Pojęcie prawa rodzinnego
prawo rodzinne to zespół norm regulujący osobiste i majątkowe stosunki wynikające z małżeństwa, pokrewieństwa i przysposobienia oraz zespół norm regulujący sprawy opieki i kurateli nad członkami rodzin i osobami wymagającymi opieki prawnej i kurateli.
Źródła prawa rodzinnego i opiekuńczego:
-konstytucja
-krio (1964)
-ustawy szczególne (np.ustawa o funduszu alimentacyjnym)
-kodeks postępowania cywilnego
kodeks cywilny
Źródła prawa międzynarodowego
-umowa międzynarodowa
-zwyczaj międzynarodowy
-ogólna zasada prawna
-wiążące, prawotwórzcze uchwały organizacji międzynarodowych
czerpie siłę z autorytetu norm moralnych
charakterystyka prawa regulującego stosunki rodzinne
oddziaływanie prawa jest słabsze ze względu na intymność stosunków rodzinnych,
respektuje zasadę autonomii rodziny,
jest działem prawa cywilnego
stosunek kro i kc jest jak lex specialis a lex generalis
nieletni
osoba która nie jest pełnoletnia a naruszyła przepisy prawa karnego, definiowany przez wiek i rodzaj zachowania dewiacyjnego (czyny zakazane przez kk i ustawę) ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich 1982
I kategoria- nie ukończył 18 lat II- 13-17 popełnił czyn zabroniony przez prawo karne III kategoria
podopieczni sądu mieli sprawę jako nieletni podlegające wykonaniu do 21 roku życia.
granica odpowiedzialności karnej 17 lat (art 10 kk)
małoletni
to osoba niepełnoletnia-która nie ukończyła 18 roku życia wyjątek: kobieta która ukończyłą lat 16 z ważnych powodów poprzez małżeństwo (art.10 krio)
sprawy dotyczące małoletniego z krio:
-zezwolenie na zawarcie związku małżeńskiego
-przysposobienie
-zmiana nazwiska
-ustalenie ojcostwa
-rozwód rodziców->ustalenie opieki nad dzieckiem
-obowiązek alimentacyjny
-umieszczenie w rodzinie zastępczej
-ustalenie opieki prawnej
młodociany
popełnił czyn zabroniony przez pk ukończył 17 lat ale nie ukończył 21 w chwili orzekania w I instancji nie ukończył 24 (art115 kk)
zasady prawa regulującego stosunki rodzinne
zasada szczególnej ochrony rodziny
zasada dobra dziecka
zasada trwałości małżeństwa
zasada równouprawnienia małżonków
zasada świeckości prawa rodzinnego
regulacje konstytucyjne stosunków rodzinnych
małżeństwo, macierzyństwo, rodzicielstwo i rodzina to wartości samoistne i należy im się ochrona w ramach grupy rodzinnej i w wymiarze indywidualnym (art.18 Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.),
art. 48
1.Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.
2. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.
Art 53 ust.3
Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio.
Atr 71
Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych.
Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres określa ustawa.
Art. 72.
Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.
Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych.
W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka.
Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka.
Art. 67.
Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.
Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.
Art. 47.
Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.
małżeństwo
jest to związek pary ludzkiej. Prawo nadaje mu sformalizowany kształt i zapewnia jego ochronę. Określa formę zawarcia związku małżeńskiego, przesłanki jakie są niezbędne zerwania związku i ustala jakie rodzi to konsekwencje. Ustala pochodzenie człowieka poprzez domniemanie ojcostwa (ojcem dziecka jest mąż matki także w przypadku gdy rozwód nastąpił do 9 miesięcy przed porodem)
powoduje stosunek pokrewieństwa i powinowactwa buduje grupę rodzinną.
zasady: monogamii, równości, świeckości, trwałości, dobra dziecka
bigamia jest przestępstwem (art. 206 kk)
krio nie definiuje małżeństwa w oparciu o przepisy można stworzyć definicję
małżeństwo to trwały i legalny związek kobiety i mężczyzny powstały z ich woli w celu wspólnego pożycia oparty na zasadzie równości, realizujący różnorodne potrzeby małżonków i ich dzieci.
-formy zawarcia
świecka
wzynaniowa
-przeszkody
wieku
całkowite ubezwłasnowolnienie (art 11)
bigamia (art 13)
choroba psychiczna (art 12)
pokrewieństwo i powinowactwo (art 14)
przysposobienie (art 15)
-regulacje prawne
może ustać przez: rozwiązanie małżeństwa (śmierć, uznanie za zmarłego {10 latod roku w kórym żył 5 jak zaginiony miał więcej niż 70 lat}, rozwód), unieważnienie małżeństwa
-konkubinat
naturalny związek kobiety i mężczyzny, ewentualnie dwóch osób homoseksualnych, podobny do małżeństwa, jednak nieformalny z uwagi na brak rejestracji cywilnej bądź bez religijnego usankcjonowania związku.
-rozwód
rozwiązanie ważnego związku małżeńskiego przez sąd na żądanie obojga lub jednego małżonka.
Przyczyny: niezgodność charakterów, zdrada, nadużywanie alkoholu, naganny stosunek do członków rodziny, problemy finansowe
przesłanki:
trwały i zupełny rozkład małżeństwa (poz)
dobro małoletnich dzieci (neg)
rozwodu chce jedynie małżonek winny (neg)
rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (neg)
rozwód może się toczyć na drodze rozprawy lub bez orzekania o winie
sąd rozstrzyga o: -władzy rodzicielskiej
-obowiązku alimentacyjnym
-zasadach korzystania ze wspólnego mieszkania
-podział wspólnego majątku
-o eksmisji
-alimentacji współmałżonka
przebieg sprawy rozwodowej: wniesienie sprawy do sądu-> skierowanie na posiedzenie pojednawcze-> wyrok rozwodowy
skutkiem rozwodu jest rozwiązanie małżeństwa
-separacja
polega na tak zwanym rozwodzie rozdzieleniu małżonków od stołu i łoża. Może być faktyczna lub formalna - orzeczona przez sąd. Separacja prawna polega na uchyleniu wspólnoty małżeńskiej, jednak bez prawa wstępowania przez małżonków w nowy związek małżeński. Według prawa polskiego przesłanką separacji jest zupełny rozkład pożycia małżonków (lecz nie jednocześnie trwały, albowiem jest to przesłanką orzeczenia rozwodu). Nie można jej jednak udzielić, jeżeli z tego powodu ucierpiałoby dobro wspólnych małoletnich dzieci lub jeżeli udzielenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Wskutek orzeczenia separacji ustaje wspólność majątkowa pomiędzy małżonkami, nie działa również domniemanie pochodzenia od męża matki dziecka urodzonego po upływie 300 dni od ustania separacji. Sąd orzeka o zniesieniu separacji na zgodne żądanie małżonków. Jeżeli małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci, sąd rozstrzyga także o władzy rodzicielskiej nad nimi. W momencie zniesienia separacji ustają jej skutki.
władza rodzicielska
całokształt obowiązków i uprawnień rodziców względem dziecka któremu mają zapewnić piecze nad osobą i majątkiem. (XX w.)
art 92
zespół obowiązków i praw
przysługuje obojgu rodzicom na zasadach równości
pozbawienie lub interwencja we władzę rodzicielską może dokonać się tylko w sytuacjach niezbędnych i prawem przewidzianych i tylko sąd jest do tego upoważniony
w Polsce przysługuje obojgu rodzicom chyba że:
-jeden z rodziców nie żyje
-jest pozbawiony władzy rodzicielskiej
-brak zdolności do czynności prawnych (całkowite ubezwłasnowolnienie)
może zostać zawieszona
składniki władzy rodzicielskiej:
-piecza nad osobą dziecka
-piecza nad majątkiem dziecka
-reprezentacja dziecka
stosunki prawne niezależne od władzy rodzicielskiej:
-stosunki alimentacyjne
-osobista styczność z dzieckiem (art 113)
przyczyny przekształcenia władzy ojcowskiej w rodzicielską:
-równouprawnienie kobiet
-upodmiotowienie dziecka (już nie jest własnością a podmiotem prawnym)
-państwo przejmuje opiekę wobec dziecka w sytuacjach zagrożenia rodziny
interwencja we władzę rodzicielską
sądowa interwencja z urzędu w sytuacjach gdy dobro dziecka jest zagrożone, jest traktowana jako ostateczność (po wyczerpaniu pomocy społecznej), ma wspomagać rodzinę kuratorzy działają w sytacjach lokalnych w środowisku rodzinnym, skierowanie dziecka do placówki po świadczeniach w środowisku naturalnym
interwencja może nastąpić gdy o pomoc proszą rodzice bo sami nie mogą sobie poradzić lub działanie sądu z urzędu
cywilne (krio)- zagrożenie dziecka-> ograniczenie, pozbawienie, zwaiesznie władzy rodzicielskiej
karne- przemoc w rodzinie, uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego
Interwencja we władzę rodzicielską bez zgody rodzica |
||
formy |
przesłanki |
skutki |
Ograniczenie władzy rodzicielskiej art 109 krio (75%) |
Zagrożenie dobra dziecka |
Zakaz lub nakaz określonych zachowań ustalenie nadzoru kuratora dla rodziców, umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo wychowawczej |
Zawieszenie praw rodzicielskich art 110 krio (5%) |
Przemijająca przeszkoda |
Umieszczenie dziecka w placówce, rodzinie zastępczej, otrzymuje ono opiekuna prawnego |
Pozbawienie władzy rodzicielskiej art 111 krio (20%) |
Trwała przeszkoda nadużywanie władzy rodzicielskiej rażące zaniedbania, mimo pomocy rodzic trwale nie interesuje się dzieckiem |
Pozbawienie władzy rodzicielskiej ustanoowienie opiekuna prawnego, może trafić do placówki opikuńczej lub do adopcji |
Obowiązek alimentacyjny może ustać jedynie w przypadku jednego z typów przysposobienia
przysposobienie
instytucja prawna polegająca na tym że na drodze decyzji sądowej powstaje stosunek rodzinno prawny między rodzicami i dziećmi
pełne (przysposobiony nabywa w stosunku do przysposabiającego i jego krewnych prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa, jakby był dzieckiem naturalnym przysposabiającego)
niepełne (pokrewieństwo nie rozciąga się na dalszą rodzinę przysposabiającego)
całkowite (anonimowe, rodzina biologiczna godzi się na anonimowa adopcje, 6 tygodni po narodzinach)
ze wskazaniem
przysposobić może małżeństwo (5 lat) bezdzietne lub dzietne, osoba, różnica wieku powinna być odpowiednia
przysposobiona może być sierota lub małoletni którego rodzice nie mają praw rodzicielskich jeśli ma 13 lat i więcej musi wyrazić zgodę na adopcje
adopcja w Polsce jest tajna przysposobiony może prosić sąd o ujawnienie danych rodziców biologicznych po uzyskaniu pełnoletniości
cele adopcji:
-zapewnienie dziecku wychowania w rodzinie
-zaspokojenie potrzeby posiadania dziecka
zasady adopcji:
przysposobić można małoletniego tylko dla jego dobra
-ma charakter majątkowy
-państwowy charakter (o przysposobieniu decyduje sąd)
-preferencja przysposobienia krajowego nad zagranicznym
-powinno być jawne (w Polsce nie jest) dziecko ma prawo do poznania swojego biologicznego pochodzenia
przy adopcji wydaje się nowy akt urodzenia
w Polsce 3 ośrodki mają prawo do adopcji zagranicznych
rodzina zastępcza
-spokrewniona
-niespokrewniona
-zawodowa- niespokrewniona (wielodzietna, specjalistyczna, o charakterze pogotowia rodzinnego)
-opiekuńczo- wychowawcza
-rewalidacyjna (chore dzieci)
-resocjalizacyjna (nieletni)
mają charakter rodzinny
opieka czasowa
całodobowa (całkowita piecza nad dzieckiem)
dofinansowywana
dyrektywy systemu opiekuńczo wychowawczego
-wspieranie rodzin a nie ich zastępowanie
-umieścić aby oddać
-preferowane są formy rodzinne a nie instytucje zbiorowe
sąd rodzinny
sąd rodzinny i nieletnich (1978) w sposób kompleksowy rozstrzyga sprawy:
-sprawy rodzinnego
-małoletnich
-opiekuńcze->interwencja we władzę rodzicielską
-o ustanowienie opieki prawnej
-alimenty
-adopcja
-sprawy nieletnich
działa na wniosek stron albo z urzędu, jest rejonowy, dysponuje aparatem kuratorskim (diagnoza środowiska rodzinnego, na zlecenie sędziego funkcje kontrolne, samodzielny nadzór), rodzinne ośrodki diagnostyczno konsultacyjne wydają opinie na wniosek sądu, pełni funkcje orzekające i mediacyjne
Sąd rodzinny - wydział rodzinny i nieletnich w sądzie rejonowym, wyodrębniona funkcjonalnie i organizacyjnie jednostka sądu rejonowego. Zgodnie z ustawą - Prawo o ustroju sądów powszechnych sąd rodzinny zajmuje się sprawami:
z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego,
dotyczącymi demoralizacji i czynów karalnych nieletnich,
dotyczącymi leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych,
należącymi do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw
Sprawy, które w pierwszej instancji rozpoznaje sąd rodzinny, w drugiej instancji organizacyjnie należą do właściwości wydziału cywilnego sądu okręgowego, z wyjątkiem spraw przeciwko nieletnim o popełnienie czynu karalnego, jeżeli wobec nieletniego zastosowano środek poprawczy lub gdy środek odwoławczy zawiera wniosek o orzeczenie środka poprawczego. Takie sprawy rozpoznawane są przez wydział karny sądu okręgowego.
kurator rodzinny
kuratela chroni interesy majątkowe, pełni funkcje doraźnej ochrony osoby, funkcje ochronne nie wprost wo odniesieniu do osoby, lecz majątku którego przynależność jest jeszcze niepewna.
kuratela trwała (o znacznym zakresie pieczy)
-dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej
-dla osoby ułomnej
kuratela z ograniczonym zakresem pieczy
-kuratora ustanawia się dla ochrony ściśle określonych praw lub dla załatwienia określonej sprawy. `sprawowanie zarządu majątkiem dziecka `kurator spadku nieobjętego przez spatkobierców `kurator majątku dziecka `dla umożliwienia prowadzenia postępowania sądowego `kurator dziecka poczętego `kuratora nieobecnego
kuratela ustaje wskutek orzeczenia sądu (gdy ustaje cel lub na wniosek osoby poddanej kurateli) lub z mocy prawa (uchylenie ubezwłasnowolnienia, narodzenie dziecka itd.)
Kuratela sądowa:
To metoda indywidualnych i społecznych oddziaływań wychowawczych w naturalnym środowisku pedagogicznym w celu doprowadzenia do jego poprawy i ukształtowania u podopiecznego prawidłowych cech charakteru.
2. Kuratorów sądowych dzielimy na:
a) zawodowych(etatowi pracownicy sądu):
- dla dorosłych
- rodzinny(nazwa potoczna: dla nieletnich)
b) społecznych(osoby, które funkcje tę pełnią dodatkowo):
- dla dorosłych
- rodzinny
Kuratorzy rodzinni pełnią nadzory a kuratorzy dla dorosłych pełnią dozory.
Zadania kuratora sądowego:
- zadania wychowawczo-resocjalizacyjne
- zadania diagnostyczne
- zadania profilaktyczne
- zadania kontrolne
konwencja o prawach dziecka
międzynarodowa konwencja przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1989 r. Jest to dokument obowiązujący w niemal wszystkich państwach świata (z wyjątkiem m.in. USA). W konwencji o prawach dziecka zostały spisane wszystkie prawa dziecka.
Składa się z preambuły i 54 artykułów. Katalog sformułowano kierując się następującymi zasadami:
dobra dziecka,
równości (wszystkie dzieci są równe wobec prawa bez względu na pochodzenie, płeć, narodowość, itd.),
poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców (państwo respektuje autonomię rodziny i ingeruje tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach według określonych procedur),
pomocy państwa (państwo zobowiązane jest do podejmowania wszelkich działań ustawodawczo-administracyjnych dla realizacji praw uznanych w konwencji).
Konwencja ustanawia status dziecka oparty na następujących założeniach:
dziecko jest samodzielnym podmiotem, ale ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną wymaga szczególnej opieki i ochrony prawnej,
dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności i prywatności,
rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania dziecka,
państwo ma wspierać rodzinę, a nie wyręczać ją w jej funkcjach.
Katalog praw i wolności obejmuje prawa cywilne, socjalne, kulturalne, polityczne i z założenia w niewielkim zakresie uwzględnia prawa ekonomiczne
dziecko jako przedmiot opieki międzynarodowej
ochrona międzynarodowa pakty praw '66 (art. 23, 24 ppgsik 10)
pp traktują rodzinę jako istotną podstawową komórkę społeczną i dlatego powinna podlegać ochronie
prawo do założenia rodziny zgodnie z własną wolą
wskazanie na zrównanie praw małżonków
ochrona rodziny
rodzice powinni decydować p sposobie wychowania
zrównanie dzieci w prawach niezależnie od pochodzenia
ochrona macierzyństwa
klauzula generalna- używane w przepisach zwroty niedookreślone (Pozostawiają one interpretatorowi pewien zakres swobody w ustalaniu wykładni) odnoszące się do systemu wartości
zadania ośrodków opiekuńczo adopcyjnych:
-poradnictwo dla dzieci i rodzin
-terapia rodzinna
-diagnoza i konsultacja dla osób starających się o adopcje
-szkolenia dla rodzin zastępczych
-badania psychologiczne rodziców
dom dziecka jest placówką która dzieci i młodzieży pozbawionej trwale lub czasowo opieki rodziny własnej. Zastępuje rodzinę zapewnia opiekę i wychowanie, odpowiednie do potrzeb warunki rozwoju, przygotowuje do samodzielnego życia.
Rodzinny dom dziecka to wielodzietna rodzina wspierana finansowo przez samorząd.
Różnorodność form rodzinnych czas pracy, kto trafia, jaką pomoc otrzymuje
tworzenie placówek wielofunkcyjnych
konieczność tworzenia różnorodnych placówek w małych środowiskach lokalnych
wioska dziecięca- nazwa przyjęta dla osiedla które składa się z 12-15 domków i zaplecza administracyjnego. Wychowawcą może zostać panna (30-40 lat) lub małżeństwo (jedno pracuje poza wioską), wykształcenie pedagogiczne, predyspozycje psychiczne i fizyczne, szkolenie teoretyczne i praktyczne.
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich
środki: - poprawczak
-upomnienie
-zobowiązanie do określonego zachowania (prace społeczne, chodzenie do szkoły)
-nadzór rodziców lub kuratora
-placówka wychowawcza
tak jak dorosły może odpowiadać osoba która ukończyła lat 15 i wykazuje duży stopień demoralizacji