Samokontrola i samoocena w nauczaniu zintegrowanym Na etapie edukacji wczesnoszkolnej dzieci nie tylko zaczynają lepiej rozumieć same siebie ale także zaczynają oceniać informacje o sobie. Samoocena rozwija się w miarę, jak dziecko rośnie i zależy od czynników poznawczych i społecznych. W szkole poprzez porównywanie się z innymi a także ze swoimi wyobrażeniami o tym, jakie chcą być, narażone są na samooceny zarówno pozytywne jak i negatywne, dzięki czemu poznają swoje mocne jak i słabe strony, swoje zalety i wady. Samoocena obejmuje opinie o sobie samym i o własnych wiadomościach lub zdolnościach. Może być ona: - zawyżona - wybór zadań i kierunków działania jest zbyt trudny w stosunku do możliwości - zaniżona - następuje wtedy przypisywanie sobie niższych możliwości niż posiadane w rzeczywistości. Istnieje jeszcze samoocena niestabilna. Może ona występować w dwóch postaciach: - jako samoocena jeszcze nie ukształtowana - jako samoocena ulegająca zmianom pod wpływem aktualnych doświadczeń. Ważnym składnikiem samooceny dzieci, związanym z ich oceną własnych zdolności do nauki jest pojęcie "Ja w roli ucznia". Dzieci, które radzą sobie z wymaganiami szkoły, mają przekonanie o swoich wyższych kompetencjach, a słabsi uczniowie mogą dojść do wniosku, że ich kompetencje są niskie. Na obraz własnej osoby bardzo silnie oddziaływają otrzymywane informację zwrotne, które dzieci same interpretują. Występuje przy tym zjawisko "wyuczonej bezradności". Ma ono miejsce wówczas gdy dziecko doznając niepowodzenia w wykonaniu jakiegoś zadania, przypisuje je wyłącznie brakowi zdolności. Dokonując ogólnej oceny własnej osoby, może wówczas stwierdzić: "Nigdy nie nauczę się rozwiązywać zadań z treścią". Jeżeli tak będzie myśleć o sobie, to spadnie jego motywacja do rozwiązywania następnych zadań. Dziecko będzie przekonane, że nawet gdyby poświęciło na naukę dużo czasu i włożyło w to wiele wysiłku - nie osiągnie sukcesu. W dużym stopniu to poczucie braku własnych kompetencji oddziałuje na dalszą pracę dziecka w szkole. Jak to pokonać? Ważne jest, aby przekazywać dzieciom informacje we właściwy sposób. Niepowodzenia i porażki zdarzają się przecież wszystkim i nie muszą oznaczać braku zdolności. Ewentualnie można przypisywać dziecięce niepowodzenia brakowi wysiłku z ich strony. Na pewno należy przeciwdziałać takim sytuacjom ponieważ zaniżona samoocena może nawet doprowadzić do zahamowania rozwoju dziecka. Uczniowie na poziomie nauczania zintegrowanego oceniają siebie często poprzez porównywanie się z innymi uczniami. Czasami podczas porównywania swoich wyników z wynikami innych uczniów dochodzą do wniosku, że nie radzą sobie jednak tak dobrze jak do tej pory myślały. Doprowadzić to może do unikania pokazywania swoich wytworów na forum klasy. Zdecydowanie nie unikają tego dobrzy uczniowie. Istnieje więc pewna zależność między porównaniami społecznymi a poczuciem własnej kompetencji ucznia. Jednym z codziennych zadań nauczycieli nauczania zintegrowanego jest przygotowanie dziecka do dalszej, efektywnej nauki i właściwego zachowania w środowisku. W tym mieści się również przygotowanie uczniów do oceny własnych osiągnięć oraz własnego postępowania. Ważne jest, żeby w klasie stworzyć taki klimat, w którym dzieci traktują niepowodzenia jako rzecz mogącą się zdarzyć, według powiedzenia bowiem "Tylko ten nie popełnia błędów, co nic nie robi". Dobrze, gdy nauczyciel przekona uczniów, iż błędy popełniają wszyscy ale chodzi o to, żeby na błędach się uczyć i unikać ich w przyszłości. W jaki sposób na co dzień wdrażać uczniów do samokontroli a w efekcie do samooceny? Przede wszystkim próby samokontroli i samooceny pracy ucznia powinny pojawiać się często, ponieważ z natury do nauczyciel kojarzony jest z ocenianiem. Wdrażanie do tych czynności powinno być zaplanowanym i rozwijającym się procesem w trzyletnim okresie pierwszego etapu kształcenia. Należy zróżnicować zakres i sposób samokontroli w klasie pierwszej, drugiej i trzeciej. Dzieci muszą dorosnąć, czyli różne formy samokontroli i samooceny powinny być dostosowane swoją formą i stopniem trudności do ich możliwości. We wdrażaniu uczniów do czynności samokontrolujących i samooceniających pomagają nam, nauczycielom autorzy podręczników do nauczania zintegrowanego. Przykładem tego może być podręcznik z ćwiczeniami "Ja i moja szkoła" wydawnictwa MAC EDUKACJA. Jego autorzy często zachęcają dzieci do oceny (wiersza czy opowiadania) jak i samooceny po wykonaniu zaproponowanych zadań. Z doświadczenia pracy z tym podręcznikiem mogę powiedzieć, że uczniowie robią to chętnie i w miarę upływu czasu coraz trafniej. Nie zawsze korzystać należy jedynie z propozycji autorów książek. Nauczyciel powinien samodzielnie i często tworzyć sytuacje sprzyjające samoocenie. Samoocena zawiera następujące składniki: - zliczenie błędów i braków - ich podział na zasadnicze i mniej istotne - porównywanie ilości błędów i braków ze skalą ocen - wystawienie oceny. Nauczyciel, włączając się w końcowym momencie, ustosunkowuje się nie do błędów lecz do tego jak sobie uczeń z nimi poradził. W momencie wystąpienia błędów ważne jest: - jak dzieci sobie z nimi radzą - na ile je dostrzegają - na ile je poprawiają w czynnościach samokontrolnych. Czynności samokontroli i samooceny zmniejszają dystans pomiędzy nauczycielem i uczniem na rzecz bardziej przyjaznych stosunków. Samoocenie powinny podlegać nie tylko osiągnięcia dydaktyczne, ale również społeczne. Zachowanie na zajęciach lub w czasie przerwy można odnieść do obowiązujących norm i zasad. Samoocena bowiem to również krytyczny stosunek do swojego zachowania lub postępowania. Podsumowując, w edukacji wczesnoszkolnej stosowanie samokontroli i samooceny przynosi pożądane efekty, gdyż: - wyzwala ona motywację wewnętrzną - pozwala dostrzec słabe i mocne strony swojej pracy - pomaga samodzielnie dostrzegać i poprawiać błędy - zwiększa samodzielność i odpowiedzialność - umacnia poczucie własnej wartości. Jestem przekonana, że podejmowanie systematycznych działań i czynności sprzyjających przyzwyczajeniu uczniów do dokonywania samokontroli i samooceny jest jednym z warunków uzyskania lepszych efektów uczenia się. Bibliografia 1. A.Brzezińska, E.Misiorna, Ocenianie dziecka w młodszym wieku szkolnym 2. I.Adamek, Podstawy edukacji wczesnoszkolnej 3. J.Poplucz, Samokontrolne i autokreatywne czynności uczniów 4. M.Kulig, Samoocena - jej rodzaje i rola w funkcjonowaniu ucznia w zespole rówieśników Jolanta Sawicka Szkoła Podstawowa nr 7 im. Noblistów Polskich w Szczecinku

---