Nowoczesna nauka o finansach publicznych zajmuje się badaniem zjawisk związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem pieniędzy publicznych oraz wyjaśnieniem ich treści społeczno-ekonomicznej, a także związków z naukami politycznymi.
Finanse publiczne obok środków budżetu państwa obejmują budżety jednostek samorządu terytorialnego oraz wszelkie nieprywatne środki finansowe umożliwiające państwu prowadzenie jego polityki.
Definiowanie fp:
Finanse publiczne -koncentrują się na gospodarce pieniężnej państwa i innych jednostek publicznych zaspokajających potrzeby kolektywne.
Fp-są zjawiskiem ekonomicznym związanym z mechanizmem podziału dochodu narodowego. Poprzez gromadzenie środków i dokonanie wydatków przez podmioty publiczne.
Fp obejmują nie tylko zasady pieniężne państwa, ale również budżet ubezpieczeń społecznych, fundacji i związków zawodowych itp.
Fp w ujęciu prawnym są środkami pieniężnymi będącymi w legalnym obiegu lub papierami wartościowymi pełniącymi funkcję środka realizacji zobowiązań. W ujęciu politycznym fp stanowią zasoby umożliwiające państwu stosowanie władczych form działania politycznego.
Fp zajmują się następującymi problemami :
-określeniem zakresu zapotrzebowania władz publicznych na środki finansowe,
- badaniem sposobu zaspokojenia popytu władz publicznych na środki finansowe,
-określenie skutków kształtowania popytu przez środki publiczne i ich wpływ na przebieg procesów społeczno-ekonomicznych,
-określeniem udziału środków publicznych w finansowaniu poszczególnych dziedzin z punktu widzenia długookresowego rozwoju kraju,
- badaniem efektywności planowania , wydatkowania środków publicznych pod kontem realizacji założonych celów.
- Tworzeniem naukowych podstaw decentralizacji środków publicznych.
Różnice między finansami publicznymi a prywatnymi:
1.Obligatoryjny charakter gromadzenia środków publicznych przez państwo.
2.Finanse publiczne służą realizacji określonych funkcji państwa dotyczących ogółu społeczeństwa bądź znaczących jego grup, finanse prywatne dotyczą jednostek.
3. Zysk jako kryterium celu finansów prywatnych w przeciwieństwie do sektora publicznego.
4.Społeczna kontrola nad finansami publicznym i.
5.Nieporównywalna skala wielkości finansów publicznych w stosunku do pojedynczych osób.
Przyczyny tworzenia funduszy publicznych.
1.Istnienie potrzeb zbiorowych społeczeństwa oraz konieczność ich zaspokojenia.
2. Ochrona grup najsłabszych ekonomicznie z powodów od siebie niezależnych.
3.Niedoskonałości mechanizmu rynkowego.
4. Strategiczne znacznie niektórych sektorów gospodarki (edukacja,badania i rozwój: -B+R,R&D,opieka zdrowotna.)
5.Terytorialne zróżnicowanie rozwoju gospodarczego.
Podział dóbr
Dobra publiczne stanowią te, dzięki którym zaspokajane są potrzeby całego społeczeństwa. Korzyści z ich zaspokajania nie podlegają podziałowi na poszczególne jednostki (obywateli). Ich użyteczność nie jest zależna od sytuacji,np.: obronność, bezpieczeństwo, ochrona przyrody.
Dobra społeczne to te dobra które ze względu na swoje cechy fizyczne lub użytkowe mogą zaspokoić indywidualne potrzeby obywateli (ze środków prywatnych) lub potrzeby ogółu lub części społeczeństwa(z funduszy publicznych)
Funkcje fp:
Alokacyjna-polega na kształtowaniu podziału czynników wytwórczych pomiędzy sektorem prywatnym, a publicznym. Zasadniczym jej odzwierciedleniem są wydatki ponoszone z funduszy publicznych które służą wytwarzaniu dóbr publicznych oraz społecznych. Miarą alokacyjnej funkcji fp jest udział wydatków w PKB.
Redystrybucyjna-wskazuje jaka część dochodu narodowego podlega redystrybucji przez władze publiczne.Miernikiem poziomu f redystrybucyjnej jest stopa redystrybucji. Jest ona mierzona relacją dochodów publicznych w stosunku do PKB.
Prawo Wagnera(wzrastających wydatków publicznych):w miarę postępowania rozwoju społecznego, władze publiczne zgłaszają popyt na coraz większe dochody stanowiące skutek rosnących wydatków.
Potrzeby publiczne rosną szybciej niż potrzeby indywidualne.
Wzrost potrzeba ma charakter:
Intensywny, wynikający z rozwoju cywilizacyjnego, na skutek którego państwo musi wykonać w coraz szerszym zakresie dotychczas realizowane zadania.
Ekstensywny będący rezultatem presji społeczeństwa na wykonanie przez państwo nowych funkcji i podejmowanie przez nie nowych obowiązków.
Stabilizacyjna wykorzystanie dochodów i wydatków publicznych do oddziaływania na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej tak aby ograniczać negatywne skutki wahań koniunkturalnych.
Oznacza dążenie w warunkach wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego do jednoczesnej stabilizacji cen, ograniczenia bezrobocia, oraz osiągania równowagi w wymianie międzynarodowej.
Stabilizacyjna funkcja fp znajduje odzwierciedlenie w:
-poziomie bezrobocia,
-poziomie nominalnych i realnych stóp %,
-skłonności do oszczędzania,
-skłonności do inwestowania.
Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków państwa oraz przychodów i rozchodów:
-organów władzy państwowej, kontroli i ochrony państwa,
-sądów i trybunałów,
-administracji rządowej.
Przesłanki kluczowego znaczenia budżetu państwa:
-główny instrument sprawowania władzy,
- gromadzi i dzieli znaczną część środków publicznych,
- stanowi ważne źródło zasilania pozostałych segmentów sektora fp,
-wywiera duży wpływ na życie społeczno-gospodarcze,
- uchwalany na radzie? ustawy,
-jest płaszczyzną „ścierania się” różnych interesów społecznych i grup nacisku
Zakres ustawy budżetowej obejmuje:
-dochody i wydatki budżetu państwa,
-deficyt budżetowy wraz ze źródłem jego pokrycia,
-przychody i rozchody budżetu państwa,
- przychody i wydatki państwowych jednostek budżetowych, państwowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych,
-przychody i wydatki państwowych funduszy celowych ,
-zestawienie dotacji dla agencji państwowych i fundacji z udziałem Skarbu Państwa,
- wykaz inwestycji i programów wieloletnich,
- dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego wykaz i kto wt dotacji przedmiotowych i podmiotowych,
- prefinansowanie zadań przewidzianych do realizacji z funduszy UE,
- zestawienie programów i projektów realizowanych ze środków funduszy strukturalnych i Funduszu Kohezji,
-wykaz wieloletnich limitów zobowiązań związanych z realizacją Narodowych Strategii Ramy Odniesienia
Cechy budżetu państwa
-fundusz scentralizowany,
- przymusowy charakter gromadzenia środków publicznych wynikający z atrybutów władzy,
-strumieniowy charakter obligujący do egzekwowania niezależnych dochodów i wydatków w okresie roku budżetowego,
-społeczny (obok ekonomicznego) charakter budżetu wyrażający się w przejmowaniu części produktu społecznego i dysponowaniu nim.
-dochody bp powstają na skutek definitywnego i bezzwrotnego przejęcia przez państwo dochodów innych podmiotów,
- planowość(uprzedniość) bp oznacza, ze jest on zawsze planem , a zatem dotyczy przyszłości,
- specjalizacja, szczególnie po stronie wydatków,
- ranga ustawy budżetowej powoduje, ż zgromadzenie i podział dochodów implikuje zasady ustrojowo-konstytucyjne (zakres odpowiedzialności i uprawnień władz regulowany ustawami)
Funkcje bp:
Koordynacyjna, administracyjna, kredytowa, prawna, planowania, stymulująca, kontrolna, demokratyczna.
Redystrybucyjna -Bp jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego
-wyrazem redystrybucyjnej działalności budżetu jest gromadzenie dochodów w formie podatków od jednych podmiotów i przeznaczanie ich na rzecz innych podmiotów,
-polega na regulowaniu dochodów podmiotów występujących w gospodarce w ten sposób dokonuje się korekty b wysokich dochodów pewnej części społeczeństwa
-Bp jest podstawowym narzędziem redystrybucji wewnątrz systemu fp(transfery z Pb do samorządów,ZUS)
Fiskalna-przejmowanie na rzecz państwa dochodów, które służą wypełnianiu funkcji państwa
Alokacyjna - dotyczy wytwarzania przez sektor publiczny dóbr publicznych oraz społecznych,
-większość wydatków publicznych powoduje alokację dóbr,wyjątek to transfery, pożyczki
Stabilizacyjna(wyrównawcza)-pb wykorzystywany jest jako narzędzie w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego
Stymulacyjna - emitowanie przez bp bodźców mających skłonić podmioty, wobec których są stosowane do określonego zachowani rynkowego głównym jej instrumentem są obciążenia podatkowe
-w wyniku tego, że płacone podatki są składnikiem kosztów działania przedsiębiorstw przybiera ona z reguły form stymulacji negatywnej
Kontrolna - analiza przyczyn niewykorzystania budżetu po stronie dochodów lub wydatków (w kwotach ogólnych lub pozycjach szczegółowych) co może oznaczać,że nie wszystkie działania publiczne są realizowane
Koordynacyjna- koordynacja aktywności państwa przynajmniej w takim zakresie jaki jest udział budżetu państwa w skali gospodarki narodowej.Jest ona ograniczona zakresem dochodów i wydatków sektora finansów publ.
Kredytowa -wyrażana w ocenie zdolności kredytowej państwa, Rating- ocena wiarygodności kredytowej.
Ustrojowa- wynika z zapisów umieszczonych w konstytucji, a związanych z zakresem kompetencji władzy ustawodawczej i wykonawczej i sprawach realizacji budżetu.
Dochody publ w teorii finansów
-daniny publiczne -cło podatki
- dochody z praw majątkowych-najem dzierżawa,
- pozostałe dochody- opłaty ,składaki
Dochody publiczne, a środki publiczne
Doch publ są pojęciem wąższym do środków publ, nie obejmują np. przychodów z prywatyzacji oraz przychodów z operacji finansowych(emisje papierów wartościowych,pożyczki)środków przychodzących z budżetu UE i innych źródeł zagranicznych.
Typologia doch publ wg ustawy o fp:
-daniny publ- podatki, składaki, opłaty
-inne dochody należne
-wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publ,
-spadki , zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora fp,
-dochody z mienia jednostek sektora fp do których zalicza się:
a. wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze
b. odsetki od środków na rachunkach bankowych
c. odsetki od udzielonych pożyczek od posiadanych papierów wartościowych,
d. dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych
-odszkodowania należne jednostkom sektora fp
- kwoty uzyskane przez jednostki sektora fp z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji,
-dochody z sprzedaży majątku rzeczy i praw,
- inne dochody należne jednostkom sektora fp określone w odrębnych przepisach lub umowach międzynarodowych
Klasyfikacja dochodów publicznych
Dochody publiczne:
-dochody kapitałowe,
-bieżące(podatkowe,niepodatkowe)
Klasyfikacja dochodów niepodatkowych:
-składaki i opłaty na państwowe fundusz celowe(Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Emerytalno-Retowy Rolników, FP, NFZ)
-dochody państwowych i samorządowych jednostek pozabudżetowych
-cło
-dochody z NBP
-wpłaty od jednostek samorządu terytorialnego,
- dochody własne jst.(poza bp)np. dochody z majątku, opłat..
-własne dochody agencji państwowych
Podatki
Podatek jako klasyczna danina publiczna jest jednostronnie ustalonym świadcz nim posiadającym nast. Cechy: przymusowość, bezzwrotność, nieekwiwalentność, nieodpłatność
Zasady podatkowe wg A Smitha:
1. Równość obciążenia podatkowego
2. Pewność podatku
3. Taniość poboru
4. Dogodność poboru
Zasady podatkowe wg Wagnera
1. Fiskalna (elastyczność i wydajność)
2. Gospodarcza (zapobieganie zjawisku ”przerzucalności ciężaru podatku”)
3. Dotycząca techniki podatkowej(taniości, dogodności poboru)
4. Sprawiedliwości (nieobciążanie grup najsłabiej usytuowanych)
Cechy gospodarek transformowanych:
- duża zmienność i mała przejrzystość regulacji prawnej, niska znajomośc prawa podatkowego
- brak przyzwyczajenia do płacenia podatków
- znaczny udział tzw. Szarej strefy
- nieadekwatny do potrzeb gospodarki aparat skarbowy
- niska skłonność do oszczędzania
- konieczność tworzenia warunków dla np. wzrostu gospodarczego celem minimalizowania różnic w poziomie rozwoju
- szybko zwiększające się rozpiętości dochodowe
Wpływ podotków na gospodarkę:
- ograniczenie rozmiarów działalności gospodarczej
- obniżenie skłonności do oszczędzania
- zmniejszenie zainteresowania prowadzenia działalności gospodarczej, jak również pracy najemną
- pojawienie się zachęty do unikania opodatkowania i powstanie szarej strefy
System podatkowy - stanowi zbiór podatków tworzących pewną całość pod względem prawnym i ekonomicznym.
Systemy podatkowe poszczególnych państw obejmują od kilku do kilkunastu rodzajów podatków, odzwierciedlających aktualne założenia ustrojowe oraz wynikające z uprawianej polityki społeczno-ekonomicznej.
Elementy składowe systemu podatkowego:
- obowiązek podatkowy-wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność poniesienia przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach.
-zobowiązanie podatkowe-wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz skarbu państwa, województwa, powiatu, gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego
-podatek
-podatnik-os fizyczna, os prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.
-płatnik - os fizyczna, os prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu
-inkasent- fizyczna, os prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu
Podstawa prawna kontrukcji systemu podatkowego - art. 217. Konstytucji RP stanowi, że:
- nakładanie (podatków i innych danin publicznych)
- określanie
- podmiotów opodatkowanie,
- Przedmiotów opodatkowania
- Stawek podatkowych
- Kategorii i podmiotów zwolnionych od podatków
- Zasad przyznawania ulg i umorzeń podatkowych
Może następować wyłącznie w drodze ustawy.
- podatkiem jest kazde:
- publiczno prawne,
- nieodplatne
- przymusowe
- bezzwrotne
Świadczenie pieniężne na rzecz skarbu państwa, województwa, powiatu lub gminy wynikające z ustawy podatkowej.
Polski system podatkowy obejmuje kilka tytułów podatkowych:
Bezpośrednie :
-podatek dochodowy od osób fizycznych,
- prawnych,
-podatek od spadków i darowizn,
-od czynności cywilno-prawnych,
- rolny,
-leśny,
-od nieruchomości,
-od środków transportowych,
Pośrednie
-podatek od towarów i usług
-akcyzowy,
-od gier
Cele strategii podatkowej:
1. Wspieranie rozwoju gospodarczego
2. Zapewnienie określonych i stabilnych dochodów podatkowych,
3. Społecznie akceptowalny rozkład obciążeń podatkowych,
4. Przyjazność, przejrzystość, uproszczenie
Technika podatkowa- elementy:
1. Podmiot opodatkowania
2. Przedmiot podatku
3.Podstawa opodatkowania
4. Źródło opodatkowania
5. Stawka podatkowa
6.Skala podatkowa
7. Ewentualne zwolnienia(przedmiotów podmiotowe), ulgi (obciążenie ciężaru podatkowego)
Klasyfikacja podatkowa:
Ze względu na przedmiot opodatkowania:
-dochód,
-przychód
-majątek
-konsumpcja
Ze wzgl na podmiot uprawniony do otrzymania podatku:
-budżet państwa
-budżety samorządów lokalnych
Ze wzgl na ponoszenie ciężaru podatkowgo:
-bezpośrednie
-pośrednie
Wydatki publiczne
Istota wydatków publicznych:
1.Sa podstawowym elementem realizacji alokacyjnej funkcji fp.
2. Wysokość oraz struktura wydatków publicznych są zdeterminowane rezolwowaną przez rząd doktryną polityki społeczno ekonomicznej.
Czynniki wpływające na wielkość i strukturę wydatków publ.
- skala ingerencji państwa w gospodarkę
-zakres finansowania przez państwo zadań publicznych,
- zakres finansowania przez państwo usług społecznych,
- wydajność fiskalna państwa
Podziału wydatków publicznych:
1. Bieżące i kapitałow(majątkowe)
2. Zdeterminowane(stałe) i zmienne
3, Rządowe i samorządowe
4. Zgodnie z realizowanymi przez nie funkcjami (edukacja, kultura, sport, opieka społeczna…)
Wydatki bieżące służą realizacji podstawowych funkcji państwa i zapewnieniu finansowania potrzeb społecznych w roku budżetowym
Wydatki kapitałowe stanowią wszystkie płatności wykonywane w związku z nabywaniem niefinansowych aktywów kapitałowych. Zalicza się tu min. wydatki inwestycyjne. Przy ich pomocy państwa realizują na rozwój regionów, restrukturyzację branż, ograniczenie bezrobocia.
Wydatki rządowe i samorządowe Podział wydatków na rządowe i samorządowe umożliwia ocenę skali decentralizacji fp. Stosuje się jeszcze podział na wydatki :centralne, lokalne, regionalne.
Wydatki stał i zminne
Wydatki stał stanowią te które wynikają z ustawowego zobowiązania państwa wobec obywateli oraz związane z obsługa długu publicznego. Wydatki zmienne pozwalają ocenić skalę swobody wyboru władz publicznych.
Podział wydatków publ wg pełnionych funkcji wartości wyd publ podawane są w „rozbiciu” na poszczególne działy np.: edukacja, szkolnictwo wyższe, bezpieczeństwo, administracja publ, ochrona zdrowie, opieka społeczna itp.
Wydatki finalne i transferowe podstawą ich wyodrębnienia jest związek z ostatecznym wykorzystaniem PKB. Wydatki finalne to np: obrona narodowa, bezpieczeństwo publ, oświata i ochrona zdrowia. Wydatki transferowe to dotacje do rent i emerytur, subsydia oraz obsługa długu publicznego.
Planowanie wydatków publicznych
-„Pułap wydatków” -określa się najczęściej jako sumę dochodów budżetu państwa oraz budżetów jst. powiększoną o możliwy do sfinansowania deficyt. Wp=Dp+Db
- PPBS Plannig -Programming-Butgeting System (1/2):\
* planowanie, formułowanie długookresowych celów, identyfikacja alternatywnych zadań I wybór optymalnych z pkt widzenia realizacji celów.
*programowanie- ustalanie wielkości zatrudnienie i środków rzeczowych h wraz w ich wyceną.
* budżetowanie - alokacja środków publicznych do realizacji wybranych programów, opracowanie budżetów i sformułowani celów operacyjnych
-ZBB Zero Base Butgeting:
*określanie alternatywnych sposobów realizacji celów i na podstawie analizy nakładów i korzyści- wybór najkorzystniejszego
*opracowanie pakietu decyzji gwarantujących realizację każdego celu
*ustaleni hierarchii celów
* zestawienie wariantów zamierzeń i możliwości ich sfinansowania.
Metody kształtowania wydatków publicznych:
-historyczna- polega na tym, ze wydatki na kolejny rok budżetowy planuje się na podstawie ich wykonania w poprzednim okresie
- zadaniowa - polega na identyfikacji zadań i kalkulacji kosztów ich wykonania(organizowanie w PL mistrzostw)
Wady PL systemu planowania wyd publ.
- przetargowy sposób ustalania środków połączony z uznaniowością
- brak weryfikacji zadań urzędów w związku z przeprowadzonymi reformami
- krótki horyzont czasowy planowania
- ograniczona możliwość pełnej kontroli wydatkowania środków publ przeznaczonych na realizację określonych zadań
Salda budżetowe jednostek sektora fp
Saldo budżetowe - różnica pomiędzy dochodami, a wydatkami ustalona dla danej jednostki sektora fp
Rodzaje sald budżetowych:
- całego sektora fp i poszczególnych jego segmentów
- pierwotne i bieżące,
-ogólne i krajowe,
- nominalne i realne
- kasowe i memoriałowe
Koncepcja General Government - ocena rzeczywistej skali redystrybucji dochodów oraz zakresu alokacji zasobów umożliwia jedynie globalne podejście do fp. Umożliwia porównywanie gospodarek różnych państw świata.
Saldo pierwotne stanowi różnicę pomiędzy dochodami a wydatkami budżetowymi pomniejszonymi o koszty obsługi zadłużenia publicznego.
Saldo bieżące stanowi różnicę pomiędzy doch budżetowymi pomniejszonymi o doch kapitałowe, a wydatkami budżetowymi pomniejszonymi o wyd majątkowe.
Saldo ogólne - różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetowymi przy uwzględnieniu wszystkich obciążeń wynikających z zaciągniętych i spłaconych kredytów oraz dochody z tyt. udzielonych pożyczek i kredytów zagranicznych.
Saldo krajowe - różnica pomiędzy, saldem ogólnym a saldem rozliczeń budżetowych zza granicą.
Saldo nominalne - różnica miedzy dochodami a wydatkami budżetowymi w wartościach bieżących.
Saldo realne - obliczane na podstawie sald nominalnych, przy uwzględnieniu wskaźników.
Saldo kasowe - różnica miedzy strumienie dochodów i wydatków, w danym roku budżetowym.
Saldo memoriałowe - jest wynikiem budżetu, gdzie po stronie dochodów ewidencjonowane są wszystkie należności, a po stronie wydatków całość zobowiązań, bez względu na termin ich rzeczywistej płatności.
Równowaga budżetowa - stan w którym ogólna suma wydatków budżetowych, znajduje dokładne pokrycie w dochodach.
Rodzaje deficytu budżetowego: rzeczywisty, strukturalny, cykliczny.
Przyczyny powstawania:
- nadmierne wydatki,
- zbyt niskie podatki,
- nadmierne rozbudowanie funkcji socjalnych państwa,
Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa - występujący w danym roku deficyt oraz konieczność pokrycia wszystkich rozchodów, wynikających z zobowiązań Skarbu Państwa.
Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa stanowią środki niezbędne do:
- sfinansowania deficytu bp,
- spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań,
- sfinansowania udzielanych przez SP pożyczek,
- wykonywania innych operacji finansowych, związanych z długiem SP
- prefinansowanie wydatków
Sposoby finansowania deficytu:
- misja skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez pomioty nie-bankowe,
- misja skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez banki komercyjne,
- korzystanie z kredytów komercyjnych,
- korzystanie z kredytów międzynarodowych instytucji finansowych,
- wpływy z prywatyzacji majątku SP,
- zaciąganie kredytów w banku centralnym, bądź emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez ten bank
Finansowanie deficytu budżetowego - podstawowe instrumenty: bony skarbowe, obligacje skarbowe.
Rodzaje obligacji:
- krótkoterminowe 1-5 lat,
- średnioterminowe 6-15 lat,
- długoterminowe powyżej 15,
Dług publiczny - całość zobowiązań władz publicznych (państwowych i samorządowych) z tytułu zaciagnietch pożyczek.
Rodzaje:
- ze wzg na termin: krótko- długo- terminowe,
- ze wzg na umieszczenie na rynku finansowym: krajowe, zagraniczne
- ze wzg na podmiot zawierajacy kredyt: dług skarbu państwa(obejmuje nominalne zadłużenie skarbu państwa), dług lokalny
- inny: brutto, netto
Państwowy dług publiczny - obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora fp, po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy nimi.
Elementy państwowego długu publicznego:
- Wyemitowanie SPW,
- zaciągnięte kredyty i pożyczki,
- przyjęte depozyty,
- wymagalne zobowiązania jednostek budżetowych,
- wymagalne zobowiązania wynikające z udzielonych pożyczek i gwarancji,
- wymagalne zobowiązania wynikające z ustaw, orzeczeń sądu i innych tytułów
Konstytucyjne ograniczenia długu publicznego w przypadku pojawienia się zagrożenia dla Konstytucyjnie określanego limitu długu publicznego, Rada Ministrów podejmuje różne działania ostrożnościowo-sensacyjne
Relacja państwowego długu publicznego, do PKB %:
- jeżeli przekroczy próg 50% to deficyt budżetowy w roku kolejnym nie może być wyższy tego na rok bieżący,
- jeżeli przekroczy próg 55% to Rada Ministrów, ustalając budżet na kolejny rok ustala deficyt budżetowy powiększony o kwotę planowanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji na poziomie niższym niż roku bieżącym
- jeżeli przekroczy próg 60% to poczynając od 7 dnia od przekroczenia tego progu, nie można udzielać żadnych poręczeń i gwarancji. Dotyczy to zarówno Skarbu Państwa, jak i jst. Rada ministrów uchwalając budżet na kolejny rok (do 1miesiąca), planuje go w ten sposób aby nie zawierał deficytu.
Kryteria konwergencji(z Maastricht):
1.Poziom deficytu budżetowego (nie może przekraczać 3%PKB)
2.Wysokośc długu publicznego(PDP do PKB nie może przekroczyć 60%)
3. Stabilność cen (inflacja krajów kandydujących do strefy euro nie może być wyższa - indeks HICP- niż średni poziom inflacji 3 państw strefy euro o najniższej inflacji +1,5%)
4.Kryterium kursowe(ERM II mechanizm walutowy. Przed przystąpieniem do strefy euro przez 2 lata musi należeć do EMP II poziom waluty nie może odbiegać od tzw. kursu centralnego +/- 1,5%)
5.Kryterium stóp procentowych (kraj musi swoje długoterminowe stopy procentowe utrzymać na poziomie nie wyższym z 3 państw o najniższej stabilności cen pomniejszonej o 2%)