ISTOTA I ZAŁOŻENIA NATURALIZMU I SOCJOLOGIZMU PEDAGOGICZNEGO W ŚWIETLE WYPOWIEDZI PEDAGOGÓW Z POCZĄTKÓW XX w.

• NATURALIZM

inaczej koncepcja biopsychologiczna , natawistyczna , pajdocentryczna

Naturalizm pedagogiczny - kierunek w pedagogice utożsamiający proces wychowania jednostki z dostosowaniem się wychowawcy do toku jej naturalnego , spontanicznego rozwoju .

Sformułowane przez J.J. Rousseau główne zasady naturalizmu rozwinął w XIX w. Herbert Spencer (Anglia , 1820-1903) , zaś wprowadził do praktyki Lew Tołstoj (Rosja , 1828-1910) . Do rozkwitu idei naturalizmu pedagogicznego przyczyniły się badania gwałtownie rozwijającej się psychologii eksperymentalnej , które potwierdzały tezę o spontanicznym , nieskrępowanym , a więc naturalnym rozwoju psychiki dziecka . Do głównych przedstawicieli naturalizmu pedagogicznego należy zaliczyć m.in. : E Claparede'a (Szwajcaria , 1873-1940) , Jeana Piageta (Szwajcaria , 1896-1980) , Ellen Key (Szwecja , 1849-1926) , Marię Montessori (Włochy , 1870-1952) , Owidiusza Decroly'ego (Belgia , 1871-1932) oraz Janusza Korczaka (Polska , 1878-1942) .

Założenia naturalizmu :

• proces wychowania jest zjawiskiem naturalnym , analogicznym do innych zjawisk przyrodniczych ;

• natura dziecka jest z gruntu dobra , wychowanie ma to podtrzymać i rozwijać ;

• człowiek przychodzi na świat z gotowymi zadatkami wszelkich cech przez dziedziczność (determinizm biologiczny) ;

• rozwój dziecka - człowieka odbywa się wg pewnych faz , następujących po sobie w sposób konieczny ;

Zatem :

• należy pozostawić dziecku swobodę w doborze treści i form własnych działań ;

• trzeba usunąć z wychowania wszelki przymus i dążenie do urobienia jego psychiki wg jakichkolwiek wzorów ;

• cele wychowania nie mogą wypływać z wartości nadrzędnych , takich jak filozofia , interes państwa , religia itp. , ale powinna wyznaczać je sama natura dziecka , jego indywidualność , zainteresowania i skłonności ;

• wychowanie jest podporządkowane dziecku - „szkoła na miarę dziecka” - i dostosowane do jego faz rozwojowych i indywidualnej natury .

Naturalizm pedagogiczny , poza błędami , jak np. :

• bezkrytyczna wiara w biologiczne zdeterminowanie rozwoju jednostki ludzkiej ;

• przekonanie , że natura dziecka jest czystym dobrem ;

wprowadził do pedagogiki wiele pozytywnych elementów . Niewątpliwie takim pozytywem jest przekonanie , ,,,ze o skuteczności wychowania decyduje gruntowna znajomość psychiki dziecka . Szeroko prowadzone badania psychologiczne stały się z kolei podstawą do opracowywania nowych metod i form wychowywania .

Edward Claparede

• (1873-1940) - szwajcarski lekarz , psycholog i pedagog , współtwórca Instytutu J.J. Rousseau w Genewie .

Pedagogika w jego ujęciu jest właściwie psychologią stosowaną . Wyznawał następujące poglądy pedagogiczne :

• uczynił dziecko ośrodkiem programów i metod szkolnych , a wychowanie uważał za stopniowe przystosowanie procesów umysłowych do pewnych czynności wyznaczonych przez naturalne zainteresowania dziecka ;

• dyscyplinę zewnętrzną zastąpił wewnętrzną , odwołując się do zainteresowań jako głównego czynnika wychowania ;

• domagał się od szkoły :

• szanowania okresu dzieciństwa i etapów jego rozwoju ;

• pobudzania czynności dziecka przy pomocy zabawy i kształcenia tym sposobem czynności umysłowych i moralnych ;

• wiązania pracy szkolnej z jej naturalnym podłożem - ma ona być naturalnym narzędziem działania społecznego i tą drogą budzić zamiłowanie do pracy ;

• uwzględniania i szanowania uzdolnień indywidualnych i stwarzania warunków dla ich rozwoju .

• SOCJOLOGIZM

koncepcja całkowicie przeciwstawna naturalizmowi

Socjologizm pedagogiczny - kierunek w pedagogice traktujący zjawiska wychowania wyłącznie jako skutek oddziaływań społeczeństwa na jednostki i grupy , a zarazem stosujący metody socjologii w badaniu tych zjawisk .

Wyrastał on bezpośrednio z zainteresowań społecznym środowiskiem , w którym w wyniku demokratyzacji zanikały stare , a pojawiały się nowe struktury społeczne . Za główny czynnik determinujący rozwój dziecka przyjmowano środowisko społeczne . Cele wychowania ustanawiało społeczeństwo zgodnie z interesem grupy , środowiska czy narodu . W związku z tym wychowanie jako proces społeczny nie mogło odbywać się poza społeczeństwem , gdyż byłoby pozbawione treści .

Istota socjalizmu pedagogicznego polegała na tym , że proces wychowania utożsamiał się z procesem „urabiania jednostki” przez grupę społeczną i środowisko . Wychowanie miało być środowiskowym procesem kształtowania jednostki na określony typ społeczny , polegać na adaptacji do istniejących warunków . Koncepcja ta głosiła , że każdy osobnik jest określony przez zewnętrzne warunki życia , od których jest ściśle uzależniony .

Za ojca determinizmu środowiskowego można uznać w starożytności Hipokratesa , zaś w nowszych czasach Johna Locke'a. W najnowszych czasach socjologizm w pedagogice reprezentowali : Emile Durkheim , Paul Natorp , zaś w Polsce Stanisław Karpowicz (1864-1921) , Helena Radlińska (1879-1954), Florian Witold Znaniecki (1882-1958), Józef Chałasiński (1904-1979).

Emile Durkheim

• (1858-1917) - francuski socjolog i filozof , profesor uniwersytetu w Bordeaux i Sorbony , twórca socjologizmu i francuskiej szkoły socjologicznej . Założyciel czasopisma „L'Annee Socjologique” .

Najbardziej znane jego dzieło to Zasady metody socjologicznej . Jego poglądy zawierały się w następujących twierdzeniach:

• najważniejsze pojęcia to „wyobrażenia zbiorowe” i „świadomość zbiorowa” ;

• wychowanie to fakt społeczny , narzucający się jednostkom ;

• system wychowania w każdym społeczeństwie ma postać dwojaką :

• jest „wieloraki” , bo w pewnym sensie tyle jest rodzajów wychowania , ile jest środowisk społecznych ;

• jest „jeden” , bo u podstaw tych różnych rodzajów wychowania istnieje jeden ideał człowieka ;

• wychowanie jest działaniem wywieranym przez pokolenia dorosłe na te , które jeszcze nie są dojrzałe do życia społecznego ; zadaniem jego jest rozbudzić i rozwinąć w dziecku pewną sumę stanów fizycznych , intelektualnych i moralnych , których wymaga od niego społeczeństwo jako całość i środowisko szczególne , do którego jest przede wszystkim przeznaczone .

Przeciwstawiwszy się jednostronności skrajnego psychologizmu , popadł w drugą skrajność . Przyczynił się do powstania nowej nauki - socjologii wychowania .

Paul Natorp

• (1854-1924) - niemiecki filozof . Jeden z głównych przedstawicieli tzw. marburskiej szkoły neokantyzmu . W pedagogice głosił socjologizm .

---