Stanisław Kawula, Józefa Brągiel, Andrzej W. Janke: Pedagogika rodziny.
Toruń 1998
Książka Pedagogika rodziny pod redakcją Stanisława Kawuli, Józefy Brągiel
i Andrzeja W. Janke jest zbiorem studiów, które stanowią szkic problematyki pedagogiki rodziny współczesnej. Książka zawiera trzynaście rozdziałów podejmujących temat rodziny w różnym kontekście. Autorzy opracowania stosują
z umiarem normatywne i wzorcowe aspekty "pedagogiki rodziny". Wyobrażają sobie pedagogikę i badania nad wychowaniem, jako obszar wymiany doświadczeń badawczych i edukacyjnych, jako sferę refleksji nad własnym działaniem w tym względzie
Rodzina jest integralną i bardzo ważną instytucją każdego społeczeństwa. Jest podstawą dla społecznego, psychologicznego i w końcu biologicznego rozwoju, co
w znacznym stopniu przyczynia się do przyszłego zachowania, rozwoju, a także, jakości życia. Całe życie człowieka przebiega w rodzinie i nie powinna jednostka być jej pozbawiona. Nawet, gdy owej rodziny nie posiada to w najbliższym otoczeniu poszukuje po przez obserwację wzorców rodzin znajomych, krewnych. Posiadanie rodziny i bycie częścią rodziny jest naturalną potrzeba każdej jednostki, gdyż daje możliwość kształtowania określonych cech osobowości czy poczucia własnej wartości.
Rodzinę potocznie definiuje się, jako parę małżeńską posiadającą dzieci. Wśród licznych definicji rodziny, występujących w literaturze socjologicznej, wymogom odpowiada; definicja J. Szczepańskiego, określająca rodzinę, jako małą grupę pierwotną złożoną z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski oraz silna więź międzyosobnicza.
Obecny kształt i sytuacja współczesnej rodziny w skali globalnej (świata i jego regionów) - ze względu na różne środowisko geograficzne czy społeczno-kulturowe zawiera wiele cech wspólnych, zunifikowanych; - z drugiej zaś, rozliczne znamiona zarysowujące odrębność typów rodzin, wzorców i modeli życia, osobliwości
w strukturze i ich funkcjonowaniu.
Dzisiaj rodzina jest - podobnie jak przed wiekami - wciąż przedmiotem rozważań filozoficznych, treścią zamysłów twórczych (np. literackich, rzadziej w obszarze innych dziedzin sztuki), obiektem sądów i ocen potocznych oraz regulacji prawnych. Ale jest ona również obecnie treścią analiz i prognoz na gruncie polityki społecznej, przedmiotem zainteresowania opinii publicznej i publicystyki dziennikarskiej,
a ponadto stanowi wieloaspektowy przedmiot poznania naukowego. W naszym chrześcijańskim kręgu kulturowym stanowi rodzina ważkie zagadnienie nauki społecznej kościołów.
Pedagogika rodziny zezwala - zwłaszcza rodzicom - zrozumieć zachodzące w rodzinie wydarzenia oraz chcieć i umieć na nie wpływać według przyjętego przez siebie wzorca. W dyrektywie tej zawarta jest centralna myśl pedagogiki społecznej, aby dane zjawisko (tutaj rodzinę!) poznawać i zarazem zmieniać. Przekonujące są z pewnością argumenty podane przez Mirosława Wójcika, uzasadniające potrzebę wyłonienia
w pedagogice subdyscypliny pod nazwą "pedagogika rodziny". Sądzi on m.in., że warto podjąć trud wyodrębnienia pedagogiki rodziny nie dla samej istoty rozwoju nauki, ale przede wszystkim wychodząc naprzeciw potrze bom społeczeństwa, wobec którego właśnie ta subdyscyplina pełni rolę służebną.
Trudności w konstytuowaniu się pedagogiki rodziny należy wiązać z kryzysem towarzyszącym rozwojowi pedagogiki (nauk pedagogicznych) w XX wieku. Pedagodzy różnie oceniają zjawisko dyferencjacji naukowej, którego wynikiem jest wyodrębnienie (usamodzielnianie) coraz większej liczby przedmiotowo wąskich dyscyplin pedagogicznych.
Poszczególne rozdziały Pedagogiki rodziny zostały tak napisane, ażeby ukazać na wybranych zagadnieniach cztery główne funkcje badawcze, w odniesieniu do rodziny, rozumianej przede wszystkim jako grupa, instytucja wychowawcza czy też system społeczny. Jest to funkcja opisowo-wyjaśniająca, analityczna, normatywna
i terapeutyczna.
Analizując strukturę rodzin w Polsce w ostatnich 20 latach należy stwierdzić, że model rodziny oparty na nierozerwalnym związku małżeńskim - i to sakramentalnym, z dziećmi, w rozlicznych powiązaniach z krewnymi, z wyraźnym podziałem zadań pomiędzy kobietą, i mężczyzną. - wprawdzie nadal dominuje, ale równocześnie upowszechniają, się i inne formy życia rodzinnego.
Dawniej tylko pierwsza forma życia rodzinnego, tzn. rodzina pełna uważana była za normalną, tzn. powszechnie aprobowaną -wszystkie pozostałe traktowano, jako odbiegające od normy. Dzisiaj wszystkie formy życia rodzinnego w opinii społecznej nabierają cech normalności. Upowszechnianie się wielości form życia rodzinnego, jak też traktowanie ich w opinii społecznej za równorzędne, uznać można za jedną
z najważniejszych przemian rodziny, jakie dokonały się w minionych dziesięcioleciach.
Jak podkreślają autorzy problematyka badawcza i informacyjna na temat rodziny współczesnej stała się już nieodłącznym komponentem wielu kongresów, sympozjów i seminariów o zasięgu międzynarodowym i regionalnym. Nie można treści
i rozważań pedagogiki rodziny sprowadzać tylko do funkcji poradnikowej.
Stanisław Kawula twierdzi, iż najkorzystniej jest analizować rodzinę, jako grupę instytucję wychowawczą, gdyż to pozwala "... na wniknięcie w wewnętrzne mechanizmy funkcjonowania rodziny, jako grupy społeczno-wychowawczej oraz
w jej związki z innymi grupami i instytucjami wychowawczymi".
Jednym z największych błędów półwiecza było zepchnięcie w warunkach polskich rodziny na plan dalszy w sferze edukacji i usiłowanie sprowadzenia jej roli do instrumentu w rękach władzy. Życie udowodniło, że rodzina ze swej natury nie nadaje się do tego typu manipulacji.
Całość nosi znamiona podręcznika i to z trzech powodów; - po pierwsze, zawiera podstawowe kompendium wiedzy na temat rodziny, jako grupy i instytucji opiekuńczo-wychowawczej; po drugie, ukazuje przykłady i omówienia wyników badań empirycznych nad wychowawczym funkcjonowaniem rodziny współczesnej (zwłaszcza polskiej); po trzecie, podaje propozycje metodologiczne dla analizy rodziny jako układu wychowawczego i edukacyjnego. Do badań diagnostycznych mogą okazać się przydatne również załączone przykładowo kluczowe terminy, jako narzędzie pomiaru pedagogicznego.
1