają ok. 4000mm, dlatego że prąd Peruwiański już nie oddziałuje. W tym miejscu są pola lodowe o charakterze lodowca kontynentalnego. W Quibolo są opady rzędu 12tyś mm. Jest to związane z cyrkulacją lokalną. Od Peru na płn wzdłuż wybrzeża są niskie opady, poniżej 250mm, a nawet od 40 lat nie było opadów.

• ANDY

Kształt i styl tektoniczny wyznaczają wielkie linie tektoniczne. Andy Nadbrzeżne SA łańcuchem wysp kontynentalnych oddzielonych od lądów zalewem. Jest to pasmo najmłodsze. Na wysokości 2000 - 2500m npm.

Następnie jest śródgórskie obniżenie oddzielające Andy nadbrzeżne od zachodnich.

Kordyliery zachodnie i wschodnie zbiegają się w jedno niezbyt zróżnicowane pasmo w części płn., a później na nowo się rozchodzą. Pomiędzy Kordylierami zach i wsch jest obniżenie, które nie otrzymuje opadów. Jest to płaski obszar pokryty solą - solary. Są to obszary o zwartej pokrywie soli. Jest to wyżynna kotlina.

Jezioro Titicaca - słodkowodne, Jezioro Popo - słone.

• PRZYLĄDEK HORN

Należy do Chile. Jest to obszar o dużej ilości wody. Znajduje się tutaj Park Narodowy.

Wzdłuż łańcucha Andów występuje rzeźba polodowcowa. Wzdłuż wysokich Andów rzeźba obejmuje dopiero wysokości powyżej 3000m npm. Alpy Patagońskie były w całości zlodowacone.

KLIMAT wg OKOŁOWICZA:

- część Pacyficzna - wąski pas przybrzeżny sięgający do środkowej Koldyriery ( do kilkudziesięciu km od wybrzeża )

- część ( dziedzina ) Atlantycka

Strefowość klimatyczna obejmuje 2 regiony: równikowy ( dziedzina atlantycka ) i niewielka część do Pacyfiku

Jest klimat równikowy ( Nizina Amazonki ), na płd i płn jest podrównikowy, natomiast na sawannach i stepach jest kontynentalny.

Odrębność flory to państwo Neotropis. Ogromna ilość endemitów. Prawie całe terytorium jest jednolite z wyjątkiem Patagonii i Chile, które zaliczamy do państwa Holarctis.

Odrębność fauny - ma szczególne gatunki, niektóre wspólne do Australii i Afryki.

Geografia fizyczna oceanów i kontynentów - wykłady

---