Opieka paliatywna
Opieka paliatywna - pallium słowo łacińskie oznaczające płaszcz grecki, dobrze otulający - łagodzenie cierpień.
Opieka paliatywna i hospicyjna stanowią ten sam rodzaj opieki. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 1994 roku jest to „całościowa, czynna opieka nad chorymi, których choroba nie poddaje się skutecznemu leczeniu przyczynowemu. Obejmuje ona zwalczanie bólu i innych negatywnych objawów oraz opanowanie problemów psychicznych, socjalnych i duchowych chorego”.
1.1. Idea opieki paliatywnej
Idea opieki paliatywnej/hospicyjnej wyraża się wyjątkowym podejściem do chorego. Jest to sposób opiekowania się chorymi uznający ich autonomię i godność. Opieka ta oparta jest na empatii. Odznacza się życzliwością, serdecznością i otwartością na cierpienie chorej i rodziny. Zmierza do ulgi w cierpieniu i zaakceptowaniu człowieka cierpiącego takim, jaki jest on niezależnie od reprezentowanych poglądów, sposobu życia i wyznawanej religii. Opieka paliatywna podkreśla wartość życia. Nie przyspiesza ani nie opóźnia śmierci. Oferuje system wsparcia, pozwalając chorej na prowadzenie jak najbardziej aktywnego i twórczego życia.
Inicjatorką współczesnej opieki paliatywnej jest dr Cecily Saunders, która 1968 roku założyła Hospicjum św. Krzysztofa w Londynie. Pani Saunders rozpoznała trudną sytuację osób umierających i ich rodzin. Skupiła się na wyjątkowych potrzebach każdego chorego i jego rodziny.
Obecnie hospicjum to spełnia rolę światowego centrum szkolenia kadr medycznych dla pracy hospicyjnej i doskonalenia metod zwalczania bólu.
Również w Polsce ruch hospicyjny i opieka paliatywna znalazły podatny grunt do rozwoju. W 1981 roku powstało w Krakowie Towarzystwo Przyjaciół Chorych ”Hospicjum”.
Cele opieki paliatywnej
Cel pierwszy - zapewnienie możliwie najlepszej jakości życia chorych i ich rodzin.
Jakość życia chorej i zaspokojenie jej potrzeb jest priorytetowa. Ocena jakości życia chorej wynika z różnicy pomiędzy sytuacją upragnioną przez pacjentkę, a sytuacją realnie istniejącą, Poprawa realnych możliwości to tolerowanie zwyczajów i trybu życia chorej. Osiągnięciu dobrej jakości życia, służy unikanie przykrych metod leczenia i kontrolowanie objawów somatycznych oraz zwalczanie dolegliwości zgodnie z opracowanymi wytycznymi- np. leczenie bólu. Ogranicza się liczbę stosowanych leków. Podaje się tylko te, które zwalczają objawy uciążliwe dla pacjenta. Oddziaływanie psychologiczne zespołu opiekującego się chorą i przeniesienie akcentu niepewności przyszłości na teraźniejszość. To dobre przeżywanie i „smakowanie” obecnej chwili poprawia subiektywnie odczuwany przez pacjentkę komfort. Elementem poprawy jakości życia są działania nastawione na psychiczną i ruchową aktywację chorych. Dostarczenie książek, czasopism, odwiedziny bliskich i znajomych. Wszystko to pozwala chorej cieszyć się każdym nowym dniem.
Cel drugi - opieka paliatywna jest opieką całościową (holistyczną).
Obejmuje wszystkie ważne sfery życia człowieka: somatyczną, psychiczną społeczną i duchową. Oznacza to troskę o zaspokojenie wszystkich indywidualnie postrzeganych przez chorego potrzeb, związanych z tymi sferami życia.
Cel trzeci - opieka paliatywna sprawowana jest zespołowo.
Ze względu na wieloaspektowy charakter opieki w skład zespołu wchodzi zawsze lekarz, pielęgniarka oraz rehabilitant, psycholog, pracownik socjalny, duchowny, wolontariusz. Istotą pracy zespołu jest współpraca jej członków oraz ścisłe współdziałanie z rodziną chorej. W opiece ważną rolę pełni pielęgniarka/położna, która jest koordynatorką działań zespołu. Właściwa komunikacja, właściwy układ ról, zadań oraz odpowiedzialność pozwala zespołowi pozyskać zaufanie chorej i jej rodziny.
Cel czwarty - akceptacja nieuchronności śmierci.
Przyjęcie tej zasady oznacza rewolucje w sposobie myślenia o życiu. Uznanie śmierci za proces naturalny pozwala powstrzymywać się od „przywracanie” życia na siłę. Działania te mogą okazać się szkodliwe, przedłużając agonię, a nie życie. Podawanie kroplówek, leków nasercowych itp. mogą pogorszyć stan chorego, zwiększając jego dolegliwości. Takie działania przyczyniają się bardziej do przedłużenia umierania i związanych z nim cierpień, niż przedłużania życia.
Cel piąty - akceptacja nieuchronności cierpienia.
Podejmując wszystkie możliwe starania, aby złagodzić dolegliwości chorej i zaspokoić wszystkie jej potrzeby, dochodzimy do ograniczeń, których nie jesteśmy w stanie pokonać. Nie jesteśmy w stanie sprawić, aby chora nie odczuwała żadnych przykrości. Musimy uznać, że cierpienie, żal i lęk są odczuciami ludzkimi, naturalnymi, mogącymi odegrać pozytywną rolę w życiu.
Cel szósty - akceptacja właściwej pory śmierci.
Oznacza powstrzymanie się od działań mających na celu przyspieszenie śmierci. Opieka paliatywna jest skutecznym sposobem przeciwdziałania eutanazji. Nie jest też alternatywą dla eutanazji. Jest efektywną formą pomocy osobom umierającym, które pragną przeżywać swoje życie do końca.
Cel siódmy - opieka paliatywna obejmuje nie tylko chorą, ale również jej rodzinę.
Członkowie rodziny znajdują się w stanie dużego stresu podczas choroby bliskiej osoby. Opieka paliatywna niesie pomoc rodzinie podczas trwania choroby i w okresie żałoby.
1.3. Formy opieki paliatywnej.
Przez wiele lat opieka paliatywna w Polsce rozwijała się spontanicznie. Sprawowana przez niewielką grupę ludzi i wobec nielicznej grupy pacjentów. Z chwilą włączenia jej do działań powszechnego systemu ochrony zdrowia sytuacja się zmieniła. Opieka paliatywna jest obecnie formą usług kontraktowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Możemy wyróżnić:
Opieka stacjonarna jest sprawowana w hospicjach lub na oddziałach opieki paliatywnej. Zapewnia możliwość kontroli objawów trudnych do opanowania w warunkach domowych. Daje sposobność wykonania badań i zabiegów, a także zapewnia warunki godnej śmierci chorym samotnym oraz sprawuje opiekę wyręczając rodzinę. W oddziałach stacjonarnych stosowane są wszelkiego rodzaju zabiegi medyczne, pielęgnacyjne i rehabilitacyjne.
Opieka domowa ukierunkowana jest na chorych przebywających w swoich domach, gdzie są pielęgnowani i leczeni objawowo przez zespoły domowej opieki paliatywnej lub hospicyjnej. Dom stanowi coś wyjątkowego w życiu każdego człowieka, tym bardziej w życiu człowieka śmiertelnie chorego. Pacjentka w zaawansowanym stadium choroby prowadzona jest przez profesjonalnie przygotowany zespół specjalistów. Zespół współpracując z rodziną roztacza opiekę nad chorą w jej domu. Zwykle w sytuacji, gdy jest ona już wypisana ze szpitala, po ostatnich zabiegach zwalczających chorobę, jakie można było przeprowadzić z medycznego punktu widzenia.
Opieka dzienna - przeznaczona jest dla chorych przebywających we własnych domach, ale zdolnych do ich okresowego opuszczania. Chorzy w ciągu dnia przebywają na oddziale dziennym korzystając z zabiegów np. fizykoterapii, muzykoterapii, wsparcia psychologicznego bez konieczności hospitalizacji.
Opieka ambulatoryjna - sprawowana jest w poradniach opieki paliatywnej. Przeznaczona jest dla chorych, którzy są zdolni zgłaszać się na wizyty kontrolne samodzielnie. Poradnia opiekuje się chorymi, u których rozpoznano chorobę nowotworową, i u których kontynuowane jest leczenie przyczynowe.
Zespoły wspierające - udzielą wsparcia rodzinom, opiekunom i osobom osieroconym w okresie żałoby.