2. Refleksje nad przedmiotem pedagogiki. Edukacja, wychowanie czy uczenie się? Rozumienie edukacji, uczenia się i wychowania (wychowanie jako akulturacja, emancypacja i jako pomoc w kształtowaniu tożsamości).
Jakie zadanie spełnia pedagogika jako nauka?
Ma za zadanie opisywać wyjaśniać i rozumieć przedstawione poniżej formy praktyki edukacyjnej . Pedagogika zajmuje się także prawidłowościami rozwoju człowieka , poszerzeniem jego możliwości życiowych na poszczególnych szczeblach edukacji. Pedagogika ma za zadanie opisywać i wyjaśniać praktykę edukacyjną.
Kryteria klasyfikacji szczegółowych dziedzin pedagogiki jako nauki (St. Kawula)
Kryteria klasyfikacji porządkujących szczegółowe dziedziny pedagogiki jako nauki:
Kryterium celów działalności edukacyjnej- cele mogą dotyczyć formowania się zdolności życiowych człowieka. Celem edukacji będzie w tym zakresie np. ukształtowanie umiejętności logiczności myślenia
Kryterium metodologiczne-
Kryterium rozwojowe
Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka
Kryterium instytucjonalne
Kryterium problemowe
Kryterium dziedzin działalności ludzkiej
3.Definicja edukacji, wychowania, kształcenia, uczenia się i nauczania.
EDUKACJA- to ogół oddziaływań służących formułowaniu się ( zmienianiu , rozwijaniu) zdolności życia człowieka.
WYCHOWANIE- to świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków ( zmian rozwojowych) w osobowości wychowanka.
KSZTAŁCENIE- to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata , przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowanie własnej osobowości.
UCZENIE SIĘ - jest procesem nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu ( wiadomości, umiejętności, nawyki, postawy) w toku bezpośredniego i pośredniego poznania rzeczywistości ( doświadczenia i ćwiczenia)
NAUCZANIE- jest procesem kierowania uczeniem się uczniów w toku planowanej pracy nauczyciela z uczniami.
4.Związek pedagogiki z innymi naukami
Badacze pedagodzy bardzo często korzystają zarówno z kategorii pojęciowych socjologii, jak i z teorii socjologicznych, w celu uzyskania wyjaśnień zaobserwowanych w świecie edukacji faktów. Praktyki edukacyjne zachodzą w obrębie grup społecznych , zależą od wielu zjawisk , które stanowią własnymi kategoriami pojęciowymi , ponieważ nie zajmuje się badaniem procesów społecznych.
Praktyka edukacyjna przebiega w ścisłym związku ze zjawiskami, które stanowią przedmiot badań psychologii. W tym przypadku pojęcia, teoria i metoda badań zaczerpnięte z psychologii pozwolą rozwiązać problem dotyczący faktów edukacyjnych , ściślej - skuteczności oddziaływań wychowawczych.
Psychologia podobnie jak socjologia , stanowi dyscyplinę pomocniczą pedagogiki, ponieważ dysponuje systemem pojęciowym i teoriami potrzebnymi do wyjaśnienia wielu faktów psychologicznych , które stanowią kontekst praktyki edukacyjnej
Ja widać psychologia i socjologia dostarczają wiedzy potrzebnej do organizowania , planowania i krytyczynego analizowania praktyki edukacyjnej . Szczególnie przydatna okazuje się wiedza z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii wychowawczej i społecznej . Można dzięki temu krytycznie analizować skutki oddziaływań edukacyjnych , odkrywać obszary, w których edukacja blokuje szanse rozwojowe uczniów , jak i modyfikować jej oddziaływania czyniąc je bardziej efektywnymi.
Oprócz psychologii i socjologii , pedagogika korzysta z dorobku innych nauk, których przedmiot tworzy kontekst dla wyjaśniania faktów edukacyjnych. Jest to m. In. Medycyna ( pedagogika społeczna , pedagogika ogólna) antropologia ( pedagogika ogólna , teoria wychowania)
Związki pedagogiki z innymi naukami należy podkreślić , że ich spoiwem jest przedmiot badań psychologicznych, który istnieje w kontekstach wkraczających w systemy pojęciowe tych nauk.
5.Wychowanie jako zjawisko dotyczące zachowania.
Wychowanie to wszelkie oddziaływania i reakcje dorosłych na zachowanie dzieci i młodzieży. Pod pojęciem „ wychowanie” wielu ludzi rozumie sytuację, w których dorośli próbują wyjaśnić niepełnoletnim za pomocą wyraźnych reakcji , jakie zachowanie ma dla nich sens.
6.Koncepcje i przeobrażenia wychowania wg. F. W. Kron'a
Dzięki koncepcji Fredericha W. Krona dyskusja na temat pojęcia wychowania toczy się wokół koncepcji , które w starciu z podejściem historycznym tworzą pewien kontekst pojęć wstępnych. Wychowanie jest więc: przyciąganiem , przewodzeniem, chowaniem, pozwoleniem na dorastanie , przystosowaniem i pomocą w życiu.
Wychowanie jako Przyciąganie- na przykładzie alegorii jaskini Platona. Przyciąganie to uwolnienie z ciemności ku światłu wyższemu poznaniu. Rozsądek jest właściwym środkiem przyciągania.
Wychowanie jako przewodzenie- pochodzi z wojskowego sposobu myślenia. Do głosu dochodzą wszelkie formy podporządkowania jednemu autorytetowi. Istnieją następujące formy autorytetu: ( Autorytety urzędowe- ze względu na pozycję, a. personalny- ze względu na pozytywne oddziaływania, a. rzeczowy- ze wzg. na wiedzę fachową, a. delegowany - ze wzgl. na pełnomocnictwo. Znaczenie autorytetu dla wychowania jest związane raczej z funkcją dawania przykładu i wskazywania kierunku niż z funkcją dyscyplinowania.
Wychowanie jako chów - odnosi się do poglądów Johanna Friedricha Herbata , twórca lekcji. U I. Kant porządek w wychowaniu jest jednocześnie oparciem się na zasadach rozsądku i przyzwoitego działania.
Wychowanie jako pozwolenie na dorastanie- opiera się na myśleniu naturalistycznym . Na pierwszym miejscu należy tu wymienić Jeana- Jacquesa Rousseau
Wychowanie jako przystosowanie - jest mocno związane z naukowymi teoriami o systemach
Wychowanie rozumiane jako pomoc w życiu- wiąże się z wieloma nazwiskami. Św Jan Bosko pierwszy który na podstawie wiary chrześcijańskiej domagał się pomocy w wychowywaniu dla wszystkich ludzi.
7.Podstawowe warunki wychowania (wychowanie jako podstawa egzystencji, uspołecznienie, formowanie cech osobowościowych, jako proces, jako program pomocy)
Wychowanie jako podstawa egzystencji- człowiek nie przychodzi na świat z takimi zdolnościami samokształceniowymi, które pozwolą mu po prostu nauczyć się przetrwania. Potrzebuje więcej czasu niż wiele zwierząt zanim opuści gniazdo rodziców i stanie się samodzielny. Nawet później potrzebuje przychylności i korzysta z doświadczeń innych ludzi. I. Kant „ Człowiek potrzebuje własnego rozumu, nie posiada instynktu , musi zatem sam nakreślić sobie plan własnego postępowania” . Wychowanie jest stanem rzeczy ludzkiej egzystencji ,która być może jest zdana na wychowanie nawet przez całe życie. Człowiek jest zmuszony odnaleźć się tam, gdzie żyje. Takie podejście wymaga jednocześnie uzasadnienia celów i metod wychowawczych , ponieważ należy zadbać o to, by wychowanie przyniosło sukces w sensie egzystencjalnym.
Wychowanie jako uspołecznienie i socjalizacja- nieświadome bycie formowanym jest związane z uspołecznianiem. W ramach uspołeczniania mieści się proces internalizacji społecznych zwyczajów, rytuałów i wzorców zachowania charakterystycznych dla systemów społecznych , a także uwewnętrznienia wszelkich form i postaw społecznych oraz sposobów postępowania. Pojęcie to wskazuje na fakt, iż nie da się uniknąć zdeterminowania jednostki przez strukturę społeczną jej środowiska. SOCJALIZACJA- jest również procesem uczenia się , podczas którego uwewnętrznione zostają symboliczne specyficzne wartości i normy bezpośredniego otoczenia przed wszystkim poprzez nauczanie się języka. Społeczna siła przetrwania. Socjalizacja potwierdza , że determinacja i autonomia mogą być rozróżnione w sposób krytyczny tylko w rozważaniach metateoretycznych. Socjalizacja widziana jako uspołecznienie natury ludzkiej daje wychowaniu pole do działania tylko tam , gdzie poza wspieraniem społecznego uczenia się wydobywa własne pomysły i intencje spocjalizacyjno-transcendentne.
Wychowanie jako formułowanie cech osobowościowych- wychowanie jako świadome , odpowiedzialne formowanie cech osobowych jest częścią profesjonalnego działania pedagogicznego oraz jego wzorów i wytycznych . Należy krytycznie podejść do procesu wychowania jako socjalizacji , gdyż powinien on być działaniem celowym i zorganizowanym zgodnie z prawem i z wartościami etycznymi , stają się powszechnym przygotowaniem jednostki do uczenia się. Pojęcie ”uczenia się” , „rozwój” i „kształcenie” są traktowane przez Krona jako podstawowe pojęcia interapersonalne.
wielość teorii UCZENIA SIĘ opiera się na różnorodność podstawowych założeń odnośnie do wewnętrznej organizacji podmiotu i jego transformacji skierowanej na zewnątrz.
Poprzez ROZWÓJ Kron rozumie ciągłe zróżnicowanie organizmu przy coraz większej integracji. Rozwój wiąże się z wieloma teoriami naukowymi. Rozwój to mechanizm zmiany zachowania poprzez wzrost doświadczeń. Po drugie to uaktywnienie wrodzonego programu dojrzewania i autoformacji podmiotu , a także wyobrażenia siebie i planowania własnego rozwoju.
KSZTAŁCENIE jako wewnętrznej umiejętności pochodzi od Wilhelma von Humboldta
Wychowanie jako proces- postrzeganie wychowania jako procesu wymaga wyjścia poza statystyczność definicji i odwołania się do praktyki. Wychowanie jest szeregiem zmieniającym się sytuacji , których nie da się przewidzieć , nie da się ogarnąć wzrokiem aby nimi stresować. Próba odszukiwania źródeł przebiegu procesu , rozwoju i zmian , którym wychowanie albo podlega , albo musi je uwzględnić w sferze działaniowej. W teorii wychowania rozumianego jako proces , należałoby uwzględnić złożone obserwacje dotyczące uwarunkowań sytuacji wychowawczych.
Wychowanie jako program pomocy - pomoc ma zawsze wymiar ludzki , skierowany na człowieka respektujący go w jego świecie i sytuacji życiowej. Pomoc sięga do zasobów zewnętrznych i wewnętrznych , których uaktywnienie umożliwia osiągnięcie w miarę możliwości tego co najlepsze. Organizacja pomocy wychowawczej opiera się na uwzględnieniu czynników indywidualnych i strukturalnych. Konkretnie oznacza to , że każda pomoc musi brać pod uwagę stan jednostki i jej środowiska. Kolejnym czynnikiem uwzględnianym w wychowaniu jest nastrój życiowy, czyli duchowy i cielesny stan jednostki , forma i stopień upośledzenia lub choroby oraz działania psychosomatycznym. Świat życia , sytuacja życiowa i nastrój życiowy to elementy systemu, które znajdują się w polu napięć pomiędzy jednostką i środowiskiem , czyli społeczeństwem, gospodarką i kulturą.
8.Pogląd Johannes R. Holler na efektywność uczenia się ( biologia i psychologia)
Holler przekonuje, że dla ogólnej sprawności umysłowej i efektywności procesu uczenia się bardzo ważne jest stymulowanie obydwu półkul. Uczenie się możemy traktować jako proces , dzięki któremu człowiek powinien się uczyć lepiej panować nad własnymi emocjami, a przede wszystkim kontrolować swoje relacje z otoczeniem budowane na emocjach, poddając je kontroli rozumu , generowanej przez hipokamp.
9.Dwie hipotezy koncepcji rewolucji w uczeniu się Gordona Drydena, Jeannette Vos
Ich koncepcja rewolucji w uczeniu oparta jest na ośmiu przekonaniach.
świat dotarł do punktu zwrotnego w swojej historii
przeżywamy obecnie rewolucje , która zmienia sposób naszego życia , porozumiewania się , myślenia i osiągania dobrobytu
rewolucja ta określi jak i czy w ogóle my i nasze dzieci będziemy pracować zarabiać na utrzymanie i w pełni cieszyć się życiem
po raz pierwszy w dziejach niemal wszystko jest możliwe
prawdopodobnie jedna osoba na pięć, nawet w krajach rozwiniętych wie, jak w pełn skorzystać z tych gwałtownych przemian
jeśli nie znajdziemy właściwych rozwiązań , do elit 20 % każdego społeczeństwa będzie trafiało 60% jego dochodu , podczas gdy najuboższe 20 % będzie musiało zadowolić się zaledwie 2 %. Jest to niezawodna recepta na nędzę, brak wykształcenia.
Konieczna jest rewolucja w podejściu do ustawicznego kształcenia, przebiegająca równolegle do rewolucji informatycznej, tak aby wszyscy mogli korzystać z czasów potencjonalnego dobrobytu.
Na szczęście ta rewolucja - która może pomóc z nas uczyć się wszystkiego znacznie szybciej i lepiej - również nabrała tempa.
10.Dane dotyczące ilości procentowej zapamiętywania informacji poprzez stosowanie różnych działań poznawczych ( czytanie, mówienie, słuchanie itp.)
10% z tego co czytamy
20% z tego co słyszymy
30% z tego co widzimy
50% z tego co widzimy i słyszymy
70% z tego co mówimy
90 % z tego co mówimy i robimy
11.Koncepcja kształcenia Jerome Bruner'a (dwa sposoby uczenia się, trzy poziomy tworzenia reprezentacji, kategoryzacja)
Bruner pojmuje kształcenie jako nabywanie umiejętności zdobywania wiedzy, możemy powiedzieć , że jest to teoria korespondująca z definicją uczenia rozumianego jako dwa zasadnicze sposoby uczenia się. Akt dokonywania odkryć polega zdaniem Brunera na przekształcaniu danych informacji i wiedzy. Dokonywanie odkryć jest zawsze związane z wychodzeniem poza dostarczone informacje. Wychodzenie po dostarczone informacje możliwe jest wtedy, kiedy człowiek opanuje schematy myślowych operacji formalnych . Są to:
-> Reprezentacja enaktywna- czyli wiedza o czymś zawarta w trakcie robienia czegoś, podejmowania działań i zdobywana w trakcie robienia czegoś , podejmowania działań i zdobywania doświadczeń wynikających z manipulowania obiektami.
-> reprezentacja ikoniczna -czyli wiedza o czymś zawarta w obrazach czegoś lub wyobrażeniach człowieka o czymś , której głównym źródłem jest porównanie ( wydobywanie podobieństw i różnic) ważne dla procesu kategoryzacji.
->reprezentacja symboliczna - czyli wiedza o czymś zawarta w systemach symbolicznych np. w mowie, organizacji przestrzeni, dźwięków, barw, którą można uzyskać , posługując się rozumowaniem abstrakcyjnym, wykonując operacje właściwie myśleniu symbolicznemu przy użyciu pojęć abstrakcyjnych.
Zgodnie z teorią kształcenia Brunera przyswajanie wiedzy ma sprzyjać rozwojowi intelektualnemu człowieka , to musi być procesem aktywnym , zarówno na etapie gromadzenia danych , informacji i wiedzy , jak i na etapie kodowania , przekształcania i wytwarzania nowej wiedzy.
Najważniejszym pojęciem teorii uczenia się Brunera jest KATEGORYZACJA- wg. Niego uczenie się jest procesem opanowywania istniejących kategorii lub tworzenia nowych . Kategoryzacja wiąże się głównie z procesem kodowania danych i informacji w umyśle człowieka. Wiedza o procesach kategoryzacji ma duże znaczenie dla opisywania wyjaśniania i interpretowania interakcji zachodzących w procesach edukacyjnych.
12.Współczesne wzory uczenia się. ( B.D. Gołębniak)
4 wzory uczenia się oraz odpowiadające tym wzorom stosowne strategie nauczania
Wzory behawioralne uczenia się i nauczania- jest pojmowane jako uczenie się określonych zachowań pod wpływem wzmocnień ( systemu kar i nagród) dla utrwalenia pożądanych relacji między bodźcem a reakcją. Istota polega na coraz bardziej precyzyjnym formułowaniu celów ( od ogólnych po operacyjne)
Wzory procesualno-poznawcze uczenia się i nauczania- uczenie się jest tu rozumiane jako konstruowanie i rekonstruowanie wiedzy w toku nabywania doświadczeń , gromadzenie danych i informacji , przetwarzania tych zasobów danych i informacji w wiedzę oraz włączanie wiedzy w dotychczasowe struktury poznawcze.
Wzory synergetycznego uczenia się i nauczania- uczenie się jest w tym przypadku rozumiane jako tworzenie wspólnoty osób uczących się. Ten wzór uczenia koreluje z nauczaniem wykorzystującym tworzenie zespołów i budowanie korzystnych relacji i interakcji pomiędzy członkami zespołu w celu wspomagania procesu uczenia każdego z członków tego zespołu.
Wzory całościowego uczenia się i nauczania- uczenia się jest tu rozumiane jako formułowanie „indywiduum” . Ten wzór uczenia się skorelowany jest z nauczaniem rozumianym jako wspieranie podmiotowego istnienia i funkcjonowania człowieka.
Nie ma jednej koncepcji uczenia ani jednej strategii nauczania , a w pedagogicznej refleksji nad uczeniem i nauczaniem wykorzystywane są różne teorie.
13.Wychowanie jako akulturacja, emancypacja i jako pomoc w kształtowaniu tożsamości.
Literatura obowiązkowa:
Callo C., Modele wychowania, w: Pedagogika. Podstawy nauk o wychowaniu. T. I, red. B. Śliwerski, Gdańsk 2006;
Hejnicka - Bezwińska T., „Uczenie się” jako centralna kategoria pojęciowa współczesnej praktyki edukacyjnej, w: Tejże, Pedagogika ogólna, Warszawa 2008;
Rubacha K., Edukacja jako przedmiot pedagogiki i jej subdyscyplin, w: Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2003
Przebieg zajęć:
Zajęcia warsztatowe
Wprowadzenie elementów poprawnej prezentacji.
Prezentacja tematu: Wychowanie jako akulturacja, emancypacja i jako pomoc w kształtowaniu tożsamości - przez studentów (prezentacja Power Point, dyskusja, pytania problemowe).