Judaizm jest najstarszą istniejącą religią monoteistyczną, ukształtowaną w II tysiącleciu p.n.e. i wyznawaną przez Żydów. Jest też pierwszą religią abrahamiczną. Jej wyznawcy znajdują się na całym świecie, ale obecnie jest ich najwięcej w Izraelu - 4,7 mln i Stanach Zjednoczonych - 5,6 mln.Podstawą judaizmu jest wiara w jednego Boga (osobowego, niepodzielnego, będącego bytem niematerialnym, bezcielesnym i wiecznym), będącego nie tylko stwórcą świata, także jego stałym "nadzorcą", czy też "opiekunem". Bóg ten zawarł z ludem Izraela wieczyste przymierze, obiecując ochronę i pomoc w zamian za podporządkowanie się nakazom Boga. Wiele innych kanonów judaizmu zmieniało się na przestrzeni wieków.Zauważono związki pomiędzy wierzeniami Hebrajczyków a egipskim kultem Atona, przez co powstały dwie sprzeczne teorie:
Echnaton zapożyczył monoteizm od Hebrajczyków i zaczął czcić Jahwe Adonai, określając go mianem Aton.
W obu przypadkach zakłada się silne więzi Hebrajczyków z Egiptem oraz w różny sposób łączy się powstanie kultu Atona lub JHWH z biblijnym exodusem.
Judaizm pierwotny
Według tradycji wywodzi się z wierzeń Hebrajczyków, którzy najprawdopodobniej wchodzili w skład koczowniczych plemion Habiru przybyłych do Syropalestyny zza Eufratu. Przechowywali oni tradycję o wędrówce ich przodka Abrahama z mezopotamskiego Ur do Kanaanu i przymierzu zawartym przez niego z Bogiem, który obiecał mu liczne potomstwo i we władanie kraj Kanaan. Znakiem tego przymierza stało się obrzezanie. Również przekazywano tradycje dotyczące potomków Abrahama (Awraham - אברהם): syna Izaaka (Icchak - יצחק), wnuka Jakuba (Jaakow - יעקב) (zwanego też Izraelem) i prawnuków: Rubena, Symeona, Lewiego, Judy, Peresa, Issachara, Zabulona, Gada, Dana, Asera, Józefa i Beniamina - od których pochodzić miało 12 plemion izraelskich. Tradycja mówiła również o niewoli potomków Izraela w Egipcie (Micrajim - מצרים), o nowym przymierzu, jakie zawarł Bóg JHWH (יהוה) z Mojżeszem (Mosze - משה), o plagach, które Bóg zesłał na Egipcjan i o pomyślnej ucieczce z Egiptu dzięki licznym cudom i opiece Boga. Zachowano też przekaz o wędrówce przez pustynię, ustanowieniu kapłaństwa (spośród synów Lewiego - lewitów), oraz o zdobywaniu Ziemi Obiecanej pod wodzą Jozuego w walkach z zamieszkującymi je ludami. Ciągłe zagrożenie z ich strony spowodowało tendencje centralistyczne i w końcu utworzenie zjednoczonej monarchii izraelskiej (Saul, Dawid, Salomon).Niektórzy sądzą, iż judaizm pierwotny miał charakter henoteistyczny (tzn. uznawano wiele bóstw, przy traktowaniu jednego z nich - w tym przypadku JHWH, za najwyższego). Nie istniały jednak jeszcze pojęcia życia pozagrobowego, duszy nieśmiertelnej, wiary w przyjście mesjasza. Judaizm ten znalazł swoje odzwierciedlenie w najstarszej części Biblii - Pięcioksiągu, księdze Jozuego i niektórych Psalmach. Przyjmowano, że po śmierci ludzie nie giną całkowicie, lecz schodzą do "doliny śmierci", gdzie egzystują jako cienie nie mając wpływu na żywych. Zupełnie wyjątkowe postacie jak Henoch oraz Eliasz zostali żywcem pochwyceni do nieba (Genesis 5:24; 2 Królewska 2:11).Judaizm pierwotny miał zapewne uproszczoną liturgię, polegającą na składaniu ofiar całopalnych z pierworodnych baranów. Kult był sprawowany na licznych "wyżynach", na przykład na górze Garizim. Król Salomon dokonał centralizacji kultu, budując w 967 p.n.e. świątynię jerozolimską, lecz po jego śmierci królestwo rozpadło się na dwa królestwa: Izrael (z siedzibą w Sychem) i Judę (z siedzibą w Jerozolimie). W obu ośrodkach kapłani spisywali teksty religijne i prawne, które stały się trzonem Tory - żydowskiego prawa religijnego.Upadek królestw Izraela (722 p.n.e.) oraz Judy (586 p.n.e.) spowodowany był według tradycji licznymi odstępstwami od przykazań Boga JHWH, a szczególnie obdarzaniem czcią bogów "cudzoziemskich". Upadek królestwa Judy oznaczał zburzenie pierwszej świątyni jerozolimskiej i okres niewoli.
Judaizm świątynny powstał w czasach niewoli babilońskiej, po wypędzeniu ludności Izraela na tereny dzisiejszego Iraku i po najeździe Palestyny przez Achemenidów. W tym czasie ostatecznie zredagowano większą część Starego Testamentu oraz przeprowadzono reformę religijną (reforma Ezdrasza). Odnowiony judaizm zaczerpnął prawdopodobnie niektóre nowe koncepcje z zaratusztrianizmu: idee wędrówki dusz po śmierci do piekła lub nieba, Sądu Ostatecznego, przyjścia Mesjasza i osobistej odpowiedzialności za swoje czyny przed Bogiem. Reforma wiązała się z włączeniem w kanon Biblii pism proroków: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i innych. Po powrocie z niewoli babilońskiej oprócz odnowionego systemu wierzeń opracowano skomplikowaną liturgię, która była sprawowana wyłącznie przez kapłanów w Świątyni Jerozolimskiej wybudowanej w 536-515 p.n.e. na miejscu starej świątyni króla Salomona. W świątyni tej nie było już jednak zaginionej Arki Przymierza. Pod panowaniem hellenistycznej dynastii Seleucydów (190-141 p.n.e.) próbowano zmusić Żydów do kultu bogów greckich, co spowodowało powstanie machabejskie. W II w. p.n.e. obok kapłanów i związanego z nimi stronnictwa saduceuszy, którzy bronili znaczenia kultu świątynnego, pojawili się "uczeni w piśmie" i stronnictwo faryzeuszy, którzy kładli nacisk na znajomość pism pięcioksięgu mojżeszowego i proroków oraz na skrupulatnym wypełnianiu zawartych w Biblii przepisów moralnych, rytualnych oraz prawnych. Oprócz nich powstawały mniejsze "sekty": ascetycznych esseńczyków, których poglądy zachowały się w rękopisach z Qumran, zwolenników Jana Chrzciciela oraz zwolenników Jezusa Chrystusa, którzy dali początek religii chrześcijańskiej. Po podbiciu kraju przez Rzymian (63 p.n.e.) rosnące znaczenie zdobywało niepodległościowe stronnictwo zelotów, których wysiłki spowodowały w końcu wybuch powstań żydowskich i zburzenie Jerozolimy przez Tytusa w 70 r. n.e., a następnie przez Hadriana w 135 r. We wszystkich dotychczasowych etapach rozwojowych judaizmu największe znaczenie religijne posiadali kapłani na czele z arcykapłanem.
Kult samego Boga
Stary Testament zezwala na oddawanie chwały, składanie ofiar i kierowanie modlitw jedynie do samego Boga. Kult wszelkich innych istot określany jest mianem bałwochwalstwa, nieświadomej czci demonów i przedstawiony został jako jeden z największych grzechów.Jednocześnie judaizm postrzega Boga jako jednoosobowego i w żaden sposób niepodzielnego, głównie w oparciu o takie wersety jak Powtórzonego Prawa 6:4. Z kolei chrześcijaństwo uznaje jednego Boga trójosobowego wskazując na wypowiedzi Boga w liczbie mnogiej z Genesis 1:26, 3:22, 11:6-7, a także Izajasza 6:8 oraz Ozeasza 12:4(5). Innymi słowy, dla wyznawcy judaizmu kult Jezusa jest bałwochwalstwem, gdyż jest On postrzegany nie jako wcielenie samego Stwórcy, Boga Izraela, lecz jako stworzenie. Dla tych samych powodów także Świadkowie Jehowy odrzucają kult Jezusa uważając go za najwyższego rangą anioła. Z kolei chrześcijanie uważają Jezusa za wcielenie samego Boga Jahwe.Innymi słowy, chrześcijanie w judaizmie postrzegani są jako czciciele dwóch bogów: prawdziwego Jahwe i fałszywego Jezusa, podobnie jak niegdyś zbuntowany Izrael czcił Jahwe i Baala (1 Królewska 18:21). Jeszcze krytyczniej oceniani są wyznawcy różnych odłamów katolicyzmu, gdyż poza kultem Jahwe i Jezusa występuje tam adoracja aniołów oraz zmarłych uznawanych za świętych (gł. kult maryjny), a także kult obrazów, posągów, relikwii i hostii (sporządzanie jakichkolwiek kultowych podobizn czegokolwiek i kogokolwiek zostało zakazane przez Mojżesza w księdze Powtórzonego Prawa 4:15-18.25-26 czy 5:8).