Globalizacja - proces uzyskiwania jakościowo nowego znaczenia przez jednostkę terytorialną, zwaną globem, w wyniku którego ranga innych jednostek terytorialnych (układów lokalnych, regionalnych, międzynarodowych, ponadnarodowych, itp.) zmienia się - jedne jednostki tracą, inne zyskują na znaczeniu.
Charakterystyczne są dla niej takie zjawiska jak: poszerzanie, intensyfikacja, przyspieszanie i wzrastający wpływ wzajemnych powiązań w skali światowej.
Globalizacja zachodzi na różnych płaszczyznach życia; najbardziej widoczna jest w procesach ekonomicznych, politycznych i społeczno - kulturowych. Jej oddziaływanie obejmuje coraz większą liczbę mieszkańców naszego globu, ale nadal nie jest to większość ludzkości.
Ujęcia teoretyczne:
ujęcie holistyczne - globalizacja jako proces obejmujący wszystkie płaszczyzny życia
ujęcia jednoczynnikowe - globalizacja jako proces o charakterze deterministycznym, celowym, będącym wynikiem działania konkretnego czynnika:
czynnik technologiczny - wpływ zaawansowanych technologii komunikacyjnych (np. możliwość dokonywania szybkich transakcji ekonomicznych w skali całego globu; ekspansja kultury masowej; wykorzystywanie technologii komunikacyjnych w handlu, przemyśle, turystyce, medycynie, itp.; społeczeństwo informacyjne)
czynnik ekonomiczny - rozwój rynku globalnego, który działa (a raczej powinien!) jako mechanizm samoregulacji, napędzany konkurencją; upadek gospodarki centralnie planowanej, wzrost znaczenia mechanizmów rynkowej samoregulacji, globalnego kapitalizmu
czynnik polityczny - istnienie supermocarstwa (USA) oraz silnych państw, które mogą narzucać swoje rozwiązania, pomysły poprzez wykorzystywanie swojej potęgi ekonomicznej i politycznej oraz instytucji takich jak: MFW i BŚ (co tak naprawdę rozmija się z ideą wolnego rynku)
czynnik kulturowy - kultura jako czynnik sprzyjający globalizacji (homogenizacja, uniformizacja) vs kultura jako bariera globalizacji (sama w sobie może powodować różnicowanie i bunt przeciw homogenizacji)
ekologia - działania zapobiegawcze niszczeniu środowiska naturalnego, prowadzone w skali globalnej
turystyka
organizacje ponadnarodowe
świadomość wspólnoty ludzi na Ziemi
Zasięg globalizacji:
w ostatnich 20 latach widoczne jest wyraźne przyspieszenie globalizacji, ale nie możemy powiedzieć, że gospodarka, polityka czy kultura są globalne;
jest procesem, który trwa, cały czas się dzieje
nie jest globalna, bo obejmuje prawie wyłącznie Północ, gdzie znajduje się 81 procent wszystkich inwestycji zagranicznych
Oceny globalizacji:
początkowo fascynowała rozmaitymi korzyściami, obecnie zwraca się uwagę na jej negatywne konsekwencje:
nierówności społeczno - ekonomiczne
brak dbałości o tożsamość, różnorodność; zagrożenia dla kultur narodowych, itp.
zagrożenia dla państwa (zagrożona dbałość o interesy obywateli)
globalny terroryzm
globalne protesty, organizowane m.in. przy okazji szczytów gospodarczo - politycznych
globalne korporacje
uwzględniając te zagrożenia, charakteryzujemy globalizację przez metaforę wiry globalizacji - globalizacja wytwarza wiry, w które wciąga rynki finansowe, instytucje polityczne, wspólnoty kulturowe, nauki, niemal wszystko, co napotyka na swojej drodze.
Globalizacja ekonomiczna:
consensus waszyngtoński - zalecane rozwiązania wprowadzone w latach 70. i 80., obejmujące: popieranie wolnego handlu i bezpośrednich inwestycji zagranicznych, prywatyzację, zmniejszanie subsydiów rządowych, podatków, deregulację, dyscyplinę fiskalną, itp. (nad stosowaniem się do tych wytycznych czuwały MFW i BŚ, rząd USA)
doprowadzono do przedwczesnego otwarcia rynków kapitałowych krajów rozwijających się
nie przywiązywano należytej wagi do kwestii redystrybucji i sprawiedliwości społecznej, co wynikało z założenia o działaniu mechanizmu „skapywania” bogactwa od bogatych do biednych
Globalizacja polityczna:
istotne jest pojęcie rządzenia, które zachodzi na trzech poziomach
stare mechanizmy kontroli odgórnej w postaci państw i reprezentacji politycznych
nowe mechanizmy kontroli oddolnej w postaci społeczeństwa obywatelskiego (ruchy społeczne, organizacje pozarządowe)
mechanizmy kontroli pośredniej, w postaci władzy samorządowej
Mechanizmy te możemy podzielić na
mechanizmy kontroli niesponsorowane przez państwo:
- m. transnarodowe (korporacje międzynarodowe, ruchy społeczne, organizacje pozarządowe, Internet)
- m. wewnątrznarodowe (mniejszości etniczne, organizacje kryminalne, mikroregiony, miasta, lobby)
2. mechanizmy kontroli sponsorowane przez państwa, takie jak makroregiony, Wspólnota Europejska, UE, ONZ, ŚOH
3 mechanizmy kontroli sponsorowane przez państwo i nie-państwo, np. reżim praw człowieka, monitoring wyborczy, koalicje graniczne
wg Roberta Gilpina system globalnego rządzenia dopiero się wyłania i możliwe są jego 3 ujęcia:
NEOLIBERALNY INSTYTUCJONALIZM - zakłada niezbędność formalnych reżimów międzynarodowych i instytucji; głównymi aktorami na scenie globalnej są kooperujące ze sobą państwa i wspomagające je instytucje międzynarodowe, np. MFW, BŚ i ŚOH; wzór popierany przez USA, odrzucany przez kraje Azji, Indie, Brazylię i część krajów UE
NOWY MEDIEWELIZM - zakłada, że samo państwo i system państwowy zostały już podminowane przez czynniki ekonomiczne, technologiczne i są usuwane w cień przez aktorów pozarządowych i wyłaniające się społeczeństwo obywatelskie; wiara w to, że koniec narodowej suwerenności i rozproszenie władzy pozwolą na rozwiązanie problemów przez bezinteresowne organizacje pozarządowe; społeczeństwo obywatelskie, władza rozproszona
PONADPAŃSTWOWOŚĆ - obecny system podejmowania decyzji w ramach scentralizowanych państw narodowych będzie zastępowany przez system wyspecjalizowanych agencji rządów krajowych, które działają na zasadzie specyficznych, wyodrębnionych funkcjonalnie obszarów, co zapewnia współpracę międzynarodową; powstanie wyspecjalizowanych organów
GLOBALIZACJA A DEMOKRACJA
niebezpieczeństwo deficytu demokracji w skali globalnej - narzucanie reguł
propozycja Benjamina Barbera - budowa CivŚwiata (alternatywa dla McŚwiata), świata obywatelskiego
Otfried Hoffe - demokracja będzie się kształtować na tle 3 światowych wspólnot
w. przemocy (wojny)\
w. współpracy (gospodarka, turystyka, media)
w. losu (katastrofa, bieda, migranci)
GLOBALIZACJA A PAŃSTWO NARODOWE
upadek państwa narodowego vs nowe formy państwa narodowego
GLOBALIZACJA A UE
regionalizm europejski - jako odpowiedź na wyzwania globalne - działając wspólnie można zwiększyć działania na rzecz autonomii Europy
UE jest sposobem realizacji globalizacji sterowanej, zorganizowanej, regulowanej
GLOBALIZACJA KULTUROWA
- globalizacja - jednolicenie
- rozruchy, fale uchodźców, czystki etniczne - poszerzanie się horyzontów
- „w wielości trwa jedność świata” (Goethe)
- „powodem braku szans na pełne ujednolicenie kulturowe jest władza tożsamości” (Manuel Castels)
PROBLEM POLSKI - GLOBALIZACJA, TRANSFORMACJA, INTEGRACJA
- zwycięska rewolucja „Solidarności”
- zapóźnienia
- lęki społeczne (lęk ekonomiczny i religino-tożsamościowy)
- społeczne nadzieje